1.
(G-to, L, BN, S; SP, H; -iña Urt I 88, Dv, H),
krina (Lar Sup, H)
Ref.:
A; EI 343. La forma krina (Ae) recogida en EI 343, podría corresponder a cualquiera de las acepciones. En DFrec hay 22 ejs. de grina y 23 (8 septentrionales) de griña
.
Cuidado, preocupación; inquietud.
"Soin, souci, scrupule. [...] Grinatik libratzea
"
SP.
"Cuidado, escrúpulo"
Lar Sup.
"1. dispute, altercation. [...] 2. par. ext., souci, inquiétude, soin ansieux. Eztuzu izan behar antsiarik, ez griñarik (He Phil). [...] Erretasuna bertzerik da griñatik eta khexagunetik (He Phil)"
H.
Tr. Documentado en autores septentrionales no suletinos desde el s. XVII; al Sur se encuentra algún ej. en Orixe y Zaitegi (Plat 106). El único ej. de krina es el de Axular, que no emplea grina .
Ene erranen konplitzeko duken griña gogoan / gau eta egun idukitzak hautxek memorioan.
EZ Man I 17 (v. tbn. 59).
Zer izanen da [...] konzientziaz konturik egin gabe lazoki eta antsikabeki, bat ere krinarik gabe bizitzen direnez?
Ax 353 (V 234).
Emaztea har dezana handitarik, eztate etxean grina gabetarik.
O Pr 135.
[Sekulako bizitzean] ezta grinarik batere izanen, baina bai alegrianza doatsua.
SP Imit III 47, 2 (Ch gozatuko zare grinarik gabe zeruko bozkario guziez).
Ez duzuela griñarik bizitzekoaz.
He Mt 6, 25 (Lç eztuzuen artharik).
Kaltekor da barneko alhadura, griña ta nahasimendua.
Dh 198.
[Apetituak eta lanyerak] bazemoten maistroari / griña et enbrazu ez guti.
Gy 281.
Berea dutenean nolazpeit atzeman / grina guti dutela bertzentzat ariman.
Hb Esk 170.
Grinarekin ikhusten ditu hiriko atheak Frantseser idekiak.
Laph 10.
Haren arta eta griña bere artaldearen goiti-beheiti guziez!
HU Aurp 110 (v. tbn. Zez 106).
Ez nuen [...] geroaz halako grinarik.
JE Bur 60.
Biotzean agortu zait gaur beiñolako griña.
"Mi inquietud de otro tiempo"
.
Or Poem 541.
Jean Etxebarnen griñak eztituak ziren. Bihotzean bake bat senditu zuen.
JEtchep 95.
Frantsesen griña lehena [...] zela Katixima
.
Ardoy SFran 321.
Agertuz beren griñak eta beldurrak.
Larre ArtzainE 96.
v. tbn.
CatLav 196 (V 101). Mih 120. Brtc 137. Dv LEd 187. Arb Igand 117. Etcham 49. Zub 121. Iratz 160. Othoizlari 1954, 15. Mattin 57.
2.
(
H;
-iña V, G; Lar,
VP
52v,
Añ,
Dv (G),
H),
grin (
-iñ G-azp),
girna (
V-m; -ña V-arrig-m)
Ref.:
A;
EI
343;
ZestErret
.
Pasión, deseo; inclinación, propensión, tendencia, afición; (menos frec.) vicio.
"Rapacidad, inclinación a robar, ostutzerako, ebasterako griña
"
Lar.
"(Bien) inclinado, [...] griña onekoa
"
Lar, Añ.
"Inclinación, propensión"
Añ.
"
Griña onekoa (Gy) [...]. Griña gaixtoak, mauvais penchants. Passion. Griña eta gura errebesak eskuratzea (AA), dompter les passions désordonnées. Setaren griña: le penchant à l'obstination"
H.
Tr. Documentado en autores meridionales desde el s. XVIII, tbn. hallamos algún ej. en Eguiateguy.
Grina es la forma general. Hay
grin (con seguridad) en Mendiburu, Egieder y Anabitarte, y
girna en G. Manterola, Arriandiaga, B. Aizkibel (
Ipuin 91 (ap.
DRA)) y Zinkunegi (
Crit 42).
Zein andia den gaitzerako gure griña.
Mb IArg I 304 (v. tbn. en la misma pág. grin galgarri).
Nere pasio edo griña gaistoak onela itsutu naute?
Cb Eg II 122 (v. tbn. grina gaizto en Añ CatAN 60, It Fab 141, Izt C 194, Ur MarIl 77, Arr GB 98, Aran SIgn 22, Xe 266, Ag Serm 244, Inza Azalp 46, KIkG 25, Tx B I 244, Or Aitork 394, Etxde JJ 162, Berron Kijote 180).
Gizonaren griñetarik ezta batere ahalkia bezaiñ arrazotsürik, delakoz desohoriaren beldürra.
Egiat 261.
Bekaturako [...] griña, ta jario makurra.
Ub 11.
Jenijo edo griña dongia [ezi]
.
Mg CO 219.
Griña edo inklinaziño txar karidadearen kontrakoa.
Añ
LoraS
55.
Luxuriako griña edo pasioak.
Gco I 433.
Gaitzerako griña gaiztoa.
Gco II 76.
Ondasunen ansiarik eta griña andirik.
Ib. 38.
Ordikeriaren griña.
AA III 372 (v. tbn. 633).
Jakobren griña nagusia zan [...] Jainkotia izatea.
Ib. 625.
Erbi-zakurrak berez dakar erbitarako griña.
AA I 400.
Eizerako griña andia.
Izt C 201.
Gipuzkoako biztanle prestuen doai, griña, izaera eta eginbideak.
Ib. 212 (v. tbn. 217).
Aragijaren griña dongaak.
Ur MarIl 103 (v. tbn. Itz Azald 191, ArgiDL 135 aragiaren griña (aberekor / oker)).
Jainkoa obeto serbituko zuen, bere griña eta gogo guziak aren naierara ipiñita.
Lard 30 (v. tbn. 422).
Griña bat du txarra: [...] / duana emateko txit / du gogo txarra.
Noe 55.
Aragizko griña okerrak.
Aran SIgn 47.
Izan penitentziya / kunplitzeko griña.
Ud 130.
Gorputzeko sentiduen griña txarrak ezitzeko.
Bv AsL 17.
Batzutan girnak eragiten gauz, ta jauntzaletasuntzat artzen dogu.
Arriand JEL
1908, 306.
An ere bazirala argaltasun ta griña batzuek. Non ez?
Ag G 31.
Jokorako griña gaiztoa.
Ib. 20.
Nok ba zuzendu girña zitalak.
GMant Goi 78.
Griña txar nagusiak zazpi dira: arrokeri, zekenkeri [...].
KIkV 60.
Gizonen berezko griña makur.
Inza Azalp (v. tbn. grina makur en AA III 274, Arr GB 40, Legaz 54).
Amerikara! Beti Amerikarako griña!
Alz Ram 81.
Lanerako griña.
Alz Burr 14.
Baña geienok nola bait-degun / gaiztokerirako griña.
MendaroTx 130.
Eskribitzeko griña.
Ldi IL 85.
Napar-ardoagana / zun ezin gordezko griña.
Or Eus 195.
Ezean, ezezagunak ez baitu griñarik ematen.
Or QA 96.
Ongira griña aundia agertzen.
Or Aitork 136.
Berba gartsuok [...], griñaz beteriko itzok.
Erkiag Arran 100.
Izadiak jarri du enegan gizarterako griña edo joera.
Vill Jaink 88.
Izan zaite mutillaren griña bizientzat esi. Etzaite izan tentagarri.
MAtx Gazt 31.
Alakoxe griñaz ta pozez oi zan zaldunketa-liburuak irakurriaz.
Berron Kijote 31.
Gudak, gudazaleen griñari komeni zaiona beste legerik ez dik onartzen.
Ataño
TxanKan
39.
Jainkoari eder ez yakozan griña ta joera
bada-ezpadakoak.
Onaind STeresa 38.
Maitasuna arima barruan agertzen den [...] gertakaria edo grina da.
MIH 269.
Sorterriaganako grina epeldu.
MEIG III 109.
Ea [...] neure burua edertzeko griñari amore larregirik ematen ez diodan.
MEIG VIII 39.
v. tbn. JJMg BasEsc 34. JanEd I 63 y II 110. EusJok II 152. AzpPr 83. AB AmaE 273. FLV 1988, 270 (Larráinzar, 1905). EArzdi in Kk Ab II 6. ArgiDL 4. Laux BBa 134. Otx 31. ABar Goi 26. Eguzk GizAuz 189. Jaukol Biozk 56. EA OlBe 52. SMitx Aranz 19. Mde HaurB 96. Etxde JJ 272. Anab Poli 40. Basarri 171. Txill Let 90. Arti Ipuin 55. Gand Elorri 142. Azurm HitzB 52. NEtx LBB 141. Olea 24. Uzt LEG I 47. Xa Odol 79. Azpillaga in Mattin 127. MMant 93. Zendoia 85. Grin: Egieder Usk 145.
(Precedido de sust. o radical vb.).v.
EDAN-GRINA.
Aragi-griñak [...] / ukatuta.
SMitx Aranz 168 (v. tbn. aragi-griña en Erkiag BatB 134, MAtx Gazt 88).
On-griña oriek ugaritzea.
Or QA 147.
Freuden libido, gizaki-griña.
Mde Pr 347.
Kantu griñak lanerako zabartuta zeukala.
Etxde JJ 268.
Erlijiño-griñazko adimenik sukor eta erienak.
Ib. 213.
Apen-griñatik sendatu.
Or Aitork 291.
[Ez da erreza] maitetasun-griña estaltzea.
Erkiag Arran 149.
Ama-griñea, amatasun lera sakona.
Erkiag BatB 131.
Maitakeri-griña.
BEnb NereA 221.
Irabaz-griñaz biotzak taupadaka.
Ibiñ
Virgil
96.
Betikotasun grina.
Azurm HitzB 45.
Carácter, humor.
Ta alako grin gaiztoko gizona kanpotarrak txalupan egurasten.
Anab Poli 18.
(Aplicado a seres inanimados).Característica, rasgo, propiedad.
Ur maitagarri oen griña ta doaiak.
Izt C 110.
[Amabi-iturrietako iturriak] dauka uts-aldi andi bat, euri denporan loitutzen dalako prest. Anbiakoa ere griña berperekoa da.
Ib. 86.
[Kilimon iturriak] berezko egikera eta griña guztiz miraritsuak [ditu]
.
Ib. 87 (v. tbn. 233, 137).
Probinzia onetako lurrak bere griñaz ematen dituen zuaitzik ezagutuenak dira aretxa, pagoa [...].Izt C 124. Izoztegikoaren urak direala izatez gitxi eta griñaz loituak. Ib. 89.
Mutil gizajoari atximurrak egiten zizkion: [...]. Grin txarra artu ziona! Anab Poli 114.
Satan bera, deabru guziekin eta griña-buru guziekin.
Or QA 75.
3.
(S)
Riña. "Rixa, certamen, velitatio, V. greña vel griña" O Not 51 (donde se da como origen de cast. cureña, por lo que la primera var. podría ser facticia). "1.º dispute; 2.º mésintelligence; 3.º rancune" Lrq.
4.
"Pena [...] Bere biziko griña du ama horrek, seme bakarra il baitzaio (BN-baig), esa madre tiene pena para toda su vida"
A.
5.
(S (+ -iña S-saug)).
"Malice"
Lh.
6.
"
Grina (Ae), opinión"
EI
343.
GRINAN (EGON, BIZI...).
a)
(Estar, vivir...) preocupado, inquieto, ansioso.
Etzaiteztela eman muga hura yakin nahizko grinan.
Lg II 186.
Gaitztagiñ hoiek gogoan / bethi behar egon griñan.
Gy 84.
Hark koplen prezioa eraman Urriñan / nahiak zerauzkala bertze asko griñan.
Hb Esk 153.
Gorthe distiantetan, grinan da gizona. / Ez hola Eskalduna, Herri alde dagona.
Ib. 20.
Ez nuen uste deusek gibela / nintzazken zu ikustetik; / geroztik hunat griñan bizi naiz.
Mattin 79.
v. tbn. Etcham 133.
(Con determinantes).
[Dirua non gorde ez baitzakien] hark zuen gure gizona / griña handian ezartzen.
Gy 241.
Griña gaixtoan iragan ditut / egun batzu frango txarrak.
Mattin 56.
b)
Deseando, (estar, etc.) empeñado en.
Ondo ikasi arte / galanki dotriñan, / benetako griñan.
Insausti 303.
GRINATAN,
GRINETAN.
"Grinatan nago" SP.
Baina zeren baitzegoen grinatan eta pausugabean khexatzen da eta nahasten.
SP Phil 242.
Grinetan sartzen baitira zeren grinatu diren.
Ib. 237 (He 238 sumiñzen, zeren sumiñdu diren).
Ezen horiez guziez munduko jendeak dire griñetan eta zuen Aitak badaki horien beharra duzuela.
He Lc 12, 30.
Eta gero arratsen (mithilak) neskatilen griñetan gaiñen / algarri makhilakalduz / büriak zitzian hausten.Mustafa 22 (ap. DRA).
GRINAZ (Urt).
Con empeño, con esmero; apasionadamente. "Accurate, [...] griñarekin, griñaz" Urt I 87.
[Sathanek diotsa] aingeruari / arimaren faborera griñaz altxatuari: [...].
EZ Man I 54.
Ori det, ori! / Jo griñaz, jo mugaldera! / Bertan zerate, arraunkada bi.
EA OlBe 77.
Emendik ere, griñaz maite zaitut.
Or Aitork 347.