OEH - Bilaketa

1017 emaitza edan bilaketarentzat

Sarrera buruan (31)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
gihar.
tradizioa
Tr. Documentado en autores meridionales y septentrionales no suletinos. La forma más empleada al Sur es giar, mientras que al Norte dominan las formas con -n(h)- (no en Axular, que emplea giharra ). En DFrec hay 8 ejs. de gi(h)ar y uno de giharre .
sense-1
I. (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (G-azp; A), giharra (V, G, AN, L; SP, H; giarra Lar, Añ H), ginhar (Dv), giñar (AN-gip-araq, L-sar), iñar (AN-5vill, B, BN; VocB ), inhar (H), ginharra (det.; SP (in m.), H), giñarra (Urt Gram 10 (giñh-), A), giharre (V-gip, S, R; giar- Lcc, H), ginharre (BN-mix, S), giñarre (L), ginharri (BN-baig), gearre (Sal), gierre (Mic 7v, VP , (V)), ginherre (BN-baig), gidarra (V-gip), gier (G-nav (+ gierra)), gierri (AN-ulz), gigarra (V), giger (V-ple), gizarra (V-gip), igerri (AN-ulz), iñer (B) Ref.: A (giarra, giarre, gigarra, giñar, giñarre, ginherre, gearre, iñar); Zam Voc (giarra); Iz Als (giyer), UrrAnz (giarría), Ulz (gierri), ArOñ (gidxárra), To (giyarrea); Etxba Eib (gizarria); Izeta BHizt (iñerra); Elexp Berg (giarra, giarre); ZestErret. (Las refs. de los lexicógrafos son muchas veces dudosas con respecto a la -a constitutiva).
(Sdos. prop. y fig.). Magro; músculo. "Magra cosa" Lcc. " Giharra (Ax), à chair vive" SP (v. infra . " Gierrea, magro" VP 36r (ib. 52r giyerrea ). " Ginharriko, qui est du maigre. Ginharriko alderdia, la côté du maigre" Dv. "Au fig. chair vive, endroit sensible" H. "Chair musculaire, maigre, sans mélange de gras" Ib. "Maigre de viande" Ib. "Magro; xingar iñar, tocino magro" VocB . "Carne viva, lo magro de la carne" A. "La fibra más delicada, la parte más sensible del cuerpo [...] (Ax)" Ib. " Argala baña gogorra, dana gizarria zan ba a gizona " Etxba Eib. " Hunek eztu urinik dena iñerra da. Iñarra gantzik gabea " Izeta BHizt. " Xinger-iñerra, parte magra del tocino" Ib. "Gizenik gabeko haragia edo haragi-zatia [...]. Muskulua " ZestErret . Cf. hirugihar.
Au bera egiten due askok Jaunaren itzarekin giarreraño igarotzen bazate. AA III 423. Harzazu xingar freskoa, gizena eta ginarria. ECocin 10. Eskual-ginarri, hemen lodixago, han mehexago den hura orotan bardin zail eta gogor. HU Aurp 215. Gizonak berreun ta amar hezur ditu eta bosteun giar. EgutTo. (ap. DRA) Lehoin bat jauregitik athera zen behin, / --ginharrian erraki, gizenetik urin-- / moldez behar zuela bazkari bat egin. Ox 129. Xingar ginarri xafla ederrak. Zub 90. Bete ditzadan argiz begiok, / eten zain-giar lotuegiok. "Músculos" . Ldi BB 110. Besoko, ixterreko eta zangarreko ginarri batzu gelditzen dira ezinduak. JE Med 104. Giñarri zail mehe batez egina da ["le diaphragme"] . Ib. 64. Ginarri-xafla mehe batzuek lotzen dute Adamen konkorrari. Ib. 54. Orrek ere erakutsi du abertzale biotza galtzairua baño zallagoa dan giarrez egiña dala. Ldi IL 167 (v. tbn. Markiegi ib. 10). Afaritako, lênez gain dute / giar goxo ta koipea. "Rica carne grasa" . Or Eus 78. Giarrak eta lokezurrak. "Músculos y articulaciones" . Etxde Itxas 157. Ez zan argala, lodia gutxiago: giar utsa zan. Anab Poli 17. Nikanor-ek berak egunkariak saldu, eta arek jasotzen zituan koipe ta giarrak? Erkiag BatB 91. Izpirik ez zaigu geiago gelditzen larrutik ginarreraino amodioak beretu ez daukunik. Herr 18-1-1962, 4. Giarrak geldi egonaz galdu egiten dira. Vill Jaink 140. Bertze nehun ez zitzaikun hor bezala gorputza airostuko, odola berotuko, ginar-aldartea indarretan jarriko. Herr 24-9-1964, 4. Batzuk gizena izaten dute / eta zuk dezu giarra. Uzt Noiz 116. Landare onen egosia guztiz garratza duzu, ta edan ezkeroz, muxin, parista, keiñu ta giar-zimurduak ezpain-ertzean. Ibiñ Virgil 53n. Azur danak agertu, / giarrak gogortu. Ayesta 101.
azpiadiera-1.2
"Jamón, urdaiazpikoa, gierrea, giarra " . " Gearre (Sal), jamón" A.
sense-2
2. giharra (V, G ap. A), giharre (-ia det. Foix), ginharri (Dv; -ia det. Foix), giñarre (L, BN ap. A), iñar (AN-5vill, B, BN ap. A). "Cœur du bois" Dv. "Leño propiamente dicho, parte central del árbol, cubierta de liber, albura y corteza" A. "Iñar, parte [...] dura del leño" Ib. "Ginharria, zuhamu-bihotz sendoa" Alth in Lander RIEV 1911, 599. "Bois [...], cœur, proprement dit, ginharria" Foix (Lhande, que cita a éste, da el tema ginharrü). "Cœur d'arbre, giharria" Ib.
[Zuhamu zaharretan] hari dire luzeki pipia zainharrak / iharrarazten arras dirauten ginharrak. Hb Esk 235. Makila gorrail lerden hazta ttipiko bat, mizpira ginharriz. JE Bur 145. Makila bat mizpira ginharrizkoa. Ib. 127. Ekartzalliak ere bastante / tatxa badauka berekiñ, / ez dakit nola deskuidatu dan / giyarra duben orrekiñ. EusJok 94. Bere zura giar utsa da ta oso iraunkorra. Munita 54 (v. tbn. 39). Makhila gorhail [...] mizpira ginharriz egina. Etcheb MGaric 145. Puska bat zan luzian / emezortzi metro [...], / Geiena giar utsa, / pisua zan oso. Ostolaiz 23.
v. tbn. Tx B III 129.
azpiadiera-2.1
" Gearre (Sal), parte más fuerte del lino" A.
azpiadiera-2.2
"Zerbaiten zatirik trinkoena edo zailena" ZestErret .
azpiadiera-2.3
Sustancia; meollo. "[Eleberriaren gaiak] badu giarrik (S)" Gte Erd 54.
Gure Jaungoikoa bada ez da azalezko zeremonia utsakaz kontentaitan dana; gure barruko giarria da eskaketan deuskuna; eta ala esaminaitan eta juzgaitan ditu gure biotzak giarra giarratik. msOñ2 30r. Bertsuok eta antzar-jokuaren giarra Orixeren Euskaldunak poematik atera ditugu. Etxde JJ 205n. Bere bidez biziaren giarra ausnartzeko gauza egiten ba nau, betor ordu onean erotasuna. Txill Let 36. Orixe duzu Platonek erakutsiaren giarra ta muina. Zait Plat 109. Alkar ezagutze onek ez deutsa kalterik egingo euskeraren giarrari ta euskaldunen izakerari. SM Zirik 6. Benetako euskaldun osoaren berbeteak zelako giarra ta mamin gizena daukon jakiteko. Vill in Bilbao IpuiB 8. Edozeiñek daki nolako giarraz idatzi zuen gure Unamunok gizonaren bizi-nai orren gaiñean. Vill Jaink 110.
sense-3
3. Fuerza.
Bizkitartean hedatzen dute [izarrek] argia lurreraino. Bertzetarik hartzen balituzte ginharrak, ez letzakete gu ganaino hel hain urrundik. Hb Egia 40. Karitatea zeruko ginharra da. Ib. 94. Erdarazkoek izan zuten beti garra eta giharra. MEIG VI 78.
sense-4
II. (Adj.).
azpiadiera-4.1
ginharri (L-ain ap. A; Dv), ginharre (A), gierre, giarri. (Aplicado tanto a cosas como a personas). Fuerte, vigoroso, robusto. "Ginharri (adj.), se dit d'un homme vigoureux dont les chairs sont fermes et musculeuses. On dit aussi harri ginharra de la pierre dure qui est en masse et non en couches" Dv. "Ginharre, fornido, calificación que se da a un hombre vigoroso, de carnes firmes y musculosas" A. v. gihartsu.
Gizon ginharri xut ile xuri bat. JE Bur 130. Ezagut-errexak dira begitartetik, mintzotik, ibileratik; lerden, ginarri eta zail. JE Ber 86. Gaurko irakurleen agoak idazkera giarra eskatzen dau. TAg GaGo II. Kalerik ez ageri, / baratza dago tarteka; / beso giarrez yotzen / al duzu arrika. Ldi UO 37. Orok daramate etxeko antza; bai edertasunez, bai euskera giarrez. Aitzol in Ldi UO 8. Or dezu, irakurle, gizon mozkote, baño gierria. NEtx LBB 136. Auxe da leku giarra, / ixiltsu eta goitarra, / otoitzerako azkarra. Gand Elorri 54. Eta irazan indarra somatzen baduzu, / beste izaki baten beharra, / maitasun lehertze giharra. Lasa Poem 90. Bere idazlanak beti izan dira gihar, zorrotz eta trinkoak. MIH 333.
v. tbn. TAg Uzt 47.
azpiadiera-4.1.1
Olerki oiek, nere iritzirako, giar-giarrak dituzu, ta biotz-indar bikain batek eragiñak.Or BM 10.
azpiadiera-4.1.2
Ez gare jende giñhar, ez deusentzat saltatzen diren hoitarik; bainan, zauriaren gainean eskua pausatzen daukutelarik, guk ere atx! egiten dugu. Herr 5-10-1961, 2.
azpiadiera-4.1.3
" Intxaur giarrea, nogal rojizo" A Apend.
azpiadiera-4.1.4
(Uso predicativo o adv.).
Xirriparen bazterrean / eder zagon zuhaitza: / erroak barna lurrean, / adaskaz aberatsa, / burua zaraman gora / giar eta ostotsu. Eskualdun Kantaria 116 (ap. DRA ). Lerden, indartsu, besoak zaiñar, / gorputza, berriz, giarri. "Magro" . Or Eus 388. Gauzak sakonago ta giarrago aztertu ezkero, ordea, besterik uste zuen Sokratek. Zait Plat 123. Beuren barren-miñak oiukatzen ditute, xamur ta giar. Onaind ( in Gazt MusIx 155 ).
azpisarrera-1
GIHAR BIZIAN.
En carne viva.
Axolatuago zan ni garbitasunera eragiteaz, [...] ots, griña likitsa ta arriskutsua giñare [sic] bizian ebakitzeaz. Or Aitork 42.
azpisarrera-2
GIHAR-KIZKIN. Célula nerviosa.
Giar-kizkiñ batzuk luzez 3'tik 10 zm.-rañokoak dira; baña begi-utsez ikusi eziñak dituzu, xe ta meiak baitira. Zait RIEV 1933, 62.
azpisarrera-3
GIHARRAK ETEN.
" Giarrak eten, enervarse, perder el vigor. Giarra guziak etenda gelditu ziran " Gketx Loiola.
azpisarrera-4
GIHARREAN UKITU (AN-gip-vill ap. Gte Erd; Lar, Añ; giharran u. SP; giyerrean ikutu VP 52r), GIHARREAN JO (Lar, Añ, H), G. ZAURITU. "Giharran ukitua, zaurtua, touché au vif" SP. "(Dar, herir en lo) vivo, giarrean ukitu, jo" Lar y Añ. "Giarrean yo dezu" H. "Giñarrin ukitu zun itz arekin (AN-gip-vill)" Gte Erd 122.
Sobera zaudela errea, zaurtua eta giharran ukitua. Ax 323 (V 214). Beste batzuek gustoz entzuten ditue dotrinarik zorrotzenak ere giarrean ukituak izan ditezen artean. AA III 422. Noiztandik ona izaten asten da gizona? Ezbearrak gigarrean ukintzen dionetik. Ayerb EEs 1912, 178.
azpisarrerakoSense-4.1
Zure giar-giarrean ukuitu zaituela.AA III 244.
azpisarrerakoSense-4.2
( giharra ukitu ).
Jaunaren itzak giarra ukitzen dienean sumintzen dira. AA III 423.
gihar
<< gidari 0 / 0 ginbalet >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper