Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    2 garai.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y alto-navarros desde mediados del s. XVIII. Entre los vizcaínos sólo lo encontramos en D. Aguirre, Arrese-Beitia (AmaE 368) y algunos autores del s. XX. Al Norte hay algún ej. aislado en J. Etchepare y Mattin (22). En DFrec hay 549 ejs., 3 de ellos septentrionales.
    sense-1
    (V-gip, G, AN-gip-larr-5vill-ulz-erro, B; VocZeg 288, H) Ref.: A; Iz Als (amárgaraiyan, bedatzigaraiyán); Iz Ulz (ta); Iz ArOñ; Asp Leiz2; Gte Erd 130.
     Momento, hora; época, tiempo. "Temps, moment opportun, occasion. Non zen Iesus garai artan? (LE). Garai den orduan, denbora den orduan, l'heure qu'il en est temps encore (LE)" H. "Sazón, época" A. "Ahora es tiempo de venir, oain da etortzeko garaie" VocZeg 288. "Hora. Zer garai da? Zer garaietan etorri zera?" Asp Leiz2. "Argarái oiétan, goizeko bortzétan [...], ¡vamos! (llamarle) a esas horas" Iz Ulz (s.v. ta). "Bedatzigaraiyán, a eso de las nueve" Iz Als. v. sasoi.
    Ai, aita; ill baninz ni garai artan [...] zenbat lasto [...] neraman gaur beste munduko sura. Mb IArg I 206. Ellegatu déla garáia. LE Io 5, 25 (Ol garaia; Lç, TB, EvS orena, He denbora, Dv, Ur, Ker, IBk, IBe ordua, Leon tenorea). Urean sarturik maiñuan zegoan garaiean. AA III 332. Etzuen [...] agintean sartu nai, Jaunak erakusten zion garai eta eran baizik. Lard 184. Iltzeko garaia. Noe 61. Jendetza izugarri aren erditik zijoazen garaian [...] asi zitzaiozkan esaten [...]. Arr GB 120. Neguaren biotzeko garai au. Ib. 125. Garai artako [gerra] . Aran SIgn 63. Aparia, beintzat, luzatu amarrak arte [...]. Azkeneko trenean badator garai ori bear du etxeratzeko. Zab Gabon 35. Ogeiren bat urte zituan garaian. Bv AsL 29. Zer garai da onena artuak ereiteko? Sor Bar 75. Zer garaitan jeikitzen da? Ib. 20. Non zegoen etzekiela ez eta ere zer garai zan. Urruz Urz 23. Bere garaian gizon [...] gogorra izan arren. Ag AL 83.
    ( s. XX) Atunetarako garaia. Ag Kr 73n. --Edestiyan, zer da garaia? --Egipen oroigarri baten ondoren zenbatzen asitako urte-taldia. EEs 1917, 136. Zer du garai ontan etxe ontara etortzeko? Ill Testim 22. [Berezko otoitza deitzen zaio] gogoak ematen dion garaietan [...] egiten duana. Inza Azalp 121. Testamentu Zaarreko garai goxoetan. Mok 6. Iñor askorik ez bideetan, goiz-garai ontan. Ib. 3s. Eriotz-garairako barkapen osoa [...] irabazi. ArgiDL 52. Garai artan etzan [tximistargirik] . Or SCruz 20. Garai txarreko dibersiyuak / dirade peligrosuak. Tx B I 261. Irurogei ta amasei urte / garaia det umiltzeko. Tx B III 140. Ideek nola solasek [...] ez ote duten beren garaia edo sasoina, nago. JE Ber 65. Olerkariok degu orain [...] gorapenak yasotzen. Bazan ere garaia! Ldi IL 27. Paleolitos-garaia. JMB ELG 55. Bazkal-garaia. Or Eus 83. Garai zalarik, atea zabal. "Llegado el momento". Ib. 417. Etxeratzeko garaia. TAg Uzt 61. Ez ezazu luze itz-egin nai, ezpaita garai egokia. Zait Sof 44. Garai ederrean dator [...] liburua. FLab (in Munita 7). Caesar-en garaian. Mde Pr 215. Zer abil tenore (garai) auetan? Etxde JJ 276. [Udaberrian] mendi-lurreri etzaie palta / garaiko apaingarririk. Basarri 72. Bazkaritarako garaia. Anab Aprika 92. Gure gazte-garaian. And AUzta 64. Angelusaren garaia. Vill (in Gand Elorri 16). Bakoitza bere garaiaren seme izan oi da. Vill Jaink 42. Garaiz aurretik maitasun-jolasetan sartzea. MAtx Gazt 32. Garaiko egikera izan zan giza-eginkizunak jainkoratzea. Gazt MusIx 159. Negu garaian. EgutAr (ap. DRA ). Uzta-garaia. Ibiñ Virgil 47. Urte-garai guztitan. Uzt Sas 64. Erretira txar asko / egiten genduan / geienetan etxera / garai beranduan. Ib. 50. Garai onetan Teresak berrogei ta bat urte eukazan. Onaind STeresa 56. Ixiltasun ori austeko garaia etorri dek. TxGarm BordaB 90. Eta ala ere jokatu egin bear, ainbeste diru botata dagoan garaian. Albeniz 175. Orain da garaia bere lanak hobeto aztertzeko. MIH 294. Garai txarrean, zahartuxea, harrapatu ninduen. Ib. 130. Nor bere garaiko ume denez. MEIG VI 57. Errepublika garaian. MEIG IX 31.
    v. tbn. JanEd I 20. Arr GB 124. Ud 52. In Goñi 17. Zab Gabon 68. PE 116. Iraola 29. A Ardi 19. EusJok II 72. KIkG 58. ArgiDL 125. Ir YKBiz 287. Lab EEguna 102. Alz Burr 41. Lek EunD 40. ABar Goi 52. EA OlBe 108. Munita 6. JAIraz Bizia 89. Txill Let 57. Ugalde Iltz 15. Gand Elorri 108. Osk Kurl 104. BEnb NereA 212. Salav 44. Berron Kijote 118. Ataño TxanKan 261. JAzpiroz 206. Ayesta 49. BBarand 171. AZink 113. Gerrika 239. Insausti 65. MEIG VII 117.
    azpiadiera-1.1
    Edad, época.
    --Ez lotsatu, neskatillatxua [...], garaian zagoz da. Ag Kr 105.
    azpiadiera-1.1.1
    Ez ote dakite urte garai ortako beren seme-alabak [...] zer arrixkutan dabiltzan. (In MAtx Gazt 7).
    azpiadiera-1.2
    Tiempo.
    Garai-zantzua gal dute. "Noción del tiempo". Or Eus 75. Gau t'egun [...] garaia nola urtu asma bearra dezu. NEtx LBB 117.
    azpiadiera-1.3
    Oportunidad, ocasión.
    Egiok usai; / ozka ta milixka, / dukeiño garai. Ldi UO 27.
    azpiadiera-1.4
    (Pl.). Momento, hora.
    Emen diote iya garaiak / dirala asitzekoak. Uzt Noiz 67. Gure auzoko maiorazkuak / bazitun ezkondu-naiak / [...] adiñan ere aurreratua / eta baziran garaiak. Uzt Sas 105. Trenerako garaiak gaiñean nituan. AZink 151.
    azpiadiera-1.5
    Ordu bitako garaian / [...] exeritzen gera maian. Uzt Noiz 20.
    azpiadiera-1.5.1
    "Amárgaraiyan amarretakue itea faten zian" Iz Als.
    azpiadiera-1.6
    (Precedido de part.).
    Jaiki-garai ta [...] loaren utz aldia etorri da. Mb IArg I 60. Laurak. Asi-garaia. Ldi IL 21. Asi-garai da. "Es hora de comenzar". Or Eus 295. Itz oek esan garaian [...]. TAg Uzt 15 (v. tbn. 113). Aztu-garai ere bada. Or QA 166. Hegiaphalian gure sarrera egin garaian [...]. Etxde JJ 98. Nik bear garaian egiten dut kanta eta bear garaian lan. Ib. 13. Esnatu-garaia zala. MAtx Gazt 58. Ia esnatu-garaia degu / sekula esnatzekotan. Olea 166. Izaki oro esnatu dedinean [...] / eguna jeiki garaiean. Lasa Poem 90.
    v. tbn. EA OlBe 36.
    azpiadiera-1.7
    (Con instr.).
    Edozein tenorez eta garaiez, oean, lanean [...]. FIr 170. Gaur, enarak etorri-garaiez, aldegiña. Ldi BB 84. Garau eze ori [...] bear-garaiez [...] ondu dedin. Ldi IL 37.
    azpiadiera-1.7.1
    Arazo garaiz / errezale naiz / pipa da nere laguna. EA OlBe 71.
    azpiadiera-1.8
    (garaion).
    Mundu bazterretako erri txiki guziek gero ta areago beren burua zaintzen ta indartzen diarduten garaion? Ldi IL 136. Zineari, ardandegiari ta yolasari ez bat baizik eun [xentimo] ere ematen diezuten garaion. Ib. 140.
    azpisarrera-1
    BERE GARAIAN.
    A su debido tiempo.
    Bere garaiean Egia sinistu eta Argia ikusi nai etzutelako. Lard 536. Bere garaian iritxiko da. Alz Ram 70. Lañeza txarra bere garaian / ez bada egiten ezi. MendaroTx 131. Eman dizu bere garaiean. SMitx Aranz 5. Gibel-urdin goxoak bere garaian billatzeko. Munita 46. Bere garaiean eman ziola [...] bear zuen geigarria. Vill Jaink 64. Gauza bere garaian. (G-nav). Inza NaEsZarr 126. Beure garaian moztu bear du, abenduko ilberan. Ostolaiz 117.
    v. tbn. Arr May 52. Tx B I 42. Lab EEguna 117. Ir YKBiz 387. TAg Uzt 295. JAIraz Bizia 88. And AUzta 139. Anab Aprika 16.
    azpisarrerakoSense-1.1
    (beren garaian).
    Seme-alabak arduraz azi ta ezi, eta beren garaian bizi-bidea egokitzea. KIkG 53 (KIkV 67 garaiz). Nik agindu dizkitzudan mesede-doaiak elduko dira beren garaian. Berron Kijote 228.
    azpisarrerakoSense-1.2
    (bere garaiko).
    Denboraren denborako, gauza guziak bere garaiko. (B). Inza NaEsZarr 2137.
    azpisarrera-2
    GARAIAN.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) A tiempo, en el momento apropiado. v. GARAIZ.
    Etziran batu garaian da bear ziran aiñan da [...] menderatuak izan ziran. Ag AL 14. Eskarrak garaian orhoitu zala gure gizon berria gizon zana! Osk Kurl 213 (v. tbn. 219). Garaian zatoz. Oraintxe daude ezkontzeko zortzi mutil ta bederatzi neska. And AUzta 42.
    azpiadiera-1.1
    (Uso irónico). A buenas horas.
    Garaian oroitu zaiote. Ag G 302.
    azpisarrerakoSense-2.2
    b) (S, R; gaian R-uzt).
    (Precedido de part.). "Eta... gizon egin garaian, ubi homo factus est" Bon 6. "Il garaian" Ib. 8. "Egin-garaian (S) a continuación de hacer. [...] Lan kau egin-garaian fanen nuk kara (R), a continuación de hacer ésto iré allá" A. "Ardiak igan-gaian, artzanorak ere igaitan dra: después de subir las ovejas, suben también los mastines" Ib. "Baskalgáian, después de la comida" Izt R 393.
    azpisarrerakoSense-2.3
    c) (Tras gen.). En su (mi, etc.) juventud.
    Gisagaixoa zarra zan, lan asko egiña [...], ta bere garaian gizon sendo zoli, indartsu ta gogorra izanarren, aspaldietan ondo auldua egoan. Ag AL 83. Orrelakorik bere garaiean arkitu ez duanak, nere gixa, obe du jarrai ezkongai. Lab EEguna 117.
    azpisarrera-3
    GARAI BATEAN.
    En una época (anterior). v. GARAI BATEZ.
    Ez nuan asko uste garai batean! Igarle txarra ni. Ag G 370. Garai batian lizar-makillak, orain [...]. EusJok II 138. Saletxeko atean, garai batean bezela, exeritzen zan Amerika aldera begiratuaz. JAIraz Bizia 127. Jakintzak [...] erakutsi du garai batean etzela gizonik lurrean. Vill Jaink 61. Garai batean, Jainkoak zekik noiz, ikazkiñen txabola txar bat omen uan ori. Ataño TxanKan 25. Garai batean, bertsoak kantatu baizik etziran egiten. Albeniz 12.
    v. tbn. EA OlBe 5. Etxde JJ 86. BEnb NereA 212. Uzt Sas 21. BBarand 31. Ostolaiz 114. Insausti 37.
    azpisarrera-4
    GARAI BATEKO.
    Antiguo, de otra época.
    Garai bateko egunetan munduan lamiñak ei ziran. Ag AL 63. Non ote dago garai bateko / gure aiskiretasuna? Tx B II 131. Garai bateko nere / musu biribilla / nork egitetsi orain. EA OlBe 95. Aitak ezin ezagutu zezakean kandelaren argipean garai bateko bere Usoa begi urdin ederduna. Etxde AlosT 54. Egiñak egin eta or konpon / garai bateko bizitza. BEnb NereA 258. Garai bateko alkartasunik ez uan aien artean. Ataño TxanKan 250. Garai bateko oitura on asko galdu egin dira an ere. MMant 137. Garai bateko kontuak aztuta. BBarand 153.
    v. tbn. Inza Azalp 102. Mok 16. Basarri 154. Uzt Sas 79. TxGarm BordaB 83. Ostolaiz 141. Insausti 62. Albeniz 164. MEIG III 82.
    azpisarrera-5
    GARAI BATEZ.
    En una época (anterior). v. GARAI BATEAN.
    Garai batez majuak / bazituan sobran / orañ zeñek nai duen / emen dabill proban. Tx B II 109. Zugaitz onekin, garai batez, mai-ziriak edo palilloak egiten omen zituzten. Ostolaiz 117.
    v. tbn. Basarri 141.
    azpisarrera-6
    GARAI DENEAN.
    Cuando llega (llegue) el momento.
    Garai danean, eztago iñun euskal-etxekoandrea bezelakorik jan-edana ugari jartzen. Ag G 55. Ez orregatik uste izan [...] garai danean eztizutela emango. Ib. 55.
    azpisarrera-7
    GARAIETAN.
    azpisarrerakoSense-7.1
    a) De vez en cuando, alguna vez.
    O! Ezta gaizki, garaietan ausarta izatea. Ag G 169. Burruka gogorrean gau osoak igaro ditut, eta garaietan, guda beltzaren erdian adarrik onenak urratu zaizkit. Ib. 210. Orrelako zurkeri batzuek egiten bazekian; baño, baita ere, garaietan, edozer premiari arpegi ematen. Ib. 246.
    azpisarrerakoSense-7.2
    b) (En frase exclamativa). Hace tiempo que.
    Illun-ertz ondoan kaletik datorren semeari amak: Bauan ordu, garaietan illundu zian. EgutAr 29-7-1957 (ap. DRA , s.v. illun-ertz).
    azpisarrerakoSense-7.3
    c) A buenas horas.
    --Garaietan zatoz etxera! --Aundia da, orain ere nabaitu nauzunean! Zuek ez al dezute lorik egiten edo... ? Ataño TxanKan 28.
    azpisarrera-8
    GARAI ONEAN.
    En el momento apropiado, a tiempo; temprano.
    Zenbat ilzen dira, garai onean Elizako gauzak artu bagez? Mb IArg I 188. Eskatu behar diote mugaz, garai onean ta anitz luzatu bage. Ib. 248. Bere horduz ta garai onean. Ib. 286. Jaikitzea goizetán garái ónean dilijenziaréki. LE Prog 96. Baña etzan iritsi garai onean elizara. AA I 470. Milla esker [...]: garai onean etorri zara. Ag AL 88. --Belutxo izango ote dan beldur naiz. --Ez; garai onean zoaz. Urruz Zer 96. Garai onian bukatzen dira / gure billerako dantzak. Tx B I 266. Ongi etorri guziok, osasunarekin, garai onean, Yainkoak bialdu zaitue ta. Or Mi 88. An ardo piskaren bat edan da kantari etortzen ziran. Baiña oso berandu. Ez bein ere garai onean. BAyerbe 34.
    v. tbn. Etxde JJ 123.
    azpisarrerakoSense-8.1
    (Uso irónico). A buenas horas.
    Eiñ dala tortilla / au zure kartilla / garai onian zatoz / premiyo billa. AzpPr 57. Erregaloekin? [...] Garai onean, ume gaixo arri gorroto artzen asi zanean. JAIraz Bizia 103.
    azpisarrera-9
    GARAI ONEZ.
    A buena hora, a tiempo. v. GARAI OENAN.
    Garai onez etorri da. Mb IArg I 55. Mugaz, garai onez ta bere horduz. Ib. 310 (v. tbn. 206). Neskatxak, berriz, garai onez erretiratuta. (In EZBB I 89).
    azpisarrera-10
    GARAITSU.
    (Forma con suf. -tsu, de valor aprox.). "Ocasión o tiempo aproximado. Garaitsu artan, por aquel entonces" A EY III 283 (cita a Axular, pero no lo hemos encontrado en éste).
    Ez datoz ta Elizarako garaitsua da. Lab EEguna 108. Nola garaitsu batean / bizitu izan zan Madariagan. (In Onaind MEOE 838). Garaitsu artan Ligira bialdu zuten apaiz. Etxde JJ 20 (v. tbn. 45). Gure garaitsuko jendeak [...]. MEIG VI 185. Segiziokoen artean ez daude soilik bere garai eta garaitsukoak. MEIG V 96.
    azpisarrera-11
    GARAIZ (V-gip, G-azp-to; Bera); GARAIEZ (AN-larr-ulz, BN) Ref.: A; A Morf 358; A EY III 342; A Apend (garaiez); Iz ArOñ; Gketx Loiola 33; Asp Leiz2 (garaiez); Etxba Eib.
     "A tiempo, oportunamente" A. "Zure idazkiya garaiz jaso nuen, recibí a tiempo tu carta" Bera. "A tiempo. Con tiempo de sobra. Garaiez etorri zera" Asp Leiz2. "Garaiz eldu da bazkaitarako, eta sasoiz itxuli da lanera" Etxba Eib. v. GARAIAN (a).
    Urratuko ote ditut garaiez nere bekatu gaistoen kate lodiak? Mb IArg I 200. Jendia garaiz giñan / goitxua iyua. PE 115. Damuba... garaiz! Moc Damu (tít.). --Garaiz elduko algera. --Nai nuke. Ag G 356. Seme alabak arduraz azi ta garaiz bizibide egokia emotea da gurasoen [...] eginbearra. KIkV 67 (KIkG 53 beren garaian). Garaiz zaude. Zenbait andrek senartzat artuko zindukete. Lab EEguna 68. Bearrik, garaiz iritxi nauk. Ldi IL 17. Norbait beronen buruetarik izketatu zan "Saski-Naski"-koekin, garaiez, euskeraz itzuli ta esan zezaten. Etzan ala egin. Ib. 56s. Garaiez eltzeko. "Para llegar a tiempo". Or Eus 50 (v. tbn. 132). Orregatik goizetan jekitzen ni garaiz. Or Poem 535. Ander [...] ikusteko garaiz ez nitzan iritxi. JAIraz Bizia 98. Garaiz eta laster neurriak artzen ez badira. Munita 94. Garaiz bazkalduta, abiatu nintzan. Anab Aprika 20. Garaiz izan gaitezen / Jainkoaren bildur. Auspoa 39, 89. Illunabarrean garaiz xamar iritxi giñan Donosti aldera. Salav 51. Urrengo goizean garaiz [...] esan zidan. Ib. 57. Ixildutzea obe degu garaiz. Uzt Sas 155. Gaur, [gripea] garaiz arrapatu ezkero, laxter mozten ditek. Ataño TxanKan 173. Jainkoak, alan be, ez dau mundua saiets izten, eta giza-seme-alaba bipillak sortazi oi ditu garaiz, aldi bakotxeko goraberai zentzunez erantzuteko gai izango diranak. Onaind STeresa 115. Abe-Marietarako etxera joan bear zala eta urruti zegoala Oreja ta garaiz abitu giñan. JAzpiroz 168. Erromarren antolamenduak garaiz lur jo zuelako. (In MEIG VI 33). Eta garaiz, gainera, geure buruari harrika hasi baino lehen. MEIG VIII 36.
    v. tbn. A Ardi 10. KIkG 54. Jaukol Biozk 61. Tx in Imaz Auspoa 24, 135. ABar Goi 28. Eguzk GizAuz 185. TAg Uzt 150. EA OlBe 52. Zait Sof 96. Etxde JJ 88. Txill Let 107. Erkiag BatB 64. Arti MaldanB 198. NEtx LBB 275. Ibiñ Virgil 73. Olea 24. Berron Kijote 149. BAyerbe 44.

    garai

    garai
    << gamelu 0 / 0 garbikin >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper