Harremana

    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    galda.
    I . (Sust.).
    1. (V-gip; Lar, Añ, H (V, G)), kalda (V-gip, G-azp, AN-araq; H; kh- BN-lab; Dv, H, Lh), galga (G-azp). Ref.: A (khalda); Iz ArOñ (galda); ZestErret (euzki-galgatan).
    Calor abrasador, fuego vivo; (sentidos prop. y fig.) ardor. "Chaleur violente par certains jours" Dv. "Khalda, chaleur ardente à un haut degré" H. "Khalda (BN-lab), calentamiento, sensación de calor fuerte" A. "(Au fig.), feu, ardeur intérieure" Lh.     Tr. Más usado al Norte, donde se emplea khalda. En DFrec hay 3 ejs. de galda.
    Jesusen bihotza amodiozko khalda. ArcheM (ap. Lh y DRA, a través seguramente de Harriet). Jesusen bihotz sakratua guretzat erretzen daukan maithagunezko khaldak eztu parerik. Dh 239. Zure amodioaren khaldan bizi nahi dut. Dv LEd 131 (Cb Eg II 69 zure amorioan irazakirik ). Halako khalda zuen suak. Hb Egia 26s. Ez dezagun uste izan orduan ere sasiatua litekela gure apostoluaren khalda. Laph 228. Zabal-zabala idekitzen da berehala [ifernuko] athea. Jesus, Maria eta Josepe, zer kalda! Zerb Ipuinak 89. Eta gu gaitu berotzen orain' Otxalde zenaren kaldak! Ox 31. Nere barruko galda iñork ezagun ez zezan. NEtx Nola 32. Orduan, kalda guti mezarat juaiteko. Othoizlari 1967 (4), 5. [Jakia] bero-beroa zaukan saldaren kaldak. Larre ArtzainE 43.
    "Calda, es voz bascongada, galda, muy común en las herrerías, para significar la vez de meter o volver el hierro a la fragua" Lar (cf. DAut). "Grande chaleur qui se manifeste par une fumée noire sortant du four ou l'on fait de la chaux" VocBN. "Terme de maréchalerie, chaude, de métallurgie, chauffe. Burdin horrek oraino behar ditu khalda bat edo bi; syn. khaldaldia" H. "Kalda (AN-araq), temple del horno" Satr VocP. "(V-gip), fundición, hornada" Zubiau Burd.
    Agoak bero deño galda. " La masa mientras es caliente (tiene) calda" . RIs 2 (tbn. en Lar, s.v. calda, que explica: "y significa en lo literal que a la masa de hierro [...] se le han de dar las caldas antes de dejarla enfriarse: y debe hacerse lo mismo en los negocios").
    "Chaude, action de se chauffer à un feu vif" H.
    2. " Galda, llama" Asp Leiz2. (Alguno de los ejs. que citamos podría corresponder también a la primera acepción). Tr. Sólo meridional. Documentado en GoldSerm y Arrue, y, ya en el s. XX, en Inza y Orixe; su uso se extiende entre autores cultos de la segunda mitad del s. XX, en su mayoría guipuzcoanos.
    Infernuko galdetara botatzen. GoldSerm 218. O gula, gula, lujurieren su infernala, zeñen galda da soberbie. Ib. 218. Gure egunetan añ zabaldua eta ezurretaraño sartua bezela dagoen galda gori oni. LibDot 5. Nola bizi zindeke infernuko galda bizi ikaragarri aietan, len kandela baten gar ariña beatz batean eziñ sofritu zenduen ori? Arr May 50. Nork piztutzen ote ditu bere galda arrigarriak iñoiz sukia bukatu gabe? Inza Azalp 33. Illeti baten galdetan eskuak erre zizkioten. Ib. 22. Galda bizizko sua. Ib. 116. Suari itzulinguru emanda, oiuka, galdaren gañetik yauzi dute. Or Mi 95. San Telmoren suen galda okerrak zurrunbilloan datoz. Ib. 78. Illintiak agoa bete galda urdiña botatzen zuten pertzaren azpian. Ib. 79. Aizatuz maitasun-galda. "Avivando la llama del amor" . Or Eus 76. Galda apaltzen danean. Ib. 286. Parisko argi-itsasoak leen bezin geldirik zirauen [...], urrutiko galda eskerga baten errauts epeldua bezelakoa. Txill Let 133. Oraintxe izkutatzen da eguzkia urre-galda or diztiratsutan. Ib. 141. Sukar ezkutuak / artu zizkidak nere barruak. / Galda baten mende. NEtx LBB 268. Lurraren egarri zauritua / tortika galdak arrakalatua. Azurm HitzB 68. Ixilleko otoitzean lortu eban Teresak Jainko-arnasaren galda. Onaind STeresa 128.
    (Como segundo miembro de comp.).
    Asieratik amaitu arte, etzaio goi-galda ez itzali ez maxkaldu. TAg Y 1933, 22. Biotz bi maite-galda aretan urtzeko zorian zeuden. NEtx LBB 43. Jainko-maitasun galdatan urturik. Onaind STeresa 13 (cf. BERO-GALDATAN, EGUZKI-GALDATAN).
    " Kalda (G-azp), chisporroteo de la fragua" Garm LexEV 279.
    3. kalda (BN ap. A ; kh- Dv).
    "Soif ardente" Dv. " Kalda (BNc) sed ardiente, abrasadora" A. " Yadanik hiru baso ur edan tuzu, zer khalda duzun! (BN-lab)" Ib. s.v. yadanik.
    Harotz eta kantari zaharrek bethi khalda zuten zintzurrean. Hb Egia 136 (v. tbn. 141). Bainan [ostatuari] hurbilduago eta barneko kalda handiago. Zerb Artho 97. Gaurkoak bezalako izialdura eta jostetek khalda eman ere daukute. Barb Sup 126. Khaldarekin ezinez iraun gehiago, / ur handira jautsi zen, etzela hil gogo / bederen edan gabe duphatra bat trago. Ox 130.
    4. (V-ger-m-och ap. A). Calor del sol, rayo(s) del sol. "Reverberación del sol" A.
    Eguzki-izpien galda urratuz. "La braise" . Or Mi 102. Goxeko galdatara / txakurrak etzunik. "Al sol de la mañana" . Laux BBa 50. Eguzkiaren galda eztator oneraño. Ldi IL 145. Besotik lotuta zebiltzalarik bide-berrian eguzki saminaren galdan. Mde HaurB 69. Zapi zuriak katigu dagoz / eguzkiaren galdatan. Gand Elorri 63. Eguzki jaunak, urre ta sutan, galda-jaia duenean, / zeru-gaillurra argi bizitan irabazi ondorean. NEtx LBB 195.
    v. tbn. Erkiag Arran 155.
    (Como segundo miembro de compuestos). v. EGUZKI-GALDA.
    Uda-galdatan lats iauzkarian egarria berdintzea bezin atsegingarri. Ibiñ Virgil 46.
    5. (galdi [?] V-ger ap. JMB At), kalda (Añ (-ea det.), H (kh-)). "Soldadura" Añ. "Soudure d'une pièce de métal à une autre, au feu de forge. Aizkorari khalda bat emanarazi diot" H. "Galdi (V-ger [Kortezubi]), soldadura del hierro mediante aspersión de arcilla mojada o agua arcillosa" JMB At (parece una inferencia incorrecta del tema a partir de galdia o similar).
    6. (V-gip, G), kalda (V, AN-5vill, L, B, BN) Ref.: A (galda, kalda); SM EiTec1 y Zubiau Burd (galda).
    "Fundición, fábrica donde se funden los metales. Oindiok oraintxu, xemei barik asi ziran galdak pe aberastu ein ditxuk " SM EiTec1.
    7. Metal fundido. " Galda (Vc, G), caldo de metal" A, que cita a Apaol (v. infra GALDAN).
    Galda puska berriei [...]. Puska lodi, iturri eta galda lodiari, 1,85 laurleko. "Laminado en recortes nuevos [...] grueso fundido" . EAEg 21-3-1937, 1334. Ainbat meatz da txatar / urtzen ikusita, / galda baten utzirik / danak erantsita. Insausti 298.
    8. " Galda (V-m), temple del hierro rusiente" A.
    9. Fusión. " Kaldie (Aramayona), grado de fusión" Garm LexEV 279.
    Itxura guziak galda gori batean galduak gelditzen dira. "En una fusión incandescente" . MEIG IX 130. (en colab. con NEtx)
    II . (Adj.).
    kalda (kh- Dv).
    Abrasador, ardiente; incandescente. "Incandescence, en parlant des fours, forges, métaux chauffés au feu" Dv, que cita JesBih.
    Samsonek izan zuen egartsu khalda bat. Lg I 228 (cf. infra (5)). O ene Jesusen bihotza, amodio dibinoaren labe khaldan zaudena! JesBih 265. Eguzkijak jo-jo egitten eban, ain eguan galda. Otx 159.
    BERO-GALDA, BERO-GALDATAN v. bero.
    EGUZKI-GALDA, EGUZKI-GALDAN, EGUZKI-GALDATAN v. eguzki.
    GALDA HARTU. "Caldeado, [...] galda artua" Lar. "El rayo [...], según otros (Axpe-Arrazola) es de hierro que, al decir de la gente, no es capaz de soldarse con otras piezas porque no toma temple (= galdaik ez dau artzen)" AEF 1932, 108.
    "Calentamiento, acción de calentarse. Khalda bat har dezagun " H (ap. DRA).
    GALDA BATEKO. "Cuatro piezas en que se parte el agoe, lobo" Mg PAb (ed. 1899), 91. "Galdabatekuak (Mg), se dice de las cuatro piezas en que se divide la goa. Indica 'de una hornada o colada'" Zubiau Burd.
    Galdabatekuak. Mg PAb 135.
    GALDA BIZIAN. Al rojo vivo (sdos. prop. y fig.).
    [Leize izigarriaren] zolan ikusten ditut su-garrak khalda bizian. Dv LEd 169. Galda bizian dauden auzibideak. LibDot 1.
    GALDA EMAN (Lar, g. emon Añ). "Caldear" Lar, Añ.
    GALDAN, KALDAN (H (que cita CatLav), A). (Estar, etc.) encendido, ardiente; con mucho calor (sdos. prop. y fig.). "Labea kaldan, lurra kaldan, el horno caldeado, la tierra caldeada" A.
    Labe gorri batetara khaldan zegoela arthikiak izan zirenean. CatLav 343. (V 166) Etsaiez ausikiak garenean, [...] gure bihotza khaldan eta sutan jartzen [da] . He Phil 232. Ene arima egartsu khaldan dago. EucolT 26. Galdan dagoan labean. AA I 578. Agorientak khaldan zintzurra ematen. Hb Esk 229. Oi Maria, zure bihotza khaldan dago Jainkoaren alderako suaz. Dv LEd 279. Bertze batzu khaldan kasik su phindarrak atheratzen zeztela sudur puntatik. Elsb Fram 148. Gorrituak, kaldan, hats-hantuak [haurrak] . JE Bur 80. Aren kañoia etzan lertzen, tiroengatik galdan gorri-gorri jarriagatik ere. Alkain 127.
    (Con reduplicación intensiva).
    Galda galdan dagoan burnia baño gorriagoko oñaztuak. Apaol 56.
    Fogosamente, con ímpetu.
    Zuzen den bezala, lehenik ari izan dira pilotan [lau anaiak]. Bai eta zer khaldan! Herr 14-11-1957, 4. Jondoni Bitxintxo iguzkiak mahatsa kaldan aihen-adarrari goiti abiarazten. EZBB II 21.
    GALDA-OLA. Fundición.
    Bilbao barrutiko galda-olei Uri onetako bildegiak emango dioten txatarrari buruz. EAEg 18-2-1937, 1099.
    GALDAPE (En casos locales de declinación sing.).
    Patar haretsu batean, / Ekhiaren khalda-pean. Gy 178. Lurrun jario dago ondarra eguzkiaren galdapean. TAg Uzt 37. Eguzki-galdapetik iges egiteko. Erkiag Arran 25.
    (Con determinantes).
    Eguzkiaren galdape kiskalgarrian koipea bezela urtzen dira. TAg Uzt 92. Udako galdape kiskalgarrian. Ib. 158.
    GALDATAN. "Galdetan, en llamas, ardiendo, quemándose" Asp Leiz2.
    Begi-biotzak galdatan. SMitx Aranz 158.
    SU-GALDA, SU-KALDA (-kh- Dv; sukalda R ap. A). Llama; fuego (sentidos prop. y fig.). "Fuego ardiente" A.
    Hekien bihotzak maithagunezko su-khalda batzu dire beraz. Dh 176. Liberalak gau guzian su-galda aundia iduki omen zuten, eta bear bada, gizon illak an erre. Or SCruz 66. Au esan orduko, su-galda. 'On ne voit qu'une flamme' . Or Mi 8. Aren [eguzkiaren] su-agaldak joko ba-zindu, / etzenuke or bizirik. NEtx LBB 357 (¿errata por su-galdak?).

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper