Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    galant.
    tradizioa
    Tr. Hay ejs. seguros de galanta (tema nudo) en un texto alto-navarro de 1600 y en Xenpelar; en ambos -a podría ser marca de femenino. Encontramos la variante geant en textos populares de Régil.
    etimologikoa
    Etim. Para la relación entre galant y galai , v. FHV 477.
    sense-1
    1. (V-ger-arrig-gip, G; Lcc, Deen II 143, VP , Lar, Añ, VoCB (V, G), VoCB (V, G Dv)) Ref.: Bon; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; EAEL 216.
     Hermoso, bello; apuesto, gallardo, gentil, lozano, de buen aspecto; grande, corpulento, robusto, rollizo, crecido; elegante. (Se encuentra sobre todo ref. a personas y a animales de labor y crianza). "Galán" Lcc. "Lozano o gallardo", "polida cosa, gauza polita, gauza galanta" Ib. "Grande" VP 31v. "Fornido" Ib. 35r. "Bello", "hermoso", "galano", "adornado", "galán, el que está vestido de gala" Lar. "Bizarro, hermoso, bien hecho" Ib. (s.v. galán). "Bello, hermoso", "majo, guapo", "galán" Añ. "Hermoso, guapo, corpulento. Gizon galanta, hombre de agradable presencia" A (que lo da como común, lo que choca con el resto de testimonios lexicográficos). "Mutill galanta eiñ jatzu seme ori" Etxba Eib. "Gálan bat, galánta, (el) muy grande [....]; grande y hermoso" Iz ArOñ. "Haundia, ederra. Mutill galanta da Uberako pelotarixa" Elexp Berg. v. eder; galai. Tr. Propio de la tradición meridional desde sus primeros textos (tbn. en Zubiri). Con frecuencia aparece acompañado de eder. En DFrec hay 26 ejs., meridionales, de galant.
    Lepatrapu galantori. fJZ 7. Dama galanta. Lazarraga 1171v. Morroe galant estiraduak. Ib. 1169v. Ez da geratu / barruan etse galantik. Ib. 1202r. Esku batean arko galanpat [galant bat]. Ib. (B), 1199rb. Bretaña guztia benziturik datorren / konde galantori Gipuzkoa herrira. CantBret 19s. Zeure andre galanta ori ongi besarkezazu. (Elorz, 1600). ReinEusk 111. Onerestea daukat biotzean sarturik, / linda eder galanpat [galant bat] kausea izanik. EneB 3s (v. tbn. galanpat El 33). Formatu zuen aurraren gorputz bat guzis galanta eta ederra. Ber Doc 105rs. Guazen galanta contigo, / guazen, nere lastana. (Versos de Sor Juana Inés de la Cruz). TAV 3.1.23. Elkar ikusirik ain galantak, onetsi zute elkar. El 34. [Semeak] eder galantak diranean. Lar SermAzc 47. Mutil batek esan dust / naizla galanta. Gamiz 230. Kanpotik eder edo galantak, ta ederki janziak; eta barrendik alako demonio beltz itsusi egiñik. Cb Eg II 169. Atzo aiñ galanta eta egun aiñ itxusia. (Goñi, s. XVIII). FLV 1992, 317. Perla galantak. Añ LoraS 192. Ari galant ta mardo bat. VMg 69. Janzi edo apaindura galantak ditualako. Gco II 22. Lirio lora ta larrosa galantak. Añ MisE 76. Zure Egille onak zuretzat apaindu zuan etxe eder galant au. AA III 349. Ibilte galantez. Zav Fab, RIEV 1907, 94. Moko oria dezu, / luma beltz-urdiña, / begia berriz galant, / argi eta fiña. It Fab 67. [Otsua] asi zan / ardirik galantenak / iltzen ta jaten. Ib. 85. Eder ta galant, berde ta mardul egongo da guzia. Izt C 190. Izoki galantak. Ib. 204. Lau edo bost urraza-buru galantak ere txanpon batean. Ib. 155. Bere maietik jan eta edanaz, eder eta galant azi zitezen. Lard 305. Dama gazte galanta bat / [...] alabatzera nua / egiñal guziyan. Xe 174. Mutil liraña, egokia eta galanta zan soldadu joan zanean, baña orain ala ere oso pinduta eta gizenago zegoan. Zab Gabon 52. Oso galant gorputzez, ederra ariman. AB AmaE 418. Uri galanta. Ib. 191 (se ref. a Vitoria). Bere alboan ikusi zituan il da iausten seme galant bi. Ag AL 83. Galanta badago, gaixorik badabill. Ag Kr 130. Emen gagoz geu ainbeste neskatilla, gaztiak eta galantak, zer nai dozu geiago? Echta Jos 209. Ama zan andrazko mardo galant bat. Ib. 58. Ederregia zera / nekazaritako. / Galantegia zera / gure etxerako. (Canc. pop. in Jaukol Biozk IX). Gizon galant bat, gorputza lerden berrogoi bat urtetakoa, xapelduna eta soineko ederretan. Zub 85. Igali mardo galantak. RIEV 1931, 640. Mutill eder galanta, estudiantia. MendaroTx 285. Kaiganeko mutillen artean galantena bera zala. Erkiag Arran 90. Bertako pago ta aretx eder-galantak, [...] zarren zarrez egozan lekuan bertan usteldu bear. Akes Ipiñ 8. Pentsu-janari onak ere bai / txekor galantak azteko. And AUzta 130. Eder galanta nago / sasoiko gaztia, / egokituko al zait / [senar] bat edo bestia. Uzt LEG I 45. Dontzella galant ori / orbanik gabia, / zeure izena dozu / Birjiña Maria. Balad 197. Zaldun gaztea, galanta eta / ederki landua zagoz. Ayesta 79.
    v. tbn. Mb IArg I 223. LE Kop 30. Mg PAb 109. Echag 45. Ur MarIl 61. Arr GB 53. Otag EE 1881b, 60. Azc PB 166. A BGuzur 117. Inzag RIEV 1923, 502. JAIraz Bizia 76. Bilbao IpuiB 79. Arti Ipuin 77. Gand Elorri 70. Osk Kurl 57. Berron Kijote 57. FEtxeb 187.
    azpiadiera-1.1
    (Juegos de palabras entre ésta y la 4.a acepción).
    --Orra zure laguna dantzarako, emakume galanta. Eta ala zan: soldaduen garita ziruriyen. Iraola 123. Kuadru galanta zuan da naikua negar erain jestan... --Nola nai be, ire sentimentueri olako biozkadia emoteko on-ona izan biar. --Biozkadia diñok, biozkadia?... Aze zastadia emon zestan... SM Zirik 16s.
    azpiadiera-1.1.1
    (Con sentido irónico).
    Zeu zara galantori? [...] zuek, batorrek eta besteorrek bear dozuez zigorrada batzuk. Echta Jos 61.
    sense-2
    2. (B, BN-mix, S; Urt I 20) Ref.: Bon; Lrq; Lander (ap. DRA ).
     Bueno, honesto, de bien. "Galant, gizon prestu (en Eliz[ondo])" Bon. "(Homme ou animal) pas méchant, calme, paisible; brave homme" Lrq. Tr. Documentado sólo en textos septentrionales.
    Herioa da andere noblia, galanta, liberala eta maitagarria. Tt Onsa 160. Gizon galant batek, ordean bere gardien gaiñean egoteko artharik aski ez duen batek. He Gudu 70s. Balin bada gizon galantik / herri huntan, / ez ahal dire glub hortan! Monho 32. Protestant bat jena zauku Frantziaren barnetik, / gizon galant izaiteko hainitz leku txarretik. Prot 65. Senhar emazte galant hurak, hil behar ziren goizian, / merkhatialat juaiteko ziren nezesitatian. ' Ces braves époux'. Etch 624. Ezpazira fidatzen gizon galant bati, / etzitiala fida jagoiti besteri. ' À un homme d'honneur'. ChantP 255. Ai! ei! eta, Jauna, nun düzie ene seme galanta! ' Mon brave fils'. Ib. 214. Aphez net galanta züzün eta huna, zumait bitxikeria gora-behera. Lf Murtuts 28.
    v. tbn. ES 156.
    azpiadiera-2.1
    (Con sentido irónico).
    Ezen ez duk orai aments ikusten / hire diru biltzaile galantak / harrapaka hari zaizkala jaten, / iretsirik apezen errentak. Iraultza 25. Nogez sarjanta, gizon galanta / hartu du kontseilari. / Ai, zer sujeta gidari! / Saltsa tzarren xuxentzari / hori da beti ibili. (In Zerb Azk 104).
    sense-3
    3. (V-ger ap. Garate ; Dgs-Lar 7).
    (Ref. a cosas). Bueno; espléndido, magnífico. "Perfecto" Dgs-Lar. "Ederra da galanta, bixak leku baten, ona ta aberatsa gaiz dira billatzen (V-ger)" Garate Cont, RIEV 1935, 349.
    Debozio galanta, fazila kristio guziendako. El 96. Ederki eseririk edo jarririk bezala bere bakearen katadera galantean. Mb OtGai 3, 7. Eserita deskansu galantean. Cb Eg III 392. Eztarri garbi garbia ez badet ere, belarriak galantak ditut. GavS 7s. Osasun galantarekin nago. Mg CC 253. Agur nire botoe galantak. CrIc 60. Igaro daigun umore galanta. Mg PAb 80. Bizi dirianak urte osuetan bake galantian konzienzijako kezkai jaramon baga. Mg CO 258. Apari galant bat egitea. Zav Fab, RIEV 1909, 34. Ortxe basterra, / etxe ederra / eta mastui galantak. Ib. 35. Gorputz-illa obi galant batean ezarrita. Lard 535. Ontzi galantak. "Soberbias naves". Aran CancB III 286. Su galantaren ondoan exerita, gertaera zarrak kontatuaz. Zab Gabon 40. Beida beza zer galantak ta freskuak. Sor Gabon 31. Illargi ederra, jauna; galanta. Sor Bar 106. --Tori zigarrotxo bat. --Jesus! Galanta da beñepiñ ori! Ib. 36. Baditu lur onak ereitzeko, baita belar-soro galantak ere. Goñi 22. Baita Segurako erriak asma leizken Elizketa galantak egin ere. Ayerb EEs 1912, 63. [Erbija] ariñeketan asi zan, anka-joko galantan. Altuna 109. Ortzak galantak, buruba berriz / ille guztiya zuritu. Tx B I 62. Hea senargai galant bat kausitzen dunan. Zub 105. Bart ixan zenduban gogaro galantaz al zagoz oindiño be? Otx 84. Zigarro galanta ezpanetan ebala. Erkiag BatB 10. Erri txikia [...], landa ta igali-zugatz eta aresti galantez edertua. Onaind STeresa 46. Eta [Elizak] barruan dauzkan / gauz eder galantai / zeozer esateko / neroni ez naiz gai. Insausti 44. Piarres Adame, hazi ez zen landare galantaren bihia. MEIG VI 62.
    sense-4
    4. (V, G-azp-to-nav); geant Ref.: A EY III 346; Iz To (kalparra); Iz Als (nukan); Gketx Loiola (ipur-txuri).
     Grande; enorme; abundante; un buen..., tremendo. "Gure auzoan beiak erroak andiak, orroak galantak (V), [...] enormes los mugidos" A EY III 346. "Ebai bélarriya, puski kendu galanta" Iz Als. "Ipur-txuri galanta dek ori lanerako" Gketx Loiola. En AxN se explica sortha (454) [de karga sortha bat] por galant. Tr. Propio de la tradición meridional desde principios del s. XVII (usado irónicamente por M. Ros), fuera de la cual sólo lo encontramos en Goyhetche. Es especialmente frecuente en el s. XX. Tiene frecuentemente valor ponderativo (en este caso, puede aparecer pospuesto o separado de su sintagma nominal). Hay una vez galan (limosna galan bat ) en J.I. Arana (SIgn 33); cf. supra ejs. de galanpat ( galant bat ).
    Eguraldiak baño agitz geiago berotu zituen [...] barazkariko jate ta edate galantak. Mb IArg I 375. Barbarismo galantak botatzen zituen. Cb EBO 45. Nondik dakizu emango dizula Jangoikoak epe galanta ta astia? Mg CC 136. Ona emen lapiko galanta ta pitxar bete ardao: ase zaiteze. Mg PAb 55. Gogo galantagaz gauza asko jatera. Ib. 145. Eguneango lan ta zeregin oneen zati galant bi dira: [...]. Añ LoraS 123. Auan dirudije humilde batzuk, ta bijotzetan falso guzurti galantak. Mg CO 38. Nora iges egin dute berorren mami galantak? VMg 48. Onzi txikiarekin bazoaz, ur gutxi aterako dezu; baña asko, onzi [...] galantarekin joaten bazera. AA I 449. Hauxe da hau kreatura galant eta yoria! / Eta arroltzea bazain ni laburra eta ttikia [zioen igelak idiaz] . Gy 6. Ez da izango falta / eltzian odolki galanta. Bil 127. Elurte galantarekin ausa Apeninoko mendiyak iraulitzean. Aran SIgn 87. Mundua baño are galantagoa zala. 'Mayor'. Ib. 113. Begira zeñ zorrotz ai dan leku batean egi galantak esanik. Ib. 206. Europaren parterik galantenean. 'En buena parte de Europa'. Ib. 98. Batek sudurra galanta zuben. Xe 314. Aita semeen begietatik irten ziran biña negar-malko galant. Zab Gabon 50. Moskor galantak ebazala artzen. AB AmaE 236.
    ( s. XX) Ona datorrenean, zaplada galantak artuko dittu. Echta Jos 183. Kopetako izerdi galanta besoarekin kenduaz. Ag G 23. --Jaungoikoak badaki zeiñ dan. [...] --Alprojaren bat galanta. Ib. 327. Moskorra galanta, e? Ib. 199. Dollorra zu! Eskergabea zu galanta! Ib. 142. Eman zizkon Ana Josepak, atxur kirtenaz, iru edo lau zartateko, galantak baña. Ib. 274. Gezurre da ori, gezurre da ori; galante gero. Alz Bern 76. Kokoteko bi galantak artzen dauz asto-ganian arro-arro dabillan zaldunak. Kk Ab I 58. Ekarten ezpadozu, astiñaldi galanta emongo dautsut. Altuna 105. Pena galanta artuko zuten. Tx B II 21. Puska galantak artuko ditu iñor deskuidatzen bada. Ib. 96. Jente pillo galanta batu yako aurrian. Kk Ab II 34. Demokraziaren izenean astakeri galantak egiteko. Eguzk GizAuz 98. Kalte galanta itunbenpean dauden fede oneko zenbaitzuentzat. EAEg 3-2-1937, 968. Mendi-sail galantak landarez bete zituan. Munita 8. --Beraz, alperra omen naiz? --Bai, ta galanta! Etxde JJ 13. Tarteka euri-zaparrada galantak. Anab Poli 62. Berriketarako gogoa galanta, orixe da zuk dezuna. NEtx Antz 79. Utsune galanta izango degu etxean aren joateaz. Ib. 59. --Ondo-egiñak zer merezi yok? --Aginkada bat galanta! Bilbao IpuiB 48. Zer dala-ta? Distraidua zalako galanta. Joseuss! Ib. 149. Sekulako fabrika galant bat [...], tximiñia aundiak keia dariola zituala. SM Zirik 105. --Basotik edan biarrian azunbreko neurritik edaten juat. --Baiba, ta gero auxe, ajia galanta. Ib. 94. Udaran bero galantak eta, oraiñ otz eta prexkoak. Basarri 25. Aur bat ere bereala konturatzen da emen egiten den tajugabekeri galantaz. Vill Jaink 36. Txorakeria galantagorik eztu gizagogoak sekulan asmatu. Ib. 54. Txotxolokeri galanta! Osk Kurl 214. Letra galantez izentaurik etozan pardelok. Erkiag BatB 29. Alaxen, berari eskerrak, atera genduan gurdikada egur galanta. Salav 65 (v. tbn. 94). Arroa galanta ori! NEtx LBB 145. Gizon txiki batentzat / ujua galanta. Uzt LEG I 319. Goitik didar galantak egin. Etxabu Kontu 193. Amerikatan fedia zabaldu? Lehen'e pila geanta eongo'a Amerikatan. Errezil 32. Neri, aragi erre usaia ote zan iruditu zitzaidan, bañan galanta benetan. Alkain 119s. Gabonei pozez eta itxaropen galantagaz itxaroten geuntsen. Gerrika 64. Historia H-dunak aurrerapide galantak egin bide ditu geroztik hona. MEIG I 142. Bi dira batez ere Bungeren erru galantak. MEIG VI 113 (un poco antes bi erru eskerga).
    v. tbn. Gco II 75. Noe 18. Ill Testim 29. EusJok II 111. TP Kattalin 180. MendaroTx 117. Lek EunD 43. JMB ELG 80. Txill Let 75. Arti Tobera 289. Ataño TxanKan 115. BAyerbe 21.
    azpiadiera-4.1
    (En contextos gralmte. exclamativos, con sentido irónico). ¡Menudo...!, ¡vaya...! "(Hermosa) acción por cierto, eginde ederra ala fede, eginbide galanta, bai suertez ere" Lar. "Galanta zera! (G-azp)" Gte Erd 285 (s.v. (zer) tipo da hau!).
    Zuek egiten duzuena: ni eta erri ontakorik sar bagite erri ortan, giren preso eta azienda konfiskaturik; gauza galanta da aor. MRos 16.1v. Emendik jiten badira, hek [agotek] dute prinzipio galanta. Ib. 15. Aragi minberak dituzu. Ze gizon galanta, asko nekezalek jazten dituban muetakuak erabilteko mormosieta baga! Mg PAb 117s (Azkue (ed. 1899) traduce "¡Vaya un hombre!"). O propositu galanta! Mg CO 92 (CC 68 ederrak). Ale galanta egia izateko olerkariak diona, alegia usoa baiño ederrago kea... Aitzol (in Ldi UO 5). Estomagu galanta eduki behar zuela gizonak [71 urteko andre batekin ezkontzeko] . Arti Ipuin 58.
    sense-5
    5. (Pl., nombre de un baile).
    Galantak dituzte 9 zatitan 120 puntu. 9 zatiak jotzen dira biña bider, baita dantzatu ere. Izt D 111. Urliak dantzatuko zuen kuarentako erregela; Sandiak, Galantak; Berendiak, San Sebastian. Ib. 14.
    sense-6
    6. "Amant, amoureux" Chaho (→) Lh. v. galai.
    azpisarrera-1
    GALANTAK HARTU.
    Recibir una buena (paliza).
    Zurriago batekin galantak artu bear ditu. Gco II 194.
    azpisarrera-2
    GALANTAK EMAN (g. emon Añ).
    "Zurrar" Añ.
    Jabeak akullua arturik, ematen ziozkan galantak idisko uzu ta ezi gabeari. VMg 58. Daukazu senar bat [...] galantak emoten deutsuzana. Añ NekeA 222. Makilla onegaz galantak emoteko. JJMg BasEsc 253. Ezteubat parkatuko galantak emon baga. Astar II 60.
    azpisarrera-3
    GALANTAK ERAMAN.
    "(Bravos) azotes le han dado, galantak eraman ditu" Lar.
    azpisarrera-4
    GALANTEZKO.
    (Adnom.).
    Ipiñitzen ditu itxura galantezko ontzian. "En la vasija de bizarro molde". Otag EE 1882c, 510.
    azpisarrera-5
    GALANTIK.
    Bellamente; elegantemente. v. galanki.
    Dama galantak ara doaza / galantik <galanti> adornaduak. Lazarraga (B), 1198v. Ze galantik dauko gelau. "Qué bien adresado tiene". Mic 13r. Iru abade galantik iantziak altaran. Zam RIEV 1907, 426. Urrestillan [olak] amairu / ziran, bai galantik! '¡Qué bien montadas!'. (Canc. pop. in Or Eus 212). Aizpa ederrak or daude / ederrik eta galantik. (Canc. pop. in Etxde AlosT 99).

    galant

    galant
    << galanki 0 / 0 galda >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper