Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    gaizto.
    Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Gaizto es la forma más empleada por los autores meridionales, y gaixto por los septentrionales, salvo en suletino, donde predomina gaisto. No hay ejs. de gaizto al Norte sino muy ocasionalmente en Etcheberri de Ziburu (Man I 30, Noel 109), Axular (104 (V 70), 560 (V 358)), Bela (41), Pouvreau (Phil 466), INav (132) y M. Dassança (589). En cambio, gaixto al Sur, aunque no muy habitual, no es desconocido en autores guipuzcoanos y alto-navarros, sobre todo del s. XX (Lizarraga de Elcano, J.I. Arana, CatAe (2), Legaz (8), Xenpelar (266), Soroa (AKaik 128), Goñi (38), Inza (Azalp 43), Txirrita (B II 171), Orixe (Mi 20), Lizardi (IL 17), Iraizoz, T. Agirre, N. Etxaniz (Antz 15) y Berrondo (Kijote 180)), si bien, salvo en Arana, Orixe y Goñi sobre todo, las apariciones son únicas o casi únicas; tal vez en alguno de ellos (cf. infra el ej. de T. Agirre) tenga un valor expresivo. Aparece, además, junto a gaizto y gaisto, en Landucci.
    Al Norte, además, hay gaxto con cierta frecuencia, gralmte. en autores bajo-navarros y suletinos, sobre todo desde mediados del s. XVII hasta fines del s. XIX (Oihenart, Tartas (Onsa 81), Gasteluçar (152), Haraneder, Maister (XVI), CatLan, Duhalde (185), Etchahun, Hiribarren, Laphitz, Arbelbide, Constantin, Zubiri (107) y Larzabal), en bastantes de ellos junto a gaixto (así, p.ej., en Tartas, Gasteluçar, Haraneder, Maister o CatLan); hay gaxto tbn. en Lazarraga, Samper (CatSal 3; Mt 13, 38), CatR (3) y Mendigacha, además de alguna vez en Txirrita.
    Al Sur, hay gaizto ya en el Cantar de Bretaña, CartAzp (126), Ochoa de Arin (61; una vez gasto (163), quizá errata por gaisto), Irazuzta (25) y Barrutia (Acto 265 zorigaiztoan, pero 268 traidore gestoa). No es infrecuente tampoco gaisto, si bien deja de encontrarse prácticamente en el s. XX: aparece ya en Sandailia (3) y LasBer (576); es forma única, salvo error, en Larramendi y Cardaberaz; hay gaizto y gaisto, en distintas proporciones, en los Refranes de Isasti (gaisto 10), Ochoa de Arin (cf. supra), el CC de Moguel (gaisto 244) y ArgiDL (101 / 21) por lo menos. Es, por otra parte, muy frecuente en textos alto-navarros: aparece en Aldaz (102), Beriayn, SermAN (178), F. Elizalde (3), Mendiburu, Lizarraga de Elcano, Legaz (65) y CatUlz (54), así como en CatB (83) (recuérdese que en varios de ellos hay tbn. gaixto). Gaisto es tbn. la forma más frec. en suletino ya desde Belapeyre, tendencia de la que se apartan, usando el más gral. ga(i)xto, Maister, Mercy (3), UNLilia (13), Constantin y Casenave (SGrazi 142), y alguna vez Archu (Fab 157); hay además algún ej. de gaizto en Eguiateguy. Gaisto aparece tbn. en algunos textos bajo-navarros (CatLan (150), Lopez, CatLuz (34) y Bordel), además de en Voltoire (137), Argaignarats (8), INav (20) y M. Dassança (589), en algún caso junto a gaixto (como CatLan, p.ej.).
    En vizcaíno antiguo la forma más empleada es seguramente gesto (Zubia 152), Capanaga, Arzadun (37; una vez gasto: 20)), que aparece además en el CatV de Cardaberaz (12), Barrutia (v. supra), Astarloa (II 97), CatBus (54) e Iturzaeta (Berb I 106); hay gestu en Olaechea (borreru gestu aek (ed. 1872, 226 (ap. DRA)); gaxto, gexto y gesto en RS (y al menos una vez gaizto: 475); gexto en las Escrituras de Andramendi (159); gezto en EgiaK (90) (cf. geztoki y geztokeria en Echeita); gaxto en los Refranes de Garibay (B 12, B 55); geisto en BBizk 32 (y gaizto (28), tal vez cambio del ms.), Oe (144), DurPl (103), CrIc (96) y J.J. Moguel. Con todo, desde al menos el CatV de Cardaberaz (54), gaisto (ya documentado en Sandailia, Landuccio y Micoleta (13v)) se hace habitual entre los autores del s. XIX (Moguel, Añibarro, f. Bartolomé, Zavala, CatLlo, Uriarte (tbn. en BulaAl (55)), Iturzaeta). Gaizto (y gaisto) son mayoritarios en los textos vizcaínos del s. XX, con la excepción de geizto en Azkue (BGuzur 124), Echeita, Kirikiño (Ab I 55), Oskillaso (Kurl 136) y Onaindia (STeresa 109).
    Además, hay gaitzto en Goyhetche; tbn. sendos ejs. en Ochoa de Arin (60) y CatBurg (3), siendo en ambos gaizto la forma habitual; gasto en Voltoire (junto a gaisto; v. p.ej. 190) y Mendigacha (138) (en ambos hay tbn. gaski, q.v. s.v. gaizki), y aparece una vez en Etchahun (446) y en f. Bartolomé (Ic I 46), cuando ambos emplean normalmente gaisto; gazto al menos una vez en Normandie (30; ap. DRA). En DFrec hay 104 ejs., meridionales, de gaizto, 16 (15 sept.) de gaixto, y 4 de gezto, de dialectos vizcaínos.
    Etim. Quizá de gaitz + -ko, con disimiliación; cf. el antropónimo medieval Gayzco y gaizko.
    sense-2
    1. (gral.; VP 34r, Lar, H); gaixto (V-gip, G-bet, AN, L, BN, S, R; SP, Urt IV 185, VocBN , Dv, H); gaisto (V-ger-gip, AN-gip, Ae, BN-ad, R-uzt-is; Lcc, Mic, Ht VocGr, VP, Lar, Lecl, VocS , Añ, Arch VocGr , Gèze, Dv (V, S), H, VocB ); geizto (V-ger-ple-arr-oroz-gip); gesto (H (V)); geisto; gexto; gezto; gaxto (AN-5vill, L, BN, Sal, S; Urt I 9, H); gaitzto; gasto Ref.: A (gaizto, gaixto, geizto); Bon-Ond 952; Lrq (gaxto); Iz ArOñ (gaixto), R 290 y 303; ContR 519; Etxba Eib (gaiztua); Elexp Berg (gaizto, geizto); EAEL 207.
    Malo, malvado (tbn. con valor sust.). "Ángel malo, angeru gaistoa" Lcc. "Mal punto, (interj.), puntu gaistoa" Ib. "Méchant" SP, VocBN. "(Cosa) mala, gaistoa, deungea" Mic 7v. "Mauvais, méchant" Ht VocGr. "Pis, pire, gaistoago" Ib. 403. "Malvado, malo" VP 32v. "(Mal) bicho eres, gaistoa, zitala aiz" Lar. "Malo", "malicioso" Lar y Añ. "Travieso, inquieto" Añ. "Mauvais, vicieux" Gèze. "Gaizto batek egun (sic) on gaiztarazi (Sal), un malvado corrompe a cien buenos. Gaiztoari bi kandelakin argi egin bear zaio (G-to), al malvado se le debe alumbrar con dos velas. Gaiztoak nai duen artean, onaren bizia (Gc, AN-gip, R-uzt), la vida del bueno pende de la voluntad de los malvados" A. "El malo, el tentador. Gaiztua dogu beti gañian, gu galdu gurarik. Gaiztua, bere zoritxarrerako" Etxba Eib. v. gaizko. Tr. De uso general.
    Mila gizon gaixtorik da emazte batendako. E 123. Gaisto andurrorrek pagatu dizkedan. (Pamplona, 1562). ReinEusk 53. Ernegaduko / dabe gaxtoak orduan. Lazarraga 1199v. Degiola eman conde laztanari / bitoria andia gaiztoen kontra. CantBret 16s. Gextoagoak obea nai. "El peor me hará mejor". RS 427. Mutil onak buruan zauri, gaxtoak bernazakian. Ib. 42. Iüstizia hun ükhenen zien gaistoen kontre. Etchart 7.2r. Hark [bekatuak] egin zuen gaistoa [gizona]. Ber Trat 93v. Ene begien bistatik zoazte, o gaixtoak. EZ Man I 86. Nola bera baita gaixto, uste du ezen bertzeak ere hala direla. Ax 448 (V 292). Gaixto batek hil deratzu zeure aita. Ib. 273 (V 182). Onai emateko bere gloria eta gestoai sekulako penea. Cap 11s. Onenzat da gauza nekea, gaxto-herrian ungi bizitzea. O Pr 365. Giza gaixto bat nizala. Tt Onsa 13. Aparta akit, enganari gaixtoa. Ch III 6, 4. Gaixto banaiz, neretako naiz (AN). Aq p. 63. Hun dea Sakramendia, nahiz aphez gaixto batek administra dezan? CatLan 121. Baña gaisto gaistoain gain dá [emasteki] buru arina ta alkegábea. LE Prog 124. Bera baino gaixtoagoko zazpi deabru harturik. Brtc 257. Ez naiz ni orren gaiztoa. Mg CC 211. Deabrua baño gaiztoagoak. Ib. 254. Berorren onak ene gaixtoa garaitu bear du. LE Ong 106v. Aingeru onak eta gaiztoak. AA III 455. Aita-amen faltaz ume asko / billhakatzen dela gaitzto. Gy 41. Sodoma bezain uri galdu eta gaiztoa. Lard 19. Golo gaizto madarikatua! Arr GB 93. Emakume guztiz eder, baño gaizto batek. Bv AsL 220. Ez zen iduri nahi zuen bezain gaixtoa. Elzb PAd 6. Ifernuko izpiritu gaixtoak. Jnn SBi 126. Bakartxoren bat izandu bada / gaixtoa zena akaso. Auspoa 97, 53.
    ( s. XX) Lagun gaixto edo galgarriekin ibiltzea. CatJauf 83. --Beraz gaistoa ziñan zu gastetan? [...] --Gaistoa, gaistoa esateko bez. Ag Kr 83. Lutero oso gaiztoa da. Inza Azalp 96 (v. tbn. 131). Hots! Gaixtoak zaizte gaur, sobraxko zinez! Barb Sup 109. Gorriyak ikusita utzi du mundua, / gaxtua bazan ere ederki ondua. Tx B II 127. Okertu ditzakela [izkuntzak], ta makur-bide biur gure gaiztoak [...]?... Egi berria orixe! Ldi IL 54. Itxuraz on, barnetik gaizto. Ir YKBiz 128. Besterik etzaio gizaldi gaixto oni emango. Ib. 234. Gizonik gaiztoenak be nozean bein gauza onak be egiten ditu. Eguzk GizAuz 32. Biar bertantxe bear det, gero, Malentxo gaixto, zure erantzuna. TAg Uzt 62 (212, 156 gaizto). Gizonak gero eta gaixtoago zoazin. Zerb IxtS 13. Eta Errepulika ez al zan gaiztoa? Or QA 77. Izatez ez dira gaiztoak, isekari eta mutiri baizik. Mde Pr 270. Mutikoaren arpegian gaizto-irria sortu zan. Etxde JJ 76. Lo eiten ez duan aur gaiztoari, Mamua agertzen zaio tentari. NEtx Antz 117. Nahiak egiten gaitu on ala gaixto. Lf (in Zait Plat XXII). Emakume gaizto baten mende. NEtx LBB 367. Deabru gaiztoak eraman deiela. Balad 140. Orduan neri gaizto-fama jarri zidaten. Albeniz 91. Gaizto bakar bat besterik ez da agertzen liburu osoan. MEIG III 43.
    azpiadiera-1.1
    (Como sobrenombre).
    Zelan Karlos-geizto, ezizena daben lez, dan guztiz okerra. Echta Jos 41. Gauaren erregiña ez da Mari-gaizto. SMitx Aranz 206.
    azpiadiera-1.2
    (Con reduplicación intensiva).
    Haurmaite! Gizagaixoa! Ez zinen baitezpada gaixto gaixto hetarik! Barb Sup 15. Zergatik izan zaitzat orren biotz-gogor, gaixto gaixto ori? TAg Uzt 246.
    azpiadiera-1.3
    Neu izango naiz gaiztoen gaiztoena zuen nabarmenkeria zabaltzen.Ag G 292.
    azpiadiera-1.4
    (H).
    (El demonio, por antonomasia).
    Gaixtoaren haurrak dirade. "Du mauvais". Lç Mt 13, 38 (TB gaistoa, Ol, Or, IBe gaiztoa, Leon Gaixtoa, Ker, IBk Gaiztoa; He izpiritu gaixtoa, Ip izpiritü gaistua). Gure begiratzeko Gaixtoaren saretarik. SP Phil 17 (He 16 ispiritu gaxtoaren). Sulezeko gaistoaren zirika. Mb IArg I 229. Begira gaitzala gaitz guzitik, bereziki gaiztoa deritzan demoniaren eraso-aldietatik. Ub 162. Konjuratzen zue sazerdote sandu batek gaistoeki zegon bat. (211) 'Uno que estaba endemoniado'. LE-Ir. Deabrua, Demonioa, arraioa esatea ez dala juramentu, [...] baizik gaiztoari otsegite utsa. AA II 29. Bertze emazteki bat ekhartzen diote, gaxtoak badituela hark ere. "Gaxtorik ez du, dio Iñaziok, bainan gaxtoek asaldatzen diote izpiritua". Laph 156.
    azpiadiera-1.4.1
    (gaiztoena).
    O gaistoenaren seme lotsagebea! Cb Eg II 58. Bere ontze edo konbersioa oso eta egiazkoa izan zan; baña gaiztoena lo etzegoen. Arr May 179 (v. tbn. 155).
    azpiadiera-1.5
    (Ref. a animales). Malo, maligno, peligroso. "En parlant des animaux: dangereux" H.
    Abere gextoa da gorrotoa. "Mala bestia". RS 71. Apho eta biper gaixtoz eginik ianharia / eta aspik pozoñtsuen odolez edaria. EZ Man I 108. Vipera daritzan sierpe bat, gaixtoa eta pozointsua. Ax 456 (V 297). Suge gaixto bat mokoka pozoaz betherik. Tt Onsa 139. Kenduko dieztet ar ta mamorro gaistoak. Mb IArg II 319. Zelan iruntsi ez nabee piztija gaisto aek? Mg CO 32. Suge gaiztoak ortzka pozoitzen du. It Fab 80. Ihizi gaxto guti da Eskal-herritan. Hb Esk 234. Hurbil dakioke [erleei] orduan errexkiago; ez dira hain gaixtoak nola kofoinean dagozinean. Dv Lab 297. Aterako zaitu otso gaizto orren atzamarretatikan. Apaol 81. Ihizi gaixtoak ohatzean behar direla garbitu. StPierre 36. Gizona gizonarekiko dan baño pizti gaiztoagorik ba al dek iñun? TAg Uzt 88. Abere gaixto batzuek jan zutela [Josep] . Zerb IxtS 25. Hartzak eta lehoinak... Denak zoin gaixtoago, denak aztapar eta hortz xorrotz! JEtchep 17.
    azpiadiera-1.5.1
    Bi argi, gero-ta gaixtoago, hurbiltzen ari zaizkitan... JEtchep 37 (se ref. a los ojos de un gato).
    azpiadiera-1.6
    (No ref. a personas ni animales).
    Lan eginaz esker gaixto. E 137. Haren obrak gaixto baitziraden, eta haren anaiearenak iusto. Lç 1 Io 3, 12. Neure aragi gaxtoaganik / izan ninzan ni tentadua. Lazarraga 1193v. Mi gestoa da minago mintea bano. "La mala lengua". RS 169. Itz gaiztoak erraten dituztela. Ber Trat 9v. Borondate gaixtorekin begiratu. EZ Eliç 147. Fede gaixtoz dabillana. Ax 448 (V 292). --Gaizki bestez minzatzia bekhatü handi bat deia? --Bai, ebastia beno gaistoago da. Bp I 102. Gogoeta gaixtoen kontrako othoitza. Ch III 23, 5. Kostüma hun batez gaixto bat garhaitüren düzü. Mst I 21, 2. Zerbait gaixtorik ikhusten badüzü. Ib. 25,5. Ene natüra ezinago gaixto, bekhatietara eta perdizioniala thiratzen naian haur. Ib. III 55, 1. Izkuntza gaistoaz askok gala egiten dute. Cb EBO 37. Gordea zadukan bere xede gaixtoa. Lg II 129. Hitz edo obra gaxto den edo gaxto idüdi dien bat. CatLan 92. Nola joan lotara, konzienzia gaizto ta larrituarekin? Mg CC 130. Gere pasio gaiztoen mendean. Gco I 388. Egiten ez ditue zenbait gauza gaizto, kastiguaren beldurrez. AA I 612. Aitaren exenplu ta konseju geistoakaz arrotuta. JJMg BasEsc 8. Dan-en kasta gaistoti datorrelako. fB Olg 139. Geruago eta gaistuago da jenden intenzionia. Bordel 83. Ez dela [akzione] bat ere gaixtorik egin behar, zeren harrek berak urrun araz baikinitzazke Jainkoa ganik. Jaur 178. Ez da itz lotsagarririk, ao gaizto ari jaulkitzen etzitzaionik. Lard 197. Nere lehia gaixtoei ukho egitea. Dv LEd 263. Orduraño zerabillen bizitza gaixto zabarra utzirik. Aran SIgn 81. Jainkoari esker, liburu gaxtorik ez dugu gure Eskuaran. Arb Igand 19. Azken uztarra, eta gaixtoena. JE Bur 149. Euskeraz ez diteke esan ezer gaiztorik. Ldi IL 51. Bear bezela zin-egitea ez da gauza gaiztoa, gauza ona ta sandua da. Ir YKBiz 124. Irri gaixto bat ezpainetan. Lf Murtuts 112. Neskameen mihi gaiztoa. Or Aitork 229. Poz gaizto batekin. Mde HaurB 41. Ele gaixto bat erran-ta. Xa Odol 293. Esames gaiztoak ezereztu egizan. Onaind STeresa 68. Zuk erran dazkotzu guarda huni errepostu gaixtoak? Etchebarne 54.
    azpiadiera-1.6.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Lo asko, jan ondo ta olgantza mundukoetan dabiltzanai, gaizto gaiztoak edo bekatu mortalekoak izan eza gatik. Mg CC 232.
    azpiadiera-1.7
    (Como segundo miembro de compuestos). v. burugaizto, eskergaizto...
    Ha kristau falso / animo gaizto / bekatari traidoreak. Bast 7 (Balad 235 anima gaizto). Gogaiturik garabiltzezan gurari zori-gaisto oneek. Añ LoraS 145. Gormanda, libertina, auher, mihi gaxto. Etch 378. Gizon buru-gogor eta biotz gaiztoak. Lard 489. Ixil adi, mutur-gaizto. Or Eus 66. Ire anaia, sukorra ta odol-gaiztoa duk. Etxde JJ 43. Zoazi zu gezurtien eta mihi gaixtoen ixilarazterat. Ardoy SFran 138.
    sense-3
    2. (G-nav, S, R; Lar); gaixto (Lcc, Dv, H); gaisto (Lcc, Lar); gaxto (S) Ref.: Lrq (gaxto); ContR 519; Iz Als (usai).
     Malo; pernicioso, perjudicial, desagradable. "Hedor, usai gaixtoa" Ib. "Malquerer, gorroto gaiztoa" Ib. "Temporal, bueno o mal tiempo, eguraldi ona edo gaiztoa" Lar. "Aciago, triste, azaroso día, egun gaisto, doakabea" Ib. "(Sust.): gaitzaren gaixtoenean, au plus fort de la maladie. [...] Gaixtora geroz, à la rigueur (an agissant). Utzatzu gizon hori, edana da eta bere gaixtoenean, [...] il a bu et il est à son plus mauvais vin. Grina handitan eta semearen berririk ez izanez, gaixtoena heldu baita bethi gogora, [...] les pires imaginations viennent toujours à l'esprit" Dv. "Avec négation: assez bon. [...]. Eztuzu zori gaixtoa, vous n'avez pas une mauvaise chance, vous l'avez bien bonne" H. "Usai gaiztú, el mal olor" Iz Als. v. gaitz (II, 1) . Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
    Horlako gloriatze guzia gaixto da. Lç Iac 4, 16. Berar gaxtoaz gantxitua [zagita] . Lazarraga 1193v. Samarien ostikoa da gestoa. "Mala es". RS 363. Iauna burkide gaxto. "Malo para igualarse con él". Ib. 295. Zagokez exilik ta enzun eztaizu gextorik. "Y mal no oireis". Ib. 18 (cf. GAIZKI ENTZUN). Baina emen, gainean diodan bezala, sino gaiztoa zaut Biarnon konpanien egitea. CartEsp 465. Gibeleko on dena, bareko gaizto. RIs 45. Da ain gaistoa bekatu mortalea eze [...]. Ber Trat 94r. Gaitz guzietatik gaistoena. Ib. 94r. Biaia gaixtoa egitean. EZ Man II 130. Baldin enhoiu gabe bizi bazine, seiñale gaixtoa lizateke. Harb 249. Kolerak itsuturik eman baitzuen sentenzia gaixto bat. 'Injusta'. Ax 317 (V 211). Soberania guztiak dira gaixto. Ib. 133 (V 87). Hartarakotzat edireiten da bertze [arrazoin] bat San Jeronimo baithan, eta ene ustez ez gaixtoa. Ib. 123 (V 81). Fama gaixtoa. Ib. 414 (V 269). Anhitz gau eta egun gaixto iragaiten du haren erdiesteagatik. Ib. 489 (V 316). Gaixto da kofesatu gabe egoitea, baiña aldez gaixtoago kofesatu ditutzun bekhatuetara bihurtzea. Ib. 469 (V 304). Ea bizitza gestoa emaiten deutsan emazteari. Cap 98s. Urrats gaixtorik egiteko beldurrez. SP Phil 110 (He falso). Baxa hura da [...] hagitz gaistoa zeren ez baita haien gaiñean bi braza eta erdi baizen. INav 107. Ez da hargatik [...] gaixtotzat iduki behar iakintasuna. Ch I 3, 4. Eztuzu zure arimaren etsai handiagorik eta gaixtoagorik zeroni baiño. Ch III 13, 1. Zoaz ordu gaistoan emendikan. Lar DT 49. Orrezaz gañera, eta gaiztoagoa dana, [...]. Lar SAgust 6. Ezagützen badüzü, enetako gaixto datekiala [...] halako desirküntiak idoki itzazü eneganik. Mst III 15, 1 (Ch kaltiar, Echve 219 kaltegarri, Ip galgarri). Uste gaisto artan arkitzen zen. Mb IArg I 82. Lagünkeria gaiztoak dü jende gaztia galtzen. Egiat 199. Beldürra, aren zonbait aldiz ezta haiñ gaisto eziez uste beitügü. Ib. 251.
    ( s. XIX) Ez diot eginen iroi-ik / gaizki egin daunanari, / ez eta bisaia gaixtorik / behin ere etsaiari. Monho 132. [Berri] hun ala gaisto dia / bertan deitadak deklaratüren. Xarlem 305. Ah! nire zori-gaiztoa! Añ EL1 63. Sustrai gaizto onetatik datozkigu batezere zazpi pekatu mota. Gco II 20. Aserretasunaren pasioa edo griña beti da gaiztoa? Ib. 46. Ez da erraz erabakitzea zer dan gaiztoago, edo lagun urkoaren kontra gaizki itzegitea, edo aditzen egotea. AA II 214. Bekatarien eriotza izan oi dala guztiz gaistoa. AA III 286. Belar gaistoak atera. Ib. 438. Bada lotsa bat gaistoa eta berekiñ bekatua dakarrena. Ib. 525. Saulek txito asiera ona eban, ta amai gaistua. fB Ic III 368. Mitxa phiztuaren urrin gaixtoa. Jaur 378. Bazaitzula arribatuko / are zerbait gaitztoago. Gy 319. Gizonari gogoak eman al dizaiokean asmorik gaiztoena artu zuen. Lard 64. Deus ez da hain gaixto nola phutzuetako ur ustela. Dv Lab 229. Badakigula zikhina zein gaixto den. Ib. 214. Zothala azpian izatea gaixto dute zuhamu guziek. Ib. 388. Ez zion begi gaxtoz behatzen. Laph 4. Zeruan sartuko eztala, eta leku izugarri gaizto batera joango dala. Arr GB 81. Ainbeste pena igaro ondorean aurgite gaiztoa etorri zitzaion. Zab Gabon 39. Ez digute lanbide gaiztoa eman! Sor Bar 100. Haizeari eta denbora gaixtoei idekia zen presondegi hartan. Jnn SBi 143. Zer nahi gertha dakigün gure bizitzian, hun edo gaisto. Ip Hil 156. Ezin ahantzizko amets gaixto baten orroitzapena. HU Aurp 198. Eskuararen etsai guziak eztire bardin ageri; gordeak gaixtoenik. Ib. 201. Zenbat lo galdu duken eta zenbat urtez zenbat odol gaixto egin, errabiaren sendagailu hura hatzeman arte! Ib. 76. --Ez du balinba hunek [eclipseak] deus gaixtorik ekarriko! --Ez, [...]. Gaixto zerbeit hunen ondotik batorladi ere, ez da hunek ekarria izanen. HU Zez 95. Etsenplu gaixtoa emaiten. Ib. 197. Gero datorla eritasun bat; datorla urte gaixto bat: akabo besta. Ib. 68.
    ( s. XX) Berantzen ari du. Egarria bertzalde gaixtoago baizik ez. JE Bur 170. Erantzuera gaizto bat eman etzion umea. Ag G 291. Karobikoa baizen lan gaiztoa da gari ebakitzekoa. Ib. 23. Itxaso gaisto xamarra egon bear du. Ill Testim 5. Hango lehen hiru hilabeteak arras gaixtoak izan ziren. StPierre 40. Gose gaixtoenaren kurrinka ixiltzen omen zitzaioten sabelean. Barb Sup 164. Itsas haizeak mendietarat hedoi gaixtoak dakhartza. Ox 63. Zingiradi gazietako beroa gaiztoa dun. Or Mi 121. Ttipia izanagatik [herria], ez du batere gaixtoa iduri laborantzako. JE Ber 12. Elurte gaizto aundienak. EA OlBe 13. [Dabidek Urias] igorri zuen gerla-toki gaixtoenetarat. Zerb IxtS 55. Eliza aterat eta, hau kinka gaixtoa! Ib. 119. Ortantxe agertu zera adiskide gaizto. Zait Sof 73. Laxturko ta Itziarko mendibideak gaiztoak baitira txit. Etxde AlosT 13. Aize bolara gaizto bat. Etxde JJ 162. Nere irabazi gaizto guziak. Or Aitork 377. Begirada gaizto bat eman zien biei. Mde HaurB 44. Zeruak ez zuen itxura gaixtorik. JEtchep 48. Harrituak dira nola lotzen ahal nizan holako bide luze eta gaixtoari. "Long et dur". Ardoy SFran 340. Zer zaztada gaizto izan zan au Vergiergo Damian biotzian. Etxba Ibilt 486. Guretako eta bertze artzain batendako ondorio gaixtoak izan ziren. Etchebarne 56. Erabat illunpetan eta oso jexkera gaiztoa izan genduan. AZink 69. Askaturik erabiltzeak bi alde gaizto agerian ditu. MIH 104.
    azpiadiera-2.1
    (Como enfatizador de un concepto ya de por sí malo o negativo. Es especialmente frec. con enfermedades y similares). Grave, pernicioso, fuerte, intenso. "Mal querer, gorroto gaizto[a]" Lcc (de la mano B).
    Gure naturaren arrazazko korrupzione gaixto bat. Lç ABC I 5v. Zauri gaixto bat. Ax 308 (V 205). Tristezia gaixtoak nahasten du arima eta asaldatzen. SP Phil 466 (He 472 gaxtoak). Haren ausiki geixtoaren sendotzeko eztela erremedio hoberik. Tt Onsa 38. Zure abarizia gaixtoa kitaturik. Tt Arima 126. Herra luze eta gaixtoen / eskola duk ifernua. Gç 181. Hereji gaistoa utzi ta egin zen an bertan fededun. Mb IArg II 303. Presuna eder bat zen; damu gaixtorik etzuela solidotasun gehiago! Lg II 155. Benganza gaisto ta gorroto bijotzekua. Mg CO 70. Ira gaiztoa. Gco II 50. Enbidija, asarre gaistua, gulerija. fB Ic II 263. Etsai izigarri harrek, bere maltzurkeria gaixtoaz. MarIl 94. Ene lehen aizua, hi, eskandal gaxtua. Etch 148. Enbidia gaiztoa du batak besteaz. It Fab 164. Suiaren ona ezin eraman gaizto eta aren gorroto biziak artu zuen. Lard 39. Gaxtoak zituela kolpeak eta nekez sendatuko zela. Laph 74. Gorroto gaizto gabe bizitu gaitian. Ud 95. Alamanakin zuen gudu bat gaixtoa. Zby RIEV 1908, 605. Begira ezazü herrapide eta inganio gaisto orotarik. Ip Hil 221. Beren haurren zoriona eta salbamendua hirrisku gaixtotan ezartzen dute. CatJauf 129. Ekaitz gaizto bat. Tx B II 84. Bertzeren trufa gaixto eta maleziak. Etcham 84. Sukhar gaizto batek ereman zuen. JE Ber 68. Xixpak saldukeri gaiztoa egin zion. Etxde JJ 158. Halako beldur gaixto bat abiatua dut: badut uste luze gabe joanen ote zautan. (In Xa Odol 293). Horra desertu soileko arbol bakan batean erori / ekaitz gaixtoak errebelatu luma bereko bi xori. Xa Odol 294. Gaitz gaizto batek jota. Ataño TxanKan 50.
    azpiadiera-2.1.1
    Patar gaixtoetan, arbolak du ematen hobekienik.Dv Lab 35.
    azpiadiera-2.2
    (En interjecciones).
    Puzuni gaiztoa! Apaol 81. Bestela arratsalderako bat ere gabe geldituko gaituk eta, tximista gaiztoa!! etzerate Urkietan bazkalduko. A Ardi 62.
    azpiadiera-2.3
    (Uso indet.). "Malo vendrá que bueno me hará, ondoren gaiztok onduko nau" Lar. "Azken gaizto egin, fracasar, hundirse, terminar mal" Gketx Loiola (v. otro ej. infra GAIZTO EZ-ADITU).
    Lotsa gaisto gal dakizutela. Lar Cor 184. Erio gaistok garbitu zuen Akab. Mb IArg I 263. Tximista gaiztok puskatuko al zaitu. AA II 31. Beraren [euskararen] etsai ozpindu txar txoriburu puztu anitzek eztanda ler gaizto badagite ere. Izt C 5 (v. expr. similar en MIH 293). Su gaiztok artu zun Valde-Espina Santa Cruzen kontra. Or SCruz 113. Marru mintxo ark belarrietan / furrunda gaizto dagio. Or Eus 397.
    azpiadiera-2.4
    "(c.) (tierra) dura" A. "Lur xamúrre, la tierra fácil; lur gáistua, la tierra difícil" Iz Ulz (s.v. lúrpian).
    Lore eder zurigorri, lur gaisto onen arantza latzen artean jaio, agertu ta aziak. Cb Just 5. Sorho agorretan badira bi mota: Batzuek dira patar xutetan; bertzeak lur berenez gaixtoetan. Dv Lab 105. Lur gaiztoa edo nekatua. NecCart 12. Lur gaiztuan azia ereitia. Bv AsL 218.
    sense-4
    3. (V-gip, G-azp, L, BN); gaixto (L-ain, BN-baig; Lcc); gaisto (V-gip, AN-ulz, L-sar, BN-baig-ciz) Ref.: A Lacomb ms. (ap. DRA, s.v. gaixto);EI 100; Iz Ulz (gáistua); Etxba Eib; ZestErret .
     Difícil, malo de. "Indigesto, dijerietan gaixtoa" Lcc. "Gáistua, lo difícil. Au gáistua da, esto es difícil" Iz Ulz. "Txarto azitakua, beiñ sasoi orretara ezkero gaiztua zuzentzia, el mal criado, una vez a su edad, difícil de corregir" Etxba Eib. "Ardiyak billatzen gaiztuak izateia" ZestErret. v. gaitz (II, 2).
    Bihotza gogorrago ta gaistoago, bekatuz galdu den [...] Jangoikoaren grazia ta adiskidanza erdisteko. Mb IArg I 174. Xinxilaren ezartia zen gaisto. Arch Fab 97. Erakutsiz guziei eskaldun mintzoa / ez dela uste bezen ikhasten gaxtoa. Hb Esk 88. Sinheste bat zen hori, ganbiatzeko gaxtoena. Hb Egia 113. Eztala oraiko mintzaietarik eskuara; gibelatuegi dela. Eta zoin gaixtoa ikasteko! HU Aurp 202. Zarra gogorra izan oi da, [...] bere oiturari eutsia, txertatzen gaiztoa. Ag G 57. Gaiztua da eukitzen Otxoa azpian. EusJok II 170. Asko gauza gaixtoen ikastea baino gehiago baliaturen zaitzu hori. Leon Imit III 43, 1 (SP, Ch, Mst gaitz, Ip ülhün). Emakume garratxa ta limurtzeko gaiztoa agertu nai izanarren, [...] malkoak mara-mara zerizkion. Etxde JJ 101. Belar gaiztoa, galtzen gaiztoa. Zait Plat 18. Ain da gaiztua sasoi dan arte / kristaua errenditzia. Lizaso (in Uzt Noiz 102).
    azpiadiera-3.1
    "Des adjectifs, auxquels l'infinitif radical sert de complément: [...] gaitz, nekhe, gaixto, dur, difficile, pénible à [...]. Ex.: [...] bil-gaixto, difficile à ramener" Lf Gram 443.
    sense-5
    4. (L, BN, S, R; Lar, H); gaisto (Lar).
    Malo, defectuoso, de mala calidad; erróneo. "(El) diablo, predicador, beargille gaisto, erakusle on" Lar. "Sonar bien o mal, soñu ona edo gaistoa egin" Ib. "Avec négation: assez bon. Ezta arno gaixtoa" H. "Mauvais (chose, aliment, etc.)" Lrq. "Gáizto (R-is), malo, incluso hablando de cosas" ContR 519.
    Gizon guziak lehenik mahatsarno ona ezarten dik, gero [...] gaixtoena. "Le pire". Lç Io 2, 10 (TB, LE, Dv, Ol, Leon, Or, IBk, IBe txar). Ziria da gextoa zur berereangoa. "Mala clavija es". RS 428. Pagatzalle gaiztoa gandik, olo. "Del mal pagador". RIs 77. Beargille gaiztoa erakusle on. "El que no quiere trabajar". Ib. 14. Hondarra guti da, eta guti hura ere gaixto. Ax 182 (V 123). Haserretu gabe bizitzeko ezta bide gaixtoa, gutzaz iendek zer erraiten duten ez bilhatzea. Ib. 311 (V 207). Eta hobe da halaber utz diazozun zeure umeari edo ondokoari guti eta on, ezen ez anhitz eta gaixto. Ib. 249 (V 167). Unzi gaxtoa da, galtzen duena arnoa. O Pr 453. [Detxema primiziak] gaistoenetik egiten dütienek. Bp I 113. Kontu gaiztoa ateratzen dezu. Mg CC 234. Tela ona edo gaiztoa dan. AA III 439. Segür izan zite zure kofesioniak gaisto izan direla. UskLiB 88. Fornizaliari erraiteko hariak zütila gaxto. 'De mauvaise qualité'. Etch 304. Arbola onak ezin frutu gaiztorik eman dezake. Lard 385. Buru gaixtoa duenak adiskide on guti izanen du. Dv Lab 159. Iror gisatako sagar saltra, on, erdiskal eta gaxto. Mdg 153. Eztauka mozkorra gaiztoa. A Ardi 97. Ez baitituzte gero erdizka eta gogo gaiztoz bete nahi. MIH 303. (v. tbn. gogo gaixtoz Brtc 59, Jaur 387, Dv Lab 140, CatJauf 16, gogo gaiztoz Echve Imit 155, Lard 196)
    azpiadiera-4.1
    (En sentido despectivo).
    Txanpon gaisto bat orren erraz emango ez nuen. Cb Eg II 18. Sos edo xanpon gaixto bati ez nioen horren errezki ukho eginen? Dv LEd 46.
    azpiadiera-4.2
    "Par antiphrase: bon. Sudur, begi, adimendu, etc. gaixtoa duzu, vous avez bon nez, œil, sens" H.
    sense-6
    5. (El) mal.
    Baina biz zuen hitza bai, bai; ez, ez: eta hauzaz goitikoa, gaixtotik da. "Du mal". Lç Mt 5, 37 (He gaixtotik heldu da, TB gaistoaganik, Ir YKBiz 124 gaiztotikakoa da; Dv gaizkitikakoa da, Ol gaitzetik; cf. supra los empleos de gaizto ref. al demonio). Gaixtoa utzirik, onaren hartzea, Iondone Paulo batek bezala egitea. Ax 165 (V 111). Zeure borondatea libre baituzu, eta libreki bertze aldera, gaixtotik onera, itzul baitezakezu. Ib. 603 (V 387). Borondatea onera eta gaixtora libre, bietara iokatzen eta haragiaren arauaz gaixtora iokatzenago. Ib. 455 (V 296). Ona gaiztoagandik berezi eta banatzeko jakiundea. Lard 209 (Dv 3 Reg 3, 9 ongia gaizkitik). Jainkoak bezala onaren eta gaiztoaren berria dezuenak izango zeratela. Inza Azalp 47. Gizonari gaiztora eragiñez. Ib. 46. Bereizi beza beregandik gaiztoaren eta okerraren garraztasuna. "Malitiae". Or Aitork 398. Lenagotik, ordea, gaiztora genun griña. "Ad male faciendum". Ib. 423.
    azpisarrera-1
    HAINBAT GAIZTO; HAINBAT GAIZTOAGO. Tanto peor. "Hanbat gaiztoago, tant pis" Ht VocGr. "Peor que peor, ainbat gaistoago, anbat deungeago" Lar.
    Tr. Más usado al Norte.
    --Herri honetako da, duelarik emaztea eta hogoi eta borz haur baño gehiago. --Hanbat gastoago. "Tant pis". Volt 191. --Aita, anziñako kostunbre zarra det. --Anbat gaistoago. Cb Eg III 388. Zalea izan zera? [...]. Anbat gaiztoago. Zuk ez dezu konfesiora ekarri ondutzeko proposito egiazkorik. Mg CC 144. Hanbat gaizto guretako, ezpatügü sinhesten. Etch 606. Hanbat gaxto, aldean, denari lokhartzen. Hb Esk 92 (Egia 51 hanbat gaxtoago). Hanbat gaixtoago egiten ez dutenentzat. Dv Lab 219. --Saran zeintakoa haiz? --Matxinenekoa. --Hanbat gaizto hiretzat. Elzb PAd 7. Hanbat gaixtoago beraz, Jainkoaren graziez baliatuko eztenarentzat. Jnn SBi 17. Hanbat gaixtoago beren bozak xede hortako gizonari emanen diozkaten boz-emaileentzat. HU Aurp 82. Hanbat gaixtoago apezen menean gazteria idukiko duen erresumarentzat! JE Bur 55. --Erran gabe doa ez dituztela berak hunkituko... --Hanbat gaixtoago! Barb Sup 114. Bertzenaz, hel egin zozu begitarte hobereneko laguntzaileari, hanbat gaixto zuretzat! Zerb Metsiko 187. --Ez duzu, ba garbiki erran nahi? --Ez dezaket, aita! --Hanbat gaixto! Lf Murtuts 21. Ez duka makil hau ikusten? Hanbat gaixto. JEtchep 111. Hanbat gaixtoago harentzat bere hartan tematzen balin bazen! Ardoy SFran 259.
    v. tbn. Hanbat gaixto: Arch Fab 157. Etcham 142. Zerb Azk 95. Larz Iru 82. Xa Odol 51. Hainbat gaixto: Mde Pr 196. Larre ArtzainE 273. Hanbat gaisto: Mde Pr 194. Hanbat gaxto: Lap 411 (V 187). Hainbat gaiztoago: Etxde JJ 116. Hanbat gaiztoago: Gy 223 (gaitzt-). Hanbat gaixtoago: Lf in Zait Plat XXII. Hanbat gaxtoago: Laph 142. Arb Igand 142.
    azpisarrera-2
    GAIZTOA EGIN. Hacer el mal. v. GAIZKI EGIN.
    Begietatik ken zakizkit gaiztoa egin dezutenok. Lard 385. Gaiztoa egin dutenak berriz betiko sura [joango dira] . Inza Azalp 117 (v. tbn. 43).
    azpisarrera-3
    GAIZTOAGORA JOAN. "Empeoramiento, gaistoaora joatea" Lcc.
    azpisarrera-4
    GAIZTO-ALDE. Lado malo, de maldad. v. GAITZ-ALDE, GAIZTOKO ALDE.
    Poli beti zerbait egiteko griñak ibiltzen zuan; geienean gaizto-aldera jotzen, ordea. Anab Poli 40.
    azpisarrera-5
    GAIZTOAN. A malas, enfadado. v. GAITZEAN (b).
    Bederen ez ditu aditzen, aita xaharrak bultaka derabiltzan erasiak. Ez da haratik, ez hunatik: gaixtoan da, gaixtoan, Errekanbordako nausia. Lf Murtuts 53.
    azpisarrera-6
    GAIZTO BIHURRI. Malvado. v. GAIZTO OKER.
    Kanaan au eta onen ondorengoak beti gaizto-biurri Jainko egiazkoaren lege gabeak izan ziran. Lard 106. Gazte hura gaizto biurri bat zala. Arr May 148.
    v. tbn. Or Aitork 120. Berron Kijote 46.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Adiskideak igarri deutse Nikanor-eri, ta bai Ezekielek irri gaizto biurriz aitatu bere.Erkiag BatB 150.
    azpisarrera-7
    GAIZTO EGIN.
    a) Reputar por malo.
    [Kalte andizko gezurretatik] dira gaisto bat edo beste gatik orien lagunak gaisto egiten dituztenak. Mb IArg I 264. Gaisto egin izan dabe, ta gizonik satzenentzat artu izan dabe. Añ EL2 223. Errezegi iñor gaizto egitea. KIkG 59 (KIkV 71 gaiztotzat eukitea). Naiago baitzuten Zure zer-izana gaitzbera uste ukan, berena gaizto egin baño. "Quam suam male facere". Or Aitork 156s.
    b) Volver malo, echar a perder. v. gaiztatu.
    Zerk gaisto egiten dü ordinariozki konfesionia? CatLan 150.
    azpisarrera-8
    GAIZTOENEKO KONTUAN. En el peor de los casos.
    Deus gelditzen bazaika ere, bilondoak, hondarrak, zahartzekoak gelditzen zaitza. Eta gaixtoeneko kontuan, aillekitza hek ere, edo hek bedere geldi. Ax 173 (V 116). Zeren gaixtoeneko kontuan guztiok purgatorioetara uste dugu. Ib. 235 (V 157).
    azpisarrera-9
    GAIZTOENEKO PUNTUAN; GAIZTOENEKO PUNTURA. En el peor de los casos.
    Gaixtoeneko pontuan, desonheski behatuagatik eta minzatuagatik ere, aitzinago iragaiten ezpada, ezta obrarik bedere. Ax 418 (V 271). Gaixtoeneko pontura ezin bertzez mintzatu behar badute, elkharrekin ez mintza behin baizen. He Phil 309 (SP 307 geieneko puntura).
    azpisarrerakoSense-9.1
    "Gaiztoneko puntura heldu bagara, si nous venons au pis" SP.
    azpisarrera-10
    GAIZTOENERA JO. Echar a mala parte, tomar a mal.
    Emakume aiek etzituzten itz oiek Sauli gaitz naita esaten [...]; baña Saulek, dirudienez, gaiztoenera jo zuen, eta etzion geroz Dabidi begi onez begiratu. Lard 166.
    azpisarrera-11
    GAIZTOENERAT ERE. "Gaixtoenerat ere, gaixtoenetik ere, au pis aller" Dv.
    azpisarrera-12
    GAIZTOENERAT ITZULI. "Gaixtoenerat itzultzen ditu hitz guziak, il interprète au pire toutes les paroles" Dv.
    azpisarrera-13
    GAIZTOENETIK ERE. v. GAIZTOENERAT ERE.
    azpisarrera-14
    GAIZTO-ERRAILE. "Calumniator, [...] gaxto erraillea" Urt IV 91.
    azpisarrera-15
    GAIZTO ESAN. "Maldiciente, gaisto esaten deuena" Lcc. v. GAIZKI ESAN.
    azpisarrera-16
    GAIZTOETAKO. Del demonio (fig.).
    Nola etxian esposatuta / nagusitzen den morroia, / alaxen dago ibai on ontan / gaiztuetako arraia. Tx B II 52.
    azpisarrera-17
    GAIZTO EZ-ADITU. "Insigne desobediente, rebelde. Umetatik zan ori gaizto ezaditu bat-eta, azken gaizto egin bear" Gketx Loiola.
    azpisarrera-18
    GAIZTO IRITZI. Condenar.
    Morroi gaizto, esaten dio nagusiak: zerorren agotik gaizto irizten zaitut. Or Lc 19, 22 (Ir YKBiz 368 gaitz-esten).
    azpisarrera-19
    GAIZTOKO. (gaist- Lar y Añ; gaixt- Dv).
    a) (Adnom.). "(Bien) hadado, mal hadado, patu onekoa, patu gaistokoa" Lar. "Sabe bien, sabe mal, [...] gustu onekoa, gaistokoa" Ib. "Fatal, zori gaistokoa" Lar y Añ. "Qui appartient au mauvais. [...] Itxura gaixtoko gizona, homme à méchante mine" Dv. v. GAIZTOTAKO, GAIZTOZKO.
    Aldi gextoan jaio doa ospe gextokoa. "El de mala fama". RS 107. Deseo iustizien kontrakoak eta modu gestokoak. "Desordenadas". Cap 53. Zeren añ esker gaistokoa naizan. Cb Eg II 72 (v. fe de erratas). Bide gaistoko irabazijak. Mg CO 271. O adu gaistokoa an sartzen dan bekataria! Añ EL1 52 (EL2 59 zori gogorreko). Berba berde, nasai, amore geistoko, tentagarri. JJMg BasEsc 101. Gurasuen errazoezko naijaren kontra egiten dirian ezkontzak [...] oi dira, ez gitxitan, amai gaistokuak. fB Ic III 355. Bizi aski gaixtokoak. Arch Fab 97. Zein barru galdukoa eta biotz gaiztokoa zan. Lard 492. Mota gaixtoko zaragarrarentzat. Dv Dial 78 (It gaiztoko; Ip gaistozko, Ur txar). Ez mihi gaxtokorik, ez buru gaxtokorik ez zuen komentuan ikhusi nahi. Laph 231. Zori onekoa ote, edo gaiztokoa, ori eztakit. Arr May 43. Gizona, parte gaiztokua dirudi! Iraola 90. Hamar bat haur itxura-gaixtoko lotzen zaizkigu oihuka. JE Ber 20. Emazte bizitza gaiztoko bat. Mde Pr 49. Fede gaixtoko gizona. Ardoy SFran 208. Olakoxea zan, bada, gure Joxe Mari: edan gaiztokoa. Ataño MLanak 122.
    v. tbn. Ub 112. VMg 70. Gco I 411. AA III 442. Xe 362. AB AmaE 278. Bv AsL 157. Azc PB 33. EusJok II 89. Apaol 79. Ag G 370. Urruz Zer 54. Alz Bern 53. Arrantz 144. Inza Azalp 90. Tx B I 52. Enb 100. Or Mi 76. Zait Sof 134. Etxde JJ 136. Anab Poli 55. Arti Tobera 288. Etxba Ibilt 458. Uzt Sas 163. Berron Kijote 76. MEIG VI 155. Gaixtoko: Aran SIgn 70. HU Zez 63. Berron Kijote 193. Gaistoko: Lar Fueros 227. Mb IArg II 330. Zav Fab RIEV 1907, 540. JJMg BasEsc 134. Gaitztoko: Gy 324. Gaxtoko: Hb Egia 155. Const 26. Larz Senper 72. Geiztoko: Echta Jos 229. Kk Ab I 18.
    (Con suf. de comparación).
    Zori ezin gaistoagokoak. Mb IArg I 236. Piztia guztiak baño gogorragoa eta esker gaiztokoagoa. AA II 124.
    b) Para mal. "Oneko ez dena gaixtoko baditake, celui qui n'est pas capable de bien peut être capable de mal" Dv. v. GAIZTORAKO.
    Zeure burua, ala oneko nola gaixtoko, zeure eskuko zenduenean. Ax 210 (V 141). Hagitz egin dezakeiela buruzagi batek, oneko eta gaixtoko. Lg I 362.
    c) (Dv, que cita el ej. de Zby). (Espíritu) maligno.
    Onekoa bazare, hurbil zakizkit. Gaixtokoa bahaiz, aparta hadi. Zby Pel 74.
    d) (En exclam.).
    Ez al diozu ezer esan bear amari? A, gaiztoko! NEtx Antz 116 (v. tbn. 9). Au gaiztoko! Zu bezelako endredatzaillerik ezta inguruan sortu. NEtx LBB 140.
    azpisarrera-20
    GAIZTOKO ALDE. "Gaixtoko aldea hartu du gizon horrek, cet homme s'est jeté du mauvais côté. Gaixtoko aldea hartzen du hitz guzietan, il interprète mal tout parole. Gaixtoko aldetik ikhusten duzu gauza, vous voyez la chose sous son mauvais aspect" Dv.
    azpisarrera-21
    GAIZTOKO ALDERAT HARTU. "Gaixtorat ou gaixtoko alderat hartzea, prendre en mauvaise part, par opp. à hobenerat" Dv.
    azpisarrera-22
    GAIZTO OKER. "Malvado, gaisto okerra" Añ. "Vergante, pícaro" Ib. "Improbo, muy malo" Ib.
    Ta daroe iltera Yesus laztana / gaist'oker bat legetxe. Añ EL2 190. Oraingiño gaisto-okerra izan banas bere, bigundu egidazu, Yauna, ene biotz arrizko au. Ib. 157 (EL1 141 gaisto gogorra).
    azpisarrerakoSense-22.1
    Ebagi artean bere sustrai gaisto oker, gatx guztien ekarlea.Añ EL1 15.
    azpisarrera-23
    GAIZTORA.
    azpisarrerakoSense-23.1
    a) A una mala, en caso desfavorable.
    Irungo ospitale aitzineko kabarraz orai ere errenkuratzen f¡gara, jendeak Franziaiko aldetik harturik pasatzeaz; egin dezakegu guk ere gauza bera edo gaistora berze gauzarik. CartUrruñ 136.
    azpisarrerakoSense-23.2
    b) "Gaiztora ez da deus konsegitzen; onaz onin egin bear (AN-5vill)" Gte Erd 290. v. GAIZTOZ.
    azpisarrera-24
    GAIZTORA BOTA. Echar a mala parte, tomar a mal.
    Projimoaren obra guztiak karidadiaren izpirik gabe gaiztora beti botatzen dituztenak. Echve Dev 388.
    azpisarrera-25
    GAIZTORAKO. Para mal, dispuesto al mal. Cf. gaiztorako. v. GAITZERAKO.
    Ilargiaren eskutartea ezagutzen zuen, noiz onerako ta noiz gaiztorako. 'Quand est-elle bonne, quand défavorable'. Or Mi 90. Beti gaiztorako, txerrena edo deaubrua izan ezik, iñor be eztago. Eguzk GizAuz 32.
    azpisarrera-26
    GAIZTORAKO BIDE. Escándalo. v. GAITZERAKO BIDE.
    Baldin eskuiko zure begiak [...] gaiztorako bidea ematen badizu, atera ezazu. Lard 380. Esan oiekin gaiztorako biderik artu etzezaten. Ib. 515 (v. tbn. 410).
    azpisarrera-27
    GAIZTORAT HARTU. "Gaixtorat ou gaixtoko alderat hartzea, prendre en mauvaise part, par opp. à hobenerat" Dv.
    Eitate bat bi aldetara har daiteenian hunerat hartzen dizi; eta gaistorat hartzen dienak inklinazione gaisto bat diela ezagut-arazitzen dizi. AR 427.
    azpisarrera-28
    GAIZTOTAKO (Adnom.). v. GAIZTOKO.
    Publikanoen eta bizitze gaixtotakoen adiskidea. Lç Mt 11, 19. Fin gaixtotako hitzak. Harb 177. Hista eta sepa gaixtotako izatu naiz. EZ Eliç 159. Bekhatuzko haserrea, arrazoiñaren kontrakoa, intenzione gaixtotakoa. Ax 279 (V 186). Zeren badira iende batzuk hain okhasinotsuak, [...] batkari ondikozkoak eta inkontru gaixtotakoak, non hobe baita halakoei alde egitea. Ib. 326 (V 216). Pentsu gaixtotako iuje izatea. He Iac 2, 4. Fama gaixtotako emaztekiek. Lg II 230. Yaiura gaxtotako muthil gazte tzarrak. Hb Esk 86.
    azpisarrera-29
    GAIZTOTIK GAIZTOAGORA. "(Ir de mal en) peor, [...] gaistotik gaistoagora joan" Lar (y Añ (V)).
    azpisarrera-30
    GAIZTO-USAIN. "Gaizto usaiñak, maldades, travesuras. Eskolan eta eskolatik kanpora, gaizto usaiñetan dabill beti" Etxba Eib. "Okerrerako joera. Tendencia a hacer travesuras. Mutikua! beste berriz harrapatzen badostak bizikletia, aguazillai esango jotsak eta harek kendukosk gaizto-usaiñok" Elexp Berg.
    azpisarrera-31
    GAIZTO USAINDU. "Gaixto usaindua (BN-arb), muy malvado" A.
    azpisarrera-32
    GAIZTOZ. (Vc, B, gaistoz G-azp ap. A; Añ gaistoz).
    a) Por malicia, de mala fe, con mala intención; a malas. "(De) malicia, de intento hace eso, gaistoz, berariaz egin" Añ. "Ironía, por burla, gaistoz" Ib. "Gaistoz egin (G-azp, msLond), hacer algo por malicia" A.
    Gerora astoak zaldia zamari / eginik dakus [...] / eta dirautsa gaistoz makalari: / "agur, o lagun". Zav Fab RIEV 1907, 95. Inoren ona bestiai entzunda, noberak ontzat emon biarrian, gaistoz entzuterik ta sinistuterik emoten ez deutsanian. fB Ic II 185s. Alan, gorroto bategaz edo gaistoz lagunari gura bazeuntsa kendu daukan diruba, ondria ta bizitzia. Ib. 244. Martiren odolean gaixtoz ez gorritu. Hb Esk 44 (para el ed. "ez zuten inor martir egin"). Aitortu zuan gaiztoz ibilli zala. Bv AsL 137. Onez buldeak artzen ez eutsoezanean, gaistoz arrarazoten eutsoezan. Or Tormes 105. Onez ala zatozte ala gaiztoz? Or QA 188. Gau ta egun biraoka. Ta aldioro gaiztoz asmatuak: Yesukristo, aldareko Meza-ontzi guziak banaka, [...]. Ib. 87. --(Gaiztoz) Asko kezkatzen zaituzte Errodrigoren nekeak. NEtx Antz 31. Geiena tinta-ontzian uzten dute nagiz, gaiztoz edo ezjakiñez. Berron Kijote 176. Gaiztoz hastekotan, gainera, esan dezakegu [...]. MEIG VI 169.
    v. tbn. Enb 178. Zait Sof 146. Etxde JJ 181.
    De puro malo (?).
    Ez du orrek kontzientzirik eta lotsik ere; gaixtoz ez daki zer egin. Ill Testim 6 (v. tbn. 15).
    b) "(B), en broma" A.
    azpisarrera-33
    GAIZTO ZINDO. "Geisto sindoa [...] es un epíteto de uso actual, que me consta se aplica v.g. por un litigante para calificar a su adversario de hombre de mala fe" (V-gip) Guerra CantAnt 113. "El que todo lo quiere para sí" (V-gip). Ib. 113.
    azpisarrera-34
    GAIZTOZKO. v. GAIZTOKO.
    a) (Adnom.).
    Gogo gaixtozko obrak. Harb 177. Bada bertze [haserre] bat, borondate gaixtozkoa. Ax 278 (V 186). Sathana bere tropela itsusi eta zori gaixtosko harekin. SP Phil 69 (He 70 doakhabe). Usai gaistozko edari latz-miñak. Mb IArg I 174. Ortz gaistozko mamorroz. Mb IArg II 319. Bedar gaistozko sorta bat. Añ LoraS 144. Zauri zahar, hezkabia eta kara gaistozko hirodürentzat. Ip Dial 78 (Dv gaixtoko). Seta gaiztozko animaliya. EusJok II 87. Nere itz eta egintza gaiztozko pekatuak barkatzeko. ArgiDL 101.
    v. tbn. Basarri 20 y MIH 208.
    Egin izan baitzarete pensamendu gaixtoezko iuje? Lç Iac 2, 4 (He gaixtotako, Dv tzarretako).
    b) Espíritu maligno.
    Gaiztozkoren batek esaten bide dit belarrira. 'Un démon'. Or Mi 149.
    (Adnom.). Demoníaco, infernal.
    Bekaitzak zorrozten ditin begiak aiengana, ta erre egiten ditin, eta gaiztozko liska botatzen zien. Or Mi 31.

    gaizto

    gaizto
    << gaizgeratxa 0 / 0 gaiztoto >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper