Harremana

    OEH - Bilaketa

    1017 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    gaixotu.
    sense-1
    1. (V-arr-m-gip, G-azp-goi; Añ, Dv (V, G), Zam Voc ), gaisotu (V, G; Lar), gaxotu (Lcc, Urt, Lar <-j->, H), geixotu, geisotu, gexotu (V). Ref.: A (gaisotu, gexotu); Etxba Eib y Elexp Berg (gaixotu); Gte Erd 128.
    Enfermar. "Aggravescere" Urt I 433. "Adolecer, estar malo, enfermo" Lar. "Recaer en alguna enfermedad, [...] berriz eritu, gaisotu" Ib. "Neguko otzekin gaixotu zan" Etxba Eib. "Gaixotu ta il zan (V-arr-m-gip)" Gte Erd 239. AxN explica eritokitu (250) por gaxotu. v. gaizkitu, 1 eritu. Tr. Propio de la tradición meridional, es frecuente desde principios del s. XIX (antes lo hallamos en Lazarraga y Capanaga). Por lo general, los autores vizcaínos emplean mayoritariamente formas en ge-, si bien se encuentran variantes en ga- en Moguel (CC 215 gaixotu, PAb 109 gaisotu ), Añibarro (LoraS 22 gaisotu ), Zavala, f. Bartolomé, Uriarte, etc., y, en el s. XX, en B. Enbeita (NereA 147 gaixotu ), Alzola (Atalak 38 gaixotu ), T. Etxebarria (Ibilt 484 gaixotu ), etc.
    Zazpi urtekoz ezarri nau / gaxoturik <gajo-> oean. Lazarraga (B), 1284v. Arimea ilten eztabena baea gexotuten dabena. Cap 72. Gaxotzeko peligro andian. Gco II 36. Gaixotu zan azkeneko gaitzarekin. AA I 432. Bere miin zitalagaz inoren kleituba gaisotuten edo illten diardu gaiski-esaliak. fB Ic II 190. Gaixotuten jako sustraija ezkontziari. fB Ic III 348. Azpi bustijak [abereak] gaxotuten ditu. Ur Dial 60 (It, Dv, Ip eritzen). Ainbeste negarrekin begiak zeduzkan gaixotuak. Apaol 94. Osasuntsuak geisotu ez daitezan. Itz Azald 160. Gizon ori gaisotu dalako nik artu det azken orduan sermoi au egiteko arturapena. Ag Serm 304. Gexotu zan alboreangoaz. Echta Jos 107. Naibageak geixotu ebela. Ib. 162. Gexotu yatan eztarri au negargarriz. Enb 130. Bein gexotu zan atso au, ta txarto. Kk Ab II 23. Urdalletik gexotu zan. Otx 92. Uriaurre ziaro gaixotu zan. JAIraz Bizia 58. Osasunez [adiskidea] ikusi nai dutenak oro, biotzean gaixotzen dira. Or Aitork 189. Gaxotu eta il egin zan. Salav 36. Osasunakin gerala zerbait, / gaixotutakuan utsa. Uzt Sas 138. Arrantzaleak, gaixotzen zanean [...], soldata osoa jasotzen eban. Etxabu Kontu 206. Asi da txuleta batzuk jaten, eta tripak gaixotuta dabil. BBarand 180. Ardaue sendo edan ebelako gaixotu barik. Gerrika 24. Gaixotzeraino larritzen gaituzte. MEIG IX 135.
    v. tbn. Izt C 76. Ur MarIl 81. Aran SIgn 83. AB AmaE 349. Urruz Zer 21. Tx B 175. Ldi UO 26. Etxde AlosT 54. And AUzta 50. NEtx LBB 55. Onaind STeresa 31. Gaisotu: CrIc 69. Azc PB 253 (en Ur PoBasc 405 geixotu). Gaxotu: Lard 179. Arr May 95. Urruz Zer 69. Muj PAm 76. Tx B 176. Lab EEguna 67. TAg Uzt 120. NEtx Antz 98. Anab Aprika 61. MAtx Gazt 14. Olea 246. Geixotu: Ur MarIl 86. AB AmaE 251. Itz Berb I 255. Enb 79. SM Zirik 52. Osk Kurl 96. Geisotu: JJMg BasEsc 78. AB AmaE 68. Erkiag Arran 147. Arti Ipuin 24. Gexotu: ForuAB 123. Eguzk GizAuz 30.
    azpiadiera-1.1
    (Part. en función de adj.).
    Etzenduke jakingo ziri bat egiten, ta galdubago largako zenduke burdi gaisotuba. Mg PAb 48. Gure borondate argal gaixotua. Añ LoraS 22. Artu zion beso gaixotua [...] ta arkiturik arantza sartua, atera zion poliki. VMg 41. Arimak gaixotubago egin ez ditezan. fB Olg 195s. Otso gaixotua eta ardi askoiakina. Zav Fab, RIEV 1907, 533. Nola zure ama gaxotu eta erkituak mantenduko zaitu? Arr GB 22. Lugintza-Abere ta Mendi-arduradun nagusijari [...] bidalduko dautso landara gexotu bat. ForuAB 121.
    sense-2
    2. (BN ap. Lh ; Hb, Dv), gaizotu (SP (sin trad.), Dv→A), gaisotu (BN ap. A ).
    "Gaixotu, faiblir de l'esprit" Dv. "Gaizotu, s'hébéter" Ib. "Debilitarse. Gaisotu da burutik, se le ha debilitado la cabeza" A. "(BN), tomber en enfance" Lh.
    sense-3
    3. gaxotu (Hb (S), H). Excusar(se).
    Ezpeitü gaxotzen direnez kasürik egiten. "Nec excusationes recipit". Mst I 24, 1 (Ip ez estakürüz phakatzen). Eztela ihur azken jüdizioko egünian besteren, ez gaxotziaz, ez süstengatziaz baliatüren. "Quando nemo poterit per alium excusari vel defendi". Ib. 24,1 (SP eskusatuko, Ip esküsazalerik).
    sense-4
    4. "(Sc), ceder, humillarse" A.
    sense-5
    5. Compadecer. "S'apitoyer sur. Ez dut hura gaxotzen, je ne le plains pas" Lh.
    sense-6
    6. "Aixótu ta geró atxurra gaixótu, afilar el hacha, etc., con el martillo después de ponerla candente, pero sin acerarla de nuevo" Iz ArOñ s.v. aixótu.
    sense-7
    7. "Eguzkia gaixotzen = txepeltzen ari da (G-azp)" Gte Erd 87.

    gaixotu

    gaixotu
    << gaitz 0 / 0 gaizgeratxa >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper