Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 gai.
    tradizioa
    Tr. En general, la forma más empleada es gai; gei es variante que se encuentra en autores suletinos y, a veces, vizcaínos y bajo-navarros. En DFrec hay 834 ejs. de gai y uno de gei. Muy empleado en composición, v. A Morf 131 para una clasificación parcial.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. gei (A).
    "Cosa" A, que cita RG.
    Itzok eder, geiok ez. "Las obras". RG B, 15 (en la trad. palabra por palabra: "cosas"; aparece tbn. en Otx 47 y 68). Lurreko gei guztiak alde bi daukez: aurrea ta atzea, kanpoa ta barrua, ganea ta azpia. A BeinB 67. Goganbeharrez, egin zirelako / geiak, gizonak, hil-iruditako / joiterik landa Gauak hegalez. Mde Po 73 (cf. Mde Pr 199, donde explica varios términos de este poema y, entre ellos: "Gei = gauza, bizkaiara zaharrean").
    azpiadiera-1.2
    2. (G, AN, L, BN; O-SP 227 (L), SP, Lar); gei (V, S, R; Añ, Gèze, Dv); kai (BN-ciz; Lar, Añ) Ref.: A (gai, gei, kai); Etxba Eib (geixa); EAEL 143.
     Materia, material, substancia; materia prima, simple, elemento; (la) materia. Es especialmente frec. la construcción con gen. (soineko baten gaia 'material (tela) para un vestido'); en textos meridionales se encuentra tbn. con -rako (hiztegirako gaiak 'materiales para el diccionario'), nunca, salvo error, con -tzako, y sólo en Arbelbide con -tzat. "Propre à quelque chose, matière, étoffe, ekaia. [...] Gaia franko dudalarik, encore que j'aie beaucoup de matière" SP. "Materia de que algo se hace" Lar y Añ. "Corte de vestido, soñeko baten gaia" Lar. "(A) pan y manteles, mai ta gai" Ib. "(La) diligencia es la madre de la buena ventura, ekinaia patu onaren gaia" Ib. Cf. lehengai. v. 1 ekai (2). Tr. Empleado con seguridad por Axular y Pouvreau, desde mediados del s. XVIII se hace muy común entre los autores meridionales; al Norte no se encuentra sino ocasionalmente hasta la 2.a mitad del s. XIX, siendo frecuente desde entonces. La forma más empleada es gai; hay gei en autores suletinos (Inchauspe y, junto a gaia (con -a constitutiva), en Eguiateguy), vizcaínos (todos los del s. XIX; gai en los del s. XX) y Laphitz (I), Hiriart-Urruty, J. Etchepare, Oxobi (111), Zerbitzari (Azk 71) y quizá en INav.
    Obraren egiteko gai guztiak. Ax 26 (V 15). Entradan dire hirur masta buruz goiti eta emanen tutzu geiak elkarrekin batean eta ioanentzare xuxen hetarat. (Interpr?). INav 17. Eleizako argi guzietan argitzen dana, guzien gaia eta iturria. Lar SAgust 9. Oliorik edo beste gairik bagez, aitzen da argia. Mb IArg I 373. Diru gaistoz gairik ezin erosiz ibilli ta, zer artu ez duela arkitzen da. Ib. 221. Zerzaz edo zertatik egin zuan [Jainkoak Mundua]? Gai gabe ta ezerezetik. Ub 7. Zerren eztaguan bere amodiuan isioteko gei obiagorik. CrIc 140. (el ed. traduce 'combustible') Sakramentu onen geia izan zedilla ogia ta ardaoa. Añ LoraS 54. Lurrak ematen baitu anitz gai. LE-Ir. Denda zokoetan autsak eta sitsak ukiturik zeuden gaiakin. AA II 167. Egunoro urtengo dabee orain euskeerara zaletu ta ondo ikasteko gei ugarijak. JJMg BasEsc VII. Gei edo material txarragaz euren lanak egiten ditubezanak. Astar II 161. Oben [bei eta astotxoaren] eta aitaren / asnase makala, / ez da beste gairikan / berotzeko aurra. Echag 109. Loreetan arkitzen dute eztiaren eta argizagiaren gaia. It Dial 11 (Ur geija, Dv gaia, Ip geia). Zeña [leiarra] dan lurruspe guztiko gaia. Izt C 66. Hire gorphutza duk ardura ederrean: / ase on baten gaia neretzat menean. "Tu me serviras de pâture". Gy 236. Errepintako ona Luhuso herria, / ematen du berritan trenxoinezko gaia. (Interpr?). Hb Esk 145. Etxeko-andreak maneatzen zuan apari au, eta bezperan Billaprankatik ekartzen zituan gaiak. Zab Gabon 75. Aberedaria egiteko bear diran gai billa. "Por los simples". Otag EE 1882c, 535. Beste gai gabe ur garbiya ardo onian biurtu zuan. Bv AsL 114. Bere amak soñeko baten gaia eman zion. Arr May 119. [Zaldiyaren] larrubak ere badu / zorro baten gaia. Noe 61. Badakigu [...] Jainkoaz emana [dela] onyoaren hazia edo gaia. Lap 7 (V 5). Liburu baten geia baginuke, nahi bagintu oro altxatu eta orori ihardetsi. HU Zez 48. Gorphutzean baditugu begiak ikhusteko, beharriak aditzeko, [...] eta bertze hanbat indar eta gai biziko beharrentzat. Arb Igand 149s. Guztia geia dala diñoen geitarrak edo materialistak. Itz Azald 206.
    ( s. XX) Ezta, ba, Jaungoikoa lengo gaiez baliatu gauzak egitteko, etzan alako gairik eta. Inza Azalp 34. Ikusi, entzun eta irakurritako gaiz egiña da liburutxo au. Muj PAm 12. Lurpeko gei batzuez aberatsago zelakotz ere omen Espainia. JE Ber 49. Lau soñeko egitteko lain oial, gai obienetarikua. Otx 181. Gai-berritze ta abar... 750. Ldi IL 122. Guk gizonok soin bako gairik eskuartean erabilten be eztakigu. Eguzk GizAuz 47. C.A.M.P.S.A.ren gai banalari ziran [...] Mercader-en illobak zeuzkaten gai eta gauzen gain erabaki zan errekisa. "Materiales". EAEg 17-3-1937, 1297. Estegorrian gai arrotzak eukitzea. "Cuerpos extraños". Ib. 28-12-1936, 667. Oianzuaitzak ematen dizkitzu tresna oien guzion gaiak. Munita 29. Oiana da milla gauzetarako lenengo gaien sor-lekua. Ib. 22. Gaia [= 'La materia'] Gogoaren berjakintza hartzea da. Mde Pr 348. Zeru-lurrak deritzogun guzi au oraindio gai eitegabe ta illuna zan. Or Aitork 361. Salerosketako gaia gogotik [portuan] . Anab Aprika 15. Arrautz, oillasko, beste gai asko, / sortzen ditu baserriak. And AUzta 139. Gorputza osatzen duten gaietan. Vill Jaink 65. Zertaz edo nolako gaiez egiñak izan diren. Ib. 40. Munduko gaia berbera ere, Jainkoak ezerezetik atera izan du. Ib. 33. Tabaku-bedarren keia, gizonen berbaroa, argi motelak; orra edaritegi aretako gaiak. Erkiag BatB 100. Fray Luisen Bibliarekiko jakite guzia, [...] ezta ainbateko aren egintzan, lanerako gai ta eginbide baizik. Gazt MusIx 61. Gerrako gai guziak izugarri garesti dituzu. Lab SuEm 196. Huna nun ezartzen dutan irin pixka bat, ustez talo baten gaia. Etchebarne 29. Txillar onen lorean erlea asko ibiltzen da, eztia egiteko gaiaren billa. Ostolaiz 133. Europaren kultura --berak sortutako nahiz besterengandik hartutako gaiez oratua-- gu guztiona da. MIH 87s. Nere hiztegi haundi horretarako gaiak biltzen. MEIG I 90. Gorputz sotila, mehea, "gaiaren eta izpirituaren artekoa". MEIG III 80. Gai-bilketan. Ib. 54. Eskultore jator batentzat, gairik egokiena harria da. MEIG IX 118. (en colab. con NEtx)
    v. tbn. SP Phil 331. He Phil 333. Cb Eg II 155. Egiat 165. Lard 211. Ud 107. Auspoa 97, 83. ForuAB 157. GMant Goi 23. Barb Leg 127. Yanzi 49. JMB ELG 70. EA OlBe 93. Berron Kijote 188. AZink 15. Gei: Egiat 158. Ur MarIl 101. Or Poem 513.
    azpiadiera-1.2.1
    (Aplicado a seres vivos). "On l'emploie quelquefois en parlant des personnes. Ez da horren baithan gizonaren geirik, il n'y a pas en lui l'étoffe d'un homme" Dv.
    Artha handirekin bilharazten ohi zituela kausi ahal zitezkeen muthilkorik izpirituz agudoenak eta gairik hoberenak, eskoletara eta unibersitatera igortzeko. ES 177. Laguntza faltaz hanbat adimendu eder eta gai onak dohakabeki gelditzen dira mendi eta arrokapean ehortziak. Ib. 178 (v. tbn. 179). Odol hoberenetik Darrigol ilkhia, / garraiatzen du izen osoki handia; / ez delakotz gai txarra, luze bizi bedi. Hb Esk 113. Gai ederra heldu da Dubut atzarria, / liliak bezala du beztiren herria. Ib. 135. Ahariak ez du ardirik jokhatu behar hiru urthe bethe aintzinean, ahari txarra eginen da bertzela onaren gaietik. Dv Lab 271s. Haren dohain ederrek xoratua atxiki zuten, eta behin baino gehiagotan erranarazi zioten: "Zer apostoluaren geia!". Laph 122 (v. tbn. 134). Nekazariyetatik ere ateratzen dira gai onak beste gauzetaako. Sor Bar 31. Juan gazte harren inguruan zirenek bazakiten saindu handi baten gaia zela. Jnn SBi 165. Begitarteari aski zitzakon behatzea [mediku gazteari], ikusteko aita familiako on baten gei zagola. JE Bur 99. Oro harritu zituen jada pilotari ematen zion zafrakoaz. Elhe bat zuten mihiaren puntan orok trinketetik atheratzean: "Zer geia!". GaztAlm 1934, 109. (ap. DRA) Legegizon baitzen / bera; ta Gazte / artarako ari... / Oker larria, / bion gaia izanik / olerkaria! Ldi UO 30. [Eguberrian] Jainkoak artu baitzun gizonaren gaia. Or Eus 132. Hain zartako ederra ematen dio pilotari ala eskuinaz ala ezkerraz! Ez dakigu Euskal Herri guzian baden gei pollitagorik. Zerb Azk 116s. Larroke Bidartarrak eta Etxart Arbonarrak badute gai, bainan ez da indarra aski trinketean. Herr 16-10-1958, 3. Sainduen gaia ere gizonetik heldu dela. "La pâte". Ardoy SFran 120.
    azpiadiera-1.2.1.1
    Etsaiek uste gabean gudu gaiak aurkitu [eskualdunak]! Ahal bortitzenak laster baitzazkoten ttipitu, / berak hasi, berak baitezpada gelditu.Ox 187.
    azpiadiera-1.2.2
    (G, AN, L, BN; H); gei (V, S, R; Añ, H) Ref.: A (-gai, -gei); Lrq (-gei); Etxba Eib (geixa).
     (Como segundo miembro de comp.). "Follaje, (V) orri geia" Añ. "Matière dont on fait une chose. Makhila gaia, geia, ekhaia, ekheia, bois propre à faire un bâton. Bildots (ahari) marro gei ona, agneau mâle propre à faire un bon bélier. Xerto gai ona, bonne greffe, et aussi, bon sujet à porter une greffe" H. "-gai (G, AN, L, BNc), sufijo que significa 'material' [...] Irakurgai, cosa de leer" A. "-gei (V, S, R), sufijo que indica el material de que se hace un objeto [...]. Buruntzigei (V,...), karelgei (V-ple), material de seto para hacer coronas de cestos" Ib. "Matière propre à fabriquer un objet: arropagei (étoffe) dont on fera un vêtement" Lrq. "Inguruan ziran burdiñ-olak, su-geixa ataratzen eben basuetatik, [...] sacaban el combustible (la materia de arder) de los montes" Etxba Eib. v. harigai, argigai, harilkai, bizikai, burdingai, eztigai, inauskai, irazkai, irakurgai, etc.
    Sagar, udare, txermen, mats eta beste jan-gai guziak. Mb IArg I 119. Jesu Kristok autatu edo eskojitu zuenean ogia bere korputz gaitzat <-c>. Mg CC 199. Egur lodi edo ikatz gaiak artu. CrIc 81. Nua bidia edegitera urten biar daben zepa-gejari. Mg PAb 132 (Azkue (ed. 1899) traduce 'a la materia de la escoria'). Soñeko gai preziotsuenak. AA III 582. Ustai gaia berde dan artean, okertu arren, erraz zuzenduko da. Ib. 384. Bialdu ziozkan zur-gai onak. Lard 187. Ez dezute eskeñiko bere gañean beste gairekin egindako lurrin gairik. Ur Ex 30, 9. Horrengatik da nekhe egungo egunean laz eta taula gairik bazterretan atzematea. Dv Lab 349. Gaztaina ondo baten sugaia. (1887). HerVal 73r. Eskuaran hitz-gaiak aurkhitzen dire nasaiki; gai horiek elkharretara bil bitez, [...] eta geroztik errextasuna badukezu zure gogoeta guziak eskuaraz aiphatzeko. Arb Igand 15. Bazkari geiak. Const 24. Tiro-gaiak aitu zitzaizkigunean. Or SCruz 65. Erosi be janzki-gai dan-danak, / azpiko ta ganeko, biar nebazanak. Enb 176. Neskak magaletik atera zitun apari-gaiak eta maiean ustu. Or Mi 89. Lert-gai ta laspel erio-banatzalle guziak amaitu arte, ez da guda izugarri au azkenduko. TAg GaGo 75. Margo-gai asko erabiltzen zan garai onetan. JMB ELG 35. Olabidetar Anton. Etxegintza-gaiak. NEtx Nola 15. Atxoa sukaldean bixkotxa gaien aphailatzen ari zen. JEtchep 21. Maisuak, eskola-gaiez ganera, beste gauzatxu batzuk [...] izan oi zituan bere kutxetan. Erkiag BatB 41s. Gizartearenak, ez bakarrik lurrak eta aberaskizun gaiak ta ondasun-erroak; gizartearenak, gauza guztiak izan bear dabe. Ib. 173. Zeren talo gaia erosten baitzuten. Etchebarne 64. Akuillu-gaiak moztera. Ostolaiz 77. Mina oietan burni-gaia edo karolina eta abar eta abar ateratzen. Insausti 194.
    v. tbn. It Fab 262. Hb Esk 233. FIr 140. Ardoy SFran 292. Gei: Astar II 159. JE Bur 202.
    azpiadiera-1.3
    3. (G, AN, L, BN; Lar, Añ, Dv (G, s.v. gei) H); gei (V, BN-arb; Dv (G), H) Ref.: A (gai, gei); Gte Erd 3, 59 y 222; ZestErret.
     Tema, materia, asunto, cuestión; objeto; aspecto; argumento. "Asunto" Lar y Añ. "(En este) asunto, punto, gai onetan" Añ. "Matière, sujet sur lequel on discourt, on parle" H. "Gure gaiari segitu behar diogu (G-azp), gere gaiakin segi behar degu (G-goi)" Gte Erd 3. "Bertsotako gaia euskara eman zien (G-azp), geitzat (BN-arb)" Ib. 59. "Ipuin askoren gaia bizitza da (G-azp)" Ib. 222. v. azalgai, esangai (2). Tr. Propio sobre todo de la tradición meridional desde mediados del s. XVIII; muy empleado en el s. XX. Al Norte no lo encontramos con cierta frecuencia hasta la 2.a mitad del s. XX (antes sólo en Duhalde, Hiribarren y Etchamendi).
    Zerbait nai izatea Jainkoaren Legearen kontra gai pisuren batean. CatBurg 35. (la versión de Mb dice gauza edo materia grabean; la corrección es de Lar) Gaiari banagoka batetik, eta bestetik hizkuntzari, baderitzat [...]. Lar Carta a Mb 277. Gaia: Zein den Jesus arkitzeko bidea. Mb IArg I 169. Urrenguan jarraituko deutsagu gei berari. Mg CO 70. Laugarren aginteak badu beste itzaldi askotarako gaia. AA II 102. Gai onen gañean itzegingo dizuet gaur. AA III 366. Au izango dogu [...] agindu onetako nire erakutsijen ta zeuben ikasikizunen geija. fB Ic II 12s. Oñatiko Erriak gai askotarako eman izan dituen seme argidotarrak. Izt C 483. Gai guzti guztietara da zoragarria txit artzain doatsu oen mendietako izaera gozatsua. 'En todos los aspectos'. Ib. 229. Gai lazgarrienekin dohaz dixiduak, / eskarnioz direla dantzatzen buruak. (Interpr?). Hb Esk 229. Guti dakit nik hemen Yatsuz errateko, / izan dezakelarik gaia bertzendako. (Interpr?). Ib. 145. Ortikan ere bada / bertso baten gaia. (1854). Arrantz 14. Gai askotan bat etzetozen. Lard 537. Gai artan egitekorik izan etzutela. Ib. 518. Ze gei balijo andikuen ganian emon biar dituzuben zeuben eretxi eta erabagijak. (1860). BBatzarN 193. Miragarria da Jaungoikoa bere gauzetan, eta aberatsa gizonak salbatzeko gaietan! Arr GB 110. Gai batetik bestera. Aran SIgn 18s. Izan zaitezte Elizari obeditzeko gaian itxubak. Bv AsL 193. Irakurriko zenduezan milla kondaira gai onetakoak. Ag Serm 117.
    ( s. XX) Gertaera oon berria zabaldu zen bazter guzietan, guzien izketako gaia egiñaz. Goñi 31. Ana Joseparen esanak eztira siñistu bear gai orretan. Ag G 135. Aurtengo batzaldietako [= 'concurso'] gai ta sariak. EEs 1912, 148. Gaiak eskatzen dionean badaki xamur eta goxo izaten. Inza (in Jaukol Biozk XIV). Gai asko ukutu. Kk Ab II 181. Maitasuna, Aberrija ta Uskurtza ixan dira gairik ugarijenak olerkarijentzat. Laux BBa 142. Ni enaiz gai ontan sartu. Ldi IL 57. Ikastoletan euskera, ala edozein gai euskeraz, irakastea. Ib. 64. Eusko-edestiaurreko gaia darabilkiten idaztiak. JMB ELG 105. Gai onetaz, zer diño Aita Santuak? Eguzk GizAuz 174. Ori beste gai bat da. ABar Goi 20. Gaira eraman zun bereala izketaldiaren aria. TAg Uzt 282. Gai berari buruz ezarriak dauzkan edo ezarri ditzaken eginkizunak tajutzea. EAEg 29-12-1936, 673. Ez da oraingoxea / olerki onek dun gaia. EA OlBe 40. Ikusi gai ontan J. Olhagarayren liburuxka zoragarria. SMitx Aranz 224n. Berriketarako amaika gai bazituzten. JAIraz Bizia 110. Iainkoa Bera mintzatu zaigun eziñ obeki Paulen bidez gure berpiztea gai dala. Or QA 199. Jakintza eta Irakaskintzaren gai guztien adierazteko. Mde Pr 206. Ipuin-labur horrek, 1914|2-18|2-ko gerlatik landa Irlandan gertatu ziren nahasmendu eta kasailak ditu gaitzat. Ib. 298. Orra or beste itzaldi baterako gai polita. Lek SClar 119. Gai korapillotsu. Or Aitork 99. Zure iritzia jakin nai nun gai ontan. Etxde JJ 166. Baño gai au utzita gatozen Poliren arira. Anab Poli 82. Batzuk neure burutik atara-ta [ipuiñok]. Geienak, gaiez, or-andik artuta. Bilbao IpuiB 11. Eztidazu esanen nobela baterako naiko gai eztagoela hemen. Arti Ipuin 60. Gairik sakonenak. Zait Plat 1. Liburu au da nik gai ontaz irakurri dudan gauzarik oberena. Vill Jaink 10. Zein da, izan ere, ikusmenaren gaia, objektua? Kolorea, noski. Ib. 66. Olerki auen gai nagusia. Vill (in Gand Elorri 11). Astiro dirautsaz barruko geiok etxekandre mazalak Nikanoreri. Erkiag BatB 124. Ean ez zuen antzerki bat atheratuko gai hortaz. Larz Iru 9. Teresa deunaren "nigan bizi ezik bizi naiz" gaiari eraskiñak. Gazt MusIx 163. Euskal-gaien irakurle azkenbakoa. Alzola Atalak 111. Gai egokia, laukoa pintatzen asteko. Ib. 82. Gai orrek duan alderdi parregarriari begira. NEtx LBB 120. Arrantzalien gaia det orain artuta. Uzt Noiz 81. Ara neri zer / jarri diraten orain gai. Uzt Auspoa 43, 118. Emaiten dauzkizuten gaiek zer ele bide duten bat batean hatzeman. Xa Odol 61. Saioetako gai-bertso batzuk. Xa EzinB 65. Arras berriki sor-herriko gaieri lotu zaizkie [pastoralak] . Lf (in Casve SGrazi 15). Pastorala zaharretan gaiak atera dituzte Bibletik, Sainduen bizitzetarik [...]. Ib. 15. Liburuetako gai aietaz. Berron Kijote 32. Gai oneri garrantzi aundia emon eutsen kurtsilloetan. Gerrika 148. Eguneko gaiak gogorat eman zirto jostakin batekin. Larre ArtzainE 26. Bertso batzuek jartzeko badet / naiko gaia ta azia. Insausti 262. Lizardiren poemak eta [...] Axularren pasarte bat (Lc 12, 19) hartu nituen gai. MIH 386. Gaia agortu. Ib. 298. Arantzazuko batzarren gaia h sartzea ala h kentzea izan zela diona. Ib. 223. Gaia eta forma. MEIG IV 72. Ez diot nik ezertxo ere kenduko Altube jaunaren lanari, bere gaian alderatzeko gauzarik ez baitu bestek egin. Ib. 252. Gaia hautatu. MEIG VII 46. Ikertzeke dauden gaien zerrenda luzeegia litzateke. MEIG VIII 120. Gai-zerrenda. Ib. 108.
    v. tbn. Cb EBO 56. Ub 210. Mg CC 121. Gco I 420. Dh 52 (edo sujeta). JEtcheberry 7 (edo sujeta). ForuAB 95. ForuAG 279. A Ardi 99. KIkV 59. KIkG 41. Etcham 139. Tx B 220. Zub 58. FIr 178. Alz Ram 49. Aitzol in Ldi UO 8. Munita 35. Mde HaurB 92. Erkiag BatB 149. Izeta DirG 41. Basarri 163. And AUzta 130. Osk Kurl 130. BEnb NereA 83. Onaind in Gazt MusIx 154. MAtx Gazt 9. Ibiñ Virgil 24. Mattin 136. Etxabu Kontu 7. Ataño TxanKan 87. Gei: CrIc 110. JJMg BasEsc 107. Astar II XIV. AB AmaE 442. Itz Azald 154. Casve SGrazi 20.
    azpiadiera-1.3.1
    (Como segundo miembro de compuestos). v. BERRIKETA-GAI, gomutagai, etc.
    Orra bada nire sermoigaia. Lar SAgust 5. Jesusen amore-nekeei dagozten zenbait Otoitz-gai. Mb OtGai (tít.). Ona non dotrina gai edo asuntorik bearrenak esan ditugun. Cb EBO 56. Ongi iltzen laguntzeko itzgaiak. LE Ong (tít.). Guzurra bere gauza andija izan ez arren, izan leiteke pekatu mortala, edo personiaren parteti edo guzur geijaren parteti. fB Ic II 177. Provenzako nexka bat dut kanta-gai. Or Mi 3. Adi-gai bereziak. "Temas intelectuales". Aitzol (in Laux BBa XII). Itxasaldeko ibilliak eta lanak zituan maiz mintza-gai. TAg GaGo 14. Elerti-gai utsezko idazlanak. Markiegi (in Ldi IL 11). Euskeraz aal duten gutxien ari izaten dira, naiz yardun-gaia erreza izan. Ldi IL 46. Eztabai-gaiarekiko ain axola gutxiko ezpalira! Ib. 58. --Aita; presarik ez badezu eseri zaitez. Itz egin nai dizut. --Emakume gaiaz? --Ez; lan gaiaz. ABar Goi 31. Oso baldarra naiz maitasun-gaietan. TAg Uzt 283. Iakintza gaietako liburuak. Or QA 198 (tbn. jakintza gaietan en Alzola Atalak 105). Baina ez da hau ene mintza-gaia. Mde Pr 185. Badugu emen, alafede, ikasbide marduleko meditazio-gaia. Vill Jaink 129. Izadi-gaiak iruditzat erabiltze ta baloratze ori. Gazt MusIx 166. Gure gazteok, gizarte-gaia oso artua dute beren olerkietan. NEtx LBB 212. Nobela-gaia nai badek, ez daukak asmatzen ari bearrik. Ib. 12. Gazte-gaiak batez ere, sortu nai nituan nere lanetan. Ib. 127. Polemika-gai gogaikarri hau ezinbestean ukitzen dut. MIH 251. Kultura gaietan hartzaile, bestearen zordun, beraz, garenez gero. Ib. 110 (v. tbn. 104).
    v. tbn. Gco I 394. KIkV 36. KIkG 24. Inza in Jaukol Biozk VII. Enb 139. Lab EEguna 68. Munita 94. Lek SClar 135. Etxde JJ 12. Erkiag Arran 139. Zait Plat 119. Basarri 189. Osk Kurl 136. Ibiñ Virgil 22. Berron Kijote 228. Gei: Mg CO 293.
    azpiadiera-1.4
    4. (AN-5vill ap. A EY III 247; Lar DVC 231, Añ, H) Capacidad, aptitud, disposición. "(Bien) inclinado, gai onekoa, griña onekoa" Añ. "Moyen, talent, capacité, faculté" H (ap. Lh). "Cada cual en su aptitud, nor bere gaiean (AN-5vill)" A EY III 247 ( A Apend). v. gaitasun. Tr. Empleado por autores meridionales de la 2.a mitad del s. XVIII y 1.a del s. XIX, y muy frecuentemente por Hiribarren. Con posterioridad, sólo hemos encontrado ejs. en Udarregi y P. Errota.
    Eman ziozkan Jangoikoak maite dituenei eman oi diezten [...] zerurako gaiak, eta orien artean bere eritasunak. Mb IArg I 131. Zelan dan bakotzen bizi modua, geia edo kapazidadea ta burua. Cb CatV 78. Santua berez, bere izatez ta jatorriz, bekaturako gairik batere gabe. Ub 132. [Zerren gure arimia dan Jainkua] ezagutu ta mai[ta]tuteko geiak daukazana. CrIc 17. Ikusirik [...] Bizkaiko erritar maiten gai ona. Añ EL1 3 (EL2 4 gei on). [Euskarak] etzebala gramatikarik eta itztegirik, eta izan ere ezin zezakeala, zergaitik etzeban gairik bear bezala neurtu ta zuzen-bidean ifinteko. Izt C 9. Lurbira meatzeak ematen du [...] burnia naiko guztia, baldin gai guztiak balirake bear ainbat besoz, egurrez, olaz eta uzearlez. 'Si hubiera todas las proporciones de brazos...'. Ib. 131 (v. tbn. 25). Haren seme Garcia agertu ondoko, / behar ziren gaiekin ordu denborako. Hb Esk 57. Gai oro bazituen gora higateko. Ib. 152. Itxuren arabera, badu gai laneko. Ib. 116. Munduko mintzoetan ez da hain garbirik, / ez eta behar bada hain gai handikorik. Ib. 88 (tbn. con algún cambio en Arb Igand 12). Ez diotzate Yainkoak eman gai hautuak [gehien yakin eta handienei], hobeki zaur dezaten! Hb Egia 35. Baditeke lehen bi gizonak egitean xukatu zitzaizkon adimenduzko gaiak [Yainkoari] . Ib. 12. --Onera etorri naiz / andregai bat naian... // --Serbituko zaitugu / dadukagun gaian. Ud 39. [Seme alabak] aita ta ama errespetatu / bear dan umildadean, / al duen gaiaz sokorrituaz / ezintuera diranean. PE 25. Ik lapurretarako gaia obea daukak erlojerotzako baño. Anab Usauri 119.
    azpiadiera-1.4.1
    Aphezpikuak ikhusirik [...] gizona, geiez gei, ez ditakela behinere Jainkoa ganat hurbiltzeko heinean aski planta.EskLAlm 1911, 31.
    azpiadiera-1.5
    5. (H).
    Motivo, ocasión, fundamento. "Sujet, matière, motif. Negar egiteko gai asko badezu (AA)" H. Tr. Empleado por autores meridionales desde mediados del s. XVIII; no hay, salvo error, ejs. vizcaínos en el s. XX. Se encuentra tbn. ocasionalmente en algún autor septentrional. Hay gei en los autores vizcaínos y en Duhalde e Hiriart-Urruty.
    Gairik egin bage uste salbatzea. CatOiq 527. Hau ere bere naigabe berrirako gai egoki kezkaria da. Mb IArg I 163. Pekatu beniala ez dalako berez kondenazinoko geija. Mg CO 146 (CC 105 kondenazio-gaia). [Zeruko eta lurreko kreaturak] Jaungoikoa alabatzeko eta berari eskerrak emateko gairik asko ematen digue. Gco I 445. Gaia, okasioa edo tentazioa datorkionean. Ib. 418. Orra enbidiarako gai guzia. Gco II 69. Pekatu benialaren gaia, berez ariña, ez uzteagatik, pekatu mortala egiteko prest balego. Ib. 14. [Bekhatu] hetako bidea, geia edo laguntza emanez. Dh 444. Egiija aituten emotia da neure lanaren ta zeubeen entzutiaren geija. fB Ic I app., 5s. Zer-nai gauzetarako / arkitzen du gaia. Echag 140. Aurkituko dituguz geure begijeen azpijan gei ugarijak lotsatuteko. JJMg BasEsc (ed. 1845) 47s. Karga astuna zerbait arintzeko gai eta bidetzat. Arr GB 3. Pozik juan zan andik, Santua desonratzeko gaia berekin zualakoan. Bv AsL 136 (v. tbn. 98). Horra non duen kopla berri andana baten emaiteko geia. HU Aurp 94. Emetik artuko dogu, itxaropena eukiteko geia. Itz Azald 159. Emakume guztiak zeukaten mingaña erabiltzeko zio ta gaia. Ag G 311 (v. tbn. 267). Aztutzeko gai ederra daukazu. JAIraz Bizia 16. Beste alde batetik etorri zitzaion beldurraren gaia. Mde HaurB 76. Farrerako gaia izateagatik. Berron Kijote 50.
    v. tbn. AA I 456. AB AmaE 106 (en guip.). Gei: CrIc 23 (edo motiboa). Astar II 178.
    azpiadiera-1.5.1
    (Como segundo miembro de comp.).
    Baña irabazten dutena da gerorako purgatorioko su ta neke-gai izugarria. Mb IArg I 265 (v. tbn. neke gai en Echag 202). Jangoikoaren orrenbat zenza-gai gogorren buruan gelditu balitz zenzatua. Ib. 119. An [zeruan] sarzen diran guziak sarzen diran emengo eritasun gairik, odolaren irakiterik [...] eta anima asalderaz lezaken gaitzik bage. Ib. 238. Nere bizi guztiko miña ta negar gaia badet. Cb Eg II 59 (Dv LEd 113 nigar-bidea). [Pekatu benialik baño egin eztabenak] nosbait egin daben pekatu mortalen bat damu geitzat konfesinoian ifini [biar dabe] . CrIc 156. Ez da berez bekatu beniala kondenazio-gaia. Mg CC 105 (CO 146 kondenazinoko geija). Pekatu mota au besteak baño andiagoa da, pekatu gaia berdiña danean. Gco II 5. Ezin esan al ditekian moduko poz-gaia. Bv AsL 163. Guzien zorion gaia berdiña izango da [Zeruan]; atsegingai berak izango dittuzte; baño ez zorion edo atsegintasun berdiña. Inza Azalp 114. Ustez ez dik ark sartu olako / burruka-gairik barnean. "Causa de discordia". Or Eus 307. Urrikari onek urriki-miña maite nizun, eta urriki-gaia billatzen. Or Aitork 56. Bazuen beste kezka-gairik. Mde HaurB 11. Jende guztien irri-gai eta hire etsekoen lotsa-gai. Ib. 42. Etxekoentzat lotsa ta auzokoentzat par-irri-gaia ugari emango zukeana. NEtx LBB 19. Berak ezpainetan irria du beti, eta mihian ere irri gaia. Xa Odol 163.
    v. tbn. Berron Kijote 157.
    azpiadiera-1.6
    6. "Gei (S), proyecto, idea. Banizun geia horren egiteko (S), tenía idea de hacer eso" A. Cf. infra (III).
    Bere büria eho nahi ükhen zian. Ixilik bere gei gaistoaren konplitzeko [...]. Ip Hil 150.
    azpiadiera-1.7
    7. "Gei (V-al), noticias. Gei onak, buenas noticias" A.
    azpiadiera-1.8
    8. Obra artística.
    Azken erabagia-ri eta beste Migel Anjelen gai askori begira. Ag Ioan 191. Konstantinoren gudua eta beste gai asko Urbinoko semeari daukan izen andia emon deutseenak. Ib. 203.
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. (G, BN-baig-ciz; SP, Urt I 99, Ht VocGr, Lar, Añ, Dv, H), gei (V; vEys). Ref.: A (gai, gei); Gte Erd 39. Capaz, apto, idóneo, adecuado, suficiente; digno; merecedor, (el) que merece (gai izan es 'merecer' con cierta frecuencia al Norte). Se emplea sobre todo en construcciones del tipo egiteko gai izan 'ser capaz (o digno) de hacer...' o -rako gai 'capaz para..., bueno para...'. Es minoritario el empleo del det. gaia(k) izan (v. p.ej., además de los citados infra, SP Imit III 58, 9, Lg I 338, Brtc 132, MarIl 129 o Txill Let 123). Por otra parte, gai izan con un verbo con aux. de subjuntivo, equivalente habitual de la construcción con -t(z)eko, sólo lo hemos encontrado en sendos ejs. de Harizmendi (71-72) y Duvoisin (v. infra; cf. tbn. Lf Gram 293: Ez naiz gai ene etxean sar zaiten). "Zerbaitetako gai da, il est bon pour quelque chose. Ezta deus gai, il n'est propre à rien" SP. "Achrestus, [...] deusetako gai eztena" Urt I 99. "Dignea, gaia, digne" Ht VocGr. "Capable" Ib. "Ez naiz gai, je ne suis pas digne" Ib. 349. "Capaz, apto, gai [...]. No es capaz de hacer nada, ezta gai ezertako" Lar. "[H]ábil, capaz, diestro, ingenioso para alguna cosa, gai [...]. No es hábil para esto, ezta orretarako gai" Lar y Añ. "Idóneo, apto, capaz", "útil" Añ. "Dócil, [...] gaia erraz ikasteko" Ib. "(Adj.), capable. Zer nahiren egiteko gai da, il est homme à tout faire. Ez da deusetako gai, il n'est en état de rien. Aberetxo gaienak dira erleak (It Fab 10 [que dice en realidad gaionak]), les abeilles sont des bêtes très utiles" Dv. "Horren egiteko gai da (BN-ciz)" Gte Erd 39. Cf. deusgai. v. gauza (3).
    Tr. Documentado al Norte desde Materre; aparece en otros autores del s. XVII (Haramburu, Axular, etc.) y, desde el s. XVIII, prácticamente en todos los septentrionales (no en suletino, salvo Eguiateguy e Inchauspe). Al Sur, los primeros ejs. son de Larramendi; empleado tbn. por Mendiburu, Cardaberaz, etc., es frecuente en autores guipuzcoanos de los ss. XIX y, sobre todo, XX; en vizcaíno hay ejs. en Añibarro, CrIc y varios autores del s. XX (Otxolua, Eguzkitza, Erkiaga, etc.). La forma más general es gai; hay gei en Eguiateguy e Inchauspe, en el J. Etchepare de Bur (siempre gai en Ber), en CrIc y, junto a gai, en Erkiaga.
    Aithortzen dut ez naizela zure errezibitzeko gai. Mat 252 (254 gai eta digne). Zeure begien aitzineko gai egin diazadazun neure arima. Harb 296. Zeren anhitz izan baita [...] ni baiño hunetako gaiagorik eta anzatsuagorik. Ax 16 (V 7). Eztela zure faltaz edo zu hartako ez gai izanez huts egin. Ib. 8s (V 4; v. tbn. 615 (V 396)). Eztira ez adin guztiak bekhatu suerte guztietako on eta ez gai. Ib. 178 (V 120). Hala dira bada halaber gaztetasuneko obra onak ere, zahartasunekoak baiño gaiago eta baliosago. Ib. 171 (V 115). Hauta kofesor gaia eta prestua. Hm 202. Bata gauza batekotz da gai, eta bertzea bertzekotz. Ch I 19, 5 (SP hobe da, Mst abantallusago). Hei irakhats dezoten presenteko Katixima hau [...] haurrak gai diren bezanbat eta hekin adinaren arabera. CatLav A 4v (V 5). Jakiñezen artean darauskiote, baña eztira gai, ezer ere danik agertzeko ta argitaratzeko. Lar Carta a Mb 280. Atenzione oso bat eman behar dela gauza hari, gai den perfekzione guzia ematekotzat. He Gudu 121. Ez da deus gaiagorik eta puxantagorik, lohikeriazko izpirituaren desterratzeko. Ib. 117. Nai du Jangoikoak guziak beren ill-hordurako arki ditezen arako gai egiñak eta ongi prestatuak. Mb IArg I 131s. Luis izan zan prinzipe gai doatsu bat. Cb Just 11. Etzen deusere gai zenik yuduen harrizko bihotzen hautstekotzat. Lg II 280. Ez adiñaren samurtasuna, ez eta ere burasoenzako amodioa etziren gaiak izatu haren baratzeko. Mih 12. Dotzena bat urte du / Monho zutela deitu / Bikari Uztaritzera / [...] Hangotz gai aurkiturik. Monho 52. Zerren emon deuskun arima bat, bera ezagutu, maitatu ta gozetako gei dana. CrIc 18.
    (s. XIX). Zelan Jesusek egiten zaituezan prest, gai ta aurreratuak oraziñorako. Añ LoraS 97. Presunzioa, au da, gai eztala, kargu andiak edo arrisku andiak dakazten egitekoak bere gaiñ artzea. Gco II 23. Gerrarako gai ziranak. AA II 5. Gai naizen khar guziarekin. Dh 240. Dignitaterik gorena etzaion gai idurituko konparatzekotzat [...] Jainkoaren etsaigoan izana kausitzeko zori gaitzarekin. MarIl 85. Nor da zu baino gaiagorik Jainkoari gure fagoretan mintzatzeko? Ib. 104. Kalitate hunek Salbatzailearen gorphutza gai bihurtzen zuen, trabarik [...] gabe gorphutzik [...] gogorrenen iragaiteko. Jaur 164s. Elkarturik ongi, / ez dituk gai izango / zuentzat amabi. It Fab 107. Bañan, nor da gai bear bezala erabakitzeko zenbaterañokoak diraden [...]? Izt C 171. Zeñaren oñetako lokarria askatzeko gai ere ez naiz. Lard 372. Baldin gai bada etxe hura, ethorriko da zuen bakea haren gainerat. HeH Mt 10, 13 (EvL gai bada, TB hartaz gai bada; Lç digne). Ai Jauna, ez naiz gai sar zaitezen nere atherbean. Dv LEd 17. Gero hasiko dira hiltzerako othoitzak. Gai balinbanaiz, ihardetsiko dut nik ere. Ib. 165 (Cb Eg II 91 al badet). Desiatzen dek baño / ez aiz ordia gai. Bil 120. Artarako txit gai zala añ ondo agertu zuen, nun [...]. Arr May 183.
    (s. XX). Ziria ezta gai, eta eriya bai. EZBB II 143. Gei diren izarian saristaturen dituelako uste zinezkoa. JE Bur 104. Bihotzez ala adimenduz jada zer nahitako gai zirenak. StPierre 40. Munduko obra guti dira horrekin lerrokatzeko gai litezkenak. Ib. 26. Lagunak ez ditu gai, bera da beharko Jesus gudu gaitzean ihardukitzeko! Ox 77. Gai danak pixkortu [...] ta osatu dezala. Muj PAm 13. Ez diogu eskerrik, ez delakotz gai. JE Ber 89. Aipatzeko gai litaken jauregirik ez dugu ikusten. Ib. 45. Eriotzak dakar besalagun, / bere buruz ezpaita gai. Ldi BB 148. Petri gurea ortarako ta geiagorako ere gai egiña dagola aspaldi ontan. Lek EunD 46. Zentzuek gai ez, betor sinismen / izkutu oiek argi ikusteko. "Son impotentes". Or BM 34. Ta orretarako gaien enaizelarik, norbaitek asibidea eman bear-ta, banatorkizute. Ldi IL 87. Euskal arazoetan zuen ustez gai ditezkenen izenak. Ib. 151. Eztut nere burua zuregana etortzeko gaitzat iduki. Ir YKBiz 146. Beso biguinez, begi zorrotzez, / apeza adin ez iñor gai. Or Eus 419. Eultzirako gai dan beorrik, ez / batak ez bestêk aukera. "Aptos para". Ib. 328. Edozelako ondasuna ekarteko gai ta bide diran gauza guztietzaz estadua jabetuko ei da. Eguzk GizAuz 43. Gudaritzarako gai ez dirala aitortzen duten mutillak ikustatuak izango dira. EAEg 8-4-1937, 1455. Guhaur ez gira deusetako gai. Jainkoak gaitu gai egiten. Egunaria 9-4-1959 (ap. DRA). Egon zen horrela, hasnasa hartzen deus esateko edo pentsatzeko ez gai. Mde HaurB 102. Oroimenak amor eman dezakeanarekin, arako kontu zaarrez noraño nintzakean gai ikusi dezadan. Anab Poli 8. Mutil taldea ementxe gaude, / danok gazteak eta gai. NEtx LBB 369. Lanerako gai eztan gizonak / eztauka irabazirik. MMant 55. Zer eginen nuen nik, Majik ez bazaukan bere burua gai? Larre ArtzainE 275. Zilegi izan bekit, beraz, gai ez naizenez gero bestetarako, erabateko zenbait gauza esatea azentuaz. MEIG VI 98.
    v. tbn. SP Phil 222. ES 171. Brtc 223. Ub 204. JesBih 397. Gy 238. Hb Egia 56. Zab Gabon 105. Zby RIEV 1909, 227. Jnn SBi II. Elsb Fram VII. Lap 21 (V 12). Arb Igand 96. A Ardi 88. Lh Yol 10. GMant Goi 23. Inza Azalp 45. Etcham 159. FIr 178. Barb Leg 61. Otx 182. TAg Uzt 135. EA OlBe 90. SMitx Aranz 166. Etxde AlosT 9. NEtx Nola 8. Txill Let 130. Erkiag Arran 80. Zait Plat 113. Vill Jaink 72. Gazt MusIx 221. Onaind ib. 152. MAtx Gazt 66. Ardoy SFran 68. Balad 116. Berron Kijote 42. Gei: Ip Hil 21. Erkiag BatB 195.
    (Con -ra en vez de -rako).
    Bertzei hainitz enplegu eta egiteko fidatu zaie, eta zu etzare deusetara gai idurituko. SP Imit III 49, 5 (Mst deusentako etzütie hun edirenen).
    v. tbn. SP Phil 486.
    (Con -tzat). a) Digno (de).
    [Aitak] aren ondorengotzat gai ez bainindukan. Etxde JJ 5 nota.
    b) Dispuesto. v. GAI EGON.
    Joango nak noranai, / zergatik iretzat ni / non-nai beti nak gai. It Fab 191.
    (Precedido de instr.). a) Capaz de, apto para.
    Hartakoz da galtho heia emaztiak egiazko adiskidegoaz gei diradianez. Egiat 217. b) Digno (de). "Ez da nitaz gai, il n'est pas digne de moi" Lf Gram 295.
    Baldin etxea hartaz gai bada, zuen bakea ethor bedi haren gainerat. TB Mt 10, 13. Mundu guzian deus zuetaz gai ez dela. Iratz 178.
    (Precedido de gen.). a) Digno de, merecedor de. El único ej. encontrado de gai det. en esta construcción es el de Laux BBa 44.
    Erreñuaren gai izateraño goratua arkitzen bazera. AA III 355. Hau ez othe daukanez hoinbertze osparen gei? JE Bur 144. Gerla-denboran baitzen no man's land [...] eta araberako angles-hizkuntza baten gai litake, ikaran gabiltzan erregebidea. JE Ber 93. v. tbn. Laux BBa 122 e Ir YKBiz 394. Theresaren barkamenduaren gai izanen ahal zen behin! Mde HaurB 62. Garaiagoak abestu bear dituela diñosku, Kontsularen gai ditezkenak. Ibiñ Virgil 42. Sakramendu baten hartzeko gizonak behar duela [...] grazia horren gai bilakatu. Ardoy SFran 175. Jaunak zure gai kausi nezala heriotzeko orduan. Xa Odol 80. Izen eder horren gai gu ez gira sendi. Ib. 237.
    Grazi gizona zeru-gai egitten duan oni, esaten zaio deuntzallea. Inza Azalp 45. Naikun oneik ez ete ezilkortasun-gai? "Dignos de inmortalidad". Laux BBa 128. Garbitasun diztiraz bego zure etxia, / eta zeure gogua beti gotzon-gaia. Ib. 124.
    b) Apto para, adecuado para.
    Jaun baldernapezarentzat haritz bat, ernai baten gai (1754). SenperEus 96. Bertze [eri-handi] batzu, ezagutza guti-aski galtzen dutenak; oriek dira, gure [sendalarien] lanaren gaienak. FIr 187. Zazpi aizparen gai dan oiala / ebakirikan erditik, / alde batera iru soiñeko, / utzirikan lau bestetik. Or Eus 195s. Onen adiñeko eskondu gabe, ta beltzean oratu dukenaren gai. Zait Sof 127. Irazki nahasia eta urratua ehun ederragoren baten gai bihur daiteke goragoko Ehule haren eskuz eta arduraz. MIH 51.
    azpiadiera-2.2
    2. (G, AN, L, BNc ap. A; VocBN, H); gei (V, S, R ap. A ; Añ, H) (Como segundo miembro de compuestos, precedido de sust.; forma parte de innumerables compuestos más o menos lexicalizados, como andregai, apaizgai, erregegai (qq.vv.), etc.). Futuro, aspirante (a), candidato (a), posible; proyecto (de). En suletino (cf. Belapeyre y UNLilia) parece tener en ocasiones usos más próximos a los del adj. 'futuro'. "Heredero, [...] (V) jaube geia" Añ. "Propre à..., destiné à... Aretxe hau ene zezen gaia da daugin urtheko" VocBN. "Marrogaietako hautatzen du arzain onak bere axurietarik ederrena" Ib. 186 (ap. DRA). "Iei-geia (BN), la vigile d'une fête" H. Cf. Gte Erd 199, que da koñata gai (V-arr, G-azp), koñado gaia (V-gip, G-azp), koñatu geie (V-arr), küñatagei (BN-arb, S), frente a koñata o koñadu bearra en otras zonas. Tr. Documentado primero en autores suletinos (Belapeyre, Eguiateguy (191)); desde comienzos del s. XIX se documenta con frecuencia en autores meridionales y desde la 2.a mitad del mismo siglo en septentrionales no suletinos (Goyhetche, Duvoisin, etc.).
    Jüdioak ere jin zirena haren adoratzera? Ez: eta hura zen haien ütsüeri geiaren zeñhare bat. Bp I 25. Jesüs-Kristen ama gei zenak. Ib. 95. Zeruko herederoak edo jabe gaiak. Gco II 9. Begiratu biar deutsa lagun geijaren edadiari. fB Ic III 334. Guztiz ondo dakite / egiten kofiyak [...]; / oi ez bezelakoak / dira neurri-gaiak / buru kolokak eta / illez estaliak. Echag 82. Iñorant bat behiñ liburu-gai baten / ondokotasunez primu kausitu zen. "Manuscrit". Gy 134. Xerto-gaia behar da fruitua markatzen duena, bertzenaz arbola alferra ethorriko da. Dv Lab 381. Zertako ez ezar bertze norbeit haren ordain auzapez? Ala nehor ez izakiz ordain-gei? HU Aurp 128. Lege-gei batzuen xedea. HU Zez 100. Debrien ozte gaitza / gai huntan ikharatzen: / Haren goitzale geia / delakotz orai sortzen. UNLilia 11. Ikaslari edo estudiante pillo bat, euren artian lagikari-geiak eta osalari-geiak zirala geienak. Kk Ab I 18. Arroltzen barnean diren xita gaieri. Zub 122. Oñarau-gaiak. Ldi IL 96. Sari-gaia, betirako, euskel artikuloa bedi. Ib. 97 (v. tbn. 151). Ezin garbiroago aditzera eman zezakeen alargun lizunak amorante gaiak bildu nahian zebilela. Mde Pr 173. Hemen "ranchero" gei bat baduzu, zurekin gogotik konpainiatuko dena. Larz Iru 42. Arbola horren lore gaiak izena zuen Frantses. "La promesse de fleur". Ardoy SFran 53. Opari-gaiak ez zuen akatsik behar: Jupiter-entzat idi xuria baitezpadakoa zen. Lf CEEN 1973, 128. Ukan dudan ama ez balitz hor izan, ze gaixtagin-gaia nintzatekeen ni! Larre ArtzainE 16. Nere koñadoa [...]. Obeto esango det: nere koñado-gaia, artean ezkondu gabe nengoan eta. Albeniz 96. Irakurle trebatuarentzat [...] erraza denak, nekagarria izan behar, nahi ta ez, haur trebe-gaiarentzat, hots, irakurtzen ikasi behar duenarentzat. MIH 220. Gure ikasle-gaiak, gure ikasleak eta are gure irakasleak horren premia gorrian daude. MEIG IX 31.
    v. tbn. Mg CC 199. Añ MisE 25. Hb Egia 35. Sor AuOst 72. Jnn SBi 110. Iraola 71. Ill Testim 28. StPierre 30. Ox 28. Balad 74. Etcham 222. Tx B 113. Alz Burr 16. TAg GaGo 78. Zait Sof 195. Txill Let 100. Arti Tobera 284. Larz Iru 140. Mattin 148. Xa EzinB 133. Gei: Xarlem 111. JJMg BasEsc 123. Prot 67. Etch 374. Azc PB 148s. CatBus 29. AB AmaE 223. Ip Hil 115. Ag Kr 146. Etcham 85. JE Ber 58. Zerb Azk 21. Erkiag BatB 162.
    azpiadiera-2.2.1
    Etxe aintzineko [...] bi gaztaina taula gaiak. (1780). SenperEus 171.
    azpiadiera-2.2.2
    --Ola, apaiz... apaizkume! --Umea ez. Gaia. "Distinguo". Ez da berdin. Lab EEguna 76.
    azpiadiera-2.2.3
    Etxenko bestik ere, ikhus aldi oroz / [...] eni injürios; / mesperetxü gei baten ninzan heki geroz.'Dès que j'étais avec eux, j'étais objet de mépris'. Etch 174. Jente xehe miserablia, aldiz, haien phakazale; / ezpazütügü sekurs gei, bai bethi izanen ere. 'Si vous ne venez à notre aide'. Ib. 582. Ene maite (fidel) ezagütia nik horregati kitatü, / eta beste maiterik zian bat ene phena gei hartü. 'Et je pris pour mon tourment une autre'. Ib. 238.
    azpiadiera-2.2.4
    (Añ, H); gei (Añ, H).
    (Precedido de part. o rad. verbal). "Vendible, [...] sal-gai o -gei" Añ. "Digno de muerte, ill-gaia" Ib. "Geia, gaia, joint à un verbe donnent à faction qu'il exprime une idée de futurition: Oraino ezkon-gai-gei da. [...] Egin-gei da, c'est à faire, ce n'est pas fait encore" H. Cf. aukeragai, barkagai, egingai, erakusgai, ezkongai, etc.
    Gizon bezala mirra, honen egün batez ehortzi behar geiaren ohoratzeko. Bp II 25. Ordian jinen da bizien eta hilen jüiatzera. Zergatik minzo da bigarren jingei honzaz? Ib. 15. Gorputz ustel-gai oni. Mb IArg I 94. Ondu nai dutenen ainzuran ondu-gai gelditzea. Ib. 96. Ill-gaia zala Jesu Kristo, reus est mortis . Ub 88. Asten dira ebagiten atal ifin gaiak ta adobetan zuloak. Añ LoraS 46. Zor aundiyetan gelditzen gera / onenbeste mesederi, / ez dan bezela baliteke izan / gure eman gaia ugari. Echag 91. Piamonteko sarreran [San Franziskori] gerta zitzaion konta-gaia. Bv AsL 133. Herrian sal gei zitezken arno eta bertze mozkinen sal-bide onak hatzeman nahiz. HU Aurp 110. Zaldi sal-geia sokatik eremanez. Etcham 66. Argitara-gaiak aukera bearrez. Markiegi (in Lizardi IL 8). Lehen eta orai / egiaren etsai... / Musde Zanpagarai, / zü beti zanpa-gai! Lf Murtuts 12. Min zahar, ahatz-gai ezinen oiharzünak ene goguan iratzarriz. Mde Pr 130s. Zer irakur-geia luketen supazterrean. Zerb Azk 109. Gogaikarria da opa denean, opa-gaia ez iristea. Txill Let 102. Eztizu penarik eman / hortikan ikusteak / barkazio gabeko / kondena-gai tristeak? Arti MaldanB 223. Badaukazu etxian jan gaia ugari. And AUzta 124. Ogei milla erreal izango ditu kobrau-gei. Erkiag BatB 162. Damonek maita-gaia ezin menperaturik bere burua amiltzea erabakitzen du. Ibiñ Virgil 54. Euskal Herriko Unibertsitatean [...] ikas- eta irakas-gai izan daiteke euskara. MEIG IX 31.
    v. tbn. Lard 452. Ox 72. NEtx LBB 246. Gei: Akes Ipiñ 28.
    azpiadiera-2.2.5
    Orduan ere geor baldin baditeke, ez diteke luze, ez baita luze-gairik. Oraindik ez dan geroa izaten asi baledi ta luze gai izateko oraingo biurtu, ta orrela luze gertatu [...]. "Quia quid sit longum nondum erit". Or Aitork 320.
    azpiadiera-2.3
    3. (G); gei (V-m) Ref.: A (gai), Apend (gei).
     Soltero. "Oraindikan alaba zarrena gai degu" A. "Au be gei ta neu be gei (V-m)" A Apend. Cf. supra (II, 2).
    Garai au da, ta orretarako dira gai daudenaren ibillerak, elkar ezagutzeko garaia. ABar Goi 52. --Txorakeri batzuk esaten ari giñan. --Biak gai egon! Ib. 28. Gure sasoian gustokorik etorri etzitzaigulako, beti gai egon bear al degu, ala? NEtx Antz 75. [Emakumea] gazte ta gei dan artean. Erkiag Arran 42. Kerman, gei egoan: Zuriñe ere, gei. Ib. 89. Neska ta mutill, ezkondu ta gai. Basarri 16.
    v. tbn. Etxba Ibilt 480 (gei).
    sense-3
    III. (Usado como partícula).
    azpiadiera-3.1
    (H), gei (S; Dv (S), H), geri. Ref.: A y Lrq (-gei). (Acompañado de part. o rad. verbal y aux. trans.). Tener la intención de, disponerse a, ir a, haber de. "Jun gei dizut, j'ai l'intention d'aller" Dv. "Egingeia (S), qui est à faire, q'on a intention de faire. Egingei dizut xamar eder bat, je veux vous faire une belle blouse" Ib. "Eztizit edan gei, je n'ai pas envie de boire. Jin gei duzu, il doit venir [...]. Ces formes de locutions sont fort usuelles en Soule eta dans une partie de la Basse Navarre" H, que cita a O y AR. "Sufijo que denota proyecto, idea, intención, y se usa con los verbos. Jingei dizie, tienen la intención de venir" A. "Intention: jun gei dit, gei dit jun, je compte m'en aller" Lrq. Cf. supra (I, 6). Tr. Propio de la tradición suletina, ya desde Oihenart; aparece tbn. al menos en Lopez. La forma más empleada es gei; hay gai en algún ej. de Mirande; en textos suletinos de Herria se encuentra la variante geri.
    Pazkoz urkagei duenak, garizumaren laburrez ditu penak. "Celui qui doit être pendu à Pâques". O Pr 395. Ziozu eztakigula guk egin gei duguna. AR 329. Zeliari soiten zirakozun leku zointara hatsetik heldu gei zien bati bezala. Ib. 261. Eztakigülarik zertan den ari, ezetare zer dian egingei. Egiat 195. Hogeita hirur denin jin zeristan hunak / osabak hilzerakun eman gei zeistanak. Etch 180. Ahaide delezius huntan bi berset gei tit khantatü. Ib. 234. Eskont gei badüzie. Ib. 82. Paraphrasis bat egin gai deraukot. Mde Pr 199. Gai diot erantzun gordin bat egin. Ib. 60 (v. tbn. 61, 64). Kantunamentian geri dütü misionak eman. Herr 26-11-1959, 3. Elisabeth, Anglaterrako erregina protestantak, geri dü joan Aita Saintiaren ikhustera. Herr 9-3-1961, 3.
    azpiadiera-3.1.1
    Eztizie gei zuten bezala egiten.AR 26s.
    azpisarrera-1
    GAIAN. a) (Precedido de -t(z)eko, -rako). En disposición de, en condiciones de, en situación de.
    Heren Maisuagandik ikasi zituen egiak berak erakutsi zizten ondorengo ikasleai, hoek ere heren ondorengoai erakusteko gaian uzten zituela. Ub 108. Tabernaz aukerarik / eztago mendiyan, / laiste giñaden zerbait / pentsatzeko gaian, / aulduta jarri gera / alimentu naian. Ud 102. Elkarte batzaldia aldizka egin liteke elkartutako erri guzietan, orretarako gayian baldin badira. "Reúna las condiciones". ForuAG 333. Eskola-gabea joan bazan bere basarri-zokotik, argi berriz burua jazteko gaiean ez da arkitu geroztik. Mok 6. Ezkontzarekin, sendia izateko gaian jartzen gerala. ABar Goi 34. Baña aiek etzeudeken bertsoak entzuteko gaiean, ezta alderatzekorik ere. Ataño TxanKan 155.
    (Tras frase relativa).
    Gaztetan, egun bakotxak zer barri dakarskun gaian, errez makur-azo leikegu biotza. Onaind STeresa 24.
    (Sin compl.).
    Gaiean dagoanak / bertso oiek entzun, / merezi ez dezunik / bat apenas dezun. PE 70.
    b) (Precedido de rad. vbal.). Con la intención de, con ánimo de. Cf. supra (III).
    Badizü denbora / zure salütatzera jin gein ninzala. Etch 172. Gure Jaun erretora, / nuiz dükegü plazera / zure juiten ikhustekua ez ützül gein seküla? Ib. 482. Ene osaba ere hil zeritan ordin, / lehen khentü primajen berriz eman gein. Ib. 180.
    "Hil geian da (S)" Gte Erd 265 (junto a hil hurran, hiltzeko zorian, etc., de otras zonas).
    azpisarrera-2
    GAI EGIN (Lar, Añ, H, Bera). "[H]abilitar a uno, zintzotu, gai egin" Lar. "Rehabilitar, berriz gai egin" Ib. "Capaz, apto, gai [...]. Verbo, gaitu, gai egin" Añ. "1. rendre digne; 2. se rendre digne" H (ap. Lh). v. 1 gaitu.
    Sufla zazu ene bihotza eta gai egizu zure ahoko hitzen entzuteko. Ch III 2, 1. Alkarganatu ezkontzaz, famili berri bat osatzeko, eta etxeari eusteko gai egin. JAzpiroz 194.
    azpisarrera-3
    GAI EGON. Estar dispuesto; estar en condiciones.
    Erretako prest ta gai dagoan lasto ta bedar igartua. Añ LoraS 191. Aldaratu zen barkhatzailearen gana, / eta gai egon, hartuz geroztik zeruko irakaspena, / Jaunen Jaunari erakusteko urrikirik biziena. Ox 73. Ene mintzoa [...] iri atsegiteagatik gai zegon beti. Or Mi 7s. Txondorra gai dagonean, gañerakoa eginen diagu. Ib. 89. Ez jauna, ez! Gai gaude oraindik; zu ezkongai ta ni alargun. Lab EEguna 64. Gogoa zut egon arren, etzegok gorputza gai. Or Poem 543. Poli bigarren txarkeria egiteko gai zegoan, zer egin asmatuta zeukan. Anab Poli 31. Naiz kiñuz esan batzuk / "ni ere gai nago", / obe zan pentsatzea / "orrekin jai dago". Insausti 314. Gainean dituen eta datozkiokeen ekaitz eta erasoei gogor egingo badio [euskarak], hori baita gai dagoenaren indarra. MEIG VIII 46. (Gai dagonaren indarra, tít. de una obra de A. Barriola)
    azpisarrera-4
    GAIEKO. v. GAIKO (b).
    azpisarrera-5
    GAI-EMAILE (El) que fija el tema o asunto sobre el que han de cantar los bersolaris. v. GAI-JARTZAILE.
    Gai-emaile, Antton Aranburuk: [...]. Xa Odol 339. Aranalde apeza gai-emaile fina. Ib. 167. Gai emaileari egoiten zen xoraturik entzulea. Larre ArtzainE 249.
    azpisarrera-6
    GAIETAN IZAN (geietan S ap. Lrq; SP, H). (Precedido de -t(z)eko). Estar en disposición de, en condiciones de; con intención de, con ánimo de. "Dans l'intention de... Ex.: juiteko geietan nüzü, je suis dans l'intention de m'en aller" Lrq. Harriet (ap. Lh) deduce erróneamente, a partir de Ax 223, un gaiak "moyens, biens, facultés pécuniaires". v. GAIAN.
    Baldin emaiteko gaietan bagara [...] eman diazogun [probeari], eta gaiñerakoan utz dezagun. Ax 223s (V 149). Algarreki ezkuntzeko geietan direla. ArmUs 1900, 65 (ap. DRA ).
    azpisarrerakoSense-6.1
    Gaitz da haragiak tentatzen zaituenean, gaietan eta okhasinoetan zarelarik, zeure buruaren bortxatzea.Ax 481 (V 311).
    azpisarrera-7
    GAIEZKO (Lar).
    a) "Material, contrapuesto a lo inmaterial o espiritual" Lar. "Causa material, kausa gaiezkoa" Ib.
    Ispirituzko eta gaiezko ondasunak. Otag EE 1882c, 446 nota. Erakusten dabela [...] zeinbat irabazi daben uri onek denpora batetik onara gauza gaiezkoetan (materiales), arimakoetan ainbeste, menturaz, irabazi ezpadau bere. Ag Ioan 141. Gorputz zalako etsi-arazten ninduen bere gorputzak, gaiezkoa zalako, mugatua ta pixua zalako. Txill Let 89.
    b) (Adnom. de supra (I, 3)).
    Kongregazioak iraunen ez dute otoitz-gaiezko ta artako diran libruz laguntzen ezpadiguzu. Mb IArg I 52.
    Au [Lizardi] izan baitzizun zirikatzaille [Orixek], elerti-ederti gaietazko aren illunaldi ezyakiñetan argi-emaille. Markiegi in Ldi IL 11.
    azpisarrera-8
    GAI-JARTZAILE (El) que fija el tema o asunto sobre el que han de cantar los bersolaris.
    Gure gai-jartzailleak [...] or jarri gaituzte ni Tejero, Etxezarreta Carrillo eta Goiburu Fraga. Insausti 236. En DFRec hay 5 ejs., meridionales.
    azpisarrera-9
    GAI-JARTZE. Proposición de un tema (a los bersolaris).
    Joxerra eta Pelloren esku / gai jartze ta aurkeztea. Insausti 240.
    azpisarrera-10
    GAIKO.
    a) (Adnom. de supra (I, 3)).
    Zeinbat berba amodiogeiko daukaz Aita guriak? Iru, ta dira onek. Lenengua, Aita guria; [...]. CrIc 122. b) Apropiado.
    Zear-mintzorako ("ironia"-rako) yayoa duzu euskera, gaiekoa. Or EEs 1927, 173 (ap. DRA).
    azpisarrera-11
    GAIRIK GABEKO. Inmaterial.
    Gauzen gairik gabeko / osotasun garbia. Gand Elorri 182.

    gai

    gai
    << gabetarik 0 / 0 gain >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper