fresko.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Fresko es la forma más general y la única que se documenta en los dialectos labortano y bajo-navarro. En suletino es fresk la única forma empleada, a excepción de Archu que emplea fresko . En textos meridionales se documentan tanto fresko como, menos frecuente, presko (tbn. frexko y prexko). En DFrec hay 16 ejs. de fresko y uno de frexko, meridionales.
1. (V-gip, G-azp, S; Lcc, Volt 36, SP, Urt I 358, Ht VocGr, Lar, , Arch VocGr, VocBN , Dv, H), fresk (S; Arch Gram 14, Gèze), presko (Lar, H (s.v. fresko)), frexko, prexko Ref.: Lrq (fresko, fresk); Etxba Eib; Elexp Berg .
Fresco. "Frais, qui a une température entre chaud et froid" H. " Arrate aldetik etortzen dan aizia beti freskua " Etxba Eib.
Iturri fresko baten aldean. Lazarraga A, 1152r. Bada, bear dozu, dagoan gero / gauaroau illun, fresko ta otza, / dulzero kopladu ene biotza. Ib. B3, 1153v. Harri-muger batetarik atherarik, ithur-ur fresko bat. Ax 511 (V 329). Emen artuko dezu zuk aize freskoa. It Fab 181. Eman dezoguten, beraz, faruxa berotua freskoaren aldean, eta dugun ikhus zeini lothuko diren gogotikenik. Dv Lab 264. Azpiak izan behar du lauzatua, freskoago eta garbitzen errexago izanen delakotz. Dv Dial 82s (It freskoagoa, Ur preskuagua, Ip freskago ). Udako bero handietako egoitza fresko eta gisako bat. Elzb PAd 58. Ur preskua. Ag Ioan 175. Herriko aizinantak ardüra handia / han bethi itzalpiak üdan fresk beitia. Xikito 4. Osasun ona konserbatzeko / dago goiz-giro preskua. Tx B 48. Aire fresko gaziño bat hautemaiten dauku bat-bederari sudurrak. JE Ber 77. Udabarriko aize preskoa artzen. Alzola Atalak 57. Txarro bat ur eskeintzera kupitu zan, eta, frexkuagoa izateagatik, putzu-barrendik atera-ta ekarri zion. Berron Kijote 192. Izotza gorapenean, aro fresko ederrra abian. EZBB I 29. Beste sardin zar bat legor-legorra eta ur preskoa edari. Ataño TxanKan 156. Anai-arrebok, etorri ona [mendi ganera] / artzeko aize freskua. FEtxeb 72.
v. tbn. Volt 160. SP Phil 92. Cb Eg III 309. Gy 152. Hb Esk 233. Sor Bar 47. Ill Pill 5. StPierre 25. Barb Sup 72. Etcham 74. Yanzi 108. Txill Let 48. Arti MaldanB 204. Osk Kurl 203. Salav 48. Larre ArtzainE 23. Albeniz 44. Fresk: UskLiB 107. ChantP 44. Presko: Mg CO 78. Arr GB 79. Mok 13. Or SCruz 46. Kk Ab II 104. NEtx LBB 95. Uzt Sas 357. Prexko: Etxde JJ 160. Anab Poli 93. Basarri 25.
(Con reduplicación intens.).
Hau behar huen atxemaiten hituen ur guzietan bustiz bustiz ekarri, eta hola fresko freskoa ekarriko huen! Barb Leg 145. Belhar pherde eta iratze luma batzu, fresko freskoak... Larz Senper 58s. Ura prexko-prexkoa zegoan, naiz ta San Permin eguneko eguzki beroa egon. AZink 158s. Gaua, presko-preskoa, izarratua. Zendoia 219.
2. (V-gip ap. Etxba Eib; Lar, Añ, Dv, H), presko, prexko. Fresco, reciente (ref. normalmente a productos perecederos). "Toñina, atun freskoa " Lar. "Frais, nouvellement, récemment fait, produit, cueilli, arrivé" H. "Alubias verdes (ilar freskuak) (BN-baig)" Satr CEEN 1969, 172.
Ezkintuzke zenbait arrolze fresko? Volt 162. Zeinek nahi baitute gerezia berririk uda iragan denean eta mahats freskorik uda-hastean. SP Phil 387 (He 392 freskoena). Denbora hartan bazkatuko duzue idia belhar freskos. Mong 589. Or dozu legatz fresko / bart urtenikua. DurPl 63. (v. tbn. lebaz freskoa en BBizk 32) Bixigu frexkuuuuuak! Sor Gabon 19. Jarraitu dio semearen odol tanto preskoak erakusten ziuen bideari. Ag Serm 153. Asün fresk ahüreta bateki. Alth Bot 16. Landare horrek Eskual-Herrian ere ederki har lezakeela daukagu, han eta hemen ondo batzu ikusi baitutuu eder eta fresko. Zerb Metsiko 326. Egunean iraulten egon da gorua, / erramu freskoekin eginez koroa. Arti MaldanB 222. Ez dukek gaixtoa, / haginak lanpustean / haragi freskoa. Mattin 86. Arrautza preskoak. BAyerbe 117. Arrain freskoa eukirik olan / egunez ori saltzeko. FEtxeb 203. Atzo harrizko iduri, eta egun ogi fresko muflea bezain gozo eta mamitsu egina. Larre ArtzainE 132.
v. tbn. Tt Onsa 36. CartBasa 131. AR 262. Arch Fab 131. Dv Lab 338. ECocin 10. Arr GB 45. Oxald in AstLas 73. Xe 213. Lap 57 (V 30). EusJok II 145. MendaroTx 182. Presko: MendaroTx 135. Bilbao IpuiB 35. In Uzt Noiz 65. Prexko: Sor AuOst 83. Anab Poli 119. Basarri 25. Olea 36.
(Con reduplicación intens.). " Sardiña fresku freskua saltzen etortzen zan Ondarruatik " Etxba Eib.
Ez eutsan ba berak jan, oriotan prestuta, besigu presku-preskua? Bilbao IpuiB 43.
Nuevo, reciente, vivo. "Frais, de date récente" H.
Dedikatu draukun bide freskoan eta bizian gaindi. "Frais et vivant" . He 10, 20 (He berri eta bizi, TB, Dv bizi eta berritik, IBk berri eta bizi ). Zerbait berri freskorik gastigatu nahiz. CartEsp 464. Ezin gastiga niazakoio zure senoriari gastigatu diodan baino berri freskoagorik. Ib. 466. Bethi dituk hire penak / hastean bezaiñ fresko. Arg DevB 8. [Hitzkuntza moldea] zeina guretzat hain baita berria eta freskoa, nola egungoa. ES 100. Etsaia zenbait mobimendu fresko eta desirkunde berri gure baitan alxatzera ensaiatzen denean. He Gudu 153. Haren bidez bere sentimendu onak bethi freskorik ta bizirik idukitzeko. Dh 104. Salbatzailearen exenpluak, zeinak oraino fresko baitzauden heien memorioan. Jaur 203. Emozu jendeari, bereziki bero idorte egun hautan, barnearen hatzemaiteko, berri fresko anitz. HU Zez 143. Beti berri ta prexko baitaude / zuk egindako lan zarrak. Basarri 52.
v. tbn. It Fab 179. ChantP 254. Alz STFer 136.
Nuevo.
Diru preskuaren jabe egin. Erkiag BatB 165. Munizio eta ametralladora fresko eta berriak bear genituan. Alkain 152.
Fresco, saludable. "Frais, qui a un air, une mine de jeunesse, de vigueur" H.
Burua daukat soilla, baña fresko ta sendo, aurpegia zimurrik bage. Lar Carta a Gandara 162. Itxura fresko dü. Neskatxa hori fresko da arroza <aro-> bezala. Arch Gram 16. Asko partida dire irauten dutenak / bethetzen dituztela udako egunak, / batzuk ez bertzek amor nahi gabez eman, / hastean baizen fresko iduri ariman. Hb Esk 212. Irri freskorik baizik ez dut izan nik / Mariaganik. Elzb Po 191. Ematen diyo ezpatazo bat zezen preskoari eta nun botatzen duben ankaz gora. Sor Bar 47. Haren iztarrak, mardul eta fresko zirenak, berotasun batez iraganak izaten ziren gizonaren eskuak heien gainean zabaltzen zirelarik. Mde HaurB 18s. Duela sei urthe bezain gazte eta fresko arrapatzen zitut! Larz Iru 136. Hain luzaz oro harritzen zituen fresko aire hura geroztik galduxea du. Ardoy SFran 268. Zeren hura zahartua zen [...]. Ni aldiz haren aldean oraino freskoago. Etchebarne 121.
v. tbn. Gy 199.
"Qui n'est pas pris de vin" H.
Fresko guarda dezagun / nork bere barrena, / urak badauka beti / bere aitormena. JanEd I 82.
3. (Uso adv.). Tranquilamente, frescamente. v. FRESKO-FRESKORIK.
Zeñek burutara dik / etxe-mot onetan / astea orren fresko, / Pinto, lapurretan? It Fab 21. Lenbizi zegon xandarmari bost pezeta emanta, presko asko iturrira joaten ziran. Goñi 73s. Eta an zein arkituko eta, letxua baño freskoago, gure buru egiten zuan bat. Alkain 130. Besteak presko erantzun: "Bi milla pezetan". BBarand 12. Ura presko zegoan. Insausti 266.
(Con reduplicación intens.).
Ta onetara presko-presko, edo beintzat, papaua lez abua zabalik neuri begira egoten diran gixajuek baño askozaz preskuago. Kk Ab II 104.
4. Inútil, vano.
Manifestatzen dute / beren yeloskua, / halakuak egin diro / ezkontza freskua. Bordel 174.
5. Frescura.
Udatarrak joaten asi dira freskua dela bide, eta bere berera itzultzen ari da Altzurain. Txill Let 48.
FRESKOAN.
a) En fresco.
Ganzta saltan dei, freskuan, ogeita zazpira pezeta arroba. Mdg 136.
b) En estado de sobriedad.
Holakoek ez dute berehalakoan trenkatzen hasi tehenta, freskuan pasatu gauzak mozkortu-ta baitituzte kanporatzen errepikatuz eta arradoblatuz. Etcheb MGaric 202. Anton, aldiz, freskoan gizona bada, edan-eta arras zakartzen denetarik da. Larz Senper 60.
FRESKO-FRESKORIK. Frescamente, tranquilamente.
Orraitino naiko dabee dantzazaliak ta piestarijak, presko preskorik ta merke merke, sinistu daijegun [...] ez dabeela pekaturik egiten. fB Olg 184s. Eta presko-preskorik, ankazabalik gelditu zan, udabarriko usain gozuak artzen Lorentzo gixajoa. Alzola Atalak 58.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper