OEH - Bilaketa

1017 emaitza edan bilaketarentzat

Sarrera buruan (31)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
estutu.
tradizioa
Tr. Para todas las acepciones estutu es casi la única forma documentada. Hay un ej. aislado de istutu en F. Bilbao (IpuiB 243) y otros dos de eztutu en Kirikiño (Ab I 66) y Alzola (54), que por lo demás emplean estutu . En los autores septentrionales aparece con aspiración inicial. En DFrec hay 28 ejs.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (V-gip, G-azp, AN-ulz; Mic, VP 25v, Lar, (V, G), Arch (sg. DRA ), Dv (V, G), H (V, G); h- Dv) Ref.: Iz Ulz, ArOñ; Elexp Berg; ZestErret .
Apretar, oprimir, comprimir, prensar. "Astringir" Lar, . "Quien mucho abarca, poco aprieta, asko abarkatzea da gitxi estutzea " Lar (s.v. abarcar ). "Acalcar, kalkatu, oñez edo bestela estutu, tinkatu " Ib. "Barretear, asegurar con barras, [...] espekaz estutu " Ib. "Abrochar, atar o ajustar la casaca u otro vestido, poniéndose los botones o broches, jaka edo beste soñekorik botoitu [...], ertsi, estutu " Ib. " Auspoa [= 'pulmón'] estutu xat neri " Iz ArOñ. " Tornilluak ondo estutu biha die " Elexp Berg. " Tolarian patsa estutu, sagarra tolarean jo ondoren, gelditzen zen sagar hondarrari ahalik eta zukurik gehien atera" ZestErret (s.v. tolare ). v. estu (I). Tr. De uso general en autores meridionales desde Larramendi. Al Norte lo hallamos en Duvoisin (en LEd, no siempre correspondiendo a estutu del original guipuzcoano).
Kateak eta sokak lotu zituzten semearen eskuak, ta estutu zeuen amaren biotza. Lar SermAzc 51. Bete bekio polbor estutuz zuloa eta eman bekio sua. Mb IArg I 255 (129 estutu-ersi-prensatu ). Bularra estutu ta anditzen zat, ta asnaserik ya ezin artu det. Cb Eg II 91 (Dv LEd 165 hestutu ). Eskuak berotzeko estutzen ta igortzitzen zituen bata ta bestea alkarrekin. VMg 87. [Intxaurra] prentzan imiñi ta estututen da. Ur Dial 104 (It estutzen ). Penaren kargak estutu eta zumua kendutzen diyo. Bil 107. Ekubillak estutu. Aran SIgn 10. Malla oetan egon ditezke jarririk eun ta ogei gizon alkar asko estutu gabe. Zab Gabon 107. Masallak estuturik tira egiñaz pipari. Apaol 26. Biraoa ortz estutuen artean geldituten iakoela. Ag AL 49. Giza-pillo arek, maitasun larregi artean, deuna estutu ta itoko zan bildur ziran lekaideak. Belaus Andoni 20. Arbi xoxtorra bi ogi-xerra-tartean estuturik eukon. Or Tormes 27. Bana-bana eskua estutuaz agurtuko ditu. Lab EEguna 70. Makiñatxo bat ama gaxori / estutzen zaio kortsia. Tx B I 269. Bultzaka ari zaizkio, estutzen dute. Ir YKBiz 87n. Tolareko ardatzaren esian biraldika estutuz. TAg Uzt 280. Lepotik eldu nion bi eskuez [...] eta estutzen asi nintzan. Txill Let 104. Eskuan estututa bereala apurtzen zan. Anab Aprika 92. Eztarria orrikak estutuko baleuskioe lez. Erkiag BatB 196. [Txirringutsen] frenuak estutu. Ib. 90. Nire goiko ezpan txiki ta agin andiakaz [klarinetearen] bokillea ondo estutzea kostau egiten jatan. Etxabu Kontu 23. Intxaurraren pruituari olioa kendu ondo estutuaz. Ostolaiz 54.
v. tbn. Añ LoraS 66. AA III 554. JJMg BasEsc 266. Echag 164. Lard 128. Xe 179. Apaol 51. Echta Jos 18. Iraola 129. Lh Yol 31. Muj PAm 79. Alz Ram 57. Jaukol 77. Lek EunD 32. Etxde JJ 45. Gand Elorri 171. Ugalde Iltz 31. MAtx Gazt 19. And AUzta 151. NEtx LBB 105.
azpiadiera-1.1.1
Estrechar (en un abrazo). " Besartean estutu (G-azp)" Gte Erd 57.
Beso eskuia estutu nuen zure gerriyaren jiran. Bil 52. Alaba besartean estutu. Arr GB 132. Eldu zion len baño gogotiago eta estutu zuan [...] biotzaren kontra. Apaol 112. Amona eta Inazio gelditu ziran alkar estutuaz. Ib. 108. Bata bestearen kontra estutu eben alkar. Ag AL 50. Bularraren kontra Mañasi estutu. Ag Kr 115. [Semetxuok] banan-banan eta laztankiro estututen ebazala. Bilbao IpuiB 262.
v. tbn. AB AmaE 168.
azpiadiera-1.1.1.1
(Aux. intrans.). Apretarse.
Euskal erriko Aiuntamentuak anaitasunezko laztan bero batian estutuko dira. ForuAG 305. Haurraren gorputzaren kontra-kontra estutu zen. Mde HaurB 57. Zutik ere lo egiten genduan, alkarren aurka estututa. AZink 108.
azpiadiera-1.1.2
Ceñir, apretar (un nudo, correa, etc.). "Anudar, [...] korapilloz lotu, estutu " Lar. " Estutu eban gerrikua, apretó la faja" Etxba Eib.
Eriotza kordelak estutuaz dijoa. Cb Eg III 237. Bekhatuen lokharri lohiez hestutua. Dv LEd 116 (Cb Eg II 60 pekatuen lokaitzean ondaturik ). Lokarri estutzen, aize-oial edo bela zabaltzen. Lh Yol 26. Estutzen dira lazuak. Tx B II 153. [Zorro oneri abua] lotu ta estutu. Otx 75. Estutu gogor maitasunaren katea. Basarri 62. Diru-poltsa [...] bi anillokin estutzen zan. And AUzta 38. Zumezko oboak lepo-inguruan iarri izkiezu geiegi estutu gabe. Ibiñ Virgil 97. Ualak estutu Rozinanteri. Berron Kijote 216. [Erbia] zenbat eta geiago ibilli, orduan ta geiago estutzen zala [txibista] . Ataño TxanKan 73.
azpiadiera-1.1.3
(V, G, AN; Dv (V, G)) Ref.: A; Etxba Eib .
Estrechar(se). "Angostarse" Lar. " Ibaixak berez daben bide zabala estutzia, askotan kalterako " Etxba Eib.
[Ibaia] Askapeko eztarrian estututzen da anitz. Izt C 120. Gerria zerbait estutuaz, gona polit bat egiteko. Ag Kr 132. Estutu zan gizadizko esia kutxaren jiran. Ag G 53. [Miesa] gorantza be-aldetik gora estututen asi yakon. Otx 124. Arrakal ori berez estuturik basayaunok eskuek arrakalean katigitute eudiezala gelditu zirean. Akes Ipiñ 31. Lau alde aiek gora bezela estutzen ziran, lauak puntan alkarturik. Anab Aprika 89. Barbarotasunaren landa estutu egin da; zivilizazioarena berriz, edatu. Vill Jaink 181. Nola [anilloa] txikitu edo estutu egin bear dan onen neurrira jartzeko. JAzpiroz 186. Birietan estutu, / biotza larritu, / azur danak agertu, / giarrak gogortu. Ayesta 101.
azpiadiera-1.1.4
Asediar, cercar. "Acorralar" Lar. "Opposer" Dv.
Erromatarrak, alde guztijetatik estutu eta ingiraturik eukezala arerijuak. Astar II VII (v. tbn. XI). [Franzesak] estututzen zeban lazki Ondarribiako plaza gau ta egun. Izt C 333. Badator eguna zure etsaiak inguratu eta alde guzietatik estutuko zaituztena. Lard 429. Etsaiek [...] ene hestutzera eginen dute. Dv LEd 176 (Cb Eg II 98 persegitu ). Gure arerioak ezin esetsi eta estutu ginaikezala gu. Itz Azald 187. Arresiz inguratu, ertsi, alde guzietatik estutu. Ir YKBiz 378.
azpiadiera-1.1.4.1
Zumar txurien burua urrez estutzen dun Argi-urratzekoan. Or Mi 122.
azpiadiera-1.1.5
Apretar, pulsar.
Estutu zuan botoia, gelditu zan trena. Urruz Zer 111. Aski izango omen da norbaitek [...] botoi kaxkar bat estutzea edo urrutizkin bat eskuetan hartzea. MEIG I 194.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip-arr, AN-5vill; Lar, (V, G), Dv), istutu Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 70 .
(Aux. trans. e intrans.). Afligir, apurar, atosigar; angustiarse, apurarse. " Esamiñ sasoian zihero estututa ibiltzen da Markox " Elexp Berg. " Ez du bere burua estutuko (AN-5vill); orrek bere burua eztau asko estutuko (V-arr)" Gte Erd 70. Tr. De uso general en autores meridionales desde Mendiburu. Al Norte encontramos algún ej. aislado en Xalbador, y si no se trata de errata tbn. en Joannateguy (SBi 65) junto con herstutu (SBi 42).
Egarriz ta gosez agitz estutu zituen. Mb IArg I 368. Konzienziako arrak [...] estutu zuen. Cb Eg II 188. Bildur andi batek eman ta estutu zan. Cb Just 69. Beebillen estuturik / txillijoka gaisua. Mg PAb 99. Ez dago zer estutu ta larritu. Mg CO 53. Ez estutu asko irakurtearren, ezpada irakurten dozuena ondo iruntsi. LoraS 86. Goseak estutzen zuen aldi baten. VMg 55. Poztu zuen esanaz, etzedilla estutu, etzala ilko. Lard 127. Noizbait kanpotarretaz / estutzen baziña, / emen daukazu jende / erne eta fiña. Afrika 37. Negarrak estututa [...] ezin geiago itzegiñ al izan zuen. Arr GB 77. Tentakizun ark estutu zuen. Aran SIgn 26. Estutuena arkitzen zanian. Sor Bar 74. Galdera eta pruebatan estutu badute ere, ez da bein ere izutu. Goñi 98. Etxetik irtendakoan etxera etortzeko estutzen ez zana. Muj PAm 6. [Nere] arnasgabea ikusita, estutu egin ziran. Or SCruz 132. Eriotzaren etor-bildurrak estututzen du lasaia. Tx B 185. Ezta geiegi estutu bear yan-edanaz ta yantziaz. Ir YKBiz 132n. Estutzen gaituzten zer-nola bereziaz jabeturik. EAEg 12-12-1936, 522s. Pixka bat geiago estutu ta Xalbat berriz ere berea zun [Engrazik] . Etxde JJ 207. Estutzen danean sendagallu au emateko. NEtx Antz 127. Tira, ba, ez estutu, osatuko da ta. Erkiag Arran 82. Ez adi orrenbeste estutu, artu zan ba sikieran pazientzia. And AUzta 51. Egon lasai, ez estutu. Lab SuEm 205. Etsimenduak hestutu arte Jainkoa nuen ahantzi. Xa Odol 329. Etortzeko lenbaitlen oiu egin zion [...]; baiña ez zan au asko estutu. Berron Kijote 211. Benetan ziarduela konturatu zanean, estutu egin zan arrantzale jendea. Etxabu Kontu 153. Berak bere burua estutzen zulako geiena noski. Ataño TxanKan 128. Naigabeak estutzen dautso biotza. Onaind STeresa 40. Ez estutu, Zendoia. Nik xixkeroa badet. Zendoia 219.
azpiadiera-1.2.1
Ahogar, asfixiar.
Noizean bein asma pixka batek estutzen zuen. Goñi 23.
azpiadiera-1.2.2
"Meterlo, ponerlo en pretina, estutu, ertsitu, pretiñan sartu " Lar.
Zure naiak egin dituzu orañdaño; bada orañ [...] nik estutu ta arraian sartuko zaitut. Cb Eg II 41s (Dv LEd 85 hestutu ). Bein ta geijagotan estutu ditu konfesoriak onelango bizijo dongiaren gañian. Mg CO 161. Ermokenek eta neuk estutukogu [...] ta uste dot aldatuko doguzala buruan darabiltzan asmoak. Echta Jos 169. Arrotzak "ezetz" eta erretoreak "baietz" bereganatu zitzaion. Arrotza txoil estututa zegoan. Anab Usauri 97. Nik nere iritzia / emango dizut piñ, / estutzen ezpanazu / tresna xar onekiñ [=mikrofonuarekin] . Olea 185. Ik auei esan bear diek, berak zerbait estutzen baaute, or daukakela tropa gordeta. Alkain 35.
v. tbn. Insausti 57.
azpiadiera-1.2.2.1
Apremiar, compeler, empujar a. "Urgar [sic]. Estutzeko gauza, cosa urgente" VP 31v. "Urgir, estutu, ersitu, eragin " Lar. v. hertsatu.
[Konfesoriak] estutu ez dagizan pekatuko lagun ta okasinuak itxitera. Mg CO 76 (v. tbn. 126). Beldur da, estutu ta beartu dezan [...] oitura txarrak utzitzera. AA III 419. Egun bat uts egin bage / [...] ertsa (estutu) baititut / San Mikel eta Trintate / nere bertsu-lan au egitean, / arren, datozkidala alde! Or Eus 252.
azpiadiera-1.2.2.2
Au irakatsijagaz estutu nai gaituz Salbagiliak [...] karidadian. Astar II 252.
azpiadiera-1.2.3
Hacer más estricta, endurecer (una ley, obligación...); agravarse (una necesidad, una deuda...).
Estututen eban arerijuak gerra. Mg CO 194. Estutu ez dezan [...] bere obligazioa. Mg CC 115. Anziñako denboran eguerdiraño etzuan ezer artzen komulgatzen zanak: orañ ez da onenbesteraño gauza estutzen. AA I 460. Asitzen dira estutzen zorrak, eta ezta zerekin oei erantzun. Ib. 572. [Beartsuaren] premiak estutzen. AA II 167. Aita Santuak estutzen du obligazione ori. (Larrainzar, 1905). FLV 1988, 271. Bizibidea estutzen bazitzaien [...]. Ameriketa alderako jario etengabea sortze uan. NEtx LBB 12.
azpiadiera-1.2.4
(Sin complemento). Ser muy severo.
Baderitzube larregi estuten dodala dinodanian pekatu mortal diriala [...]. Astar II 116 (v. tbn. 74).
azpiadiera-1.3
3. Intimar, estrechar (una amistad, relación...).
Zeren [...] aidetasun ori bera berriro ta ederkiago lotu ta estutzen dan. Cb Eg III 381. Gure lagunartea geiago estutu bear genuke bion onerako. NEtx LBB 82.
azpiadiera-1.4
4. Economizar.
Zorrak daukezanak, al daijen guztija egin biar dabeela eurak pagetako [...] jan, edan eta janzijan al dedin guztija estutubagaz. Astar II 160.
azpiadiera-1.5
5. Reducir, aminorar.
Ala ere poza zertxobait estutu zitzaidan [...] azkena zala oartu nuanean. Anab Aprika 73 (v. tbn. 7).
sense-2
II. (Uso sust.).
azpiadiera-2.1
1. Apretón.
Antxitxiketan erten zion bidera [...] ta estutu batzuk eman ondorean [...] lagundu zion [...] etxeraño. Ag G 113. Iretzat berriz, adiskide onen estutu aundi bat. NEtx Nola 25. Nerekin bainduket, a zer nolako estutua emango nikekan il baño len. NEtx Antz 103. Nere sakeleko diru-mordoskari estutu bat eginda, oeratu nintzan. Anab Aprika 12. Ikusi niñunean, eldu zidan lepotik [...]. Aiek estutuak eman zizkidan! BBarand 145. Esku estutu bat emon genduan. Gerrika 210. Surtako metal goria, mailuaren kolpe eta orriken estutua hartzen dagoenean. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx)
azpiadiera-2.2
2. " Estutu bat emon (V-arr), dar un apuro" A. "Apuro. Bidera urten eta mozolo horrek estutu ederra emon izan biha dotsa gure neskatilliai " Elexp Berg. " Estutua emon: hacer pasar un momento de apuro" Ib.
azpisarrera-1
ARNASA ESTUTU v. arnasa.
azpisarrera-2
BIHOTZA ESTUTU.
Afligir(se).
Nere biotza biziro estutua dago. Arr GB 8. Estututzen da biotza; [...] egiten da negar. Bv AsL 187. Biotza estutzen didan pena bat. Arr May 177. Naigabez estutzen asia zeukan biotza. Mok 16. Gutxitan izan dut biotza estutuago, bañan orain pozik nago. Txill Let 113 (v. tbn. 63). Poli biotza estututa zegoan. Anab Poli 71. Bihotza eta zintzurra hestutzen ziozkan, gainditu zitzaion nigarrak. Xa Odol 163.
azpisarrera-3
ESKUA ESTUTU, ESKU-ESTUTZE v. esku.
azpisarrera-4
ESTUTUXE .
(Forma con suf. -xe, de valor aproximativo).
Mayik, oraindik estutuxe galdegin zion: [...]. Etxde JJ 122.
azpisarrera-5
ESTUTZEKE.
Sin apurarse.
Estutzeke diardu, zer lan dun baitaki. "Trabaja sin apurarse" . Or Eus 149. Fortunatok, batere estutzeke, erantzuten dio. NEtx Antz 138.
estutu
<< espiritu 0 / 0 eta >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper