Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    espiritu.
    tradizioa
    Tr. Prácticamente la única forma que se documenta en los dialectos occidentales es espiritu (D. Agirre (Serm 363), Villasante, Alzola, Erkiaga, Gandiaga y Lasa emplean izpiritu, Onaindia ezpiritu). En labortano hasta el s. XVIII la mayoría de los autores emplean espiritu (Materre, Etcheberri de Ziburu, Haramburu, Axular (más frecuente spiritu ), Harizmendi, Pouvreau, Argaignarats, Gasteluçar), además de ispiritu (Argaignarats e INav ); también hallamos spiritu. El primer ejemplo de izpiritu es de Etcheberri de Sara, siendo la forma más común en la trad. septentrional a partir del s. XVIII. En suletino documentamos espiritü, izpiritü, ispiritü, ezpiritü yspiritü. En DFrec hay 92 ejs. de espiritu, 3 de ezpiritu, 5 de ispiritu, todos ellos meridionales, y 65 de izpiritu , 11 de ellos septentrionales.
    sense-1
    1. (V-gip, AN-egüés-ilzarb-olza; SP, Añ, Gèze, H); izpiritu (AN, Ae, Sal, R; Lecl, Arch VocGr , Gèze, Dv, H); ezpiritu; ispiritu (S; Ht VocGr, Lar, Añ); spiritu Ref.: VocPir 2; Bon-Ond 136; Lrq (ispiritu); Etxba Eib.
     Espíritu. "Izpiritua, être incorporel" H. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
    Asko da mihiz othoitz egitea, ala spiritua eta bihotza ere nezesario dirade? Lç Ins E 2r. Ene entrañaetan renoba ezazu / espiritu malizia bagea. Miserere 333. Begira nazazu espiritu gaixtoaren enganamenduetarik. Mat 291. Haur da arimaren eta gorputzaren, spirituaren eta haragiaren arteko gerla perilosa. Ax 274 (V 182; 246 (V 166) espirituan). Gezurra, bi mihikotasuna, eta disimulamendua bethi dira espiritu flako eta erori baten seinaleak. SP Phil 362 (He 365 spiritu (ed. 1853, 304 izpiritu)). Guzia espiritu baita eta ezpaitu gorputzik. Arg DevB 242s. Haragiak egiten du gerla espirituari eta espirituak haragiari. Tt Arima 86. Orrazta zazue izpiritua Minervaren orrazeaz. ES 188. Lanean hari zirenean ere hekien spiritua etzen othoitz egitetik gelditzen. Ch I 18, 2. Jaungoikoa da, gorpuzbako espiritu bat. Arz 29. Ta soseguz ta zeruko pakean Jaunari bere espiritua eman zion. Cb Eg III 339. Artu zuen espiritu edo biotzeko ikara ta larri batek. Mg CC 249. Zazpigarren frutua da espiritu edo animako gozo eta poza. AA I 615. Behar da egiazko penitentziazko izpirituarekin kofesatu eta komuniatu. JesBih 474. Argitzen dauku izpiritua eta ezagut arazten dauku zer egin behar dugun gure estatuko berthuteen ardiesteko. Jaur 135. Urguluaren bazkek etzioten asetzen izpiritua. Hb Egia 32. Haren ezpiritia ülhüntürik zen. CatS IV. Da izpiritu illezkorra, Jangoikoak deus ezetik egina beraren itxurara eta idurira. Legaz 51. Espiritu ekatxgiña ikusi dot aiñ asarre, / belea baño baltzago aiñ illun. AB AmaE 365. Franziskoren espiritua etzeguan soseguz ainbeste jenderen artian. Bv AsL 77. Bi izpiritu zerutiar agertu zitzaizkoten. Jnn SBi 97. Züntüdan bihotzian / armak oro eskian / present espiritian / manka besuan artian. Balad 111. Gorputza baino ezagut-errexago dela arima, eta gorpuzkia baino menago izpiritu edo gogoa. Lf (in Zait Plat XXII). Labur, izpirituak artuko omen du munduaren agintea. Vill Jaink 180. Gisa ortako izpirituak, izpiritu eri batzu dira. Larz Senper 40. Gurutzean josteko / naiz ez egon gertu, / espiritu asnasa / nai genduke artu. AZink 174. Etxe xokotik jalgirik, toki berezian eta izpiritua laxo. Larre ArtzainE 321. Burjes izpiritua. MEIG IV 66.
    v. tbn. (sólo para autores occidentales del s. XX y dialectos orientales de todas las épocas). Espiritu: EZ Noel 41. Harb 334. Hm 48. Tt Onsa 67. Gç 37. Lar SermAzc 51. CatUlz 17. Iraola 38. KIkV 20. KIkG 12. Inza Azalp 84. Mde HaurB 40. Arti MaldanB 200. NEtx LBB 66. Gand Elorri 158. Lab SuEm 208. Mattin 89. Uzt LEG II 86. Espiritü: Bp II 65. FPrS 11. Xarlem 895. UskLiB 21. Ip Hil 77. Izpiritu: He Gudu 68. Lg II 118. Mih 3. Brtc 25. Monho 158. Dh 105. JesBih 460. CatLuz 17. MarIl 53. Gy 217. Dv LEd 275. Bordel 143. Laph 71. CatSal 41. CatAe 40. CatR 41. Elsb Fram 152. Lap 5 (V 5). Arb Igand 199. HU Aurp 190. CatJauf 49. Zby RIEV 1908, 205. JE Bur 95. Barb Sup 187. FIr 174. Etcham 44. Zerb Azk 14. Mde Pr 194. Erkiag Arran 197. JEtchep 87. Gand Elorri 11. Mattin 73. Xa Odol 61. Lasa Poem 90. Balad 118. Izpiritü: CatLan 6. Etch 536. UskLiB 91. Arch Fab 129. CatS 13. Ip Hil 65. Const 14. Ispiritu: Arg DevB II. INav 3. CatLav 25 (V 20). He Gudu 32. Mih 19. CatUlz 53. Mde Pr 61. Ispiritü: CatLan 31. Etch 554. Ezpiritu: Onaind STeresa 94. Ezpiritü: Mst I 5, 1. AstLas 22. UskLiB 42. Etch 428. CatS 89. UNLilia 7. Spiritu: EZ Man I 40. Gç 212. Tt Onsa 143. Spiritü: CatLan 117. Etch 524. Xarlem 829. AstLas 28.
    azpiadiera-1.1
    izpiritu (AN; Urt, Dv).
    Inteligencia; ingenio. "Acies ingenii, izpiritu punta" Urt I 100. "Inteligencia, mente. Izpiritue badiduri eztuela xotille nexkato orrek (AN)" Gketx Loiola.
    Gizonari hitzez egin eta eman ahal dakioken laidorik handiena baita, izpirituz labur eta eskas dela deitzea. ES 119. Izpiritu gaindiz izatea zaiote xori buru batzuei sinheste onen ostrikatzea. Hb Egia 28. Hainbertze izpiritu duena kaskoan, / Ez daite sar, dio, niholere loan. Gy 13. Autor hura nahi bada mintzatu norbait haren izpiritu handiaz edo eskasaz, hark duen memorio on edo ingrataz, yuyamendu xuxen edo makhurraz. Elsb Fram 165. Norbeiten izpirituak berak ez dezake-eta asma. Zerb Gerlan 41.
    azpiadiera-1.2
    "Izpiritua maingu, être préoccupé, distrait" Hb GH 1929, 88. "Izpiritua oinetan, manquer de jugement" Ib. 89.
    azpiadiera-1.3
    "Espirittu, espíritu, idealismo. Izotza eiñ arren egunero baiñatzen zan errekan. Harek zeukan espirittua, harek" Elexp Berg.
    Espiritu gutxiko jendeak; beren buruaren jabe ez diran jendeak; lana eta langillea bera ere gorrotatzen ikasi duten jendeak... AZink 142.
    sense-2
    2. (G-azp ap. Gketx Loiola ).
    Alcohol; en gral., producto de una destilación. "Espiritu, espíritu, alcohol. Espiritu Santua. Zauria espirituakin busti. En este sentido no creo que lo usen más que las personas de cierta edad, va siendo suplantado por alkoola" Gketx Loiola.
    Gatz amoniakoaren espiritua, onza bat. It Dial 56 (tbn. Ur; Dv e Ip izp-). Espiritua pasatzen zala kofrietan. Iraola 38. Badute "pulque" deitzen duten edari bat, izpiritu zerbeit dukeena. Zerb Metsiko 253. Ardo on baten beldurgarria izpiritua da. Eta izpiritua beti pozoina. FIr 175. Edan dezake eguneko litro bat ardo, ez delarik lodiegia izpirituz; euneko 6 edo 7 arteko ortarik. Ib. 174. Ispirituz igortzi zien [...] bizkarraldea. TAg Uzt 235. Itz mea, egalaria, alkoolaren izpiritua bezala gora dijoana. Vill (in Gand Elorri 13). Barrilla koxkor bana espiritu bizkarrean. Ataño TxanKan 116. Erari-klase guztiak bere / espirituak baditu. BAyerbe 105.
    azpisarrera-1
    ESPIRITUAN PASATU. Pensar.
    Espirituan bi aldiz pasa / zerbeit erran aintzinian. Mattin 89.
    azpisarrera-2
    IZPIRITU-JAUZTE. "Ravissement" Dv.
    azpisarrera-3
    ESPIRITUKO ALABA. Hija espiritual.
    San Jeronimoren espirituko alaba Santa Paulak [firme iraun zuen] . Echve Dev 584 (SP Phil 529 alaba espiritual).
    azpisarrera-4
    ESPIRITU MUTU.
    Espíritu maligno.
    Aitabátek bein ekarrizio bere sémea zuéna espritu mútua, botatzenzuéna askotán lurrarén kóntra. LE JMSB 36.
    azpisarrera-5
    ESPIRITU SAKRATU.
    Espíritu Santo.
    Spiritu Sakratua itsasoko pillotu, / zeñak tormentetan baitu bide onaz gidatu. EZ Man I 30.
    azpisarrera-6
    ESPIRITU SANTU (V-gip, Ae, Sal, R; Lar; izpiritu saindu VocB ) Ref.: VocPir 3; Elexp Berg.
     Ref.: Espíritu Santo.
     "Ze eitten dok hik, Espirittu Santuan arpegi horrekin?" Elexp Berg. Cf., en otro sentido, supra (2). Tr. General en todas las épocas y dialectos. Para la distribución de variantes, v. supra; es de señalar con todo que en algunos textos en los que aparece normalmente izpiritu , sólo se encuenta Espiritu S. (así en CatAe 24, CatSal 25 o CatR 67).
    Erran nahi dut, ezen Spiritu sainduak gutan habitatzen denean sendi eraziten draukula Iesus Krist gure Iaunaren berthutea. Lç Ins C, 7r. Biz gloria espiritu santuarentzat. Miserere 334. Izan zan konzebidua Espiritu Santuen obraz. Bet 6. Aita, Semea eta Espiritu saindua, hirur presuna eta egiazko Iainko bat. Mat 13. Hori da Spiritu Sainduaren kontra diren bekhatuetarik bat. Ax 151 (V 99; ES 131 Spiritu Saindua, 200 Espiritu S.). Artu eta bereala asi ziran hitz egiten Espiritu Santua artu zutenak baizik hitz egiten etzuten eran. Mb IArg I 366. Izpiritu Sainduak zure bihotzean finkatu du bere egoitza. Brtc 85. Sinistatzen dut Espiritu Sandua baitan. Añ CatAN 5. Egun gitxiren buruan Espiritu Santuan bataiatuak izango zerate. Lard 478. Aitta goittik itz oiek esanez, Semea orduntxe uretik ateratzen eta Espiritu Santua uso irudian. Inza Azalp 38. Behin edo behin, egia da, Izpiritu Santuaren prozesioaz ordu t'erdiz mintzatu beharrean aurkitu izan naiz. MEIG II 96.
    azpisarrera-7
    ESPIRITU SANTUTASUN.
    Cualidad de Espíritu Santo.
    Zeren Aitatasuna, Semetasuna ta Espiritu Santutasuna gauza bana edo bereziak izanagatik, Jainkotasun bat baizik ez da Irutasun edo Trinidade hau guzia. Ub 126.
    azpisarrera-8
    ESPIRITU HUTS.
    "Esprit pur, izpiritu huts" Ph. Aranart/Lf GH 1936, 90. Cf. Tx in Imaz Auspoa 24, 54: jeniyo bizikua, / espiritu utsa, con el sdo. de 'todo vitalidad' o similar, y Mde HaurB 19 emakume baten espiritu huts eta itsuak, 'alma vacía'.
    Baduzu gorputz bat, eta etzare spiritu huts aingeruak bezala. Ch III 57, 3. Zergatik dan espiritu uts nasgabea. CatBurg 17. Izpiritu hutsa dena haragirik eta hezurrik gabe da. Lg II 291. [Aingeruak] dira gorputz-gabeko ispiritu uts batzuek. Ub 6. Geratuko da añ garbi ta mea non espiritu utsa baliz bezala sartu ta irten litekean edozeñ tokitara. AA III 539. Zeren [Jainkoa] baita izpiritu hutsa. CatLuz 12. Jinkua ezpiritü hüts bat da. CatS 2. Zeruan Jaungoikoagazko atseginetan dagozan espiritu uts zorionekoak. Itz Azald 75. --Zertako diozu Jainkoa Izpiritu huts bat dela? --Zeren Jainkoak ez baitu gorphutzik, gurea bezala ikhus eta hunki ditakenik. CatJauf 49. Inpernura jaurtiak izan ziran gogo edo espiritu utsak dira diabruak. KIkV 20. Izpiritu utsezko arima nai lukete ukatu. Vill Jaink 70.
    v. tbn. Mg CC 103. Añ CatAN 19. Astar II 280. CatBus 14. Lard 1. Inza Azalp 40. Izpiritu uts: Legaz 14.
    azpisarrera-9
    ESPIRITUZ (iz- H).
    Espiritualmente; mentalmente; en espíritu. v. espiritualki.
    Othoitz eginen dut spirituz, baina othoitz eginen dut adimenduz-ere. Lç 1 Cor 14, 15 (He, Dv gogoz, TB, Bibl izpirituaz, Ol biotzez, IBk espirituak eraginda, IBe izpirituak eraginda). Spirituz ia oraindanik iarriak baikara zeruetan diradenén artean. Lç Adv ** 8v. Lehena egiten da bihotzez, gogoz, eta espirituz, eta segonta mihiz. Tt Arima 2. Spirituz gusta dezadan zeruko eztitasun hura. Ch IV 4, 1 (Mst espiritüz; SP ispiritualki, Ol y Pi gogoz). Igan zaite izpirituz [...] Zeruraño. He Gudu 138. Ispirituz eta bihotzez bere aberatstasun guzietarik sueltatzen delarik. Mih 81. --Aski dea gorphützez Katixisman present izaitia? --Ez, behar da oraiño izan present ispiritüz, erran nahi da erne. CatLan 20. Errezibi zaitzadan bederen izpirituz eta bihotzez. Brtc 32 (MarIl 58 izpirituz). Konfesau zarean legez espirituz Jesusegaz. Añ LoraS 130. Gazte bat espirituz eraman zuala Jaunak juiziora. AA III 459. Jainkoa izpirituz adoratzen. Dh 269. Izpirituz bizitzea da gauza surnaturalen maitatzea. Jaur 132. Izpirituz igan nadiela zeruko gortera. Dv LEd 48. Elgarretarik berexia gatik, izpirituz eta bihotzez gauden bethi elgarrekin. Laph 98. Oraino ere, izpirituz ikhusten dutanean. Elzb PAd 22. Izpirituz eta gogoz segi etzazue mezako phontu diferentak. Arb Igand 181. Orok bat egin gabe, / ez gaizke kontsola; / Izpirituz bederen / egin daike hola. Etcham 217. Espirituz abestuko dodaz Salmuak, baita adimenez be. Ker 1 Cor 14, 15.
    v. tbn. Izpirituz: Hb Esk 6. Bordel 203. Jnn SBi 10. Ag Serm 199. Larre ArtzainE 99.
    azpisarrerakoSense-9.1
    (En la expr. espirituz pobre (behartsu, etc.), 'pobre de espíritu'). "Les pauvres d'esprit" H.
    Dohatsu dirade spirituz paubreak: zeren haién baita zeruetako resumá. Lç Mt 5, 3 (He, TB, Dv y SalabBN izpirituz; Hual espirituzko pobriak, Samper espiritu pobrekoak). Aizen spirituz probe / gaixtakerietarako. EZ Eliç 116. Espirituz pobre diranak. CatBurg 44. O grazia dohatsua, zeiñak spirituz pobre direnak berthutez aberats egiten baititutzu. Ch III 55, 5. Izpirituz pobre dena. Monho 144. Zori onekoak gogoz, edo espirituz beartsuak. AA I 623. Espirituz pobre direanak. CatBus 38.
    v. tbn. Cb CatV 63. Oe 41. Gco II 34. Añ CatAN 66. Isp-: Mih 79. Izp-: Jaur 377. CatLuz 28.
    azpisarrera-10
    ESPIRITUZKO (SP (sin trad.); izpirituzko T-L).
    Espiritual.
    Iainkoak representatzen drauku gure bekhatuén barkhamendua eta gero gure regenerazionea, edo spirituzko arranberritzea. Lç Ins F, 2v. Ordena miragarri hau kausitzen da hala gauza naturazkoetan nola arrozoinezkoetan bai halaber izpirituzkoetan ere. ES 141. Orduan daiteke egiaz spirituzko pobrea. Ch II 11, 5. Edirenen düzü thenpora aski propirik ezpiritüzko othoitzetan egoiteko. Mst I 20, 1 (SP, Ch meditazione). Animaren ispirituzko bizitza da Jainkoaren grazia. Ub 203. Esaten da ordenetan danari emoten jakola espirituzko alizatia. fB Ic III 283. Ejerzizio edo jardunaldi espirituzkoak. Aran SIgn 97. Zazpigarrena, izpirituzko atsegiña. Legaz 52. Izpirituzko heriotzean erori gabe. Arb Igand 114. Egia galtzen duan arimak lenengo sentitzen duan gauza da gosea, espirituzko gosea. Ag Serm 208. Urrundik, intziri espirituzko bat elduten jat, ume jaiobarri illa lako. (In Gand Elorri 221). Ezpirituzko liburu ederrak. Onaind STeresa 116. Gure anima, espirituzkoa nola dan, ezin dezakegu ikusi. BAyerbe 185. Gure eskola horrek, ezer izatekotan, norberaren arrisku eta izpirituzko ezinegonaren gainean beharko du izan oinarria. MEIG I 111.
    azpisarrera-11
    PAZKOA ESPIRITU SANTUKO; ESPIRITU SANTUKO PAZKOA. Pascua de Pentecostés.
    Pazkua Espiritu Santuko irugarren goizean. 'Pascua de Mayo'. Izt C 502. Pazkoa Espiritu-Santuko inguruan Efesotik irtenda. Lard 519. Gertaera au izandu zan 1521garren urteko maiatzaren ogeian, eta alabearrez Espiritu Santuko Pazkoa-bigarrenean. Aran SIgn 9.

    espiritu

    espiritu
    << esne 0 / 0 estutu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper