Tr. Documentado desde Dechepare; es usado tanto al Norte como al Sur, siendo muy escaso desde la segunda mitad del s. XIX.
sense-1
1.exkusatu. Evitar, rehuir. Hebengoaz berzekoa [pena] albaheza eskusa. E 245.
Sortu eta sortzekoak, hilez gero pizturik, / Orok hara behar dute eskusatu gaberik. Ib. 53.
Eskusatu behar dira eta gibelatu hitz alferrak. Ax 396 (V 258).
Itzegitea eskusadu ez ote zeban. OA 152.
Nik ezin au kendu, eskusatu ta ez iges egin. CbEg II 83.
Eskusatu, bada, arren, Jaunak, eta geienean alde batera [...] ondo ez datozkien galde edo preguntak utzi. CbEBO 62.
Erremedioa da jan-edan erabageak kontuz eskusatzea. Gco II 42.
Gure naturalak sentimentua ezin eskusatu duenean ere. Ib. 29.
Ezpadaike exkúsa [tragogáu]. LEOng 53r.
Gurasuak begiratu biar dau [...] ta eskusau peligru andirik baleukee. JJMgBasEsc 119.
Askotan da pasatzen, / ez dute eskusatzen. AzpPr 63.
Beñere etzula eskusatutzen / eguzkiyen azpirikan [desafiyorikan]. EusJok 23.
azpiadiera-1.1
(Con aux. intrans., con complemento en ablativo).Excusarse de, evitar, rehuir. Bekhatu egitetik gibelatu eta hartan neurria bethatzetik eskusatu. Ax 124 (V 82).
Exkusátzea aldaiken lán ta biaje guzietáik. LEProg 104.
azpiadiera-1.1.1
Halako hitzetarik behar duzu eskusatu zeure mihia. Ax 396 (V 258).
sense-2
2.
(Lcc(-du), Urt II 171, Lar, Añ, H). Excusar(se).AxN explica desenkusatu (15) por eskusatu. Berriz uste duzue ezen gure buruak exkusatzen ditugula zuek baithara?Lç2 Cor 12, 19 (He esenkusatu, Dv garbitu, Ol, Ker, IBk, IBe zuritu, Bibl xuritu).
Eta eskusadu ezin leite iakin ezagaiti?Cap 54.
Kofesa leialki: ez nihor akusa edo zeror exkusa. Hm 203.
Bekhatua ezin eskusa dezakegunean. SPPhil 348 (tbn. He 350).
Eskusatu zutiala bere dizipuliak. TtArima 97.
Barka diezadazu eskribitzeko modu gaitzaz bañon eskusatu ba naiz zeren ezpaitugu guk eskribitzen usatzen uskaraz. (Vera, 1674). FLV 2006, 264.
Baldiñ Jainkoaren paubreek / Bagaituzte eskusatzen. Gç 207.
Exkusatzeko errátea dibertitzeagátik iteuntéla. LEProg 112.
Zure bekhatuen eskusatzeko. Brtc 256.
Zein bekatu guzia ezkutatu, zein estalgarriekin eskusatu, oro bat da. MgCC 112.
Modu gaizto oiyekin atsegin artu, eta gero eskusatu alegiña konfesioko Sakramentuan. AA III 393.
Zeuben ez jakinak edo fede onak atzakijetan edo eskusetan ezpazaitube. Astar II 38.
Biz aski hemen pontu horietan nere eskusatzeko. Gy XII.
Eskusatu zitzaion Santua modurik al zuen egokienean bere pobretasunarekiñ. AranSIgn 60.
Eta gero nai izango dezute aitzakiatzea edo exkusatzea esanaz demonioak tentatzen zaituztela?KortazarSerm 182.
v. tbn. EZ Man I 28. CatLav 144 (V 74).
azpiadiera-2.1
Disculpar(se) por ausentarse, por rechazar una invitación, etc. Baina guziak has zitezen konsentimendu batez exkusatzen. LçLc 14, 18 (Oteiza eskusatzen, He esenkusatzen, Dv estakuruka, Ker aiko-maikoetan, IBk, IBe aitzakiak jartzen).
Aldi honetako exkusa nazala. Volt 280.
v. tbn. Gy 91s.
azpiadiera-2.2
Perdonar. Eskusa ezazu, othoi, ene indar gutia. EZNoel 174.
azpiadiera-2.3
Dispensar(se), librar(se) de una obligación. Senharra eta emaztia ere eskusatzen dira baruretik ezkonziaren kargiak ezin egarten badira. TtArima 73 (v. tbn. 65s).
Nor dago eskusaturik ez barutzeko?El 64.
azpiadiera-2.3.1
Penitenzia bear bearrak, konfesoreak berak eskusatu ezingo dituanak ere ezpadituzte artu nai.Mg CC 148.
azpisarrera-1
ESKUSATUTAN EDUKI;
ESKUSATUA EDUKI;
ESKUSATUTZAT EDUKI.
Disculpar, perdonar una ausencia, el rechazo de una invitación, etc. Posesione bat erosi diat, eta haren ikhustera ilkhi behar diat: othoitz egiten drauat, eduki nezak exkusatutan. LçLc 14, 18 (He esenkusa nazazu).
Erregutzen dizut, eskusatua eduki nazazula. OteizaLc 14, 18.
Eskusatutza[t] eduki nazazula. Ib. 14,19.