OEH - Bilaketa

1017 emaitza edan bilaketarentzat

Sarrera buruan (31)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 esku.
sense-1
1. (gral.; SaraskHizt 19, Lcc, IC 441r, Mic 7v, SP, Urt I 12, Deen I 121, Ht VocGr, VP 24r, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , Gèze, Dv, H, VocB ) Ref.: A; Bon-Ond 140; VocPir 250; EI 94, 95; Lrq; Iz ArOñ , Ulz, To; Etxba Eib ; Satr VocP ; Holmer ApuntV ; EAEL 13; Gte Erd 106, 227; ZestErret. Para la distinción en R de esku 'mano' y 'mano derecha' v. 2 esku.
Mano (referido tbn. frecuentemente en sentido fig. a la actividad, al trabajo, a la ayuda que se proporciona). "Auxilio [...] eskua (metaf.)" Añ (cf. infra ESKUA EMAN). "Eskuko bost erhiak diren bezen segur (L, BN, S), eskuko bost beatzak bezin segur (G-to), tan cierto como los cinco dedos de la mano" A. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 823 ejs.
Artuko dot esku batean gezia. Artazub 4. Ori eskuan ezpata. AzkPo I. Huin eskuiak itzaturik eta buluzkorria. E 29. Eta haei kheinu eginik eskuaz ixil litezen. Act 12, 17 (cf. infra ESKUZ). Zeñai eskuak askaetan egotela. Lazarraga A, 1154v. Artu ninduan eskurean. Ib. B16, 1183r. Izotzak ta euriak dakaz eskura gariak. RS 492. Esku onerean emai ona. Ib. 175. Priesaz eman dut pluma eskuan. CartEsp 459. Oñetan eta eskuetan enegatik errezebitu zituen zauriak. Ber Trat 74v. Eskua zabaldu ohi / zinaroen pobrei. EZ Noel 156. Zegaiti dituezan garbi eskuak. EgiaK 90. Esku laxoak eta alferrak probetasun dakharke. Ax 43 (V 26). Orai eskuen artean darabiltzadan bekhatuak. Ib. 85 (V 58). Esku ederrenak dira [pinturok] . Mic 13r. Esku batak dikuzke bertzea, biek begitartea. O Pr 157. Eskuak ditu oinetan, eta bihotza zangoetan. Hori erraiten da bihotzgabeaz, eta eskukara behar denean, ihes ari denaz . Ib. 515. Trabaillatzeko, eskuei eragiteko eta frogatzeko denbora da. SP Imit III 49, 3. Eper bat eskuaren gainean zedukala. SP Phil 365. Arma gabe bere eskuaz / harritu dik ifernua. 80. Eladin ager eskiak hutsik haren aitziniala. Bp I 120 (v. ESKU HUTSIK). Non ez lituen harmak eskuan. ES 116. Ezta beraz saindutasunik zuk urruntzen baduzu zure eskua gure ganik. Ch III 14, 2. Artu daiala arrosarioa eskuetan. Urqz 21. Herratsu izatetik urrhun, berak oraiño eskua hedatzen darotzula. He Gudu 157. Zure eskü saintiak, othoi, gida eta argi nazala. Mst III 26, 4. Jaungoiko andiaren / esku indartsuak. GavS 17. Altxaturik zerurat eskuak. Lg I 332. Ene eskuak eskolatzen ditu guduko. Mih 103. Paraturík éskua kopétan. LE Prog 120. Esku xuri eta bekhatu gabeak altxa detzadantzat. Brtc 23.
( s. XIX) Asko dezake eskuak, baña geiago buruak. VMg 85. Ez itxi esku arterik librutxu au. EL1 19. Eztabela balio aozko errukitasunak, eskuak laguntzen ezpadeutse. LoraS 64. Begiez, mihiez, eskuez, arimaz eta gorphutzaz egiten dugun guzia. Dh 132. Zure eskuen lana. Ib. 153. Biotz bigun ta esku zabalak eukiteko. JJMg BasEsc 284 (cf. eskuzabal). Aphezak eskiak xahatzen dütianian. UskLiB 56. Emen berez ilko da, zuek zeron eskuak kutsutu gabe. Lard 49. Zure esku botheretsuak itxikitzen nau bethi. Dv LEd 76. Eskuba igaroko jako ganetik, azpitik eta albuetatik. Ur Dial 89. Haren eskua ikharan dago Iñazioren eskuan. Laph 130. Manuelak zeuzkan eskuak gurutzatuta. Zab Gabon 47. Nik dirua eskuban dala emango dizut beia. Sor Bar 105. Birjiñaren esku eta laguntza negarrez eskatuaz. Arr May 89. Harma eskuetarik erori zitzaion. Jnn SBi 167. Hartan da lanean ari / Jainkoaren eskua. Zby RIEV 1909, 108. Lürren gainen güdükan gaudener bere Amazko eskia hedatzen. Ip Hil 214. Egiazko xedea, eskuko erriak iguzkitara bezen ageri dena da. HU Aurp 171. Eskumako eskuan. Azc PB 299. Esku zantsu argalen artean. Ag AL 85. Zergaitik kriatura guztiak diran bere eskuetako egikerak. Itz Azald 23.

( s. XX) Esku eskuina emanez kopetan. CatJauf 45. Eskuak gerriyan jarrita. Iraola 43. Kurutzefika bat eskuaren menean. JE Bur 188 (v. eskumen). Zaragia esku bakarrez jaso baietz. Ag G 131. Bere esku ihartuarekin hunkitzen ditu. Barb Sup 123. Eskuan muñ eginda. Or Tormes 83. Eskubak igurtziz. Enb 69. Bere bihotz unak bazakien behardunen artean eskia zabaltzen. Zub 62. Semeak aitaren eskuan bere eskua. JE Ber 75. Eskuarekin otsegingo dio. ABar Goi 47. Estaduak urdail andia, biotz txatxarra ta esku latza euki dabez. Eguzk GizAuz 77. Lehoin bat bere bi esku hutsez phorroskatu zuela. Zerb IxtS 48. Joan den astean hil zait eskuen artean. Lf Murtuts 38. Eskumusuk garbitzeko ontzia. JAIraz Joañixio 55. Altxa zun bere esku erallea. Etxde AlosT 100. Eskuak lanari lotuak. Erkiag Arran 66. Askatu eutsazan eskuak. Bilbao IpuiB 157. Esku legunekin / ukiturik ahoa. Arti MaldanB 205. Joan zen espartinak eskuan, zango punttetan. JEtchep 40. Eskuaren mamia bezain zelaia. Arti Tobera 268. Ori da noski esku batakin botatzen duzuna besteakin eutsika ibilli. Vill Jaink 162. Ekharzu ba eskua, alo! Larz Iru 46. Baso-dunak eskuan / gura dau txindia. BEnb NereA 124. Kurutzefika saindua berriz eskuetan biltzen. Ardoy SFran 196. Egia dea zure eskua lokartu dela betiko? Xa EzinB 42. Eskuetako beatz tarteetan grano batzuk sortu zitzaizkigun. BBarand 38. Papel batzuk eskuetan artu eta igesari emotia. Gerrika 177. Istant batean isuri zaizkigula urteak eskuen artetik. MEIG VII 161.
azpiadiera-1.1
(V-gip, G-azp, AN-gip, BN-arb, S; VP ) Ref.: Lrq; Gte Erd 106 .
(En casos locales de declinación, precedido generalmente de genitivo). En (de, a, etc.) sus (mis, tus, etc.) manos, en su poder, bajo su autoridad, a su cuidado. " Eskuetatik ateratzea, manumisión" VP 44v. Cf. infra (3), ESKUAN, ESKUETAN, ESKURA. Tr. De uso general en todas la épocas y dialectos. Es más usado en plural.
Zeruia, lurra, itxasoa dadutzala eskuian. E 33. Gizonaren Semea libraturen baita gizonen eskuetara. Mt 17, 22 (TB, Dv, IBe eskuetara, He, Leon eskuetarat, Ur, Ol, Ker eskuetan, Ip eskietan). Ezen kreatura guziak bere eskuan eta suiekzionean dituela. Ins C, 1r. Libratu zateala Pilatosen eskuetatik. Ber Doc 107r. Haren eskuetan utzten borondatea. EZ Man I 118. Faraonen eskuetarik itzuriko zirela. Ax 130s (V 86). Zure eskuetara Iauna neure arimau enkomendetan dot. Cap 152 (ed. 1893). Zure gogoa ere bera ene eskuetan utzi behar duzu. SP Imit III 15, 2. Eror ez nadin ene etsai / kruelen eskuetara. 115. Jesüs Jauna noiz jüdier eskietara eman zaien? Bp II 47. Matasanoen eskuan osasuna dabena. Acto 297. Ez nadiñ error hekieñ eskuetarat. Ch III 45, 4. Billuzia eta larru haso burrebuen eskuetan. He Gudu 136. Zer gisaz gizon eskerniatiak Jinkuaren eskietan jarri behar dian. Mst III 50, tí. Erromatar guzien eskutik aterako zituen erregea. Mb IArg I 252 ( ib. 368 eskuetatik ). Aren mende edo eskuetara [...] monje bat etorri zan. Cb Eg II 201. Bere Apostoluak igez egin eben, itxirik judeguen eskuetan. Oe 155. Begiraturen gaitu gure etsaien eskutarik. Lg I 255. Zeren libratü benaizü / Etsai haren esküti. Xarlem 1389. Eruaten zitubezan apostoluben eskubetara. Mg CO 171. Dauzkan ondasunak edo karguak besteren eskuetan obeto egongo lirateke. Gco II 72. Guziók berórren éskuan uztentút gogotik. LE Ong 37v. Beren eskuetan artzen zuen Sakramentua, emakumeak zapi zuri batean, eta gizonak esku garbietan. AA I 458. Eman zuen Jesu-Kristo bere etsaien eskuetarat. Dh 221. Nire eskutik librauko zaitubana. JJMg BasEsc 145 (ib. 233 eskubetan). Amontarren eskuan eta mendean ipiñi zituen. Lard 134 (ib. 41 eskuetan). Soldadu talde edo prestegoitz baten eskuetara ustekabean iritxi zan. Aran SIgn 42. Zergaitik jausi baño zuen eskuetan / Illtea obeto dan bat erretiretan. AB AmaE 269. Erori zirela uhuin saldo baten eskietara. Ip Hil 128. Ohoinen eskuetan gira. HU Zez 150. Jausi zan Jesusen Kurutzea persiarren eskuetan. Itz Azald 12. Ez, [txartela] neskatxaren eskuetan bertan utzitzeko agindu dit. Ag G 175. Hiruetan hogoi ta hamar ixtudiant frantses, eskola emaile frantses hoberenen eskuetan. StPierre 30s. Bete-erazteko lana mendi-zaitzalle ta mikeletian eskuetan dago. ForuAG 265. Jendarmeen eskuetara egotzi. Or SCruz 31. Etxea haren eskutan ezartzeko. Zub 87. Erriko arazuok zuben eskubetan itziko bagenduz. Otx 52. Pilatok aien eskuetan utzi zuen Yesus. Ir YKBiz 496. Langillearen eskuetan ogerleko bat baño balio ez eban gauzeak, ugazabaren eskuetara ezkero ogerleko bi, zer dala-ta balio ete-ditu? Eguzk GizAuz 59. Lankai hori alderdi edo gizon baten eskuan ez dela egongo. Mde Pr 53 (ib. 139 eskuetan). Mutillik onenak neska ziztriñen eskuetan jausi ditunala. Erkiag Arran 110. Hobe izanen duzu umeen eskuetatik urrun gordetan baduzu. Osk Kurl 37. Milla bizi izan balittuz be, pozik jarriko zittuan Jaunan eskuetan kulpagarri agertzera ezkero. Etxba Ibilt 480s. Zazpi polizi-gizon egokiren eskutan erori nintzan. Lab SuEm 206. Etsaien eskuetara saldu zizkiteken. Ataño TxanKan 57. Itxi daigun gauzea Gotzaiñaren eskuetan, eliz-auzia dan ezkero. Onaind STeresa 72. Estatuaren eskuetan --hau da, Madrilgoen eskuetan-- gelditu zitzaigun gehienbat irakaskuntza. MEIG IX 27.
azpiadiera-1.1.1
(Con adj. o determinantes).
Ez dogu artu gura esku dongeetarik eskintza dongia. Mg PAb 217. Moruen esku gogorretan. fB Ic II 287. Esku onetan zaude / guztiz, artaldea. It Fab 185. Haraz geroz, esku onetan ziren, Iñaziori aditzen baitzitzaion gizonetan. Laph 231. Errukarria Malentxo! Esku onetan erori bear du... Ag G 276. --Nik agintzen diot, Inaxiori egia esan aziko diotala. --Zuk? etziok esku txarretan gauza. Ill Testim 16. Etxaguntza asko esku batera etorrita. Eguzk GizAuz 36. Aberastasunak, esku jakiñetan pillatzen ziran. EAEg 2-3-1937, 1185. Esku tzarretan emanik [jauregia eta lur-eremua] galdu dituela. Lf Murtuts 50. Gure eleiza katolikoa / ez dago esku txarrean. Basarri 1.
azpiadiera-1.2
(Pedir, conceder, etc.) la mano.
Beste Esposo illgo ez dan bati eskiñirik daukadan eskuba. JJMg BasEsc 228s. Gurasoak semearentzat eskua eskatu zioten. Lard 140. Riktrudisen eskua ukatu iakuenen artean. Ag AL 78. Nexkaren eskua ukatu nai ez dikikat. Lh Yol 49. Ez al zen aski niri aren eskua ukatzea? Or Mi 145.
azpiadiera-1.3
(S ap. Lrq ; H).
" Eskü ederra, une belle écriture" Lrq.
Ezagutu zuen bere adiskidearen letra eta eskua. Ax 318 (V 211).
azpiadiera-1.4
"Mano del reloj [...] erlojuaren eskua " Lar. " Almaizesku, la mano del almirez" Asp Leiz.
sense-2
2. (c. sg. A; SP, Lar, Añ, Gèze, Dv, H) Poder; facultad, derecho. "Privar con el Príncipe [...] eskua andia iduki " Lar. " Badu horren egiteko eskua " Dv. " Eskua kendu (gral.), usurpar facultades" A. v. 2 ahal; eskubide. Tr. Documentado desde Leiçarraga (en un ej. no del todo seguro); lo encontramos tanto al Norte como al Sur. Su frecuencia parece disminuir algo en el s. XX.
Eta Iaunaren eskua zen harekin. "La main" . Lc 1, 66 (tbn. esku en las demás versiones). Lurrean bezala itsasoan ere esku duzuna. Mat 332s. Presunaren nekhatzeko handi duke eskua. EZ Man I 69. Tipien gainean bezanbat handien gainean esku duzun Iainko hura. Harb 259. Halatan du aitak esku eta bothere semeari gogorki mintzatzeko. Ax 276 (V 184). Egin ezazu zerbait Nagusi andiarekin, eztezala anbat esku. CartAzp 129. Zuzenaren makurzeko / Eztu nihork eskurik. Hm 45. Espiritu gaixtoak esku izan zuen Iainkoa ganik birjina saindu haren garbitasunaren akometatzeko. SP Phil 439. [Zure azpiko] hekin gainean nausitasunezko eskurik erakusi gabe. Ib. 248s (He 251 eskudantziarik ). Hilez geroz gure etsaiek eztute gutan eskurik. Tt Onsa 172. Erakuts dazu zer bothere, zer esku duzun lurrean. 195. Kenduko digula fueroak ematen digun eskua, libertadea ta bidea. Lar Fueros 227. Nai duen guzirako eskua duenari. Mb IArg I 214. Aingeruai Jainkoak eman ez dien esku, autoridade ta potestadea zuei eman dizute. Cb Eg II 5. Ematen diola Erregek bere eskue eta autoridadea Obispo Jauneri. IntzOnd 133. Jesusek eman zaroen bere dizipuluei etsai gaixtoen khentzeko eskua. Lg II 170. Ain goiti, ta alako eskuarekin zegoala [Jose] . Ub 23. Oni emoeutsan jaubetasun ta esku osua legez, egin zituban animalija guztien ganian. Mg PAb 184. Señalatzekó noren ta noren gain duén esku. LE Orden 36. Ematen diozka Espiritu Santuak Apaizari bi esku edo podere guziz arrigarriak. AA I 553. [Bi nabusi] hetarik zeinek duen esku ta zuzen nere gainean. Dh 183. Ez diat nik eskurik / gure artaldean. It Fab 189. Nork jende oni agintzeko eskua eman dizu? Lard 93. Norbaitek esku-eman balezat ahal dudan urhe guzia meta batetarik hartzeko. Dv LEd 179. Ez naiz aphez; ez dut eskurik debruen gainean. Laph 155. Zer serbitzen dizute orañ zuen esku eta aginte eta jakite andiak. Arr May 21.
( s. XX) Hik ez duk nehortaz mintzatzeko eskurik holako ez-baietan. HU Zez 198s. Ejiptoko erregek esku guziak emanak ziozkan bere erresuman [Josepi] . CatJauf 25. Esku handiegia zutelakotz hauen artean. StPierre 40. Elizak bere aginduak jarri ta aldatzeko eskua. KIkG 60. Eskatzeko daukagun esku laburra ezaguturik [...] bere Semearen izenan bear dittugu egin gure eskaera guziak. Inza Azalp 127. San Antoniok Yaungoikuaren aurrian daukon esku andija. Kk Ab II 143. Jainkoak eskua utzi zion debruari zorigaitz mota guzien Joben gainerat eror-arazteko. Zerb IxtS 31. Buruzagiren batek yaurritzen ditu, ala erriaren gain ote eskua? Zait Sof 107. Ez daukagu iñork iñori bide-gabe kalte egiteko eskurik. Munita 26. Orretxek dauka, nonbait, egiaz esku ta aalmen. Erkiag Arran 115. Liburuan goratu nai duan gazteari ematen dion eskua! NEtx LBB 111. Etxeko nagusitzan hik daukak eskua. Xa Odol 202. Zure jabe daukazun etsaia, hura bera da gogoetatuena, beste batek daukalarik eskua haren gainean! Larre ArtzainE 137. Aldez aurretik ematen diot edozeini esku ero-etxe batean ongi estekaturik sar nazan. MIH 82.

v. tbn. Gco I 472. CatBus 10. Hb Egia 87.
azpiadiera-2.1
Influencia.
Ez dut ukatuko [...] badutela horretan ere zerbait esku egungo eguneko joera eta giroek. MIH 192.
azpiadiera-2.2
" Jinkoari eskua kendu (S), suicidarse, litm.: quitar a Dios el derecho" A.
Ezin Iainkoari eskua kendu, sen aundiz barruak agintzen zionez. Zait Plat 101.
sense-3
3. (V-gip, G-goi-azp, AN-gip) Ref.: A Apend; Elexp Berg; Gte Erd 7, 223.
(Tema nudo, precedido de gen.). En su (mi, tu, etc.) mano; en manos de. "Sometido. Obispuaren esku dago (G-goi)" A Apend. "A cargo de, bajo la responsabilidad" Elexp Berg. " Ez dago orren esku ori egitea (G-goi-azp, AN-gip)" Gte Erd 7. " Aitorren esku dabil (AN-gip), ni ez naiz inoren esku ibiliko (AN-gip) [...] bere esku dauka (G-azp, AN-gip)" Ib. 223. v. ESKURA, ESKUAN.
Naibadú zároas emán, naibadú ógias, bere ésku dú. LE Ong 96v. Presondegitik libratzea bere esku etzeukan. Arr GB 141. Prai Manuelek bere esku zeukan mando au. Urruz Zer 50. Jaungoikoak urte askotan bere esku zaitzala. "Dios guarde a V. S. muchos años" . ForuAG 305. Nere esku balego. Ldi IL 19. Diru-aurrezteak ematea edo ukatzea, Zuzentza Burukidearen esku bego. EAEg 1-2-1937, 952. Beraren oiñak eztitu bere esku. Zait Sof 81. Mariaren esku utzi dana. SMitx Aranz 207. Piarresen zoriona bere esku baitzun. Etxde JJ 225. Emakumeen esku dagoen berriari, laster sortuko zaizkion egoak. NEtx Antz 39. Bere esku dagoela ori idaztea edo ez idaztea. Vill Jaink 75. Arerio zirtzil aen esku. Erkiag BatB 58. Gizakiak bere esku dauka on ala gaizto izan. MAtx Gazt 25. Maixuen esku egonik gizon / askoren etorkizuna. Olea 143. Gizonen harat hunata bere esku daukala. Xa Odol 182. Zuk lagunduko zenduke gaur e / baldin balitz zure esku. Uzt Sas 280. Gizonaren Semea gizonen esku utzia izango da eta hil egingo dute. IBk Mt 17, 22 (Lç, He, Dv, IBe eskuetara(t), Ur, Ol, Ker eskuetan ). Utzi dana nere esku! Ataño TxanKan 264. Aginte guztia euren esku artzia proposau eben. Gerrika 61. Bihotzen eskas-goseak begote haren esku. Larre ArtzainE 354. Aukera, horrelakoetan, besteren esku dago, ez gure irispidean. MEIG VIII 117.
v. tbn. Berron Kijote 212. Alkain 133. Etxabu Kontu 161. JAzpiroz 163.
azpiadiera-3.1
(Precedido de posesivo anafórico). (Ser, etc.) independiente, dueño de sí mismo.
An [kartzelan] luzaro gabe bere esku utzi zuten. Or SCruz 127. Bere esku izatea eman dio erriari. "Redemptionem" . Or MB 654. Semeak libratzen bazaitue, egitan zeren esku izango zerate. Or Io 8, 36 (Lç, LE libre, He libro, HeH zeuen eskuko, Dv zuen eskuko, IBk zeuen buruaren jabe, IBe aske). Azke izan nahi dut nik, neure esku! Txill Let 90. Jarei ta bere esku gelditzeko. Erkiag BatB 159. Amets egin det berriz / nere esku naizela. NEtx LBB 281.
sense-4
4. (gral.; Lar, Añ, Dv, H) Ref.: A; Lrq; Elexp Berg; Gte Erd 193; ZestErret (eskutik izan/esku izan) .
(Empleado en la expr. esku izan ). "Mano, el que es mano, esku izan. Yo soy mano, ni naiz esku " Lar. "El delantero al juego del mus" A. Cf. ESKUTIK (c).
Peru da esku ta dino / bietara enbido . Azc PB 87. Ogei ta amaika ta esku izanik, galdu egin zuten sofistok. Zait Plat 151.
azpiadiera-4.1
" Nork du eskua? qui a la main?" Dv. " Eskuaz irabazten du " Ib. " Benga, eskua kendu bihar jotse(g)u " Elexp Berg.
Hogoita hameka eta eskua badu, halako gizon bat eskuko duenak. Aspaldi han egoki, bazakien hango gizon eta xokho guzien berri. Zerb Metsiko 187 (con el sdo. de 'tiene ventaja').
azpiadiera-4.2
exku. (Con palatalización expresiva).
Orotan "exku" nahia baitzen, eta jokoa beti hogoita-hameka behar! Ardoy SFran 89.
azpiadiera-4.3
Mano, jugada. " Iadanik baditu bi esku, il a déjà fait deux levées" H.
azpiadiera-4.4
"También se dice del sacador en el juego de pelota, aunque en este sentido está casi anticuada la palabra esku " A.
Amar eskuak (sakeak), atzeak amaika. A Ardi 139.
azpiadiera-4.5
"(Vc), en el baile, el primero o el último. Aurresku, el primero. Atzesku, atzenesku, el último" A.
Aurresku baten zer da ikustea / lenengo eskuen zinuak. Azc PB 70.
azpiadiera-4.6
"(V), bolo delantero" A.
azpiadiera-4.7
"(V), layador delantero" A.
sense-5
5. "Voto en elecciones (V, msOch)" A Apend.
sense-6
6. "Main de papier, paper-papel-eskua " H.
azpiadiera-6.1
Manojo grande. "32 itzutaakiñ [= 'manojos'] eitten zan liña-eskua" Iz LinOñ 177.
sense-7
7. "(V-m), grupo de layadores. Zazpiko eskua (V-m), grupo de siete layadores" A.
sense-8
8. Gusto.
Bere buruari aitortu behar zion emakume polita zela... Esku ona izan zuela aukeratu zuelarik esaten zuketen haren adiskideek. Mde HaurB 32.
sense-9
9. (Con un ordinal). (De primera, segunda, etc.) mano.
Notizia zehatza dadukat horren gainean, aurren eskukoa. Arti Ipuin 66.
sense-10
10. Mano derecha (del que va por un camino). " Hala, hartu poltsia eta zeure eskutik joan " Elexp Berg. " Autuan, norberan eskua zainddu ezkero nekeza da akzidentia eukitzia " Ib.
sense-11
11. Porteador (de contrabando). v. eskuko (II, 4).
Goizuetan artu eta Tolosako kanposantu ondora beste eskuari entregatuz ibilli omen ziran. JAzpiroz 36s. Auek gauez Goizuetako eskuari artu. Ib. 37.
azpisarrera-1
BI ESKUZ EGIN. "Bi eskuz egina, sólido, fuerte" Satr VocP.
azpisarrera-2
BIGARREN ESKUKO. De segunda mano.
Bigarren eskuko "Daufin" bat erosi eban. Gerrika 161.
azpisarrera-3
BIHOTZA ESKUAN, ESKUAN BIHOTZA (Con) el corazón en la mano, sinceramente.
Eskuan bihotza harturik. 110. Biotza eskuan dedala mintzatuko nauk. TAg Uzt 287. Egia, jaun-andreak, biotza eskuan jarriaz, noiz ezkero dakizute. Lab SuEm 202.
azpisarrera-4
ESKU-AHAL. Influencia.
Ner-izab-Am-Eskolastikaren ner-aldeko esku-ahal-ere enplegatu nahi izan baitzuen. "Credit" . Birjin 442.
azpisarrerakoSense-4.1
Potestad.
Esku-âl ori duena baita / Mari Aundi Txindokiko. "Potestad" . Or Eus 335.
azpisarrera-5
ESKUA HARTU. v. ESKU HARTU.
azpisarrera-6
ESKUA BETE. v. ESKU BETE.
azpisarrera-7
ESKUA BETEAN. A manos llenas. v. ESKUAK BETEAN.
Dirua opatuaz / eskua betean. Ayesta 23.
azpisarrera-8
ESKU-ABIL (V-gip ap. Etxba Eib). Habilidoso.
azpisarrera-9
ESKUA BOTA. Poner las manos en.
Naikue zartxo eginda olako traste bateri [kotxairi] lenengo aldiz eskua botateko. Gerrika 164.
azpisarrera-10
ESKU-ADAR. "Callosités de la main, eskü adarrak" Foix.
azpisarrera-11
ESKUA EGOTZI v. ESKUAK EGOTZI.
azpisarrera-12
ESKUA EMAN, ESKU EMAN.
azpisarrerakoSense-12.1
a) Dar la mano, tomar de la mano.
Orduan Pierrisek eskua hari emanik eraiki zezan. Act 9, 41 (He, TB, Dv, Ol, Ker, IBk eskua eman; IBe eskutik hartu ). Betbetan erori zitzaion begietarat lanbo ilhun bat, eta alde guzietarat bilha zebillan nork esku emanen zioen. " Qui ei manum daret" . He Act 13, 11. Birjina Mariak / eskua emonik / seguro urtengo dot / mundu onetarik. Oe 160. Barre egiñda emoten deutsa eskuba. JJMg BasEsc 133. Ezkondubak esku emotian aginduten deutsee batak bestiari bijak alkar senar emaztetzat betiko artutia. fB Ic III 344. Poztu zaitezte, esku emanez / Aldarearen aurrean. Or Eus 362. Aurrari esku eman ta ateriaz. ABar Goi 31. Emadak eskia. Mde Pr 52. Ta alkarri eskua emon-da, biak bat-batean zapa, salto eben errekara. Bilbao IpuiB 243. An nizun esku eman. Gazt MusIx 189 (Or eskuak emanez, Onaind emon esku ). Bide guzia loiez beteta [...]. Ala ere gustora, danak alkarri esku emanda. BBarand 78.
azpiadiera-1.1
(V-gip (emon), BN-arb). Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 142. Dar la mano (como saludo). v. ESKUA ESTUTU, ESKUA TINKATU.
Nola ematen zioen eskua estu estu ta laztantasunez baserritarrai. VMg III. Eta pobreari eskua emaiten diola. Laph 33. Neuk orreri eskua emon? A BGuzur 116. Esku emanik, solasean hasi ginen. StPierre 14. Gizalegian biar dan bezela / esku emanaz alkarri. EusJok 32. Karmeleri bean zegoala eskua eman agur egiterako. Anab Usauri 62. Asteko esku eman oi diote elkarri. Or Eus 147. Matilde ta Maritxu aurreratuko dira esku emanaz. ABar Goi 22. Alkarri eskua eman genion. Anab Aprika 51. Esku emanaz erregin baten / gisa bere etxe-atakan. NEtx LBB 264. Zutitu ta serio esku emanaz. Ataño TxanKan 76. Nik bera ikusiko baneuke / eskua emongo neuskio. FEtxeb 22. Esku emanda partitu giñan. BBarand 111.
v. tbn. Moc Damu 20. Alz Ram 103. Lab EEguna 78. Or QA 138. Larz Iru 124. BBarand 81. Esku eman: BAyerbe 164.
azpisarrerakoSense-12.2
b) (V (emon), G, AN-5vill, R), ESKU EMAN (Dv; e. emon Añ). Ref.: A; Etxba Eib. Ayudar, prestar apoyo. "Socorrer" Añ.
Arren ikhus azu ene ezin egin handia, / Eta eskua emateaz idukazu antsia. EZ Man II 114. Nor deituko du [arimak] bere faboretan? Nork eskua emanen dio? Ax 559 (V 357). Esku emanen deraukula hemendik hara fermuago iarteko. SP Phil 239 (He 241 lagunduko ). Naigabez beteak dauden emazurzei ta neketan arkitzen diran alargunei eskua emanez lagunzea. Mb IArg I 331. Griegoak batak bestea apañtzeko elkarri eskua eman ta lagundu diotela. Cb EBO 8. Iru bider jausi ezkero / esku emoten ezpozu. EL1 198. Mariak esku emanez, etzare eroriko. Dh 268s. Alkarri esku emoteko berbia. fB Ic III 345 ( elkarri esku eman tbn. en Basarri 33, Mattin 93, Uzt Noiz 65). Nork eskua eman ez dalako. Izt C 214. Etzuen beraz lagun gezur hedatzen esku eman ziozaketen hetarik. Hb Egia 79. Hauzoak hauzoari esku ematea zor dio. Dv Lab 10. Esku emanik [...] salba zezan. Aran SIgn 15. Okendok laster eutsan emongo eskua. AB AmaE 97. Maria Birjiña errukitsuak [...] eskua eman ezpalio. Arr May 85. Lege haren aldekoeri azpitik esku emanez. HU Zez 42. Bakotxak gure ahalaren arabera esku emanez. JE Bur 104. Gudukatzeko duen guduan, esku eman dezokenik. Ox 77. Gure Jainkuak emonik eskua. Enb 133. Oraintxe zearo elkarri eskua eman-bearrak gera. Ldi IL 93. Zaharrak dauka neurria eta gazteak odol bizia / Biek elgarri esku emanez, hor dugu irabazia. Larre ArtzainE 355. Al dan artean bizi gaitezen / esku emanaz alkarri. Insausti 196.
v. tbn. Zait Plat 21.
azpisarrera-13
ESKUA ERANTSI.
azpisarrerakoSense-13.1
a) Echar una mano. "Lagundu" ZestErret.
Ortxe daukazu lagundutzeko / zugaitz ona ta prestua. / Perezarikan etzazu izan, / azkar erantsi eskua. Ostolaiz 99.
azpisarrerakoSense-13.2
b) Pegar. v. ESKUA EZARRI (c).
Sekula geiago etzuan gauz ura aitatu. Ezta geiago neri eskurik erantsi ere. JAzpiroz 142.
azpisarrerakoSense-13.3
c) Echar mano de, recurrir. v. ESKUAK ERANTSI.
Errekin eskasean, meatz apeai eskua erantsi izan zaie egur ordez erretzeko. EAEg 15-11-1936, 300.
azpisarrera-14
ESKUA ERRE. "Sólo faltaba uno para dar en el objeto [...] eskua erre (V-gip)" A EY III 289.
azpisarrera-15
ESKUA ESKUAREN GAINEAN EGON.
Estar ocioso. " Eskua eskuaren gañean egon, estar mano sobre mano" VP 44v.
azpisarrera-16
ESKUA ESTUTU. Dar la mano (como saludo). v. ESKUA EMAN; cf., con el sentido de 'apretar la mano' en It Fab 195, Ag Ioan 232 y Or Mi 142.
Eskerrak emanez, eskua estutu ziotenak. A Ardi 49. Bana-bana eskua estutuaz agurtuko ditu. Lab EEguna 70. Nik, eskua estutuz gañera, izugarrizko ginbail-kentzea egin nion. Anab Aprika 56. Ekatzak bosteko ori! --bien eskuak estutuz erantzun zioteken--. Egiña zeok! Ataño TxanKan 259. Eskua luzatu eta gogor estutu zidan. JAzpiroz 35.
azpisarrerakoSense-16.1
Jendei banan bana eskua herstu eta agur esan ostean. Osk Kurl 21.
azpisarrera-17
ESKUA EZARRI, ESKU EZARRI.
azpisarrerakoSense-17.1
a) Aplicarse, trabajar. Cf. ejs. de eskua ezarri, con el sdo. prop. de 'poner la mano', en Lç Mt 9, 18, Mb IArg II 269, Laph 156, Jnn SBi 23, Echta Jos 48, Zub 54, Mde HaurB 22, Or Aitork 38 y Erkiag BatB 76.
Zeren anhitzek esku ezarri baitu narrazione baten skribatzera konplituki gure artean zertifikatu izan diraden gauzéz. " Se sont appliqués" . Lc 1, 1 (He lehiatu, Dv bermatu, IBk saiatu ). Lana urritzen danean lanbakoei zelan lagunduko yaken eta orrein antzeko gauzetan, bear bestean eskua ezarri dagikie agintariak. Eguzk GizAuz 165.
azpisarrerakoSense-17.2
b) Apresar. v. ESKUAK EZARRI.
Nihork ez zuen eskua ezarri haren gaiñean. Io 7, 30 (He nihork ez zuen ezarri eskurik haren gaiñean ). Jesus sobera ungi zen begiratua eskurik ezartzekotzat haren gainerat. Lg II 201. Ai ze ederra! Ezin geuk ari / esku-ezarri, ta arturik / erôn gurera / an eukitera / kaiola baten sarturik. Zav Fab RIEV 1907, 94. Nihork etzioen eskua gainera ezarri. Dv Io 7, 30 (tbn. Ol). Bizkor-bizkorrak ziran lez, ezin izan eutsien eskurik ezarri. Kk Ab II 41. Iñok ez eutsan eskurik ezarri. Ker Io 7, 30 . [Moztailliak] ondo ikasita euken ofizioa: makiña eletrikuak eukezan, eta ardiari eskua ezarri eta biar dana egitera lau minutu pasatxuago egiten ebezan. Gerrika 223.
azpisarrerakoSense-17.3
c) Pegar, golpear, atacar. "Pegar [...] (Vc)" A EY III 322.
Monica gaizki tratatu edo gizonak eskurik ezarri ziola iñork ere aditu etzuen. Cb Eg III 374. Nola atrebitu haiz eskua ezartzerat Jaunaren gantzutuaren gainean? Lg I 298. Aitari eskubak ezartiaz. Mg CO 55. Etzion Saul iltzeko eskurik iñori ematen, eta eskua ezarri ziona kastigatu nai izan zuen. Lard 183. Kosek berak iru bidar eskua ezarri deust. A BGuzur 154. Eurak madarikatu edo eurai irri eta barre egin edo eurai eskua ezarten deutsenak. Itz Azald 95. Berak eta bere koñatu batek alkarri eskubak ezarri eutsoezan. Kk Ab II 41. Erpe zorrotzak dauz / burua zaintzeko, / eztautso gizonak / esku-ezartzen. GMant Goi 86. Iñork etzion ari / eskurik ezarri. EusJok II 170. Lege oiek ez bait-diote zaldunari baimenik ematen zaldun ez danari eskurik ezartzeko. Berron Kijote 193.
azpisarrera-18
ESKUA GALDU. "(V-m), prodigar, litm.: perder la mano. Eskua galdu dozu [...] (se dice por ironía a alguien que da menos de lo regular)" A.
azpisarrera-19
ESKU-AGIRI.
azpisarrerakoSense-19.1
a) Documento.
Iruñeko Olasorenean ordaiñak jasotzeko esku-agiria eman zitzaion. " Carta de crédito" . Mok 11.
azpisarrerakoSense-19.2
b) Regalo. v. eskuerakutsi.
Philomelak gertu zizkion ianariak, eman zizkion esku-agiriak. ' Dona' . Ibiñ Virgil 50.
azpisarrera-20
ESKU-AIZKORA. Hacha de mano.
Esku aizkora berri bat. HerVal 188. Nolakoa dirudin Montsoué-n billatu izan zan aldebiko esku-aizkora batek. JMB ELG 16.
azpisarrera-21
ESKUA JARRI. Pegar, golpear. v. ESKUA EZARRI (c).
Agintzen zuten [...] aitari edo amari eskua jartzen zioten seme gaistoak [...] aiek-gandik artu zuten ondasuna galdu zezatela. Ag Serm 428s.
azpisarrera-22
ESKUA JASO (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "Levantar la mano, amenazar. Bere gurasuari eskua jasotako seme gaiztua da ori" Etxba Eib. Cf. ejs. con el sdo. prop. de 'levantar la mano' en Lard 71, Arr GB 9, AB AmaE 314, Bv AsL 208, Goñi 28, Or Eus 424, JAIraz Bizia 107, Munita 26, Osk Kurl 69 y Lab SuEm 212.
azpisarrera-23
ESKUAK AURTIKI. Apresar. v. ESKUAK EGOTZI.
Eta eskuak arthiki ziozkaten gainera, eta presondegi batean ezarri zituzten. Dv Act 4, 3.
azpisarrera-24
ESKUAK BETEAN. A manos llenas.
Toki abetan batez ere [zeruetako Erregiñak] zabaldu ditu eskuak betean animentzako ondasun ugariak. Ag Serm 547. Aiek etzioteken ezeren atsegiñik beren buruari opa. Eman, ori bai; eskuak betean zutenetik. Ataño TxanKan 151. Zeinnahi euskalkitatik hartzen hasi ginen eskuak betean. MEIG II 128.
azpisarrera-25
ESKUAK BETE LAN. Un montón de trabajo.
Gero-ere ba dago / eskuak bete lan. Izt Po 54. Garazik eta amonak eskuak bete lan. Or Eus 138. Eskuak bete lan egin dut ordukoz. Or Poem 529. Kennedy-k ere bolara ontan / eskuk bete lan baditu. Auspoa 39, 77. Eskuak bete lan eta illuna gaiñean! EZBB I 102.
azpisarrera-26
ESKUAK EGOTZI, ESKUA EGOTZI.
azpisarrerakoSense-26.1
a) Echar las manos (para coger, para apresar). v. ESKUA EZARRI.
Eta eskuak egotz zitzaten haién gainera, eta ezar zitzaten presoindegian. Act 4, 3 (He, IBk hartu, Dv eskuak arthiki, Ol atzeman, Ker eskuak ezarri, IBe atxilotu). [Aragi-epalleak ariari] eskuak egozteko unean. VMg 69. Morroiai eskuak egotzi; eta farragarri asko egin ondoren, il zituzten. Lard 432. Egotzi ziozkan eskuak eta kendu zion soñian zeraman kapa. Bv AsL 132. Orri ere eskuak egotzi eta ekar zadak. Arr May 52. Patxik egotzi zion eskua [kutxatillari] . Apaol 40. Eskiua egoxtan niolarik, brinkatu zen [erbia] . Mdg 124. Eskuak egotziko dizkitzuete, yazarriko zaizkizue. Ir YKBiz 407. Gizon bat zetzan lurrean aieneka. Urreratu ziran biak minoiuka ari zanaren ondora ta, eskuak egozteko unean zeudela, gizon bi sortu ziran illunpetik ustegabean. TAg Uzt 18.
azpisarrerakoSense-26.2
b) Echar la(s) mano(s) (para golpear).
Eliza Sandu ontan esku egosten duenak. UrdanAuz 53. Geure proximoari ez gatxik egitea, ez iltea, ez eskurik egoztea. Oe 108.
azpisarrera-27
ESKUAK EMAN (Generalmente acompañado de elkarri). Dar la mano, agarrar de la mano. "Eskuak alkarri eman zizkioten (G-azp, AN-gip, B)" Gte Erd 142.
Bost gizonek eskuak alkarri eman eta besoak zabaldurik. Izt C 135. Batek besteari eskuak emon da aurrezkorako sokaturik. Ag Kr 55. Alkarri eskuak emanta, dantzasoka eratu zuten. A Ardi 69s. Txirularen dei motz eta samiñ bat aditu izan zan. Berealaxe, amabi mutil gazte, eskuak elkarri emanik, plazan agertu ziran. Lh Yol 30. Gaixtoak eta Onak eskuak elgarri emanik daude. Ox 62. Artzainak hurbildu ziren bizkitartean, eskuak elgarri emanik, orok bat egiteko. Barb Leg 124. Eskuak emanez elkarri. Or Eus 24. Zortzi gizon bear dira, alkarri eskuak emanda, bera inguratzeko. Munita 50. Aurresku luze pozgarrizko bat egiteko alkarri eskuak emonda. Erkiag Arran 11. Bi gazte hok eskuak emanik elgarri. Xa Odol 325.
azpisarrerakoSense-27.1
Darse las manos los novios (en la boda).
Aingerubak Tobias gaztiari eskubak emotera Saragaz joianian esan eutsazan berbak. fB Ic III 339.
azpisarrerakoSense-27.2
Dar la mano (como saludo).
Bi adixkideak hartan behexi ziren, eskuak elgarri emanik. Laph 114. Eskuak emanda alkarri. Apaol 116. Eskuak eman obe zutela. Or SCruz 30. Adixkideki eman dituzte / denek eskuak elgarri. Etcham 239. Ganbarako laguneri eskuak eman zituzten. JEtchep 108.
azpisarrera-28
ESKUAK ERANTSI.
azpisarrerakoSense-28.1
a) Atrapar, agarrar.
Gauza gozorik senti badute, / azkar erantxi eskuak. Tx B II 66.
azpiadiera-1.1
Karga astunari're / eskuk erantsia, / ofizio traketsak / ondo ikasia. Insausti 62.
azpisarrerakoSense-28.2
b) "Jipoitu, golpea eman. Danak hortzabiltzak gañian, ta bat eztek ganau earra, nei eskuak erantsi zizkidana " ZestErret.
azpisarrera-29
ESKUAK ERATXIKI. Apresar.
Ohoiñari [...] eskuak iratxeki badiatzote. Ax 72s (V 48).
azpisarrera-30
ESKUAK EZARRI. Apresar; agarrar. v. ESKUA EZARRI (b).
Orduan hura hatzaman nahiz zabiltzan: baina nehork etzitzan eskuak ezar haren gainean. Io 7, 30. Sazerdote bati eskuak ezartea bere opensatzat artutzen badu. Mg CC 242. Alako batean eskuak zizkon ezarri. Mg ( in VMg 98 ). Mg in VMg 98. Filistintarrak gorde-lekutik irtenda, eskuak ezarri ziozkaten. Lard 146. Jesuita ta frailiari eskuak ezarri. Auspoa 82, 91. (ap. ELok 212) Azartuten da bere aita zarrari eskuak ezartera, eta oraturik bere buruko uletatik, eroaten dau tatarraz. Itz Azald 97. Eta arei eskuak ezarririk, biaramonerarte giltzapean sartu ebezan. Ker Act 4, 3.
azpisarrera-31
ESKUAK LUZATU. Extender las manos (pidiendo algo, suplicando, etc.). Cf. ESKUA LUZATU.
Baña zartuko zeranean, eskuak luzatuko dituzu, bestek gerrilotuko zaitu, eta nai ez dezun tokira eramango zaitu. Lard 476. Kristauen gaiñera zeruko parkazioa jetxi dediñ zure eskuak luzatzen dituzunean. Ag Serm 331. Luzaturikan eskuak. Tx B II 145. Zutik jarri, Ama Birjiñarengana eskuak luzatu. Bilbao IpuiB 142.
azpisarrera-32
ESKUAK TINKATU. Darse la mano. v. ESKUA TINKATU.
Eskuak tinkatu zituzten. JEtchep 81.
v. tbn. Larz Iru 136.
azpisarrera-33
ESKUAK XANTU.
"Eskuak santu-irudiek izan ohi dituzten eran edukitzea. Bi eskuak, zabal-zabal, errezatzeko posturan, bata bestearekin elkarturik edukitzea. Umiak eskuak xantu zazkan " ZestErret.
azpisarrera-34
ESKUAK ZIKINDU (Uso fig.). Manchar(se) las manos. Cf. con sdo. prop. en Erkiag BatB 86.
Gure eskuak ez dira beiñere zikindu gurea ez danan jabe egiñaz. Ill Testim 12. Zu aurrera beti; aurrera zuaitz-aldaketan. Kontuz beti eskuak zikindu gabe, baño aurrera. Munita 112. "Eskuak zikinduta" ekartzen diran txanponak. Ib. 106. Zugandik urrun loikeri dagite, iraizeko on puztagarriak maitatuz. Irabazi loia, eskuak zikintzen baititu. Or Aitork 120. Etxahunia neretzekotan, ez nuke Piarres-en odolarekin nire eskuak zikintzeko kezkarik izanen. Etxde JJ 42. Utzazue herioak eraman dezan, inork eskurik zikindu gabe, herioak odolezko seinalez markaturik daukana. MEIG VII 162. (v. tbn. I 46 eskuak odolez zikin ditzan baino lehen)
azpisarrerakoSense-34.1
Esku zikinduekin bekatu loietan elduko zera Kristoren mai Santura. Mg CC 255.
azpisarrerakoSense-34.2
Artikhi nituen lurrerat emaiten zarozkitan urreak. --Zergatik nahi darotak egin laido hori, erran zarotan berriz-ere, ala beldur haiz nere diruak zikhint dezaukan eskua? Prop 1905, 125.
azpiadiera-2.1
[Espetxean] odolez zikinduriko esku ta barru zital asko dago. Erkiag BatB 193.
azpisarrera-35
ESKU-ALMERIZ. "Esku-almaitza, [mortero] portátil (AN-araq)" Satr VocP.
azpisarrera-36
ESKU-ALTXALDI. "Esku altxaldi batez" SP (s.v. altxaldi, sin trad.; en la línea anterior "altxaldi bat, un levé au jeu de cartes").
azpisarrera-37
ESKUA LUZATU.
azpisarrerakoSense-37.1
a) Extender la mano (para coger una cosa, agarrar a una persona). Cf. ESKUAK LUZATU.
Noizean bein inguruko arrastoratzen ziran eta luzatzen zioten bein batari ta bein besteari eskua, berekin danzan erabilli naiez. Mb IArg I 375. An gurdiaren aldean zijoan Oza: luzatzen du eskua, kutxari eusteko, eta geratzen da ill otza. AA I 429. Kutxa santa zearkatu zalako, erori etzedin, Ozak eskua luzatu zion. Lard 188. Evak fruta debekatuari begiratu zion, eta ikusirik txit ederra eta jateko ona zala, eskua luzatu zion eta jan zuen. Ib. 4. Txuri-erdia gerturik neukon, arek eskua luzatu baño len, ordez emoteko. Or Tormes 17. No, no, eskua luza. Or Mi 22. Lilija atzemon gurarik / neskatil arek luzatu / eban esku liraña. Laux BBa 74. Ehun metra! Eskua luzatzea aski kasik eihera mila sorginaren hartzeko, eta guk gehiago eskua ezin luza indar eskasez! Zerb Gerlan 33. Bereala Yesusek eskua luzatu, ari eldu ta esan zion. Ir YKBiz 214. Alako batean, eskua luzatu ta izarraren jabe egitera noala, ametsa bertan bera galtzen zait. NEtx LBB 205. Eta au esatean, eskua luzatu eutson. Alzola Atalak 59.
azpiadiera-1.1
Ofrecer la mano (para levantarse, salir, etc.).
Iru bider yausi Yesus zugaitarrik lurrera; ta, luzatzen ezteutsazu gogor orrek eskua? EL2 201. Dotrina, sermoi, ta misioetan ibilli nintzan zure billa, nere eskua luzaturik zu bekatutik ateratzeko. AA III 575. Jesus-ek eskua luzatu, eta bere ontzira artu zuen. Lard 401. Zuetatik zeñek, jai-egunean zulora ardi bat erortzen bazaio, ez dio eskua luzatuko, andik ateratzeko? Ib. 403. Ez ete jat norbait onuntza urreratuko, / Jagiko banaz luzatutera bere eskua. AB AmaE 167. Eskua luzatu dio, ta, alako mesedez, / pozik galdetzen dio zer nai dun ordaiñez. Or Eus 50. Uginartean ondatu-zorian arnasestuka dabilenak, eskua luzatu dionari dagion irribarrearen senideak ziran oraingo malko eztiak. TAg Uzt 128. Eskua luzatuz xutitzen zira. Iratz 69. Luzatu zenidan eskua zerutik, eta atera zenun ene anima illunbe barne aietatik. Or Aitork 70. Erorita dagoenari eskua luzatu, ta nor den ez begiratu. (AN-gip). EZBB I 98.
azpiadiera-1.2
Ofrecer ayuda.
Atzerrietakoai ere Josek eskua luzatzen zien, eta zijoazkion guziak eskatzen zutena bere ganbaraetan arkitzen zuten. Lard 54. Bearrean daudenai eskua luzatzea, bera zerbaiten bearrean geratuko bada ere, oiei limosna bat emanaz. Arr May 10. Eta nagusiak etekin geiago artuko ote luke ta obetogo ikusia izango ote litzake mendi sallak gorri-gorri edukita maizterrari eskua pixkabat luzatzen ez diolako? Munita 110. Nere illunpe larri au argitzeko, iñoren esku lagunik ez da luzatu. NEtx Antz 107. Ni laguntzeagatik, o lagun prestua, / zonbat aldiz ez duzu luzatu eskua? Xa Odol 127. Dirurik gabe arkitzen bazan, eskua luzatu eta lagundu. Alkain 114. Gobernu abertzale naikue sendo baten proposamena aurkeztuaz da min guztien artian be eskua luzatuaz. Gerrika 281.
azpiadiera-1.3
Extender la mano (señalando, etc.).
Moises-ek eskua itsasora luzatu. Lard 74. Artoberok bakarrik esaeban Arenal aldera eskua luzatuaz. Ag Kr 191. Gero bere inguruan eserita zeudenai begiraturik eta bere ikaslengana eskua luzatuz, esan zuen: Orra or nere Ama ta nere anaiak. Ir YKBiz 169. Haurrak eskua poxiño bat luzatzen du eta xoriari erakusten dio, irri ezti bat ezpainetan xori bat badela, hantxet, mirailean. JEtchep 26.
azpiadiera-1.3.1
Esku bat luza bere Erriaruntz, / bestea Amarenganatu, / ta an dago gradan otoi bizian / Sorterri-alde leiatsu. SMitx Aranz 159.
azpiadiera-1.4
Ofecer la mano (para saludar).
Kondeak zalditik jatxi, bere eskua guziai luzatu, eta biguntasunik andienaz hitzegiñaz, galdetu zien. Arr GB 93. Gizartera asarre ta guduak ekarteko baño bestetarako eztira-ta, eratsi daiguzan mugak, luzatu daioeguzan alkarri eskuak, guztiok alkarren anai gareala autortu daigun. Eguzk GizAuz 67. Egun on, adiskide, esan zion Gambak eskua luzatuz. NEtx Antz 146. Emakumeeri lenbizi [...] eta gero neri eskua luzatu zigun. Anab Aprika 56. Alkar ezagutu omen ziteken, eta aitajaunari pake-pakean eskua luzatu ere bai. Ataño TxanKan 35. Eskua luzatu eta gogor estutu zidan. JAzpiroz 35. Arabarrak be anaiak diraz, / luzatu geure eskua. FEtxeb 72.
v. tbn. Alz Txib 100. Larz Iru 148. Lab SuEm 178.
azpiadiera-1.5
Extender la mano (ofreciendo un objeto).
Pernandok, apaizak barkamena eman zionean, eskua luzatu ta emakumien aitor-tokian dagon saretik duroa eskeñi zion. Muj PAm 72.
azpisarrerakoSense-37.2
b) Pegar, golpear.
Eskuba luzatubaz, illaz edo illeraginaz. CrIc 71. Gurasuari birao dongaren bat ezarri, edo eskuba luzatuten deutsana. Mg CO 225. Luzatzen badio eskua. Mg CC 152.
azpisarrerakoSense-37.3
c) (V). "Robar" A EY III 333.
azpiadiera-3.1
"Eskua luze erabili (V-ple), robar" A EY III 333.
azpisarrera-38
ESKU-AMAR. "Palma de la mano (Lander)" DRA.
azpisarrera-39
ESKUAN, ESKUTAN.
azpisarrerakoSense-39.1
a) (V-arr, G-azp; SP, Lar, H), ESKUTAN (AN-gip). Ref.: Gte Erd 7, 155. (Precedido de genitivo). (Estar, etc.) en mi (tu, su, etc.) mano, (serle, etc.) posible. "(No está en mi) albedrío es, no está en mi mano, y lo dice el Bascuence [...] eztago nere eskuan)" Lar. v. supra (3) y ESKUETAN. Tr. Documentado desde Dechepare; su frecuencia disminuye algo desde mediados del s. XIX. Usan eskutan Leiçarraga, Larreguy y Etxaide.
Ehon ere gaitzik ezta zuk khen eztirozunik, / ezetare hontasunik zure eskuian eztenik. E 109. Ni bizi izaatea zure eskuan dago. Lazarraga A17, 1185v. Zegaiti ene eskuan ez zan / egiten beste gauzarik. Ib. A16, 1184r. Ezen zure eskuan da haren [berthutearen] ere ematea. EZ Man I 37. Zeure eskuan duzularik, ez mendekatzea. Ax 481 (V 311). Bazioazken zerura, / bere eskuan zuten. Arg DevB 14. Eztago gure baithan, ez gure eskuan, bat-bederak zer erran dezan. ES 199. Bere eskuan daduka Jaungoikoak nai deban guzia egitea. OA 22. Gure eskuan dago batan edo bestean betiko sarzea. Mb IArg I 236. Ezin erremediatu dirala, beren eskuan ez daukatela. Cb Eg III 386. Ene eskutan dudala ene salbamendua. Lg II 240. Ez da zure eskuan egun bakhar baten izatea ere. Brtc 176. Zeren ez dago bekaturik bakoitzak bere eskuan ez duen gauzan. Mg CC 108. Norberaren eskuban itxi dau Jaungoikuak, naijen daben estaduba artutia. fB Ic III 324. Nai izan zuan? Bere eskuan zeukan? Bada egintzuan. Ag Serm 133. Aginduak betetea geure eskuan ete dago? KIkV 57. Nai dunean bere eskuan dauka [...] bost milla gizonei jatea ematea. Inza Azalp 60. Nere eskuan balego, kendu ditekan zoriona pozik emango nikek. Alz Ram 103. Zuk sendatuko ninduzuke ni, / zure eskuan bazendu! Uzt LEG II 294. Laguntasunik al bozu egin / ixten dot zure eskuan. FEtxeb 162. Lau illabete [entrenadore] oien eskuan pasa nituan. Albeniz 81. Hizkuntza aurrera ere biziko bada, gure eskuan dagoela ahalegitea. MIH 32.
v. tbn. Lar SermAzc 57. VMg 18. Añ EL1 127. Gco I 431. Dh 215. JJMg BasEsc 63. Dv LEd 107. AB AmaE 284. Urruz Zer 32. Enb 60. Eguzk GizAuz 47. Erkiag Arran 150. Auspoa 77-78, 292.
azpiadiera-1.1
(No precedido de genitivo). " Eskuan baleuka bezela, como si lo tuviera en la manga" VP 44r. " Berak nahi badu, eskuan du gauza horren egitea, il dépend de lui de faire la chose si cela lui plaît" Dv.
Zeinek eskutan zuen bozkarioaren orde sufritu ukhan baitu krutzea. "En main" . He 12, 2 (Dv bere eskuko ). Huri galduan hauzia eskuan. (Interpr?) "En la villa ruin el pleito en la mano" . RS 148. Garaipena eskuan bazeukan bezala. Lard 199. Bere galera eskutan baitzeukat. Etxde JJ 117. Eskuan euki-ta etzenduan nai / lenago izan alkate. (In SM Zirik 100 ). Ez galduteko eskuan dozun aukera. BEnb NereA 137. Ustez zorion guziak / geuk ditugu eskuan, / [umeak] kabitik aldegingo / ez dutelakuan. Olea 255.
azpiadiera-1.2
A mano, disponible. " Eskuan dago guzia, a mano está todo" VP 26r. v. ESKURA (b).
Ez dut ogi ardurakorik eskuan, bainan bakharrik ogi saindua. "Ad manum" . Dv 1 Sam 21, 4 (Ol eskuar ).
azpiadiera-1.3
(Con comparativo). Más a mano, más disponible.
Noiz-nahi gisua eskuanago dutelakotz. Dv Lab 51. Eizea baiño eskuanago / zeukan Zimurriok mâtsa. Or Eus 382.
azpisarrerakoSense-39.2
b) Al hilo de.
"Andra-burua manda-burua" / errefrauaren eskuan, / gabaz dirua sartzea baizen / zuloa daukon zakuan. Ayesta 122.
azpisarrerakoSense-39.3
c) ESKUTAN (G-azp). "Eskuz. Erropak dana eskutan garbittuber izate genittun" ZestErret.
azpisarrera-40
ESKU-ARGI (V-gip, B, BN-lab). Ref: Lh; Iz ArOñ; Izeta BHizt. Linterna, farol.
Behartu dire aphaindu, soinekoz, oinetakoz, khoro, bela, esku argiz. Prop 1896, 181. Haren aintzinean, buru-has hura ere, elizako esku-argi berezia ezkerrean, Mattin beattar eliza-muthila. Barb Piar II 190. Esku-argi batekin etorri bear izaten zun etxera arrats illunetan. Etxde JJ 88. Aitonak prestatu zizkien esku-argiak. Ib. 256. Eskillaretan euki dau etxekoak esku-argia. Erkiag BatB 114. Nik ere laguntzera joan nai ba, artu giñuzen esku-argiak. Zendoia 224.
azpisarrera-41
ESKU-ARGITU. "Esku argitu bat egin, hacer un obsequio por un beneficio recibido (G-bet)" A Apend.
azpisarrera-42
ESKU-ARGIZAGI. "Candelas [...] que llevan sobre fuesas, añales, llamadas en vascuence esku argizagiak" (Zubieta, 1550) ReinEusk 43.
azpisarrera-43
ESKU ARIN.
azpisarrerakoSense-43.1
a) "Esku arina dauka, il a la main leste (soit au travail, soit à frapper)" H.
Ez dut deus askorik esan behar sorta honetan egin den hautaketaz: ongi deritzat eta biziki pozten naiz erabakia ez delako nere eskuetan izan [...]. Begi zorrotzagoa eta esku arinagoa izan du bestek nik izan nezakeen baino. MEIG IV 130.
azpisarrerakoSense-43.2
b) ESKU-ARIN. Rápido en el trabajo.
Guztiz jostun fiña, / da esku ariña. Echag 117.
azpisarrera-44
ESKU-ARMA. "Arma [...] de mano" Añ.
Arerio persegillak astindu ta goiberatuten dirian esku-armak legez. EL1 2.
azpisarrera-45
ESKU-ARRAIN. "(V-ger-m), calambre de la mano" A.
azpisarrerakoSense-45.1
"Dolor reumático de la muñeca. Zegozer lotu biarra daukat eskuturrian, esku arraiña darabitt eta " Etxba Eib.
azpisarrera-46
ESKU-ARRANTZA (G-to, B ap. A). Pesca a mano.
Leitzaranera joan giñan esku-arrantzara. JAzpiroz 151.
azpisarrerakoSense-46.1
"(V-ger-m, G-to), robo" A.
azpisarrerakoSense-46.2
"(G-bet-to), justicia catalana, tomarse uno la justicia por su mano" A.
azpisarrera-47
ESKU-HARRI (V-gip, R-uzt). Ref.: A; SM EiTec1. "Piedra de afilar" A. "Barrita de piedra de esmeril. Pasaixok pixkat esku-arrixa, ia leuntzen dan" SM EiTec1.
azpisarrera-48
ESKU-ARTALDE.
Zeña dan Zaldibiako esku artaldeak urte oro ematen dituzten etekiñen balioa. 'El ganado lanar' . Izt C 171.
azpisarrera-49
ESKU ARTE, ESKUTARTE (En casos locales de declinación). Entre manos. (No incluimos los ejs. en sentido propio). Cf. Ax 85 (V 58): Orai eskuen artean darabiltzadan bekhatuak. Cf. eskuarte. Tr. Documentado en textos meridionales a partir de mediados del s. XVIII.
Gizonak eskutartean dakarten gauz andiren bat bukatu ezkero. Mb IArg I 387. Esku artian dauken zeregina ez itxiterren. Astar II 202. Auntzak, ardiak, eta beste edozein gauza esku artean darabiltzatenak. Izt C 254. Esku artean darabiltan arloa. Ag Kr 72. Danak darabille esku-artian zeregiña. Kk Ab I 68. Eskuartetik iges eiten dautsen zorunantz. GMant Goi 30. Ba-dauka naiko zer egiña esku artean daukanarekin. Inza Azalp 126. Esku-tartean darabilgun ikasketa ontan orixe nai degu. Ldi IL 78. Esku artean geien zerabiltzkiten gaiakin beren soñekoak egingo zituzten. JMB ELG 70. Lan au eskuartetik kentzea erabaki degu. TAg Uzt 157. [Uri-Eleiz nagusietako Arkibideak] apaiz onen esku artetik kendu ziranak. EAEg 25-10-1936, 132. Eta esku-artean ipiñi izan zaigun gaia eztabaidatu ondoren, auxe erabaki degu. Ib. 20-3-1937, 1324. Eskuartean dabilkiten auzi gaitza. Etxde JJ 177. Guren, aratz adierazten ditu [lumaz] esku artean darabiltzan zerak. Onaind STeresa 14. Aspaldi esku-artean dudan lana. MEIG VII 73.
v. tbn. Ur MarIl 77. Zait Plat 103. Osk Kurl 192. Vill Jaink 117.
azpisarrerakoSense-49.1
Esku artean 'a su alcance, a su disposición'.v. ESKURA (b).
Dituanak esku artean osagarri bigun, erraz ta onak [...]. LoraS 105. Orretarako, eskuartean zeuzkan bide guziak ontzat zituen. Zait Plat 117. San Martinek ere bai lehenago [esan du] , dirudienez, eskuartean ez dudan pasarte batean. MEIG VII 168.
azpisarrerakoSense-49.2
En (de, etc.) su poder, sus manos.
Gauzea esku artera etorri jakon ezkero. Ag Kr 113. Diru apur bat esku-artean ebala. Echta Jos 356 (cf. eskuarte). Aren eskuartian itxi eban mutiko azartuak bere "prisionerua". Kk Ab II 102. Ezin ixango dozu nire esku arterik bixirik urten. Otx 69. Aien esku artetik iges egin zuen. Ir YKBiz 345. Xalbatek iges egin zion eskuartetik. Etxde JJ 182. Epailleak esku-artean zaukaze. Erkiag BatB 199. Esku artean aparteko etorririk ez duanarentzat. NEtx LBB 113. Esku artean pezetak ikusi ta geiago nai. BBarand 106. Badugu esku artean, edo irispidean bederen, horrelako multzo polita. MEIG VI 129. Esku artean ditugun lekukotasunei bagagozkie. MEIG VII 112.
azpiadiera-2.1
Bestelako itzulpena aterako zen aren eskuartetik.Ibiñ Virgil 24.
azpisarrera-50
ESKU ARTEKO (Trabajo, ocupación) que se trae entre manos.
Beste esku-arteko beargai errazen bat baliz bezala. Lar Carta a Mb 277. Ajola andia zerabillen eskuarteko zeregiñean. Ag G 51. Eskuarteko lana oindiño amattu eztauanak. Otx 18. Naiz eta neke aundikoa izan eskuarteko lana. TAg Uzt 33. Beti esku arteko zerbait sortzen zitzaion, sukaldean ezpazan goiko gelatan. NEtx LBB 55.
azpisarrerakoSense-50.1
De su propiedad. Cf. eskuarteko.
Bere etxeko tresna ta eskuarteko ondasun guztiak jokatu zituan. TAg Uzt 171. Aren eskuarteko txanponak [...] zabaltzen zuan [...] zalaparta ugari. Ib. 209.
azpisarrerakoSense-50.2
Disponible.
Bada eskuarteko libururik aski egoera horretaz argi eta garbi mintzatzen denik. MEIG VI 122.
azpisarrera-51
ESKU HARTU, ESKUA HARTU Tr. No hay en los textos prácticamente ningún testimonio de eskua hartu.
azpisarrerakoSense-51.1
a) (V, G, AN, B, BN, R; H, VocB), ESKUA HARTU (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib. Usurpar funciones; entrometerse. "Hori da Iaungoikoaren gañean esku artzea, cela est s'arroger un droit sur Dieu, empiéter sur les droits de Dieu (Echve)" H. "Atreverse a absorber o tomar autoridad sobre una persona o cosa" VocB. "2.º usurpar derechos. Jaungoikoari esku-artu. 3.º entremeterse" A. "Tomar la mano en sentido de usurpar atribuciones" Etxba Eib.
Ezta beraz arrazoin, zu zaren lekhuan nik eskurik har dezadan. Ax 333 (V 221). Azkenetarik banaiz, eztut eskurik hartu behar deusik kontra erraiteko. SP Phil 358s (He 361 ez dagot niri ). Hura estaltzen duten belen altxatzeko eskurik hartu gabe. " Sans être si hardis" . SP POB 27. Jaungoikuari berari esku artutia da geure lagunen esanak ta eginak geuk juzgetia. fB Ic II 225. Jakin zazue [...] berak erabakiko duala zein dan ona ta zeiñ txarra: etzaiozutela eskurik artu Jaungoikuari. Ag Serm 291. Iaungoikoari esku-artzen diona. Zait Plat 5.
azpiadiera-1.1
" Behar liteken baino gehiago esku harzen duzu, vous prenez plus de liberté qu'il ne faudrait" H.
azpisarrerakoSense-51.2
b) Dominar. "Debruak esku hartu zion Judasi, le diable se rendit maître des actions de Judas" Dv.
Egizu gure etsaiak gure gainean eskurik eztezan har. Harb 102. Garbitasunaren kontrako pendura madarikatuak esku hartzen badio. Dh 145. Etsai madarikatu hark ezpaitaut sekulan den gutiena eskurik hartuko. Ib. 85. Belhar onak tentaturik, / Eta behar bada oraiñdik / Diabruak esku harturik. " Me poussant" . Gy 160. Herioa jausten da lurrera; esku hartzen du Adamen gainean. Dv LEd 111. Jainkoak begira behin jaidura tzarrei esku hartzerat uztetik. Arb Igand 150.
azpisarrerakoSense-51.3
c) (Dv). Aprovecharse de.
Hortik esku hartzen dute mundutarrek debozioneaz trufatzeko. Dh 69 (Dv: 's'en prévalent'). Bainan etzautak iduritzen hortaz esku har dezakedala [...] gizon-jainkoari irain egiteko. JE Bur 101.
azpisarrerakoSense-51.4
d) (V, B, BN, R ap. A). Tomar parte.
Irabazietan be zelanbait eskua artzen dabe. Eguzk GizAuz 151. Egiñen ontan nik ere esku artu dut. Zait Sof 176. Nik dastatutako aomenak oro eskuartzen baitzituzten. Ib. 98. Kristogaz eskuartzeko gai egiñak izan gara. Ker He 3, 14 (Lç partizipant, He e Dv p(h)ar(t)zuner, IBe partedun ). Urian zeozer balio dabenak, zerbait dakienak esku artu bear dabe arazo ortan. Onaind STeresa 70.
azpiadiera-4.1
" Eskua artu, tomar la mano" VP 44v ( DAut: "frase que significa comenzar a razonar y discurrir, sobre alguna materia que se ventilaba").
azpiadiera-4.2
" Eskua-artu [...], tomar iniciativa, autoridad y responsabilidades. Semiak eskua artua dau, ez deiñ etxia oso ondatu " Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-51.5
e) " Eskua artu, cogerle el tino, la maña a un trabajo" Elexp Berg.
azpisarrera-52
ESKU-HARTZE. Participación.
Irabazietan be zelanbait eskua artzen dabe, eta esku-artze ori ugazaba ta langillen bakerako bide on-ona dala ezin ukatu. Eguzk GizAuz 151. Esku-artzerik dunak oker egingo bai-luke. Zait Sof 38.
azpisarrera-53
ESKUA SARTU.
azpisarrerakoSense-53.1
a) "(V, msOñ), intervenir" A. Cf. ESKU-SARTU. Cf. ejs. con el sdo. prop. de 'meter la mano' en Ax 597 (V 384), Lg II 292, Añ LoraS 191, AA I 433, Hb Esk 171, Laphitz 236, Lard 67, Bv AsL 69, Ag G 53, Urruz Zer 49, Muj PAm 71, Barb Sup 30, Or Mi 22, Kk Ab II 43, etc.
Ta diotenez guk, Euskaltzaleak, eztegu Kirikiño-sari artan eskua sartzerik. Ldi IL 147. Baiña Jainkoa jartzen badigute etengabe eskua sartzen, orduan kausa naturalak eztira geiago egiazko kausak. Vill Jaink 45. Neuk okertu nuan, ama; zuk eztezu ortan eskurik sartu. NEtx LBB 65.
azpisarrerakoSense-53.2
b) "Meter mano. Orduko neskak eskua sartzen be etxoskuen lagatzen " Elexp Berg.
azpisarrera-54
ESKU-ASE. "(B), dadivoso" A.
azpisarrerakoSense-54.1
" Eskuaseko gizona, hombre dadivoso" VocB .
azpisarrera-55
ESKUA TINKATU, ESKUA TRINKATU. Dar la mano (como saludo). "Eskua elgarri tinkatu (BN-arb)" Gte Erd 142. v. ESKUA EMAN, ESKUAK TINKATU.
Kolpatuak Kunde Lesparri eskua tinkatzen diola. Laph 12. Lahetxipik tinkatzen ziok eskua. Elzb PAd 77. Ikustera joan eta buruz-buru erranez, eskua tinkatzearekin, eztiki, bainan gizonki. HU Aurp 178. Eta berehala, eskua tinkatzen ziola, hasi zitzaion hau galdeka. Barb Sup 176. Hainbat atsegin izan nuen ikustez, non uste bainuen behin ere ez nintzala geldituko haren eskua trinkatzetik. Mde Pr 106. Eskua tinkatuz. Larz Iru 46.
azpisarrera-56
ESKU-ATSEGIN (eskutatsegin A). "Afable, manejable (msLond). Gizon eskutatsegiña" A.
Mirei erne ta esku-atsegiñak, olioz txaliñ-baba ondu ta laisterka eraman zien bere eskuz. Or Mi 7. Esku-atsegiña da ta. "Es complaciente" . Or Eus 37.
azpisarrera-57
ESKU ATSEGINEZ. Amablemente; con delicadeza.
Ark bigunki ta esku atseginez. Nik zakarki. Ldi IL 92. Esku atsegiñez kiribildu du arek besoakin gerriondotik. TAg Uzt 59. Tarteko irakaslea ezarriko du esku atseginez, eta buru-biotzetan dateken ederrena irakasle onetsiaren aotan adieraziko digu. Zait Plat 11.
azpisarrera-58
ESKU-ATSEGINKA.
azpisarrerakoSense-58.1
a) Acariciando.
Camargako beor zuriak ez dituk egundaño menderatu ez esku-atseginka, ez aztal-eztenka. Or Mi 45. Esku-atseginka zetorkion aurpegi kiskalduari iñularreko aize biguña. TAg Uzt 242.
azpisarrerakoSense-58.2
b) (Sust.). Caricia.
Gogoko zitzaion aurpegiari ere aize-ufadaren esku-atseginka biguna. TAg Uzt 86.
azpisarrera-59
ESKU-ATSEGINKATU. Acariciar.
Artoak [aizeak] esku-atseginkatzen dituanean. TAg Uzt 146. Ispilluaren aurrean urrezko adats ugaria orraztu ta esku-atseginkatzen zun bitartean. Ib. 252.
azpisarrera-60
ESKU ATXIKI. Tomar parte, trabajar (en).
Manatzen dügüla gure ofizier, iüstizier eta süiet güzier [...] eskü atxek dezaten güthün hoien exeküzionian. Etchart 1.2r.
azpisarrera-61
ESKU-ATXIKI, ESKETXEKI. "Esketxekia, esku tinka, zikhoitza" Alth in Lander RIEV 1911, 599.
azpisarrera-62
ESKU-HATZ.
azpisarrerakoSense-62.1
a) Dedo de la mano.
Esku atz ta ezpanak bere miazkauko zendukez gozuaren gozoz. Mg PAb 131. Obe da bear orduan esku atz bat ebaki, gero eskutur guzia baño. VMg 5. Ezkerreko bigarren esku-atzean ipintea [eraztuna] . Ag Kr 166.
azpisarrerakoSense-62.2
b) (L-ain ap. A; Dv). Huella, impresión de la mano.
azpisarrera-63
ESKU-ATZAPAR. Dedo de la mano.
Esku-atzaparretan / urrezko eraztunak. MendaroTx 246.
azpisarrera-64
ESKU-ATZE. Dorso de la mano.
Beatzekin [lukainka] artu, aboarekin jan ta esku-atzearekin ezpañetako koipea... zabaldu. Anab ( in MEIG I 204 ).
azpisarrera-65
ESKU-AURRE. Palma de la mano.
Erabat soildua bait-dago esku-aurrea bezela. Berron Kijote 204.
azpisarrera-66
ESKUA URTU. "Prodigarse (G, AN)" A EY III 327.
azpisarrera-67
ESKU-HAUTSI EGON. "Esku-ausi gagoz, estamos incompletos, nos falta alguno para completar el grupo" A.
azpisarrera-68
ESKU-AZAL. "(L-ain), padrastro de los dedos" A.
azpisarrera-69
ESKUAZ ATXIKI. "Maintenir, eskiaz etxeki <esch->" VocS.
azpisarrera-70
ESKU-AZPI (V, G, AN ap. A; Dv). Palma de la mano. v. ESKU-ZABAL.
Esku-azpiaz bizkarrean txarrama atseginkiro igortzi bitartean. TAg Uzt 24. Eskuazpian bildu zuan berriro ogerleko dirdaitsua. Ib. 201. Poli, eguzkia aurrean, esku-azpitik begira zegoan. Anab Poli 51.
azpisarrerakoSense-70.1
" Esku-azpian izatea, avoir sous la main, à sa portée, à sa disposition, sous son autorité" Dv.
azpisarrera-71
ESKU-AZPIKA. "(V-m), juego de niños que consiste en esconder un pequeño objeto dentro de una mano y manifestar las dos cerradas para que el contrario acierte en cual de ellas se ha guardado" A (se trata obviamente de una expr. adv., no de un sust.).
azpisarrera-72
ESKU-AZPITIK (L-ain ap. A; Dv). Bajo mano, en secreto.
Orduan esku azpitik erakharri zituzten gizon batzu erraterat aditu zutela blasfemiozko hitzak erraten. He Act 6, 11. Gure etsaiek, esku azpitik jokhatuz, berriz bazter guzietan hedatzen zituzten [...] liburu galkor batzu. Prop 1876-77, 135.
azpisarrera-73
ESKU-AZPIZ (B ap. A). Bajo mano, en secreto.
Lehenik esku azpiz, gero agerian persegitzen zituen [...] giristinoak. Prop 1876-77, 1. Arima pozoindatzen izilka esku azpiz ari direnek harrabotsik ez nahi? HU Aurp 114. Ba-darabil onek bai, esku-azpiz, nik ez dakidan zerbait. Loidi 108.
azpisarrera-74
ESKU-AZTAL. "(Sal), carpo, parte posterior de la mano" A.
azpisarrera-75
ESKU-BAHE (Sal ap. A; H). "Harnero" A.
azpisarrerakoSense-75.1
"(V-oroz-ger-m), telaraña grande de jaros" A.
azpisarrera-76
ESKU-BAKAR. Manco de una mano.
Obe dezu esku bakarra zeruan sartu. Inza Azalp 117.
azpisarrera-77
ESKU-BAKOITZ (H; eskobakotx Añ). Manco de una mano.
azpisarrerakoSense-77.1
(esku-bakoitzdun SP (-tzd-), Dv). Manco de una mano.
Hobe duk hire, esku bakhoitzdun bizitzean sar adin, ezen ez bi eskuak dituala. Mc 9, 43 (He esku bakhoizdun; Dv, Ol, Ker e IBe eskumotz, IBk besamotz).
azpisarrera-78
ESKU-BALA. "La palma de la mano" Iz ArOñ.
azpisarrera-79
ESKU-BALDAR (G-azp). Torpe, desmañado.
azpisarrera-80
ESKU-BALISA. Maleta de mano.
Beharko ginuen ere bideko puskategitzat kutxa haundi bat bere gakoarekin, eta esku-balisa bestalde. Larre ArtzainE 109.
azpisarrera-81
ESKU-BARREN (L, AN-gip, R ap. A; esku barne L, R ap. A; H). Palma de la mano.
azpisarrera-82
ESKU-BARRU.
azpisarrerakoSense-82.1
a) (V-ger-gip). >Ref.: Holmer ApuntV; Elexp Berg. Palma de la mano
Goruari eskua ezarten dautso / eta eskubarruaz ardatzari eusten. Ker Prov 31, 19 (Ol eskuan ).
azpisarrerakoSense-82.2
b) "(V-m), arrojar una bola sin meter los dedos en sus agujeros" A (se trata obviamente de una expr. adverbial, no de un verbo).
azpisarrera-83
ESKU BAT (AN-ulz ap. Iz Ulz). Un puñado de; un manojo de. v. ESKU BETE.
Bertze piezato bat, zoiñen handitarzuna oro zerraturik baitago esku bat paperen boluman. Tt Arima VIII. Aurrenik esku bat gatz, urrenik, alea. Or Eus 51.
azpisarrera-84
ESKU BATEAN. "Esku batean ezin emon, no poder dar de una vez (V, msOch)" A.
azpisarrera-85
ESKU BATEKO (Lo) que se usa con una mano.
Oni deritxo esku bateko masoa [...]; esku batekoa, esku batagaz liñoa ioten dalako. Ezale 1897, 292a.
azpisarrera-86
ESKU BATU (V ap. A). Puño.
azpisarrera-87
ESKU-BEHOR.
Esku-beorra Mikelek estuz / motzago du urrengo bira. "Yegua de mano" . Or Eus 337. Esku-beorra Lekunberri da / birunda guk bear egin. Ib. 233.
azpisarrera-88
ESKU-BERO. Derrochador.
Ondasunetan esku-beroegia izanik galdutakoa geroko zuurtasunak kitatu leike. EgutTo 3-4-1921 (ap. DRA ).
azpisarrera-89
ESKU BETE, ESKUA BETE. Un puñado de (sdos. prop. y fig.). "Eskua bete lan, Lan handia, larria. Baakazu orduan eskua bete lan" ZestErret. Cf. Lar y Añ: "Puñado [...] eskubetea".
Noiz edo berriz esku bete arto ale. VMg 19. Esku bete ginda itxadoten dozue urte betean arbola bati. LoraS 140. Esku bete gizonek arpegi emonik. Zav Fab, RIEV 1907, 92. Esku bete [baba baltz] ur utsaz. AB AmaE 270. Eskua bete lanperna emonaz. Ag Kr 144. Esku bete giltz mai-gainera aterata. A Ardi 142. Zein artzen dan begiratu bear zaio: txanpon baten atsegiñak eskubete zoritxar-ontzurre ez dakarkigun. Anab Usauri 88. Eskubete porru emon ixan eustazalako. Otx 97. Euskalerriari amar-milla laurleko kentzea itxasertzari eskua bete ondar ainbat zala. Ldi IL 103. Esku bete zeregiñaz dabiltz. Eguzk GizAuz 166. Esku-bethe txindurri sartu zioten athorratik. Osk Kurl 66. Esku bete diru. BEnb NereA 123. Eskubete txanponek zorionik ez du ematen. EZBB I 102.
azpisarrera-90
ESKU-BETEKA. A puñados; a montones, en abundancia. "Ugari. Esku-beteka diru bota zuen bolo-bolon " ZestErret.
Irakasmenak eskubetheka hedatu izan ditutzu, hala nola ereileak bere alhorrean bihia ahurtraka hedatzen baitu. Arb Erlis 127. Esku beteka eltxoak atxitzen. Ldi IL 77. Esku beteka zillarra botatzen. Ib. 105. Alkarren ondoan egoteak zoriona eskubeteka zekarkien. Anab Poli 136. Ari eskubeteka dario bizia, etengabe ta neurrigabe. Vill Jaink 50.
azpisarrera-91
ESKU BETEKO, ESKUA BETEKO. "Eskua beteko etxea (Vc), casa muy pequeña, que cabe en la mano" A.
Esku beteko aurtxoa artean. NEtx Antz 10. Eskubeteko madari aztunak. Ibiñ Virgil 84.
azpisarrerakoSense-91.1
Ara giza-esku-beteko odei bat. Ol 3 Reg 18, 44.
azpisarrera-92
ESKU BETEZ. En abundancia.
Zuri esku-betez mesedeak ekartzera. ArgiDL 44.
azpisarrerakoSense-92.1
Abundante.
O ze esku betezko esker mesedeak egin daroioezan Jaunak onelako limosnagille errukiorrai! MisE 184.
azpisarrera-93
ESKU-BETEZKA. "(A) puñados" Lar.
azpisarrera-94
ESKU BIEKIN JANTZI. "Eskubiakaz jantzita, bien vestido (V-m)" A Apend. "Esku biakaz yantzi, vestirse con esmero [...] (V-ger)" A EY III 286.
azpisarrera-95
ESKU BIKO (Lo) que se usa con dos manos. "Montante, espada grande [...] eskubiko ezpata andia" Lar.
Eskubiko masoa ezagun da zegaiti esaten dan; gizonak esku biakaz darabillelako. Ezale 1897, 292a.
azpisarrera-96
ESKU BILDU. a) (G-to ap. A). Puño. b) (G-to; eskubillo G-goi; eskuillo G-goi). Ref.: A; AEF 1923, 118; AEF 1924, 85; JMB At (eskubillo). "Cerilla que arde en las sepulturas" A. "Rollito de cera [que se lleva en el via-crucis]" AEF 1924, 85. "Rollo de cerilla que arde en la sepultura" JMB At.
azpisarrera-97
ESKU-BIHOTZ. "(Sc), carpo, parte posterior de la mano" A. v. ESKU-BIZKAR.
azpisarrera-98
ESKU BIRIBIL. Puño.
Garai batian lizar-makillak, / orain esku biribillak, / zartako ederrak ematen dizkik / gure etxeko mutillak. EusJok II 138.
azpisarrera-99
ESKU-BIHURRI. Rapaz, dado a apropiarse. v. ESKU-KAKO.
Nagitasunik ez dauken lapur eskubiurriak. Erkiag BatB 134. Eta mutiko esku-biurria paper-pilloa arturik, ara onaka igesi lez yoiala. Ib. 29.
azpisarrera-100
ESKU-BIZKAR. "Carpo (BN-mix) (Lander)" DRA.
Esku-bizkarrean erhi handiaren erho-buruñoa kanpo-alderat poxi bat atheratzea. Lf ELit 275.
azpisarrera-101
ESKU-BONBA. Bomba de mano.
Gizon bat galanta, fusillik gabe, esku-bonbak eta ezpata aundi bat bere eskuetan zituala. Salav 94s. Ni esku-bonbak tiratzen asten naizenean. Alkain 146. An barruan esku-bonba bi nai gabe lertu. AZink 83. Dana tiro otsa eta esku-bonba ots. Gerrika 69.
azpisarrera-102
ESKU-BULAR. "(V-m), metacarpo, base de los dedos en la palma de la mano" A.
azpisarrera-103
ESKU-BURDINA.
azpisarrerakoSense-103.1
a) (A, que cita a Mg).
Deritxat danzudala arerijuen esku-burdinen ospe ta barallia. Mg PAb 202 ( VersBasc 7 armen ).
azpisarrerakoSense-103.2
b) "(V-arr?), callo en la mano" A.
azpisarrera-104
ESKU-DANTZA.
azpisarrerakoSense-104.1
a) (G-to, AN-gip-5vill ap. A). "Carricadanzas, escudanzas y otros nombres que tienen los bailes o danzas comunes de Guipúzcoa" Lar Cor 240. "Los bailes [...] de las Montañas de Navarra [...] son escudanzas" Mb IArg II 376. "Baile en que individuos de ambos sexos se dan las manos con pañuelos" A. "Esku dantzak o bailes de manos, en sus dos versiones de Olagüe y Baztán, en que los movimientos rítmicos van acompañados de choques y palmadas en diferentes posturas de las manos" CEEN 1971, 182.
Esku dantza galaiena bear bezala egiteko. Izt D 83. Esku dantza neskatxena nola egin. Ib. 84. Danbolin, esku-dantza, / musika ta jolasa. Tx B 195.
azpisarrerakoSense-104.2
b) Pelea, riña a manotazos.
Bi atsoren esku-dantza. Auspoa 63-64, 227. Alare geldirikan / eziñ ziran egon; / nonbait oien odola / irakiten zegon, / alako esku-dantzik / ez da ikusi iñon. iB. 229.
azpisarrera-105
ESKU-DIRU. "(V-ple), al contado. Esku-diru izan-ezik, elei ezer erosi Bilboko dendetan" A. Cf. OA 164: Eskuko diru.
azpisarrera-106
ESKU-DIRUTAN.
Al contado. " Esku-dirutan ordaindu nittun enkarguak " ZestErret.
azpisarrera-107
ESKU-HEDE. "Are-eskuede, areari eskuaz eusteko uztaia" EE 1930, 44.
azpisarrera-108
ESKU EDUKI. Ayudar, apoyar.
Speranzaz ezen ni baino sufizientagorik ere izanen zela obrán esku edukiren luenik. Dedic * 6v. Iainkoak esku eduki nahi draukula eta bere Spiritu sainduaz asistitu. Ins B, 1r. Bethiere esku eduki diezagun, gaitz guzietarik begiratzen eta ontasun orotara gidatzen gaituelarik. Ib. E 7r. Nahi draukoán bere etsai guzién kontra esku eduki. ABC B, 6r.
azpisarrera-109
ESKU-EGOKI. "(G-to), hábil, diestro" A.
An lusuil batzu dituzu, gizon esku-egoki batek egiñak. Zait Sof 119. Buztin biguinean antze oneko gizon esku-egokiek burutu zutena. Zait Plat 43. Txukuna, sukaldari ona, langille izugarria eta oso esku egokia. JAzpiroz 222.
azpisarrera-110
ESKU EGOTZI. Golpear, pegar, atacar. Cf. ESKUAK EGOTZI.
Eliza sandu ontan esku egosten duenak. (Urdanoz, 1687). ASJU 1981, 101.
azpisarrera-111
ESKU-EGOZTE. Tocamiento, acto de poner las manos.
Berba txaar, esku egozte loi, laztanga ta onelango zantarkerijak. Mg CO 213.
azpisarrera-112
ESKU-EGUR. "(V-arr), leña gruesa" A s.v. egur.
azpisarrera-113
ESKU-EMAILE.
azpisarrerakoSense-113.1
a) Ayudante, que ayuda. "Aide" Dv.
Eta oraikoek ere balute halako esku-emaille bat. ES 178. Laguntzaille aundi zera, eskuemaille sarriko ta ateralari gera bageko. Iñarra Ezale 1897, 364b (hay otro eskuemaille sarriko en la misma pág.).
azpisarrerakoSense-113.2
b) (El) que entrega en mano.
Aita nuen saltzaile, ama diruen artzaile: / nere anaia Bernardo mairu-errira eskuemaile. A EY IV 150 (se trata de una corrección de Azkue; en el original (v. A CPV 471) entregatzaile ).
azpisarrera-114
ESKU EMAN. v. ESKUA EMAN.
azpisarrera-115
ESKU-EMANKA. Dando la mano.
Eskuemonga, agurka, iakinnaika; aruntz, onuntz, saltoka, deiez. Ag Ioan 109. Elizatik athera arau, jaun eta andere ostea hasi da moltxoka berduratzen, agurka, esku-emanka, sorbaldari ttapalakoka. Herr 19-9-1963, 2.
azpisarrera-116
ESKU-EMATE.
azpisarrerakoSense-116.1
a) Ayuda.
Etzautzu iduri egintza ederrenetarik bat litakela, haur batzuer esku emaite hori? JE Bur 208.
azpisarrerakoSense-116.2
b) Apretón de manos.
Gero, oi dana, agur bein ta berriz, esku-emate luzea ta berreun aotako "izan ongi [...] agur". A Ardi 72s.
azpisarrera-117
ESKUEN ARTEAN. "Maintenant" Ht VocGr 381. No encontramos ningún ej. claro en esta acepción.
azpisarrera-118
ESKUEN GAINEAN.
Zer izanen baita ere ethorkizunaz, gero Iainkoaren miserikordiara ihes eginen badugu ere, orai eskuen gaiñean, presentean, eztugu, bekhaturik ez egiteagatik, plazerik utzi nahi. 'Ahora, al presente' . Ax 147 (V 96).
azpisarrera-119
ESKU-ERAGITE. Movimiento de manos.
Zeinbat gorputzeko gorabera ta esku eragite oria egiten. Mg PAb 151.
azpisarrera-120
ESKU-ERROTA. Molinillo.
Guk esku-makina txiki bat edo esku-errota bat gendukan garia egotzeko. Mai-ertza bati lotzen zitzaion, da fuego eskuz. Albeniz 20.
azpisarrera-121
ESKU-ERRUGABE. Inocente.
Nor egongo da Aren toki santuan? Esku-errubagea ta biotz-garbi dana. Ker EMeza 30 (ap. DRA).
azpisarrera-122
ESKU HERTSI (Sal, -rs- R; e. ertxi Ae). Ref.: A; VocPir 252. Puño.
azpisarrera-123
ESKU-ESKAILERA. Escalera de mano.
Piñu luzeak badira, esku-eskallara arintxoak ez dira gaizki etortzen. Munita 94. Orman gora barriro igoteko, esku-eskillara bat ezarri eban egoki. Erkiag BatB 96.
azpisarrera-124
ESKU-ESKU. "La main dans la main" Lh.
azpisarrera-125
ESKU-ESKUAN (c. sg. A). "Muy a mano, al alcance de uno" A.
Mandatutxo bat egin ezkero txoria / Esku eskuan eukan, naiz izan txikia. AB AmaE 279. Esku eskutan daukazu beti / nai dan aukera guzia. Basarri 157. Emen dozu, irakurle, esku-eskuan bizkaierazko leenengo Biblia. Ker V. Iñork esku-eskuan / jarrita sarrera, / kotxian juanera / eta etorrera [...] / danak utzita gaxo / juan naiz oera. Olea 77.
azpisarrera-126
ESKU-ESKUKA. "(V-arr-arrig), marro, juego de niños" A.
azpisarrera-127
ESKU-ESKURA. "Esku eskura ematea, remettre en mains propres" Dv.
azpisarrera-128
ESKU-ESTALKI (V, G ap. A; Lar in Aq 1392). Guante. Cf. eskularru.
Nola Jakoben eskuetako illeak ez baitxekizkon haren larruari, baiñan xoilki esku-estalkitzat baitzituen. He Phil 278 (SP 277 esku larruei). Korbata, lazo, traje, liburu, gurutze, esku-estalki eta lore... Zendoia 18.
azpisarrera-129
ESKU-ESTU. Avaro.
Erritarrak be eztira begikuak, esku-estu ta gaiztuak baño. BAizk Ipuin 19.
azpisarrera-130
ESKU-ESTUTU. Apretón de manos.
Esku estutu bat emon genduan. Gerrika 210.
azpisarrera-131
ESKU-ESTUTZE. Apretón de manos.
Nola parre, itzketa ta esku estutzeakin likatuko ez da bere biotza? Mg CC 186. Esku estutute amorezkuak. Mg CO 68. Esku estututiak desonestubak. fB Olg 68. Esku estutute, txitximur, mokorkada. JJMg BasEsc 133. Jo bada, adizkide maittia, biotzaren bultzadai laguntzera datorren bosteko ta esku-estutze ori! Echta EEs 1915, 56. Irurok adiskide-antzo esku-estutze bat egin. Or Mi 14. Guztiak alkartuta an izaten diran ongi-etorriak, esku-estutzeak eta, baldin baserritarrak ez ba-ziran, muxukak neskaen artean. Anab Usauri 24. Parrak, esku-estutze ta agurrak. Lab EEguna 117.
azpisarrera-132
ESKUETAKO EHUN (AN-larr ap. A EY I 230), ESKUETAKO OIHAL (AN-larr ap. A EY I 448). Sudario.
azpisarrera-133
ESKUETAN (Precedido generalmente de genitivo). (Estar, etc.) en mi (tu, su, etc.) mano, (serle, etc.) posible. v. ESKUAN.
Nere denborako eta eternitateko ongi edo gaizki izatea eskuetan daukan [...] Jainko handi haren adiskide. Dh 118. Nai badogu benetan aberats izan, geure eskubetan daukagu, nai izan geunkian baño aberatsago izatia. Astar II 164. Othe da gauzarik nik izan-uste ez nukeenik, baldin nere aita edo ama lurrekoen eskuetan balago? Dv LEd 89. Nire eskuetan balego [...] euskaldunai emongo neuskioez [...] lurrak. Ag AL 46s. Ez berorren eskuetan balego. Ag G 30.
azpisarrera-134
ESKUETARA. A mano. v. ESKURA (b).
Ondikoz!, ez dut eskuetara Etxaon, Euskalerriko Verlaine delakoa, ta ez dezazuket ezer esan. Or EEs 1927, 214.
azpisarrera-135
ESKUETARA HELDU. Pelear, llegar a las manos.
Aurkituten ziran alkarri begira, baña eskubetara eldu baga. JJMg BasEsc 175s. Elzen dira eskubetara, pelietan dabe guztijak sendo. Astar II VI.
azpisarrera-136
ESKUETARA ETORRI.
azpisarrerakoSense-136.1
a) Pelear, llegar a las manos.
Neuk deituten nituban [arerijuak], neuk puztu eskubetara etorri zitezan. Mg PAb 202. Zagoze bada prest ta sendo, arerijuakaz eskubetara etorri biar dan orduko. Ib. 205.
azpisarrerakoSense-136.2
b) Someterse a la obediencia. v. ESKURA ETORRI.
Beste baga beinguan etorri zirian bere eskubetara [soldadu matxinatubak] . Mg PAb 208 ( VersBasc 14 bere eskura ).
azpisarrera-137
ESKUETARA JOAN. Reprender. v. ESKURA JOAN.
Konfesorea juan ez dakijen ezertan eskubetara. Mg CO 220.
azpisarrera-138
ESKUETARAKO. "Eskuetarako asarrerik ez, sin desavenencias como para venir a las manos (dar bofetadas) (ms. Bonaparte)" A EY III 275.
azpisarrera-139
ESKUETARA SARTU. Llegar a las manos.
Baña zemakun (amenazu) asko ixan-arren eztira eskubetara sartzen. Kk Ab I 92.
azpisarrera-140
ESKUETATIK, ESKUETARIK, ESKUETATI .
(Tras gen.). De manos de. v. ESKUTIK.
Lehen ere begietan hadukat eta gero bada lehen bada ene eskuetarik joanen haiz. " " Has de morir en mis manos o por mis manos" . (Améscoa, 1566) " . ReinEusk 62. Jente kruel oen eskuetati eriotzea gustadu. Lazarraga A, 1154v. Ezin dukegu deus bortxaz zure eskuetarik, / Bañan othoitz onez dugu ardiatsten bertarik. EZ Man II 6. Orregatik beste nobizioak beren eskari edo memorialak Estanislaoren eskuetatik, edo onen bitartez, Ama Birjiñari ta Jainkoari presentatu nai oi zituzten. Cb Just 118. Zure erregaloebék zure eskuetatik errezeibitubeartgúnok. LE Prog 100. Zuk, Joanes, edan zazu; zuk ere, Domingo, / ene eskuietarik zenbait arno trago. Iraultza 74. Artu ezkero einbeste mesede Tiberioren eskubetati. Mg PAb 209. Ain modutan ze eztaukagu, eta ezin euki bere ginaike bere eskubetatik eztatorkigun gauzarik. Astar II 251. Zeure eskuetarik dodaz, Yauna, direanok. EL2 79. Ethorriko naizela Zeruko Erresumara, hor, zure eskuetarik errezibitzera lejalki gudukatzen direnei agindua den bethiereko khoroa. MarIl 87. Jaso bijotza zeruruntz, eskiñi Marijaren eskuetatik Jaungoikuari. Ur MarIl 3. Jainkoaren eskuetatik artutako mesedeai ondo erantzuten. Lard 16. Amabi Tribuetako nagusi edo Prinzipeen eskuetatik amabi zigor artu zitzala. Ib. 96. Eriotzea Ozinbeltz-aldetik dator, siñisgaiztokoen eskuetatik. Ag AL 81. Zure gogozko edozein erako eriotza, bere larritasun, beldur eta oñazeekin, gogo onez zure eskuetatik oraintxetik artzen det. ArgiDL 52. Errege egiten zuten unthadurak jada aspaldi ukhanak zituen Betelehemen Samuelen eskuetarik. Zerb IxtS 54. Nire eskuetatik beiñola yaso baitziñun esku-erakutsi zurrian. Zait Sof 85. Ikustekoak izaten ziran aren eskuetatik urteniko jantziak. Erkiag Arran 16. Dirua etorren errira kanpoko erosleen eskuetatik. Ib. 114. Beingoan [leziño on bat] artuko eben Don Pedroren eskuetatik. Bilbao IpuiB 147. Zure Aitaren eskuetarik badut kargu bat ukana. Xa Odol 265. Usterik gitxien zenduen eskuetatik be bai iñoz baño sarriagotan [batzen zan] . Gerrika 269.
azpisarrera-141
ESKUETATIK JOAN. "Eskuetarik goan da [...]. On emploie cette tournure pour dire qu'un homme divague, qu'il perd la tête. On s'en sert aussi pour dire que l'âge ou les infirmités l'ont rendu invalide" Dv. "Eskuutati juun, inutilizarse una persona" JMB At.
Gizon gazte bat jendearen itxura bera ere galdu hurrana, hain da mehea, ihartua eta eskuetarik joana. Prop 1895, 165. Ikusirik eskuara eskuetarik joaki eta tokitan kasik joana. HU Aurp 197. Zer zu hemen, Aita Garikoitz, hola mehatua eta desegiña! Bainan eskuetarik gana zare! Etcheb MGaric 220.
azpisarrera-142
ESKUETATIK LARGATU. v. ESKUETATIK UTZI.
azpisarrera-143
ESKUETATIK UTZI, ESKUETATIK LARGATU. Soltar, dejar, abandonar (sdos. prop. y fig.). v. ESKUTIK UTZI.
Baldin utz bazeneza harri handi bat eskuetarik, norat othe lihoake, goiti ala beheiti? Ax 109 (V 73). Baldin batzuetan tentazioneak hersten bazaitu huntarañokoan [...]; begirautzu halere animoa gal, edo armak eskuetarik utz. He Gudu 61. Arka hura zatzan Cariathiarimgo hirian, filistindarrek bere eskutarik largatu zutenetik geroz. Lg I 300. Haren lagunek etzituzten eskutarik utzi sareak. Lg II 293. Onthasun gaizki bildu hek eskuetarik uzten baditut. Dh 212. Bere seme ain ona eta maitagarria besarkatu zuen, eta eskuetatik utzi gabe, esaten zion: "ene seme, orain, bai, atsegiñez ilko naiz". Lard 61. Jakobek etzion bere arerioari eskuetatik uzten. Ib. 42. Zeñek uzten ditu eskubetatik ogei milla duro? Sor Gabon 38. Eskutatik ez utzi / ezpata zorrotza. Jaukol Biozk 62. Armak eskuetatik utzi gabe, lotu zituzten esku-muturretik eta abiatu ziren komisaria aldera. Izeta DirG 76. Alako ondasuna eskutatik ez uzteagatik. Berron Kijote 111. Ez dezazula, bada, zabarkeria edo uste okerren bat dela bide, [liburua] eskuetatik utz. MIH 163.
azpisarrera-144
ESKU-ETENDU. "(Vc), quitar a mano las malas hierbas" A.
Garija erne onduan biar da jorratu, esku-etendu, zalgia ta bedar txar guztija aterateko. Mg PAb 150.
azpisarrera-145
ESKU-EUTSI (V ap. A; Añ). Avaro. v. eutsi (2).
Gizon esku-eutsi lanez betea. Zav Fab, RIEV 1907, 531.
azpisarrerakoSense-145.1
( esku eutsiko ).
Lagun urkoari ordeaz emoteko esku eutsikoa izatea. MisE 58.
azpisarrera-146
ESKU-EZARKA. Poniendo la mano, tocando.
Eskubak alkarri emonda, botaka, bulzaka, esku ezarka, gau illun ta bide bakarretan. Mg CO 132.
azpisarrera-147
ESKU EZARRI. v. ESKUA EZARRI.
azpisarrera-148
ESKU-EZARTZE. Tocamiento, acto de poner las manos; imposición de manos.
Egin deustez esku ezarte txar ta laztanak. Mg CO 155 (CC 110 eskuka ta oratze). Zeinbat esku ezarte ta musuka gaisto? Ib. 132. Nere esku-ezartzez zuregan duzun Yainkoaren antzia piztea. Ol 2 Tim 1, 6 (Ker, IBk e IBe esku-ezart(z)e ).
azpisarrerakoSense-148.1
Golpe con la mano.
Belar[r]ondoko ain sendo ta zolija, zein da ikariaz ta uste bagako esku ezartiaz, jausi zan beera. Mg PAb 106.
azpisarrera-149
ESKU-GAIN.
azpisarrerakoSense-149.1
a) (gral.; esku-gan V; esku-gane V-ger-m). Ref.: A; Holmer ApuntV (eskugane); Elexp Berg. (Sust.). Dorso de la mano. Cf. eskugain.
Millizkatu zion Arzaiari esku gañea [sic] . VMg 41. Ganzutzen dira esku zabalak, baña gaixo dagoana Apaiza bada, eskugañak. AA I 537. Esku gaiñetako zan guztiak agirian ikusten iakoz. Ag AL 24. Beatzen artetik esku gañera ateratzen zen [garra] . Goñi 64. Mun egieutsan esku-ganean. Echta Jos 344. Esku gañekin bibotiak garbituaz. Iraola 44. Ikusi nere esku-gaiña / pagopearen lur-gaiña. Or Eus 372. Aurpegia margul eta eskugain argaletan zaiñak agirian zitun. TAg Uzt 180. Esku ganeko azala urratu eban. Erkiag BatB 76. Eskugain legun, ikutu samur. Gazt MusIx 213. Ezkerreko esku gaiñeko zaiñak aizkora txiki batekin ebaki zituan. JAzpiroz 38.
v. tbn. A BGuzur 118.
azpisarrerakoSense-149.2
b) (Adv.). "Esku-gain jokatu (bolotan)" AArrue (comunicación personal).
azpisarrera-150
ESKU-GAINEAN EROSI. "Esku-ganean erosi (V-och-ger), comprar las cosas de segunda mano, usadas" A.
azpisarrera-151
ESKU-GARBI (V, G, L). Ref.: A; Etxba Eib. Honrado; inocente. "Persona sin vicio de robar" A.
Jesusen ikasleak berriz esku garbi gelditzen ziran. Inza Azalp 76.
azpisarrera-152
ESKU GARBIKO ( esku garbiko V-gip; e. garbitako AN-gip) Ref.: BU Arano; Elexp Berg.
Honrado, que no roba.
Izan zaite esku garbikua. Mg PAb 71.
azpisarrerakoSense-152.1
(Con comparativo).
Ni baiño esku garbiagokorik eztauka lurrak gaiñean. Urruz Zer 61.
azpisarrera-153
ESKU-GEIKI (Lar; e.-geiko A). "Licencioso" Lar. "(V?, G?, AN?), licencioso, libertino" A.
azpisarrera-154
ESKU-GIBEL.
azpisarrerakoSense-154.1
a) (Sal, S ap. A; SP, Deen I 124, VocB). Dorso de la mano.
Ene emastia[k] eskugibeletan pot egiten derautzu, bai eta nihaurek ere. CartEsp 465. Esku-gibelaz doi doia xukatu zuten kopeta. Barb Sup 184.
azpisarrerakoSense-154.2
b) (SP A y Dv). "Le baisemain de l'Église" SP.
azpisarrerakoSense-154.3
c) "Canal" Dv.
azpisarrerakoSense-154.4
d) "(BN-mix), jugar de revés a la pelota" A.
azpisarrerakoSense-154.5
(esku-gibelez). De revés.
Zoin ederki zabilaten pilota, airetik eta punpetik, besagainez, besaspiz eta oro bat esku-gibelez. (1907). DRA .
azpisarrerakoSense-154.6
e) Ayuda.
Beretako aunitz bear dunak, bertzei esku-gibel gutxi ematen dio. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 157.
azpisarrera-155
ESKU-GIRO. Acierto, tino.
A. Ribadeneirak oi duen esku-giro onarekin eskribitzen duan bezela. 'Acierto' . Aran SIgn 111.
azpisarrera-156
ESKU-GIZEN. "(L-ain), dadivoso" A.
azpisarrera-157
ESKU-GORDARI. "Guantes [...] eskugordariak <-raic>" Lar in Aq 1392 ( A)
azpisarrera-158
ESKU-GORDE. "Cicatero, mezquino (FSeg)" A.
azpisarrera-159
ESKU-GURDI (V-ple, AN-5vill ap. A; esku-burdi V ap. A). Carretilla de mano.
Esku-burdija konponduteko. Altuna 60. Esku-burdi barrija erosi dot-eta. Ib. 60. Lau illabeteko bere lenengo semetxua esku-burdian ebala. Gerrika 121.
azpisarrera-160
ESKU-IHAR (El) que tiene una mano inutilizada.
Esku eiharra sendatu. Lc 6, tí. Bertan gizon bat esku-igar. Ol Mt 12, 10. Beste bein ere sinagogan sartu zan, ta esku-igar bat zegon an. Ol Mc 3, 1 (Or gizon bat esku-igarra; Arriand gixon beso-igerra). Gizon esku-igarra sendatzen du. Ir YKBiz 113.
azpisarrerakoSense-160.1
( esku-ihardun ). (El) que tiene una mano inutilizada.
Esku eiharduna sendatu. Mt 12, tí. Eta han bazen gizon esku-ihardun bat. Dv Mt 12, 10.
azpisarrera-161
ESKU-IDOR. Avaro.
Bere nagusi esku-idor ta zekenaren onerako. Erkiag BatB 130.
azpisarrera-162
ESKU-IKUTU. v. ESKU-UKITU.
azpisarrera-163
ESKU-HIL (V-m, G, AN-gip ap. A; Lar, Añ, H). Manco.
azpisarrerakoSense-163.1
( esku-hildu ). "Mancar" Lar, . "(V, G, AN), quedarse manco" A.
azpisarrera-164
ESKU-IMINTZIO. "Ademán (G-azp)" A Apend.
azpisarrera-165
ESKU-INDAR.
azpisarrerakoSense-165.1
a) Energía manual.
Bere esku-indarraren poderioz urratzen du egurra. Garm EskL I 136.
azpisarrerakoSense-165.2
b) Poder, dominio. Cf. esku-indarra gauz on asko egiteko en AA III 372, probablemente una yuxtaposición.
Ba du orrekin esku-indarra / maite-miñaren atzaparrak. " Imperio" . Berron Kijote 162.
azpisarrera-166
ESKU-IRUDI. Escultura (?).
Erri guztia Sudan-go erara zegoan egiña ta baita nere hoteleko esku-irudi politak: sudandar batek egin omen zituan, iltze bat, listari bat eta laban bat besterik ez zituala. Anab Aprika 88.
azpisarrera-167
ESKU-ITOI. "Gota a las manos" Lar, Añ y A.
azpisarrera-168
ESKU-ITSU. "Esku-ütsü (S), maladroit de ses mains" Lh.
azpisarrera-169
ESKU ITXI.
azpisarrerakoSense-169.1
a) (Lar; eskutxi G-nav ap. Iz Als). "(A) puño cerrado, ukabillaz, esku itxiaz" Lar. "Eskutxiya, el puño" Iz Als.
azpisarrerakoSense-169.2
b) " Esku-itsi, cicatero (FSeg)" A.
Ezpaiñ estu ta esku itxi agertzen intzan, ire biotz ona eskutatu naian. ABar Goi 75.
azpisarrera-170
ESKU ITXIKO.
Avaro, tacaño.
Ezaitez izan esku-itxikoa, Jaungoikoak iñork baiño obetoago daki zorrak ordaintzen. EgutAr 12-6-1962 (ap. DRA ).
azpisarrera-171
ESKU-ITZULI. Tino, habilidad manual.
Badire itsu langileak, asko lan gaixtotan edozoin bezen trebe, esku-itzulia behin hartuz geroz. HU Aurp 189.
azpisarrera-172
ESKU-JARDUN. Trabajo, ocupación.
Euskera utsa bai miñean eta esku-jardunetan. Ezale 1897, 178a.
azpisarrera-173
ESKU-JOKO.
azpisarrerakoSense-173.1
a) "Juego de manos [= 'gesticulación burlesca']" Lar. Añibarro trae eskujoka, sin duda errata por -koa.
azpisarrerakoSense-173.2
b) Juego de la mano, movimiento de la mano.
Badirela, gizon ala emazte, berek bakartasunean asetzen dutenak [...]. Harri, landare, tresna, esku joko, ez da kitzikagailurik gozatzeko on etzeienik. JE Bur 110.
azpisarrerakoSense-173.3
c) Habilidad.
Iñor zauritzeko edo lurreratzeko esku-jokorik. " Maña" . Berron Kijote 16. Esku-jokoz saiatzeko asmoa artu zuan. " De su industria" . Ib. 217.
azpisarrera-174
ESKU-JORRAI. "Esku-iorrai (Sc), azuela" A. "Doloire" Lrq.
azpisarrera-175
ESKU-JOTALDI. Pelea, lucha.
Zeure lagunagaz eukiriko aserraldi, esaka gaisto, esku jotaldi ta ezkonduen arteko bekatuak. EL1 133.
azpisarrera-176
ESKU-JOTZE. Pelea, lucha.
Deungaro esakaak, esku-yoteak, eta onelangoak. EL2 142.
azpisarrera-177
ESKU-KAKO (S (kha-), R ap. A; esku-gakho Lander ap. DRA). Ladrón; timador, estafador. "Escroc, eskia khako" Foix (sic., tal vez por eskia khako ükhen o similar).
Etxe-igesi dabiltzan esku-kakoeri / ukatzen ditiete zintzur eta biri. "A los de mano enganchada [...] (a los gitanos)" . Or Eus 12. Abazuzaka doaz lapur eskukako aiek. Zait Sof 135. Diru-zain ona, zuzena baliz, lapur esku-kako ere bera lizake, arrezkero. Zait Plat 95.
azpisarrera-178
ESKU-KANABERA (-ña- Lar, Lcq 168). "Caña de Bengala, junco, bastón" Lar.
azpisarrera-179
ESKU-KANDELA. Vela.
Aror non berpetati erexegin zirian berez esku-kandela guztiak kristiñauak eukeezanak. MisE 169.
azpisarrera-180
ESKU-KAPELA. "Zoquete" A.
azpisarrera-181
ESKU-KATE. Grillete.
Zirgillo eta esku-kateak / naizta beste agiriak / eliz-barruko ormetan zintzil / uzten zituzten guziak. SMitx Aranz 92.
azpisarrera-182
ESKU-KAXETETAN. "(S), juego de niños que consiste en cruzarse unos las manos para que se sienten otros" A (se trata obviamente de una expr. adv., no de un sust.).
azpisarrera-183
ESKUKO (Lar, Añ). De mano, manual. Cf. eskuko.
Pitxarrak, inbutubak, / parol eskukoak. Echag 120. Eskuko pañueloa. Arr GB 12. Izkillu luzeak, lerkorrak [...], eskuko bonbak. "Bombas de mano" . EAEg 16-5-1937, 1664 (v. ESKU-BONBA). Moda zaharreko eskuko zakua amultsuki gerriari kontra herstutuz. Mde Pr 152. Matasea egiteko tresnea [...]. Eskukoa zan. Iz LinOñ 181. Emazteki baten eskuko xakuaren hartzea. JEtchep 113. Linterna edo eskuko argia zuenak errezago egiten zuen. Zendoia 44. Martxatik atara eta eskuko galgie emon neutsan [kotxiari] . Gerrika 163.
azpisarrerakoSense-183.1
Sortu zan eskuko soiñu-jole bat errian bertan.BAyerbe 18 (cf. eskusoinu).
azpisarrera-184
ESKUKO HAMABOST. "(V), negocio redondo, litm.: quince de mano" A.
azpisarrera-185
ESKUKO DIRU, DIRU ESKUKO (Lar, Añ). "Dinero contante" Lar y Añ.
Fiatura saldu dituan gauza aetan [...] eraman ote debean eskuko diru pronptoan balio zeban baño prezio geiago. OA 164.
azpisarrerakoSense-185.1
"Argent pour usage quotidien ou pour emploi imprévu. Ez naiteke bada eskuko dirurik gabe geldi " H.
azpisarrera-186
ESKUKO LAN. Trabajo manual. Cf. ejs del tipo etzuela aien eskuko lanik iñork erosiko (Lard 518). v. eskulan.
An erakusten zaie eskuko lana, an erakusten zaie gurasuari zor dioten obedientzia eta errespetoa. Ag Serm 339.
azpisarrera-187
ESKU-KOLPE.
azpisarrerakoSense-187.1
a) Ayuda, socorro. v. eskukaldi (2).
Bortz esku kolpe dute eman beharreri, / Dirudunak ez daki egiten hobeki. Hb Esk 147.
azpisarrerakoSense-187.2
b) Golpe de mano, ataque rápido.
Hiruzpalau aleman esku-kolpe ttipiren urruntzeko eta geronek bertze hainbertzeren egiteko denbora. Zerb Gerlan 104.
azpisarrera-188
ESKU-KOTXE. Silla de ruedas.
Arrastaka-arrastaka sukaldeko lanak egiten ditu. Ortarako esku-kotxe txiki bat badu, ta arekin ibiltzen da. Ataño MLanak 11.
azpisarrera-189
ESKU-LABUR (V-ple-ger-m, G-to, AN-gip ap. A). Avaro.
azpisarrera-190
ESKU LABURREKO (Añ). Avaro. "Corto, miserable" .
Ez jaoka zure alako anditasun bati, urri, estu ta esku-laburrekoa izatea. Ur Bisit 89 (ap. A).
azpisarrera-191
ESKU-LASTER. "Expéditif au travail" Foix.
Badakiagü zer hizan / hire jitez eskü-laster. Casve SGrazi 96.
azpisarrera-192
ESKU-LAXAZALE. "(Celui qui commence à se) battre, eskü laxazalia" Foix.
azpisarrera-193
ESKU-LEHERGAILU. Bomba de mano.
Bakotxari esku-lergaillu mordo bana be emonaz. Gerrika 78.
azpisarrera-194
ESKU-LEHERKARI. Bomba de mano.
Zerbaiten zarata entzun zuanean, an jaurti zuan esku leerkari bat. AZink 68s.
azpisarrera-195
ESKU-LEHORTZEKO (H). Toalla de manos.
azpisarrera-196
ESKU-LEPO (V-gip ap. A Apend). Dorso de la mano.
azpisarrera-197
ESKU-LEUNKA. Acariciando.
Azken-gaitzean ene arreta ikusirik "zintzoa" esan zidan esku-legunka. Or Aitork 235.
azpisarrera-198
ESKU-LOHI (V-ple-ger-gip), ESKU LOHIKO (V-gip).
" Esku-loi [...], ladrón" A. " Esku loikua da ta billur izan " Iz ArOñ.
azpisarrera-199
ESKU-LOTU.
azpisarrerakoSense-199.1
a) Cautivo. "Esclavo (Darric)" DRA.
Haiñen erregeak dira / Zepoetan sarthuko; / Hainen nobleak orobat / Esku-lothu hartuko. Hm 100.
azpisarrerakoSense-199.2
b) Inactivo.
Laur hilabethe osoz auhendatuak egotu ziren, bainan ez hargatik esku lothuak. Prop 1906, 111.
azpisarrera-200
ESKU-LUZE. a) (AN-5vill, R-uzt ap. A). Generoso. "Franco, esku luzekoa" Añ.
b) "Ladronzuelo, ratero" Elexp Berg.
azpisarrera-201
ESKU-LUZEKA. Extendiendo la mano (para pedir).
Eskale zarkinak esku-luzeka soroski zerbait eskatu zionean. TAg Uzt 199. Eskean asteko lotsa, billa ta esku-luzaka asteko gauza ez izan-ta. Erkiag Arran 118.
azpisarrera-202
ESKU-MAILU ( GoiBur 272). Martillo de mano.
Esku mailu bat alzairatu. HerVal 180.
azpisarrera-203
ESKU-MAKINA. Máquina accionada a mano.
Guk esku-makina txiki bat edo esku-errota bat gendukan garia egotzeko. Mai-ertza bati lotzen zitzaion, da fuego eskuz! Albeniz 20.
azpisarrera-204
ESKU-MAKO. Rapaz, dado a apropiarse, robar. v. ESKU-KAKO.
Jaun xanfarin, xilodun kasko, / Edale, mandril, esku-mako. Zby RIEV 1909, 229.
azpisarrera-205
ESKU-MAKUR (V-m ap. A). Ladrón.
azpisarrera-206
ESKU-MAMI (AN-gip, B, Sal ap. A; VocB). Carpo.
Pilotarien esku-mamiko katxo bereziak. Lf ELit 275.
azpisarrera-207
ESKU-MAMUL (L-ain, R-uzt ap. A). Carpo.
azpisarrera-208
ESKU-MANDO. Grieta en la mano.
Nola pilotak hotzaren lagun esku-mandoak eta odol-gaixtoak sortzen dituen. Lf ELit 275.
azpisarrera-209
ESKU-MANERA. "(S-saug), industrie, gagne-pain. Esku manera khentü ditadazüt, il m'a enlevé mon gagne-pain" Lh.
azpisarrera-210
ESKU-MANGA. "(V-m), bionera, piececitas de tabla a proa, una a cada costado de la lancha, que se emplean para halar por ellas el harpón, etc." A.
azpisarrera-211
ESKU-MANKU. "Manco de manos" Lcc.
azpisarrera-212
ESKU-MANTAR. "(V-ger), trapo, arpillera de cocina" A.
azpisarrera-213
ESKU-MANTXU (V, G; -mantxo V-gip). Ref.: A (mantxu); Iz ArOñ. Manco de manos.
azpisarrera-214
ESKU-MARKA. Huella de la mano.
Bai maiak eta bai kuadruak esku-markak agirian dituzte. NEtx LBB 102. Gutik baizik, ordea, ez du eskumarka iraukorrik utziko. MEIG VIII 58.
azpisarrera-215
ESKU-MAHUNGA (BN-ciz ap. A; H). "Remanga, red de mano" A.
azpisarrera-216
ESKU-NABA. "Paume de la main" H.
azpisarrera-217
ESKU-NASAI (Lander ap. DRA). Generoso. Cf. eskunasaizia.
Ezti ditutzu, begithartos, esku-nasai. Prop 1906, 105.
azpisarrerakoSense-217.1
( esku nasaieko ).
Ez zuela nihon ere khausitu [...] Maoritarrak bezain amulsu, eskerdun eta esku-nasaieko zidurien fededunik. Prop 1906, 61.
azpisarrera-218
ESKU-OHE. Camilla, litera.
Gorpuak eskoge banatan ekarten. "Parihuelas" . Arriaga Lekob 45. Gurpildun esku-oe batean ateratzen zuten. TAg GaGo 102. Esku-oe batean eroana ziyoan. Ol 2 Mach 9, 8.
azpisarrerakoSense-218.1
Esku-ogetxo baten eroan bear izan eben. Ker 2 Mach 9, 8.
azpisarrera-219
ESKU-OIHAL (AN-araq, B, L-ain-sar ap. A; Dv, H; eskuojal VocZeg). Servilleta; toalla. "Paño de manos", "toalla" VocZeg. "Essuie-main" Dv y H.
Ta esku-oiala artu ta idortzen ziozkan bere ezpañak. Mb IArg II 342s. Zuek zeren lan orretarako [garbitzeko] beharko dezuten adiña ur ta esku-oial, eun mee, olanda ta ruan? Mb OtGai II 301. Aurpegia txukatzeko, esku-oial ordez yantzi-ertza erabilli dabela. Or Tormes 75.
azpisarrera-220
ESKU-OIN (Pl.). Pies y manos. v. OIN-ESKU. Tr. Documentado sólo al Sur. Hay testimonios desde mediados del s. XVIII.
Begir egiezu nere esku-oñei. Mb IArg I 292. Esku-oñetan lotu. AA I 410. Arako esku-oñ untzez zulatuak. EL2 227. Esku-oñak ebakirik. Lard 186. Aldendu nintzan, esku oñetan / Laztan gozoz mun egiñik. AB AmaE 14. Esku-oñak orziatuak. Arr May 29. Iltzez josirik esku oñetatik. Inza Azalp 14. Gurutzean ezartzen dituzu zure esku oñak. ArgiDL 96. Esku oiñak goxo limikatzen. Or Poem 520. Nere esku-oñak zulatu. NEtx Nola 39. Esku-oñak be guztiz daukaz motelduta. Bilbao IpuiB 209. Begiak bezain maite ta esku-oñak bezain bearreko. MAtx Gazt 48.
v. tbn. Enb 103. SMitx Aranz 133. Ir YKBiz 530. Munita 94. Erkiag BatB 38.
azpisarrerakoSense-220.1
Luzatzen diozkatzu esku-oñ-besoak.Mb IArg I 174. Erakutsi zizkien bere esku-oin-saietsak. Ir YKBiz 530s.
azpisarrera-221
ESKU-ONDASUN. Bienes muebles.
Lur-ondasunak naiz esku-ondasunak. Berron Kijote 137.
azpisarrera-222
ESKU ONEKO (V-arr-gip, G-azp, AN-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 2; ZestErret. Hábil. "Esku onekua, (adj.), de buena mano. Ez dot ikusi beste bat, aren moduko esku onekua gaixua zaintzeko" Etxba Eib. "Esku onekua izan, trebea, iaioa, egokia izan" ZestErret.
Zonbatenaz baita langile bat ernea, jakina eta esku onekoa. Arb Erlis 89.
azpisarrera-223
ESKU-ORGA. v. eskorga.
azpisarrera-224
ESKU-ORPO. "(Vc), parte posterior de la mano" A.
azpisarrera-225
ESKU-OTAR. Cesta de mano. "Otar onek eskuleku bat darama erdian" Garm EskL I 63. v. eskuzare.
Errirako esku-otarra. Ag G 54.
azpisarrera-226
ESKU-PALA. "Badil común, eskupalea" Añ. "Paleta de cocina" Ib.
azpisarrera-227
ESKU-PALANKA. "Esku-phalanga, levier de bois" H s.v. phalanga.
azpisarrera-228
ESKU-PALMA (AN-ilzarb, R). Ref.: Bon-Ond 140; VocPir 258. Palma de la mano.
azpisarrera-229
ESKU-PATA. Manaza.
Kurutze arrunt bat esku-pata batez atxikitzen zuela. Lf Murtuts 3.
azpisarrera-230
ESKU-PAÑO. "Toalla. Egunian egunian ipintzen dot eskupañu garbixa" Etxba Eib.
azpisarrera-231
ESKU-PENTSU. Limosna.
Abere bat erositakoan yaube barriak lenengo aurkitu dagian eskaleari esku-pentsua (limosnea) emon bear dautso. A EY I 30.
azpisarrera-232
ESKU-POILA. "(V-oroz-arr), haz, manojo" A.
azpisarrera-233
ESKU POLITEKO.
" Esku polittekua izan, trebea izan, iaioa. Bere lanian oso esku polittekua omen da " ZestErret.
azpisarrera-234
ESKU-POLTSA. Bolso de mano.
Apaltzerakoan, esku-poltsa idiki ta orduan konturatu dirurik ez zeukala. Anab Aprika 11.
azpisarrera-235
ESKU-POTOLO. "La palma de la mano" Iz ArOñ.
azpisarrerakoSense-235.1
" Esku-potolokaatxo bat, un puñadito" Iz ArOñ.
azpisarrera-236
ESKU-PUNTA. Punta de los dedos.
Etxeak ere bazun / pipi ta eltxarra [...] / gauz danak esku-puntan / ibilli bearra. Insausti 131.
azpisarrera-237
ESKURA.
azpisarrerakoSense-237.1
a) (Precedido de gen.). A cargo de; sometido a. "Hori lagunaren eskura dabila (B)" Gte Erd 223. "Oien eskura gelditu da ume ori (V-gip) [...] nere eskura utzi du (AN-gip)" Ib. 253.
Indar andiko Eskuadra Ingeles Almirante Vernon-en eskura zegoenaren kontra. Izt C 491. Orai beretik Jainkoaren eskurat uzten zaitut. Laph 87. Aitak egiña nuan ezkontza, / amak nai zuen artzia, / neronek ere pentsatu nuen / aien eskura jartzia. Xe 266. Utzi zuan gañerakua Jaungoikuaren eskura. Bv AsL 134. Kontriziozko, umiltasunezko eta Jaungoikoaren eskura egoteko aktoak. Ib. 195. Ori zure eskura uzten degu. Lab EEguna 98. Utziko al-didak nere eskura kontu au. TAg Uzt 288. Beraren [Sokrateren] eskura uzten zituzten aien buru-biotzak on-bidera eraman nai zituen. Zait Plat 103.
v. tbn. Arr May 80. GMat Goi 85.
azpiadiera-1.1
(Estar, etc.) libre, por su cuenta.
Eragiña zirudian [neskatxak], eta bakarrik izan arren, bere antzora ta eskura ibilteko modukoa. Erkiag BatB 74.
azpisarrerakoSense-237.2
b) A mano, a su alcance, a su disposición; cerca. "(V, msLond), cómodamente" A. "Eskura euki [...] tener a mano, cerca" Elexp Berg. "Eskura (izan, eon, euki aditzekin), zerbaitetarako prest edo eskuragarri [...]. Datu hioek ez dazkat eskura" ZestErret.
Nahi duenean doake bakura, arstoa eta arbalda dituena eskura. O Pr 326. Au da beti eskura daukagun bidea. AA I 285. Argalak, osasundun azkarrak bezin eskura daukagun gauza da otoitza. Inza Azalp 122. Berriro nere idazkia ikusazu, eskura ba-dezu beintzat. Ldi IL 90. Ausiko ziekean burua, bere eskura egon izan balitz, zartada batez. TAg Uzt 64. Orretarako, eskura dituzten eraman-ekarri mota guzietako gurdiak artuko dituzte. " De que se dispongan" . EAEg 8-4-1937, 1456. Luzatu gabe, an zuan eskura auntz zar maltzurra. NEtx LBB 188. Eskura zeukan gomazko zartaillua. Ib. 40.
azpiadiera-2.1
"Eskúratxuao ifíni [...] un poco más a mano" Iz ArOñ s.v. igásitxuao.
azpisarrerakoSense-237.3
c) (V-arr, G-azp, AN-gip, B, BN-arb). Ref.: Gte Erd 212; ZestErret. (Pagar) al contado. "Kotxiak eskura ordaintzeatik ehun milla pezta gutxiyo huan" ZestErret.
azpisarrerakoSense-237.4
d) "Eskura bildu, recoger con la mano. Eskura biltzen den sagarrak aunitz geio irauten du" Asp Gehi 241.
azpisarrera-238
ESKURA HARTU. Recibir.
Estimatuko duzie [letra hau] / Norbaitek, agian, / Eta zuk Yaun Bikarioa / Eskura hartzian. LuzKant 122.
azpisarrera-239
ESKURA EKARRI (eskurat e. Dv). Someter a la obediencia. "Eskurat ekharri dut, je l'ai amené à la soumission" Dv. Cf., con el sentido de 'traer a la mano', ya en RS 492.
Pasione ez eziak eskura dakarziena. Mb IArg I 272. Ekarri zituen bere eskura gaizki zebilzan Alemaniko Prinzipe guziak. Ib. 198. Pasione guziak eskur-ekarzea. Ib. 217. Asmo onegaz edegi jaruakez askori begiak, ta ekarten dira eskura. CrIc 86. Gerora ezin ekarri dirala eskura. VMg 58. Areek eskura ta errazoera ekartiagaz desesperauta. fB Ic I app., 8. Saritxubakaz eta kastigu eurai jaokeenaz, ekarten dira erraz eskura umiak. JJMg BasEsc (ed. 1845) 24.
azpisarrerakoSense-239.1
Gauzak ain eskura ekarri ondoren [...] gizon aren trakeskeriak etengo zuan, ba, ain gogoz prestatutako lege-ezkontza! NEtx LBB 64.
azpisarrera-240
ESKURA EMAN (G-azp; Lar, Añ (e. emon); eskureman -rr- VocS), ESKURAT EMAN. Dar en la mano, entregar en mano; entregar. "Entregar" Lar y Añ. "Livrer" VocS. "Zerbait norbaiti bitartekorik gabe eman edo norbaiten eskuetan jarri" ZestErret.
Zergatik erramüz benedikatzen eta eskiala emaiten dira erramiak prozesioniala joaitian? Bp I 142 ('ponerse en la mano'?). Eman zidaten kañaberazko zetro bat eskura. Mb IArg I 152. Nihor ez da izatu bere Aita amulsuak utzi izan daroen ogia [eskalduunei] eskurat eman daroenik. He (pról. del Nuevo Testamento). Giltza atera ta hura eskura eman ta esan zion [...]. Mb IArg II 270. Emoten deutsa kandela isiua eskura. JJMg BasEsc 50. Mezatan biar dirian gauzak diakonubari eskura emotia. fB Ic III 287. Presuna batek eskura eman zaindan hiru diru peza. MarIl 75. Beraren oñetan jarririk ezpata eskura ematen ziola. Izt C 464. Nik eskura eman edo entregatuko dizutet. Lard 437. Gurutzefika eskura ematen darotate. Dv LEd 166. Alanbearrak eustalako au emon eskura. AB AmaE 444. Bere anima eskura emateko deabruari. Arr May 150. Boz-emaile guzieri Eskualdun gazetaren hel-araztea, eta ikusten nintueneri neronek eskuremaitea. HU Zez 49. Ez emon sartarik eskura. Otx 39. Bilbaon eskura eman ez ta korreoz bialduko [sic] agindu nion. Or BM 8. Eta neskiak eman zion arrautza ori eskura. And AUzta 49. Neuk paper guztiak eskura emonda gero. Erkiag BatB 105. Aspertu zanean, soka eskura eman zidan. JAzpiroz 141. Lotsa izan biar [lerro trakets onek] iñori edo edonori eskura emoteko. Gerrika 13.
v. tbn. Añ EL2 219s. Apaol 45. Lab SuEm 193.
azpisarrera-241
ESKURA ERAKARRI. Hacer someter.
Blasfemigille gaiztoak eskura erakarzeko ezarri zituzten lege ta kastigu egokiak. Mb IArg I 118.
azpisarrera-242
ESKURA ETORRI.
azpisarrerakoSense-242.1
a) Someterse a la obediencia.
Eria gozakaitz egonagatik [...] gozatuko da, ta eskura etorriko da. Cb Eg III 285. Beingoan paketu [soldadu matxinatuak] ta etorri ziran bere eskura. Mg VersBasc 14.
azpisarrerakoSense-242.2
b) (Con aux. intrans. bipersonal). Venir bien, resultar factible, venir la oportunidad.
Goitu ta galdutzat daukadaz arerijuak, ta deritxat eskura legez jatorkula euren ondamendija. Mg PAb 207. Betetan badituzu zeure gurari okerrak, eta guztija erara ta eskura bajatortzu. Ur MarIl 30. Eskura zetorkion zerbait eskatzen ziola. Lard 175. Eztegura da lagun gazteak / eroatea zerura / gauza guztiak etorten iakez / orduan berez eskura. Azc PB 62. Eta gauzak eskura datozkigun ezkero, zergatik ez jaso aukeran deguna? NEtx LBB 84. Ogei urtegaz olako bat eskura etorrita, nok itxi? Gerrika 159.
azpiadiera-2.1
(Con txori, uso fig.).
Jacatik Huescara [Karlos errega], / andik Barbastrora, / gero etorri zaigu / txoria eskura. Echag 163. Baiña nola arrimatu itz egitera? [...]. Buru austen nenbillela nola pentsatu eziñez, eta uste ez nuala, txoria eskura etorri zitzaidan. JAzpiroz 160. Ez neban dudan denpora alperrikorik emon. Berez eskura etorritako txoriari eskapetan itxi? Gerrika 161.
azpisarrera-243
ESKURA JOAN. Reprender.
Nai due Konfesorea ez eskura joatea ezertan. Mg CC 148. Gizon koskor batek beren buru balute bezela, eskura joan eta agindu naiko ote zielakoan. 'Irles a la mano' . Aran SIgn 38.
azpisarrera-244
ESKUREAN IZAN, ESKUREN IZAN. Tener como cómplice.
Konsolatu oi da Profetisarekin, / eskuren duela alferiz Matxin. PasqTo 21s.
azpisarrera-245
ESKURIK ESKU.
azpisarrerakoSense-245.1
a) (-tik Lar, Añ). De mano en mano.
Emaztekien yolas bat da. Eskurik esku bola bat gordetzen dute. A EY IV 286. Eskurik esku iraulka erabilliarren, ezta iñoiz birrintzen atzartean itsatsi baizik. Ibiñ Virgil 87.
azpisarrerakoSense-245.2
b) "Eskurik esku, jugar mano a mano (V-gip)" A EY III 307.
azpisarrerakoSense-245.3
c) Tomando de la mano, con las manos unidas.
Besorik-beso, eskurik-esku, / maite biak geldi dira. NEtx LBB 261.
azpisarrera-246
ESKU-SABEL (Añ). Palma de la mano.
Egozten ere zuen aoko arnasea esku sabeletara. VMg 87. Ao batekin berotu zinituen arnasa emanda esku-sabelak. Ib. 88.
azpisarrera-247
ESKU-SAKELA. Bolso de mano.
Amaitzen ziraneko, beste hainbeste zeraman amak esku-sakelan. Osk Kurl 190.
azpisarrera-248
ESKU-SARE (G, L, BN ap. A; Dv). "Filet de pêche attaché à deux bâtons qu'on tient avec les mains" Dv. "Remanga, red de mano" A.
azpisarrera-249
ESKU SARTU (Intrans.). Comprometerse en una tarea. Cf. ESKUA SARTU.
Esku-sarthu naiz neroni [...] moldaturik uzteko. Prop 1898, 89. Misionestak ez dire beharko egiteko hetan esku-sarthu. Prop 1899, 150.
azpisarrerakoSense-249.1
(Part. en función de adj.). " Esku sarthua, hardi à mettre la main à la besogne" Dv.
azpisarrera-250
ESKU-SARTZE.
azpisarrerakoSense-250.1
a) Intervención.
Ortan esku-sartzerik ez duzula izango-ta, agiraka ari zera. Zait Sof 38. Edozein gauza esplikatzeko, Jainkoaren esku-sartze berezi bat nai duten oietakoak bagiña. Vill Jaink 51.
azpisarrerakoSense-250.2
b) "Acción de meter mano. Hango eldu biharra, ango eskusartzia..." Elexp Berg.
azpisarrera-251
ESKU-SASKI. Cesto.
Bi bil-saski egiñarazi ta esku-saskiari belarriak yarriazi zitiguna. 'Petit cabas' . Or Mi 5. Lusaski gorriak, eskusaskiak, laister saltzen diren seska-saskiak, añar-isatsak eta abar. 'Coffins' . Ib. 6.
azpisarrera-252
ESKU SENDOR. "Esku arina, esku sendorra, literal., mano ligera, mano pesada. Se dice del oficial que cobra poco o mucho por su trabajo. Gure herriko zurginak esku arina, sendorra du" Asp Gehi 242.
azpisarrera-253
ESKU-SILLA. Silla de mano.
Ekarten zutela esku-silla edo katabera batean Loiolaraño zenbait gizonen artean. Aran SIgn 9. Amabi amabietan agertu da eskusilla baten, aidean, len ikusi dogun irudi zuri maitagarria. Ag Ioan 231.
azpisarrera-254
ESKU-SOINU. Ruido de aplausos. Cf. eskusoinu.
Esku soinua amaitu orduko, barre algarak hasi ziran bazter guztietatik. Osk Kurl 177.
azpisarrera-255
ESKU-SOKA.
azpisarrerakoSense-255.1
a) "Draga lotzeko lokarriak" EEs 1930, 37. "Cuerda que se usa para acarrear haces de hierba al hombro" Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-255.2
b) Cadena de personas unidas por las manos.
Mutillak Auzetxera berriz esku-sokan / etorri-legez doaz soiñu jakin ontan. Or Eus 26.
azpisarrera-256
ESKUTAKO LAN.
" Eskutako lan, eskulana, laborea. Garai batean eskoletan bordaketan egiteari, josten aritzeari eta abar deitzen zitzaion. Eskolan eskutako lanak asko ite genittun " ZestErret. v. ESKUKO LAN.
azpisarrera-257
ESKUTAN. v. ESKUAN.
azpisarrera-258
ESKUTARTE. v. ESKU ARTE.
azpisarrera-259
ESKUTIK.
azpisarrerakoSense-259.1
a) (Precedido de gen.). Por obra de, de mano de; por medio de.
Bana zure eskutik dudan salbatzeko bidia. E 79. Sufritzen duten guzia Iainkoáren eskutik eta probidenzia onetik heldu dela. Ins B, 7v. [Prozesoa] igorri dadin Franziako Konsejuara zure eskuti. MRos 10.1r. Zerengatik bizitzea baitut zure eskutik. EZ Man II 20. Etsaiek egiten derauzkiguten atsekabeak, Iainkoaren eskutik heldu direla. Ax 303 (V 202). Itxeden daikean Jaungoikoaren eskutik eskarmentu andiren bat. QA 67. Jaungoikoaren eskuti datorkiguna. Lar SAgust 16. San Juan Baptistaren eskutik bateatzen. Cb Eg III 326. Etsaieen eskutik galdu dudala bizia. Lg I 297. Gizonen zortea, / Biziaren epea, / Jaunak bakarrik ditu / Bere eskutik gelditu. Monho 140. Gauza berenez andiak ez diranak ere anditzen [...] badira Erregeren eskutik datozenean. AA III 340. Artuten dituzala [gatxak] jaunaren eskutik etorrijak legez. Astar II 248. Bi persuna ükhen dütüzü insolenki galerazi, / Zure esküti etzienik heriotzia merexi. Etch 626. Zitalen eskutik / ez du izango iñork / beñere gauz onik. It Fab 80. Jainkoak egin ditu gizon guziak, eta laborarien eskutik hazten ditu. Dv Lab 8. Ill adi emen neure eskutik. AB AmaE 454. Zonbaitek akhabatu zuten bizia beren eskutik. Elsb Fram 126. Jendeak laborarien / eskutik ditu denak. Zby RIEV 1909, 108. Abade Iaunen eskuti / baina Pepitan buruti / izan zan kartau. Azc PB 165. Bere bizia besteren eskutik galduko badu ere. Inza Azalp 60. Goiz hau dugulakotz zuhauren eskutik. Ox 166. Afaltzen gogoz nik jan detzadan / datozela zure eskuti. Or Eus 75. Erruki gabe illgo ebala bere eskutik. Etxba Ibilt 485. Etxekoen eskutik duzu heriotza. Xa Odol 207. Erregalorik ez da izaten / orrelakuen eskutik. Uzt Sas 251. Datorren eskutik datorrela, gaizki egiña beti txartzat jo bear dik biotz zuzenak. Ataño TxanKan 219. Bestelako pentsabidea, bestelako bizimoduen eskutik. MIH 292. Napoleonen eskutik etorri bide zen [...] Unibertsitate klasikoa. MEIG IX 26. SP Phil 205. He Gudu 156. Añ LoraS 124. Gco I 454. Dh 234. ChantP 76. Bv AsL 101. Jnn SBi 68. Zerb IxtS 60. Mde Po 53. Berron Kijote 41.
azpiadiera-1.1
Por cuenta de, a cuenta de.
Zuk nire eskutik, ta nik zuretik, darueez edaaten hordu osuak. JJMg BasEsc 208.
azpiadiera-1.2
(Con verbos como hartu, errezibitu, etc.). (Tomar, recibir) de la mano de.
Hire eskutik rezebitu ukhan ditugun ontasun eta grazia handiak. Ins A, 5v. Guzia orobat onera hartzen du Iainkoaren eskutik bezala. SP Imit III 19, 3 (tbn. Ch y Mst). Ondasun andiak Jesusen eskutik artu naiez. Mb IArg I 252. Zure eskuti guk artu ta ian bear dogun guztia bedeinkatu egizu. Cb CatV 107. Gure eskutik, Iauna, errezibi etzatzu [ogia eta arnoa] . Brtc 28. Jaungoiko Guzti-aldunaren eskutik artu izan due beren izatea. AA III 313. Nahigabeak ere Jainkoaren eskutik hartzen. Dh 234. Ene eskutik beharko duzu zaldi bat hartu. Laph 161. Ororen hartzen Jinkoaren eskütik gogo hunez. Ip Hil 127. Atzeman nuela bihotzaren piztekoa Alemanen eskutik. StPierre 16. Eskalearen eskutik artu zitun berriakin. TAg Uzt 247. Txalo aundi bat jaso ezazu / zarauztar danon eskutik. Zendoia 116. Sakramendua hartua nuen [...] Mgr. Mugica Gasteizko apezpiku ezagutuaren eskutik. Larre ArtzainE 127s. Diru au apaiz baten eskutik artu zuten. Insausti 61.
v. tbn. Gç 45. ES 153. Añ EL1 235. Gco I 454. fB Ic III 267. CatLuz 39. MarIl 55. Arr GB 97. Aran SIgn 46. Bv AsL 59. Arb Igand 201. Echta Jos 354. A Ardi 102. ArgiDL 35.
azpisarrerakoSense-259.2
b) De la mano (tomar, llevar, etc.).
Eta eskuti gidatzen zutela, eraman zezaten Damaszera. Act 9, 8 (He eskutik harturik eraman, Dv, IBe eskutik eraman, Ker eskutik elduta eroan ). Zeruetara kristauak / Zuk eskutik gidatzen. EZ Noel 103. Eskutik harturik, eraman zuen oihanean barrena. Ax 84 (V 58). Eztaukazu [zeure aurra] besoetan, eztaramazu eskutik. Lar SermAzc 46. Aingeruak eskutik justu guzien ta Santurik andienen artera daramatela. Cb Eg II 152. Jesusek hartu zuen eskutik, eta bihurtu zion bere amari. Lg II 152. Eskutik oraturik eroan eban baso barrura. GGero 68. Besteak artuko du neskatxatxoren bat eskutik. Izt C 241. Andra bat ume bat eskutik ebala. Ur MarIl 116. Atzenean Rakel, bere semetxo Jose eskutik zuela. Lard 43. Ezditeke gezurti, Yainkoak eskutik ibili duen gizona. Hb Egia 8. Gobernadorea sartzen da salan, Iñazio eskutik. Laph 8. Bi aneia arreba ttipiak sukaldearen erdirat jauzteka, eskutik elgarri zatxikitela. JE Bur 79. [Seme alaba] auetakoren bat eskutik zuala joaten zan noizean bein Zabaletara. Ag G 129. Eskutik artu ta bere onduan jezarri eragin eutsan. Ox 51. Orain bat, gero bestea, artu eskutik banan-banan, eta ibiltalditxo bat eragiten eutsen bakoitxari. Bilbao IpuiB 60. Nork ez du bada hautemaiten ondarreko bi mail hoitan gogoak baderamala sendimendua eskutik bezala? Lf ( in Zait Plat XIX ). Eta or zoaz gurasoen eskutik, txala ixkoarengana eraman oi-duten bezelaxe. NEtx LBB 14. Bere emazte Maxima emakume aundia eta apaiña eskutik zuala. JAzpiroz 119. [Amak] eskutik eruango ninduala. Gerrika 25. Haur gazteño bat eskutik daukala. Larre ArtzainE 123.
v. tbn. Mb IArg I 280. Brtc 32. Monho 92. Dv LEd 268. Arr GB 54. Aran SIgn 68. Bv AsL 198. Jnn SBi 100. Iraola 123. Inza Azalp 20. Alz Ram 49. Or Mi 68. Zub 107. Barb Leg 124. Ir YKBiz 236. TAg Uzt 73. SMitx Aranz 241. BEnb NereA 80. JEtchep 29. MAtx Gazt 51. Ardoy SFran 84. Xa Odol 127. Etxabu Kontu 226. Ataño TxanKan 182.
azpisarrerakoSense-259.3
c) (AN-gip; Lar, H). De mano (en juegos de cartas). "(Estoy de) mano, eskutik nago" Lar. "Ni eskutik nago (AN-gip)" Gte Erd 193. "Eskutik izan [...], musean, esate baterako, aurren esku izan [...]. Eskutik danak irabazteik beti enpatian" ZestErret. "Eskutik irabazi, musean esku izateagatik edo eskutik hurbilen egoteagatik irabazi" Ib.
Kokotzek hogoita amekarekin eskutik irabazi zuelakotz yokorat. Zub 23. Ogeita amaika eskutik dauzu... Etsaiak jo dau or dago . Enb 68. Juanixio, eskutik dan batean, atera da bi errege, zazpi ta seiarekin. TxGarm BordaB 34.
v. tbn. Lab EEguna 100. Inza NaEsZarr 490.
azpiadiera-3.1
"Hoixe da hogetamaika eskutik eukitzia, tener la sartén por el mango" Elexp Berg.
Salerosleren batek eskutik ogeitaamaika egin nai badio. " Fraude" . EAEg 23-11-1936, 371.
azpiadiera-3.2
Austin bigarren eskutik dago, txaldia, bi txoteko ta zazpiarekin. TxGarm BordaB 34.
azpiadiera-3.3
Aunetxek emon jeustak ontxe ogeta amaika esku eskutik! A BGuzur 148.
azpisarrerakoSense-259.4
d) "(Adv.), profitant du nantissement d'un objet d'autrui" VocBN.
azpisarrera-260
ESKUTIKAKO (Precedido de gen.). Hecho por; proveniente de.
Ez baitute konsideratzen zer irakurtzen duten, baizik norena eta noren eskutikakoa den. ES 197. Bere eskutikako doai estimagarri oiekin. Cb Just 11. Haren eskutikako lanak. Arb Igand 148. Muturzikin baten eskutikako ezer artu. A Ardi 24. Zeruko Jabearen eskutikako doai edo emaitza bezala artu zuan. Lh Yol 9. Lan bat agertarazi du arestian El Día-n. Aren eskutikako izanik, eder da. Ldi IL 61. Nexkaren eskutikako lerro pare bat. MEIG IX 98.
azpisarrera-261
ESKUTIK EDUKI (Aux. trans. bipersonal). Proteger, cuidar.
Jainkoak gaduzkiela guziak bere eskuti. MRos 15a, 1r. Begira gaitzazu, othoi, eta zeure eskutik eduki gaitzazu. Mat 330. Zeren nauzun etxeraño zeure eskutik iduki. EZ Man II 117. Zeure eskutik eduki gaitzatzu gure begiak lotan egonen diren bizkitartean. Harb 397. Geure Iainkoari hel dakigula eta bere eskutik eduki gaitzala othoitz egitea. Ax 365 (V 241). A Dios nere arreba laztana, zeñek iduki zaitzala bere eskutik anitz urtez. CartNav 139. Zeren berak [...] zaitzen gaituan, eskutik bezala gauzkan. Ub 127. Bere eskutik arren iruki / gaitzala Ama Birjiñak. Xe 344. Jaunak bere eskutik urte askotan zaitzala. "Dios guarde a V. S. muchos años" . ForuAG 281. Jaungoikoaren jauntza ba-datorkigu ta gu bere eskutik ba-gauzka [...] guzia iritxiko bai genduke. Inza Azalp 136.
azpisarrerakoSense-261.1
(Con suf. comparativo).
Eskerrak Yainkoak eskuagotik euki gaituala. Ldi IL 162.
azpisarrerakoSense-261.2
Dominar, controlar.
Zuek [aingeruek] dadukatzue lau / elementak eskutik, / batak berzea athera / gabe bere lekhutik. EZ Noel 157. Bera da gauz guzien egillea, bera da guziak bere eskutik daduzkana. Mb IArg I 379. Gure eskutik iduki ditzagula geren pasio [...] eta gaitzerako makurtasun okerrak. Ub 17. Bere jaidura ta gutizia guziak eskutik eta legearen azpian idukitzea. Dh 197. Ala eskola-emaileen, ala ikasleen tituluak eskutik badauzko [Gobernamenduak] . JE Bur 44. Inglesa ori zegon / ondo gaiendua, / bere eskutik nai du / iruki mundua. Auspoa 97, 101.
azpisarrerakoSense-261.3
Tener en su mano.
Ez dago zuentzat, Aittak bere eskutik daukana, nola ta noiz gertatuko dan jakittea. Inza Azalp 78.
azpisarrera-262
ESKUTIK ESKURA (V, G, AN, BN; SP, Lar, Añ, Dv, H; eskutik eskila S; eskutik eskuala Sal). Ref.: A; Lrq. De mano en mano.
Eta igorri eskutik eskura, bera iend'artean urrun egonez, buthun labur bat. Ax 318 (V 211). Apostoluetarik gure ganaino eskutik eskura bezala emana izatu den Doktrina bat. CatLav 161. (V 82) Traditio [...] dala batak besteari, eskutik eskura bezala, ematea. Ub 108. Eskutik eskura bezela errezibitu. Gco I 37. Onen ondoren agintea eskutik eskura luzaro ibillita. Lard 541. Sinheste hori batzuek bertzeri hel-arazten zuten, eskutik eskura bezala. CatJauf 24. Ogi errotadak aidean da edanontzia eskutik eskura ibilten dira. Ag Kr 48s. Eskutik eskura ebiltzan paper albistariak. Ib. 200. Argizari bat eskutik eskura aldatuz. Or Mi 149. Haztatzeko eskutik eskura batek bertzeari irriz emaiten dituztela [...] gandeler-zango batzu. JE Ber 63. Edontzia eskutik-eskura zebillen bitartean. TAg Uzt 83. Aita-semeak txandaka aldatuten zituen eskurik eskura sokak eta akuluak. Erkiag BatB 51.
azpisarrerakoSense-262.1
(Entregar, etc.) personalmente.
Aphezkupiari bere zedula eskutik eskura rendaturik. Tt Arima 120. Emok hunako eskutiz hau, eskutik-eskura, fraiden aita edo yeneralari. Elzb PAd 81. Eskütik eskiala emanen deitzot gure erretorari. Const 33. Eskutik eskura artu gura izan eutsan [...] albistaria. Erkiag BatB 46.
azpisarrerakoSense-262.2
(BN-arb Gte Erd 202 ).
(Pagar) al contado.
azpisarrera-263
ESKUTIK IZAN (Aux. trans.). Tener en su mano.
Lurreko indarra eskutik zuenak Eleizaren kaltetan egiñalak egin zittuen. Inza Azalp 90. Ori eskutik izan-ezkero, gañontzeko guzia egingo da. Ldi IL 149. Munduan garan irutik bat baño geiago gosez ilten dira, beste irutik bat baño gitxiagok zartain guztiak eskutik dituelako. Gerrika 184.
azpisarrera-264
ESKUTIK JOAN. Debilitarse, consumirse. v. ESKUETATIK JOAN.
Nola eskutik joaiten ari zen misionest saindua. Ardoy SFran 252. Zonbait asteren buruan hiltzerat zoan misionesta, ordukotz eskutik joana! Ib. 291.
azpisarrera-265
ESKUTIK JOANARAZI. Sacar de sus casillas.
Mariaren erasiak eskutik joanarazi zuten azkena, senhar samindua. GaztAlm 1934, 106. (ap. DRA)
azpisarrera-266
ESKUTIK LAGA, ESKUTIK LARGATU. v. ESKUTIK UTZI.
azpisarrera-267
ESKUTIK UTZI, ESKUTIK LAGA, ESKUTIK LARGATU. Soltar, dejar, abandonar (sdos. prop. y fig.). v. ESKUETATIK UTZI.
Norako da [arima] bere azken finean, Iainkoak bere eskutik utz dezanean? Ax 110 (V 73). Ez detzatzula, gardia huni, armak eskutik utz. He Gudu 83. Artu dudan zeruko nere bidean ongi ta kontuz ibiltzea ta eskutik utzi bage artan beti haritzea. Mb IArg I 96. Asi zen Jesus gaztedanik bere lan latz gogor onetan ta etzuen eskutik utzi guztiz egin ta bukatu arte guzian. Ib. 150. Zorigestoko onek dagoz Jangoikoaen eskurik itxita legez. Oe 118. Bada Arima galdua ainbeste urtean, arria legez, bekatuan urtetua dagoana ta egongo dana norako da bere azkenean, Jangoikoak bere eskutik larga dagienean. GGero 87. Au egin ezkero, laster kutsutuko zirala, eta Jainkoak eskutik utziko ziela, eta Jainkoaren laguntza gabe arkitzen ziranean, aisa ondatuko zituela. Lard 103. Esan oiek austen zituztelako, Jainkoak eskutik uzten zituen. Ib. 123. Heriotzea hurbiltzen ikustea baino dorpeago, saminago, jasan gaitzago izan bide da harentzat lana eskutik utzi behar ukaitea. HU Aurp 123. Ez dute utzi bear eskutik Zenbatze abetakoa. ForuAG 279. Iskillua soldadu edo gudariarentzat bezala da otoitza kristauarentzat, etsaiekiko borrokaldietan eskutik utzi ez ditteken gauza. Inza Azalp 124. Euskel-idazleok, eztezazutela zuen eskutik utzi zeuek eta zeuentzako yarritako sari ori. Ldi IL 148. Ez utz eskutik egin nauzun au nere griñetara. Or Poem 519. Baña bein irakurri ta nola utzi eskutik zure karta zoragarria au? NEtx Nola 32. Berari ortzak obeto erakusteko, eztiat bizi naizeño nere aginpidia eskutik lagako. Etxde JJ 78. Ain ongi doaien lana eztugu eskutik utzi bear. Izeta DirG 88. Oraindik ere gure Jainkoak / ez gaitu utzi eskutik. Olea 224. Arbason ganik ukan dohaina ez utz sekula eskutik. Xa Odol 85. Urtiaren buruan / zutik gera asten, / bitartian eskutik / ez digute uzten [...] ortik pentsa amak zer / supritzen dituzten. Uzt Sas 32. Ume txikerra ikusiten zan / Jaunan eskutik utzia. FEtxeb 39. Baina, eta horrelakorik ez da sarri gertatzen, orrialdez orrialde irakurri nuen, eskutik utzi gabe azkeneko AMDGraino heldu arte. MEIG III 99. Baina heltzen badiot, ez dut eskutik lagako. MEIG IX 134. (en colab. con NEtx)
azpisarrera-268
ESKU-TINKALDI. "Poignée de main" Dv.
Salbaia heiek agur egiten zaukuten esku-tinka aldi azkar bat emanez. Prop 1885, 122.
azpisarrera-269
ESKU-TINKATZE. Apretón de manos.
Zer begitarte arraia batzuek bertzeer! Zer esku tinkatzeak! JE Bur 91s. Esku-tinkatzea, agurtze guziak, [...] eginen dituk eskuinaz. Larz GH 1974, 367.
azpisarrera-270
ESKU-TRAILA. Trilla manual, trilla hecha con mayal.
Bilzen da pilla batean, larrañekoa bada trilla, agotz eta ale ta gari zakar guzia, ta esku-trillan, lasto luzea ez beste guzia. Mb IArg I 203.
azpisarrera-271
ESKU-TRAILU. Mayal.
Kenzen zaizka bazter batzuetan iraburrez edo esku-trilluz ta golpez, ta besteetan larrañetako lanez. Mb IArg I 203.
azpisarrera-272
ESKU-TRAPU (V-gip ap. Elexp Berg; G-azp-bet; Lar, Añ). Trapo de manos, toalla; paño de cocina. "Paño de manos" Lar y Añ.
Ekazu bada baziña eta esku trapua. "Toalla" . Mic 12v.
azpisarrera-273
ESKU-TREBE. Hábil.
Esku trebe zarete guztiok gure langintzan. Mde Pr 137.
azpisarrera-274
ESKU-TRESNA. Herramienta manual.
Esku-tresnai kirtenak egiteko. Munita 45. Esku-tresnekin egindako zauriek, iñork bere eskuartean dauzkanekin alegia, ez dute lotsaizunik ematen. Berron Kijote 169. Haiei datxekien esku-tresna, olerti-ametsen ispillu bihurtzen da. MEIG IX 126. (en colab. con NEtx) Landu duen esku-tresnaren hortzak. Ib. 129. Hantxet egoiten zirelarik etxeko esku-tresna guziak zurezko ziri hartarik dilindan: aitzur, jorrai, aitzur-sarde, pikotza. Larre ArtzainE 105.
azpisarrera-275
ESKU-TXANGO (V-arr-m, G-goi ap. A). Manco. v. eskumotz.
Esku-txangu baten jai-eguneko sendatzea. Lard 402. Alderatu ziran bera gana [...] mutuak, itsuak, errenak, eskutxangoak eta beste asko. Ur Mt 15, 30.
azpisarrerakoSense-275.1
( esku-txangodun ). Manco.
Esku-txangudun bat sendatzen ote zuen. Lard 402s. Esku-txangudunari esan zion. Ib. 403.
azpisarrera-276
ESKU-TXATAR. "(R), toalla" A.
azpisarrera-277
ESKU-UGARI. Generoso.
Yabe esku-ugaria / nik bein izango etxoat? Zav Fab, RIEV 1907, 530.
azpisarrera-278
ESKU-UKIKA, ESKU-IKUKA. Tocando con la mano.
Eta esku-ikuka asi yatanean, oartu zan odoletan niñoiala. Or Tormes 57.
azpisarrera-279
ESKU-UKITU, ESKU-IKUTU.
azpisarrerakoSense-279.1
a) Retocar.
Gure itzkuntz gozo parebagea maite dabeenak eskuikutu, apaindu ta edertutzea [asitako lanbide au] . Izt C 509.
azpisarrerakoSense-279.2
b) Retoque.
Itsasorako bear zan lege zuzena, zeñari zatirik andienean D. Jose Mazarredo Jeneralak berriro azken esku-ukitua eman zion. Izt C 465.
azpiadiera-2.1
Toque con la mano.
Soroskia zabaltzean ere, legenardunena bailitz, itzuriko dute onelakoak beartsuen esku-ikutua. TAg Uzt 26.
azpiadiera-2.2
Toque, trabajo manual.
Yarleku gurgarri giza-esku-ikutu gabe ontan ez nintzan eseriko. Zait Sof 108.
azpisarrera-280
ESKU-UKITZE, ESKU-IKUTZE. Toque con la mano.
Seigarrengoak debekatzen ditu esku-ukitze zikin itsusiak. Ub 177. Idigi neban astiro kutxa zauritua, ta esku-ikutzeaz erdituta aurkitu neban ogiari len esana egin neutson. "Al tiento" . Or Tormes 51.
azpisarrera-281
ESKU URRIKO. Avaro.
Zu, ez eskasti, ez esku-hurrikoa etzare. Dv LEd 68.
azpisarrera-282
ESKU-URTEIAN. "(V-m) [...], andar quitando malas hierbas a mano" A.
azpisarrera-283
ESKU-URTIKA. "(V-arr-ple-ger-m), andar quitando malas hierbas a mano" A.
azpisarrera-284
ESKU-HUSKA (Jugando a pelota) a mano. "Esku huska, à main nue" Dv s.v. huts.
Ikustekoak ziren / esku huska biak. Zby RIEV 1908, 90. Plekariak sahetseko paretarik gabe artzen dire [...] bainan halere, behinik behin esku huska, eskasa hain urrun. Ib. 85. Naiz esku-uska, naiz larruz ez baitu kiderik. Or Eus 15. Esku huska, Xikitok egin azken partida, Urruñan egin zuen. Herr 10-10-1963, 4. Uztaritzeko pilota-plaza haundia da, xapelgoak hor egiten, esku-huska ala luzean. Larre ArtzainE 124.
azpisarrerakoSense-284.1
Con las manos desnudas.
Makhila khaldüz eta bardin / eskü hüska zurratzen. Casve SGrazi 134.
azpisarrera-285
ESKU-HUSKAKO.
azpisarrerakoSense-285.1
a) De (pelota) a mano.
Horra esku huskako plekaren edertasuna. Zby RIEV 1908, 85. Ikusi ez duenak ez daki zer den esku huskako partida. JE Bur 23. Esku huskako jokoa bezen maite zuen Behaxkak luzekoa eta xixtera ttipia, bainan etzuten uzten, xixterak eskua banotzen baitzakon, esku huska artzeko. Duhour GH 1926, 23. Mutikoena baita esku huskako pilota, eta denak eskuz ari ziren. Larre ArtzainE 279.
azpisarrerakoSense-285.2
b) Para jugar a mano.
Plaza han berean, esku huskako hauta. JE Bur 137.
azpisarrera-286
ESKU-HUSKARI, ESKU-HUSKALARI. Jugador de pelota a mano.
Espainiako eta, dudarik gabe, munduko esku-huskalaririk hoberena. Zerb Azk 113. Esku-huskari hoberenen lerroan ez dea [Akaregi] hoin luzaz egona? Herr 14-4-1960, 3.
azpisarrera-287
ESKU-HUTS. Con las manos desnudas, sin armas.
Goazin beraz esku huts [duelean artzera] . HU Zez 25. Orain ezpaitzeuden esku-uts Aian bezela. Or SCruz 73.
azpisarrerakoSense-287.1
"Sans gants, esku huts, non ganté" H s.v. huts.
azpisarrerakoSense-287.2
(Jugando a pelota) a mano. v. ESKU-HUSKA.
Pilota partida bat esku huts, Lekornen. JE Bur 23.
azpiadiera-2.1
Con las manos vacías, sin nada.
Ilhunik, eskuthuts, hirirat ilkhi ziren. Prop 1896, 127. Furtuts eta Murtuts, ez gu utz esku huts. EZBB I 117. Onan, esku uts etxeratu giñan. Gerrika 137.
azpisarrera-288
ESKU HUTSEAN (eskutsian V-gip ap. Etxba Eib). Con las manos vacías, sin nada.
Arkitu dira esku utsean ta deus ere bage. Mb IArg I 204. Lagun artera esku utsian ez urtetiarren. CrIc 80. Zerren dana batean artu nai dutenak esku-utsean gelditu oi diran. Aran SIgn 64. Neskatilleak ezkondu bear badau esku utsean ezingo dogu etxetik bialdu. Ag Kr 148. Eztok baña gure Txomin / eskutsian etorri. Enb 165. Eta esku utsean yoan enaitean, bide batez eroango dautsudaz. (V-m). A EY II 298. Esku utsean ez du bialtzen / biotz onez datorrena. And Egun 116.
azpisarrerakoSense-288.1
Con las manos desnudas, sin armas.
Ez da zorroztu biar burdiñarik esku utseetan ta burdiña baga dabiltzanen gorputz samurrak igaroteko. Mg PAb 218. Ordurako illuna ta ezta ikusi ere Joxek besteak labana zuanik. Esku utsean zala uste Joxek. BAyerbe 60.
azpisarrera-289
ESKU HUTSETAN. Con las manos vacías.
[Eizean] ibillera txar pranko eginda, esku utsetan amaika aldiz etorri zerate. TxGarm BordaB 120.
azpisarrera-290
ESKU-HUTSEZKO. De (pelota) a mano. v. ESKU-HUSKAKO.
Neurriz ez haundiegia bainan izari onekoa esku-hutsezko jokoarentzat, bereziki gure lehen urtetsuan egin zioten arrabote goratze harekin. Larre ArtzainE 169.
azpisarrera-291
ESKU HUTSIK. Con las manos desnudas, sin armas. Cf. supra eskiak hütsik en Bp. v. eskututs.
Bertako mutil batek esku utsik egin izan omen zion burruka. Izt C 251. Abiatzen dira Sarrazenuen alderuntz esku utsik, Jaungoikuagan fiaturik. Bv AsL 216. Hamar gizon makal eskutsik. Mde Pr 288. Esku-utsik dijoan baten aurrean armak botatzen dituztenak. Ataño TxanKan 52.
azpisarrerakoSense-291.1
(V-gip, G-azp) Ref.: Elexp Berg; ZestErret .
Con las manos vacías, sin nada. " Esku hutsik etorri gea gu bazkaltzea " ZestErret.
Beñere esku utsik etzerate juten. Sor Bar 24. Esku-utsik be etziñatekez ezkontzara juango. Otx 77. Esku utsik atzera bidali zuten. Ir YKBiz 386. Eleder eskutsik doa. Or Eus 266. Gizaki-mueta batak bestea albora bota ta esku-utsik iztea. Eguzk GizAuz 151. Etzan ezkontzara esku-utsik joana. TAg Uzt 17. Geientsuenak esku-utsik gelditu dira. EAEg 2-6-1937, 1747. Etxetik eskutsik bota zutela. Etxde JJ 158s. Zuretik yarei bidaltzean, berriz, esku-utsik ez bidali. Ol Deut 15, 13 (Ker esku-utsik; Dv eskuak hutsik). Gorri, esku-utsik, emendik aldegin bear. NEtx Antz 108. Esku-utsik etorri zalako. Anab Poli 115. Eta gu, etxe atarian, ia esku utsik. Ugalde Iltz 14. Bialdu dezake esku utsik berak aginteaz jantzi zuen bere mandataria. Vill Jaink 187. Batek txokolatea, besteak patarra [...], ez uan iñor ere esku utsik etorri. Ataño TxanKan 154. Ez dedila esku hutsik ager. MIH 225.
azpisarrera-292
ESKU-UZTAI. Arco.
Eztenak, esku-uztaiak, gezi-muturrak [...] eta abar. JMB ELG 71.
azpisarrera-293
ESKU-UZTARRI. "(S-saug), joug léger" Lh.
azpisarrera-294
ESKU-XAKU. Bolsa.
Duela zonbeit urthe merkaturatekoan gizonek bere esku-xakua mokanes gorria zuten. GAlm 1937, 111. (ap. DRA)
azpisarrera-295
ESKU-XAHU (eskuxai R-uzt ap. A). Persona honrada, que no roba.
azpisarrera-296
ESKU-XUKADERA (eskü-txükader Gèze; esküxükade Gèze; eskütxükadé S ap. Lrq). Toalla de manos.
azpisarrera-297
ESKU-XUKATZEKO (-kh- H). Toalla de manos.
azpisarrera-298
ESKUZ.
azpisarrerakoSense-298.1
a) Con la mano; a mano. Tr. Documentado ya en Leiçarraga, se da tanto al Norte como al Sur. Si exceptuamos la acepción de '(hacer, fabricar) a mano, manualmente', en la que sólo parece emplearse eskuz, hallamos en contextos similares eskuaz (Lç Act 21, 40, Tt Arima 123, Cb Eg III 386, Dv LEd 100, Laph 156, Arr GB 146, AB AmaE 230, Elzb Po 5, A BeinB 90, Ag G 103, Barb Sup 57, ArgiDL 69, Or Tormes 19, Kk Ab II 44, JE Ber 51, Iratz 51, Zait Sof 152, Mde Pr 151, Txill Let 132, Bilbao IpuiB 64, Osk Kurl 125, Erkiag BatB 37, Lab SuEm 168, eskiaz UskLiB 59),esku(b)agaz (Astar II 85, Ur Dial 89, Ag AL 87, Or Tormes 13), o eskuarekin (Ub 165, AA I 596, Lard 507, ECocin 46, ArgiDL 31, Tx B I 154, ABar Goi 47, And AUzta 79, Ibiñ Virgil 72, MEIG IV 83).
Nik deseginen dut tenple eskuz egin haur, eta hirur egunez berze eskuz egin ezten bat edifikaturen dut. Mc 14, 58 (He, TB, Dv, Ol, Leon eskuz egin; Or, IBk, IBe giza eskuz egin; Ker gizonak egin). Hiruretan eskuz io ezazu bulharra. Mat 313. Eta lanzaren zauria / eskuz uki arazi. EZ Noel 108. Pasadan eman zuen eskuz aldakan zegon intxaur-olezko maian golpe bat. Mb IArg I 256. Eskuz eginiko idolo edo jangoiko falsoak. Cb CatV 39. Ukitu zituen eskuz. Lg II 169. Eldu dedinian, [linua] atera biar da eskuz, ez ebagi igitaijaz. Mg PAb 138. Animaliakin izan ote dan eskuz edo bestela modu itsusiren bat. AA II 147. Garbitu bear da eskuz ur epel beroarekin. It Dial 89 (Dv eskuz, Ip esküz; Ur eskubagaz). Eskuz egin Yainkoek izatean galde. Hb Esk 41. Bernadetak harpe xokhoan eskuz xilhaturik lurra. Zby RIEV 1908, 291. Egoki ta apaña [Pedro Migelen gizantza], lengotik eskuz trebero berriztatua. Ag G 369. Eskuz edo atxurrez atara biar dira ta garbitu biar da solua. Kk Ab I 31. Ogiak eskuz oraino jotzen ziren denboran. Barb Sup 98. Harpe guzietan besoa sarturik, eta eskuz arrain ausarki ateratzen zituen. Zub 21. Biortzeko burni-tresna bat da. Eskuz erabiltzen da bera. JMB ELG 69. Eskuz egindako gauzen balioa. Eguzk GizAuz 53. Pilatosek orduan Jesus eskuz erakutsi zioten Judueri. Zerb IxtS 89. Burni goriak eskuz artu. Zait Sof 168. [Ezkurra] zerbait ondo eldua obe. Onena berriz edo eskuz edo agarekin jetxia. Munita 40. "Tiobibo" deritzan tramankulu orietako bat, eskuz naiko izardia aterata erabiltzen zutena. Anab Poli 81. Emana zioten azken higi aldi bat eskuz. JEtchep 48. Eskuz bisaia tapatuz. Larz Iru 88. Eskuz, lepoa ebakitzeko kiñua egingo dio. NEtx LBB 204. Ondarroako Kofradiako kontulariak eskuz idatzitako liburua. Etxabu Kontu 150. Denbora hartan etxeko eta bordako lan guziak eskuz egin behar. Etchebarne 20. Sagarra txikitzen danean, makinaz edo eskuz garai aietan, tolarean jartzen da. Albeniz 18.
v. tbn. CatBurg 27. Ub 94. Añ CatAN 36. CatLuz 27. Izt C 2. CatBus 23. HU Zez 49. JE Bur 212. CatUlz 52. Urruz Zer 53. A Ardi 37. ForuAG 313. Ox 68. Or Mi 60. Ir YKBiz 476. Mde HaurB 20. Osk Kurl 68. Ardoy SFran 349. Berron Kijote 98. Ataño TxanKan 149. Gerrika 112.
azpiadiera-1.1
(Jugar a pelota) a mano.
Erriko abadia dala eskuz pelotaririk bikañena. Kk Ab I 97. Eskuz da palaz zestoz da guantez / txikitandik ikasia. MendaroTx 320. Azkainen izatu den pilotari hoberena, eskuz, eskularruz eta xixteraz bardin trebe baitzen. Zerb Azk 113. Esku larruz, xixteraz, palaz edo eskuz. Xa Odol 283. Partidu asko iza ten ziran an [...], bai eskuz, bai palaz. Gerrika 32.
v. tbn. MMant 90.
azpisarrerakoSense-298.2
b) (Tras posesivo o gen.). Por su (mi, etc.) mano, por mano de; con su (mi, etc.) mano. v. ESKUTIK. Tr. Documentado desde Dechepare, es más usual en estos contextos que eskuaz (que hallamos en Tt Arima 119, Gç 80, Mong 590, Arr May 75 y Ir YKBiz 110), eskubagaz (fB Ic I 103) o eskuarekin (AA III 578).
Haren eskuz osoan behar soinera eta iatera. E 119 (Lfn: '(c'est) par sa main (qu'il) est nécessaire (d'aller) au vêtement et à la nourriture'). Haur bada Iainkoak prinze eta liberazale igor zezan, Aingeru berroan agertu izan zaionaren eskuz. Act 7, 35. Nik Paulek skribatu diát haur neure eskuz. Philem 1, 19. [Pa]pel batean zeure eskuz. Lazarraga A, 1139v. Eztezazula utz galtzera zeure eskuz egin duzu obra. Mat 231. Hark bere eskuz egiña. EZ Eliç 169. [Zorrak] zerorrek bizi zarela, zeure eskuz, bertzeren peskizan eta esperantzan utzi gabe, paga itzatzu. Ax 249 (V 167). Bertzeren eskuz sugea berrotik athera nahi du. O Pr 686. Elizak apezaren eskuz benedikatzen du erhastuna. SP Phil 394. Eta pinta bere eskuz ahalik hobekiena eta ederkiena. Tt Onsa 174. Bata hiltzen da izurriz, bertzea manduleren eskuz. Ch I 23, 7. Jainkoak bere eskuz formatua. He Gudu 108. [Gauzak] egin bear ditu bere indarrez eta eskuz. Mb IArg I 351. Aita Claudiok bere eskuz janzi, eta Konpañian artu zuen. Cb Just 44. Horrela izan zen desegina [madianitarren armada] israeldarren eskuz, edo hobeki, Jainkoaren bothereaz. Lg I 214. Lora-tegia loraz bete lei besteen eskuz ta bitartez. LoraS 192. Gogotik iruiñ zuan bere eskuz [lioa] . AA I 579. Isaak Abraham bere aitaren eskuz sakrifikatua izaitetik. JesBih 461. Berak beren eskuz erriko zubageakin egindako ontzidi andietan sarturik. Izt C 219. Zeuk zure eskuz egin biar deutsazu Marijari eskintsari au. Ur MarIl 63. Guk gure eskuz edo poderez gizon au ibillierazo bagendu bezala. Lard 483. Zure eskuz heriotzea hartu duzu. Dv LEd 128. Maisuen eskuz [...] astinduera ta azotaldi gogor bat [...] ezarritzea. Aran SIgn 67. Ill bear aut, ill gaur neure eskuz. AB AmaE 452. Erregek bere esküz ezari zian zilharrezko Ama Birjina. Ip Hil 24. Norbeit senda baneza nik nire eskuz. HU Aurp 78. Peludo bat edo bertze nire eskuz hilen nuela. JE Bur 12. Neronek egingo diat, nire eskuz, argazki. Ldi IL 15. Marx-en eskuz ereindako aziok, langille askoren biotzetan erne dira. Eguzk GizAuz 29. Egiteko au nire eskuz, bakarrik, egiteko dut. Zait Sof 38. Bere eskuz ekin zion landare-zuloak egiteari. Munita 31. Aitak bere eskuz hil zuen ezpatakaldi batez. Zerb Azk 109. Or doaz aleun eguzki, neronek nere eskuz egindakoak. Or QA 207. Auteskundeak, goikoaren beraren eskuz ta gogora egin ezkero. Erkiag BatB 69. Bilintx olerkariak bere eskuz egiñiko olerki-idazti bat. Alzola Atalak 63. Ilko aut nere eskuz. NEtx LBB 247. Ez dela eri batetarik hurbildu bere eskuz artatu gabe. Ardoy SFran 274. Jantziko bagiñan ere, gure eskuz egin bear. Ataño TxanKan 84. Bada oraindik beste obra bat etxeko sukaldeko suak, amaren eskuz, bi urte zituelarik irentsi zuena. MIH 370.
v. tbn. Etchart 3.1v. Harb 301. CartUrruñ 134. Cb Eg III 268. Brtc 94. Mg CC 104. Gco II 68. MarIl 45. Gy 152. Hb Egia 148. Arr May 150. Jnn SBi 57. StPierre 31. A Ardi IX. Lh Yol 6. Inza Azalp 63. Jaukol Biozk 53. TP Kattalin 185. SMitx Aranz 204. Etxde JJ 154. BEnb NereA 224. Vill Jaink 60. Ibiñ Virgil 73. Berron Kijote 48. Onaind STeresa 118.
azpisarrera-299
ESKU-ZABAL.
azpisarrerakoSense-299.1
a) (G, AN-5vill, B, L, BN, S ap. A; SP, Deen I 123, VP 27v, Añ, Dv, VocB, Iz To). Cf. eskuzabal. Palma de la mano.
Ganzutzen dira esku zabalak. AA I 537. Ez da izan esku zabalaren gainean baino gehiago. Hb Egia 145. Luzatzen bazioten esku zabala, etzuan biotzik zerbait eman gabe utzitzeko. Bv AsL 27. Bekokia joaz esku zabalakin. Apaol 80. Esku zabalez gonak gogor jota. A Ardi 97. Txairo ta alai eskutxabalean sei-neurriko bat gari eramaten. Or Mi 90. Bapatean esku zabalez bekokia joaz. Lek EunD 49. Agurean eskuzabala neskatxaren bizkarrean. JAIraz Bizia 46. Bere esku zabala Luisen sorbaldan pausatuz. JEtchep 54. Esku zabalaren gañean kolpe batzuk emanaz, garbitu ta sartuko zin berriz ere txapelapean pipa. Ataño TxanKan 43.
v. tbn. Berron Kijote 19
azpisarrerakoSense-299.2
b) "Modo adv. de la terminología de la pelota. Eskuzabal artu eban pelotia eta atara eban amalau kuadrora" Etxba Eib.
azpisarrera-300
ESKU ZABALEKO (V-gip ap. Iz ArOñ; Añ). "Manirroto", "liberal" Añ. "Esku zabalekua da, es limosnero" Iz ArOñ. v. eskuzabal.
Gizon prestu ta esku zabalekoa. VMg 53. Izan bear dabe prestuak eta eskuzabalekoak. Itz Azald 212.
azpisarrera-301
ESKU ZABALEZ. Generosamente. v. eskuzabalki.
Eleizak beti naikoa ba-du esku zabalez guziori ugari emateko. Inza Azalp 104. Emon ba euroi, Esku zabalez. Enb 99. Edatuten dittuzala bere doaiak esku zabalez. Otx 119. Biotz onez eta esku zabalez emon oan. Akes Ipiñ 16. Esku zabalez txiri-mara eralgiten ebana. Erkiag BatB 175. Arritzekua al da guk oiei / lagundu nai izatera / asmo on eta esku zabalez / danok irtenaz bidera? Olea 168.
azpisarrerakoSense-301.1
Erriko agintarien esku zabalez emai ugariagoak iaso oi zituen.Zait Plat 21.
azpisarrera-302
ESKU-ZABALIK. Con la mano abierta.
Bollinek esku zabalik ezpanetako andia emon eutsan eta beste baserritarra ankaz gora lurrera joan zan. Etxabu Kontu 56.
azpisarrera-303
ESKUZ ALDARAZI. Transferir, hacer cambiar de manos.
Ill onen 3garreneko Oroaginduaz, eginkizunak eskuz-aldatu eraztea elburutzat duanaz. EAEg 28-2-1937, 1173.
azpisarrera-304
ESKUZ ALDATU.
azpisarrerakoSense-304.1
a) (G-azp, BN-arb, Sal). Ref.: A; Gte Erd 24, 107. Cambiar de dueño. "Otoa eskuz aldatzea txarra da (BN-arb)" Gte Erd 107. v. eskualdatu.
Astearteak dire bertze gauzetako, / Oihal, bihi, yanari, eskuz aldatzeko. Hb Esk 128. Orma-zuloan kuku eduki-dirua / lên baiño lên daiteke eskuz aldatua. Or Eus 29. Baimena, eskuz ezin aldatu deikena izango da. " Personal e intransferible" . EAEg 13-3-1937, 1265.
azpisarrerakoSense-304.2
b) " Eskuz aldatua, fuera de sitio" Satr VocP.
azpisarrera-305
ESKUZ-ALDATZE. Transferencia, cambio de dueño. v. eskualdatze.
Bein-beingo eskuz-aldatze oiek, artu-emalleen gerorako erantzun bearren arduraz egingo dira. "La entrega provisional [de las dependencias del ministerio]" . EAEg 23-11-1936, 368. "Mortis causa" zorian egindako eskuz-aldatzeak. Ib. 19-11-1936, 338.
azpisarrera-306
ESKU-ZAMAR. "Esku-zamar (V-och), guante de cuero que usan los herreros para agarrar el hierro" A (s.v. zamar).
azpisarrera-307
ESKU-ZARTA. v. esku-zarta.
azpisarrera-308
ESKUZ EDUKI. Cuidar; mantener. v. ESKUTIK EDUKI.
Irauten duen artean [kriaturak] diraue, zeren Aita onak bezala dauzkan bere eskuz. Ub 125.
azpisarrera-309
ESKU-ZEMAI. Gesto amenazador.
Estukuntza, esku-zemak eta irain itzak zugandik urrun jaurti badagizuz. Ker EMeza 104 (ap. DRA).
azpisarrera-310
ESKU-ZERRA (G-goi, L-ain; VocB). Ref.: A; Etxbe EEs 1931, 41. "Sierra pequeña" A. "Zerra txikia. Makilla ta egur txikiak ebakitzeko agindun tresna. Eskuzerra ere deitzen zaio" (G-goi)
Urrena iritxi zan aurrerapena, esku-zerra. BasoM 62. Eta zerratu [pagoak] esku-zerrakin. Ib. 161.
azpisarrera-311
ESKU-ZERRAKETA. Serrado manual.
Beste lan bat, oso nekosoa ta urria ura ere, esku-zerraketa. BAyerbe 31.
azpisarrera-312
ESKU-ZERRARI (El) que usa una sierra de mano.
Baso-mutil zarrak, esku-zerrariak ziran. BasoM 62.
azpisarrera-313
ESKU ZERRATU (R ap. VocPir 252). Puño.
azpisarrera-314
ESKUZ ESKU.
azpisarrerakoSense-314.1
a) (G-azp ap. Gte Erd 218; SP, Lar, Añ, H). Mano a mano. "Iokha giten eskuz esku, jouons main à main" H.
Jangoikoaréki éskus ésku peléan bekála, palakadáien bekatárien alde. LE Orden 33. Bi orduan eskuz esku peleatzen zirala. Izt C 432. Gonadun barritsu bi / domeka goiz baten / egozan alkarreri / eskuz esku esaten. Azc PB 232. Horiekin ari nahi nuke eskuz esku pilotan. MEIG IV 74.
azpisarrerakoSense-314.2
b) (Dv, H). De la mano. "Eskuz esku doazi, ils vont se tenant par la main" Dv.
Ikusten tu batek bi gaste leku ta garai gaistoan eskus esku ta modu txarrean. (214). LE-Ir. Eskuz esku alkarri oratuta. fB Olg 66. Auzetxetik atera sokan eskuz-esku. Or Eus 16. Emakume batekin eskuz esku. TAg Uzt 179. Itzalpetan gaindi eskuz-esku dabiltzan maiteri. JEtchep 119. Bidean, alkarregaz eskuz-esku edo buruz-buru ikusi zitualako. Erkiag BatB 89.
azpiadiera-2.1
Mano con mano.
Emen azkenik eskuz-esku, oñez-oñ, biotzez-biotz, Franziskoz Jesusek gurutzetu bigarren eginik. Bv AsL 117.
azpiadiera-2.2
(Fig.). Junto, unido.
Ah! baginaki horrela eskuz-esku, bihotzez bihotz orok bat egiten. HU Zez 81. Gure etsaiekin bat, eskuz-esku zoala. HU Aurp 152. Eskuz esku zabiltzak [Canada eta Etats-Unisak]; baten ona bertzearen on. JE Bur 118. Baldin eskuz esku jar balite [langileak] aneia batzu bezala. Ib. 202. Zurekin? oi eskuz esku? / zatozkit ba laster, Jauna! Ox 152. Zeru-bidean goruntz eskuz-esku batera joan ditezen. MAtx Gazt 104. Ez adila sobera eskuz esku ager munduko buruzagiekin. Larz Senper 34. Eskuz esku bagaude lotuak elgarri. Xa Odol 94. Fraide konpainia bat bilakatzea, denak eskuz-esku beren nahizko erregelamendu baten pean jarririk. Larre ArtzainE 265.
azpiadiera-2.3
c) (AN-5vill, R-uzt ap. A; H). De mano en mano. v. ESKUTIK ESKURA.
Esküz eskü zelarik miserablia. " Quand la malheureuse passait d'une main à l'autre" . Etch 428. Naiz oraingo paper, infernuko asmakizun, eskuz-esku dabiltzan oriek bezela orri gutxikoak izan. Aran SIgn 11. Laisterkariek estadioko jolas aietan zuzia eskuz esku elkarri ematen zioten bezalaxe. Vill Jaink 58. Agintea igarotzen da eskuz esku indarrez. Ib. 177. Esku-bonbak eskuz-esku, ladrilloak obretan bezela, pasatzen zituzten. Alkain 153s. Dirua edo gure probetxurako asmatzen dugun edozein tresna bezala, [euskara] erabiltzeko da, eskuz esku eta ahoz aho ibiltzeko. MIH 164.
v. tbn. Zait Plat 13. Erkiag BatB 112.
azpiadiera-2.4
En mano, personalmente.
Egazti ura eman zion Franziskori eskuz-esku. Bv AsL 134. Arren ta arren [karta] eskuz-esku berorri entregatzeko. Moc Damu 34.
azpiadiera-2.5
(AN-5vill, BN-arb ap. Gte Erd 202). (Pagar) al contado; (usar) como moneda.
Diru-txartel berriak [...] Euzko-Jaurlaritzaren agintepean dagon lurraldean naitanaiez eskuz-esku erabilli bearrekoak. " Serán de curso forzoso" . EAEg 21-4-1937, 1540.
azpisarrerakoSense-314.3
d) " Eskuz esku gira, nous sommes à égalité de points" H.
azpisarrera-315
ESKUZ-IDATZI. Manuscrito. v. eskuidatzi.
Bertsoak, berriz, Pauloren eskuz-idatzietan agertu dira. AZavala ( in Yanzi 43 ).
azpisarrera-316
ESKUZ IGARI. "(R-uzt), mudar de dueño" A.
azpisarrera-317
ESKU-ZIKIN (AN-gip, L, S, Sal, R ap. A). Ladrón.
Biz nirabe bat esku-zikin; lagunek bear lukete debekatu. (202). LE-Ir. Txanpon zalea zeralako, etzaitut makillaz joko "esku zikiña" ez bazera. Munita 106.
azpisarrera-318
ESKU ZIKINDUN. De manos sucias.
Atso gerri lodi, gonamotz, esku zikindun batek. Ag Kr 12.
azpisarrera-319
ESKU-ZIRI. Manubrio de una bomba de agua.
Bospasei ikusliarrek gogotik klaskarazten dute ponpako esku-ziria. JE Ber 56.
azpisarrera-320
ESKUZ JOKA. Aplaudiendo. v. eskujoka.
Oihuz eta eskuz yoka hasi ziren: Biba! Hb Egia 17. Jendeak eskuz joka eskerrak bihurtzen daizkolarik. JE Bur 144.
azpisarrera-321
ESKUZ KANBIATU (AN-5vill, B, BN-arb ap. Gte Erd 24). Cambiar de dueño.
azpisarrera-322
ESKUZKO. Manual, hecho a mano; hecho con la mano. "Manual, manufacturado, hecho a mano. Makiñetan eiñdakuak baño geixago balio dau eskuzkuak" Etxba Eib.
Gatxa dan miñekua, ezkuzkua, bularreko, edo toki askotakua; au da berbaz, eskuz, bijotzez edo zezaz pekatu egin dan. Mg CO 16s. Eskuzko erabiltzaleak bakhan baitzituen hauskoak, errotari zagon hunen alharaztea. JE Bur 60. Eskuzko langilliak izan arren. Kk Ab II 174. Otsaren bidez ezik, eskuzkoa-edo bagendu elkar-adiraztea. Ldi IL 36. Baña mami-gañera bere neurrian gazura bereizi dedin, eskuzko erabillia bear du. TAg Uzt 89. [Makina] arekin ere komeriak [...]. Beti ere, eskuzko aldean errex. JAzpiroz 76. Nik ez dut sekula bere beste liburua [...] ikusi; bai, ordea, horren eskuzko kopia bat. MEIG IV 84.
v. tbn. Lh Yol 3. A LEItz 6.
azpisarrerakoSense-322.1
(Tras gen.).
Orduan egin izan zuten xahal bat eta ofrendatu zioten sakrifizioa idolari, ematen zutelarik bere atsegiña bere eskuzko obra hartan. " In operibus manuum suarum" . He Act 7, 41.
azpisarrerakoSense-322.2
De jugar a mano. " Eskuzko (AN-5vill) [...] frontón de a mano" A Morf 521.
Ostera, eskuzko pelotari on bat ez da sortu Ondarroan. Etxabu Kontu 180. Harria bezain gogorrak zituela hunek bere eskuzko pilotak. Larre ArtzainE 144.
azpisarrera-323
ESKU-ZOLA (-ol AN-ulz ap. Iz Ulz). Palma de la mano.
azpisarrera-324
ESKU-ZULO.
azpisarrerakoSense-324.1
a) Hueco de la mano.
Esker egiñez artu baitzion / beterik eskuzuloa. Or Eus 82.
azpisarrerakoSense-324.2
b) "(V-arr), manera, abertura lateral de la saya" A.
Soñeko murriztu bat, beso edegi ta eskuzuloagaz. " De manga tranzada y puerta" . Or Tormes 119.
azpisarrerakoSense-324.3
c) Agujero para la mano (en una piedra).
Esku-zulorikan ez duan arriya / nola eldu jakin biar. MendaroTx 330. Sei aldeak berdiñak / dituan arria, / esku-zulorik gabe, / ain arkaitz larria. Insausti 101.
azpiadiera-3.1
"(Vc), agujero de las bolas por donde se mete la mano" A.
Esku-zulo dun bola bat eta / brillak berriz bederatzi. Olea 59.
azpisarrerakoSense-324.4
d) " Esku-zulo jokatu, jugar a bolos con la mano metida en la bola" A.
azpisarrera-325
ESKU-ZULOA BETE. Un puñado de.
Eskuxuloa bete irin besterik ez dut kantxin batean. (3 Reg 17, 12). Or MB 205 (Ol irin-aurtara bat, Ker eskukada bat urun).
azpisarrera-326
ESKU-ZURDA (V-m ap. Zubk Ond). Aparejo de mano. "Arrañ txikiak artzeko zurdakaz egiten dan soka me ta luzea" Ag Kr 103n.
Esku-zurda ta txibi korañ batzuk, bear diranerako. Ag Kr 103 (v. tbn. 140).
azpisarrera-327
ESKU-ZURI. a) V-ple; esku-xuri B, L, S, Sal, R). Ref.: A (esku-xuri); A EY III 298; Inza EsZarr 176. Vago, perezoso. "Mal trabajador, holgazán" Inza.
b) "(V-och), una planta" A.
azpisarrera-328
ESKU-ZURUBI. Escala de mano.
Lokarrizko esku-zurubi mehea. Osk Kurl 125.
azpisarrera-329
ESKUZ UTZI. Dejar de la mano, abandonar. v. ESKUTIK UTZI.
Jaunak be eskuz itxita eukan / Gernika erri maitea. FEtxeb 37.
esku
<< esan 0 / 0 eskuarra >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper