Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    esan.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    (V, G, AN-araq-olza-larr-gip-ulz-5vill; Lcc, SP, Mic 6v, Urt II 121, VP 23r, Lar, Añ; Dv y H (V, G)); san (AN-araq); etsan (Dv (AN-5vill)) Ref.: A; Iz ArOñ; Holmer ApuntV Etxbu Ond; Etxba Eib; EAEL 22; ZestErret. Un estudio detallado de la frontera entre esan y erran en alto-navarro puede encontrarse en Sánchez Carrión "Esan / erran en el área lingüística alto-navarra" (FLV 1974, 261ss.).
    Decir; contar. "Mentir, gezurra esan" Lar. "Lurrak be ez entzutekuk esan, decir barbaridades, perrerías" Etxabu Ond. v. erran. Cf. desesan. Tr. De uso general en los dialectos occidentales; tbn. aparece en CartEsp (donde suelen aparecer rasgos guipuzcoanos). Hallamos etsan en CatCeg (12v, 22r, 23r). En cuanto a las formas verbales fuertes (formadas con la misma raíz de esan , y dejando de lado otras raíces supletivas como -io- , etc.) hasta el s. XVIII se documentan unos pocos ejs., más frecuentemente en tiempos no indicativos: Izarragati gora elzian joeala / Jaun Peru Abendañokok esala (Abendaño 1s). Nere jaunak baesadan (Lazarraga 1197r). Klaruago banesakezu. (Ib. 1171r). Berbarik asko erraz dasaket. (Ib. 1201r). Sekula, barriz, ze besakeo / besteren abantajarik. (Ib. 1182v). Sekula ondo arzaiten eztau / oi nik desodan gauzarik. (Ib. 1184r). Semeak baeson. (Ib. (B) 1154rb). Frai Bizentek esala, / Fedea zina lizala. "Fray Vicente había dicho" (Garibay, TAV 3.3.1, 171). Miyak ze bez buruen kalte (RS 271). Baesan y baesoan "Dijo" (Andram 160). Nere abisua desodan zure señoriari. CartEsp 465. Gezurra nesan. "Mentira dije" (RIs 44). Besa berak nola jakan / leen da gero etorri (BBizk 1). Dasadan (Ib. 24a y 34b). Arzai ona zerala / erraz desakezu (GavS 27). Desagun beingoan: [...] (Ub 84). Desde principios del s. XX se "recrean" formas fuertes del tipo dasa 'dice', dasaio, desaio 'le dice', para tiempos tanto indicativos, como no indicativos: Malentxo dasaiote umeari (Ag G 367). Dasaiogun (Enb 64). Bide berrijakdasa idaztitxo onek (Aitzol in Laux BBa X). Nork dasaguken negu aldian ipingo gendula ilkutxan? (Laux BBa 48). Egi dasagun (Ldi UO 43). Zesaion batak besteari (TAg Uzt 45). Ongi dasak (EA OlBe 31). Dasaizkitzudala (Zait Sof 191). Dasagun (SMitx Aranz 140). Onela dasaio: [...] (Etxde AlosT 29). Besaio (Or Aitork 398). Desagun (Ib. 318). Desaieket (Ib. 248). Desaiodan (Ib. 367). Desakezut (Ib. 352). Kantuak ez desaigu (Mde Pr 175). Dasakizu (GandElorri 152). Zesaiotela (Berron Kijote 56). Desaidana (Ib. 161).
    Zure alabanzaen beti esaten / egongo naiz zein andiak diraden. Miserere 334. Esango dot nola tratadu nauzun. Lazarraga 1141r. Seiak danzuana eskaratzean, esan daroa ataartean. RS 238. Esan dit sekretu eduki dezadala. CartEsp 463. Eta ez guzurrik ere esan. Bet 10. Ezin esan niazkakek Miraballesko gauzak. PasqTo 30. Ene errian esan daroena legez: [...]. "Como dicen". Mic 12v. Esaegizuz obra miserikordiazkoak. Cap 68. Zer esan gura dozu diñozunean [...]. Cap ed. 1893, 37. Esan egidazu: zenbat Jaungoiko dirade. OA 20. Da gauza bat esan eta pensatu al ditekean exzelenteena. Iraz 14. Liburu onetan esaten dana / sinistu eta obratu. Ib. 2. Neskatxak hau aditu ta asi ziran kantaz esaten: [...]. Mb IArg I 350. Ezdakit zer esan, ta ez zer pensatu. Cb Eg II 59. Ejenploak obeto esango dizute: [...]. Cb Eg III 225.
    ( s. XIX) Nork esan zenbat gezur esaten dituzten konfesioan kristau askok? Mg CC 110. Ez da esan biar ala izan dedilla, ezpada alan da . Mg PAb 161. Eta zer esan hermita ta erri albokuetako piestera duazan neska mutillak gaiti? Mg CO 132. Gizon gaisuak, bijotza zabaldurik, esaten eutsazan pekatu guztiak ziatz ziatz, ta esanago ta alegriago San Luisen arpegija. Ib. 181. O itsutasun ezin esan bestekua! Ib. 113. Ez egidazue esan zeregin andiak daukezuezala. Añ LoraS 37. Arbolak eta beste gauzak egin bedi esate utsarekin egiñak geratzea. AA I 553. Fedeak erakusten digun bezala, eta besterik esatea da herejia. Ib. 553. Orduan esantzat eman bear da bekatu ura. Ib. 154. Ta alan, luzatu baga, esango dot berba gitxitan. JJMg BasEsc 232. Esan daigun bada, ostera bere, santu andijagaz beragaz: Ez gaizala inok euki estutzat. fB Olg 132. Au esanda geratu da leen. Ib. 189. Berbiagaz zuzen esan arren gauzia, eritxijaz ta goguaz bestera esaten badau, guzurra esaten dau. fB Ic II 172. Au guztijau, eta esan al daigun guztija baño geijago dinogu esanagaz Marija . Astar II 272. Nok esan eban Abe Mariya? CatLlo 34. Eta esango didazu ez dirala oiek bat txoratzeko gauzak? It Dial 17. Guztiaz ere, esan bage ezin laga nezake, aurreragokoetatik dakidan apurra. Izt C 225. Emakume galgarri onek ain ondo esana edertzen jakin zuen. Lard 52. Ez dezu zure lagun urkoagatik gezurrezko asmazio edo testimoniorik esango. Ib. 78. Eziñ esan-alako pozarekiñ. Aran SIgn 70. Ongi nai degu bukatu: / gaizki esanak barkatu! Xe 276 (v. tbn. en contextos similares: Zab Gabon 110, Sor Bar 110, JanEd II 90, Lab EEguna 106, Ldi IL 112, MIH 231). Aurrez santuak esan bezela gertatu zan. Bv AsL 129. Maria guziz santak egun batez esan ziozkala itz oek: [...]. Arr May 188.
    ( s. XX) Eneuskizu esan bear baña, beste edozeñek lango egokitasunak daukazuz. Ag Kr 161. Egi zaleak bagara esan daigun egia. Ib. 202. Esan zion erreza zezala argatik. Goñi 78. Zer esango dabe nigaittik jakitten badira artu dodazan apalkeriak? Echta Jos 225. Esatea be gizon gaztea nazala berrogetamazortzi urtegaz! Ib. 330. Etzuan izan kondesak bi aldiz esan bearrik. Urruz Zer 35. Nola esan diteke jeroglifiko euskeraz? A Ardi 50. Baietz esan dezakegu utsegitteko beldurrik gabe. Inza Azalp 73. Ederki esana! Ib. 13. Biotzak esan zidan: / Begira zerura. Jaukol Biozk 95. Berak esanda dakit bere bizia. Ib. 13. Santa Kruzen kontra esan alak esan arren, etziten siñisten. Or SCruz 68. Yainkoa, esan zun berekiko, au arrigarri da. Or Mi 120. Ez eistazu esan! Kk Ab II 136. Txarraguak esango nizkioke baña kupitu egiten naz. Tx (in Imaz Auspoa 24, 137). Esan badezu esan dezu. Lab EEguna 88. Eztezala iñork Euskalerriatzaz esan bear izan: "Emen datza bere burua il zuan erria". Ldi IL 139. Zeatzago esateko: [...]. Ib. 92. Ikusi duzuen ori ez gero iñori esan. Ir YKBiz 244. Zuek etxe barnean belarrira esan duzuena etxe gañetatik oiuka adieraziko da. Ib. 277. Zer diozu, gizona? Ama bati ori esan! ABar Goi 63. Baña ori esaten errezago da egiten baño. Eguzk GizAuz 118. Ama, ez ezazu orrelakorik esan! TAg Uzt 120. Gauzak argi ta garbi esan bear dizkizut. Ib. 124. Etortzeko esan nion. JAIraz Bizia 95. Zuaitz onetzaz esan dana bera esan diteke Kanadako makalaz ere. Munita 53. Helburura heldu direla esan daiteke. Mde Pr 284s. Nori esan, nola esan? Or Aitork 383. Agur esan diot ia oartu gabe. Txill Let 32. Ezin esan dezakegu gizon prestua izan zela. Arti Tobera 273. Biok dardarka, itzik esan gabe, ordu erdi bat egon giñan. Ugalde Iltz 26. Zegaman ba omen zegoan mutil bat abadeari i esaten ziona. And AUzta 68. Labur esan, estanku txiki bat zan a. Erkiag BatB 42. Oillorik geienak, guztiak ez esatearren, gogortuta topau ditu. Ib. 100. Geroak esan bitza oker onen ondorenak. MAtx Gazt 82. Gaztetxo berai bi itz esan gabe ez nuke bukatu nai. (In MAtx Gazt 8). Nai dutena esan dezatela! NEtx LBB 26. Nere mingaiñak ezin esan du zuk dezun edertasuna. Uzt Sas 169. Dendetan ingelesez esaten dira prezioak. MIH 187. Izen jatorrak esan nahi dut, ez inork asmatuak edo antolatuak. Ib. 187n. Nere lana, nolazpait esan, txantxetakoa dela aditzera emateko. MEIG V 71. Bestela esan, ez duela iraunkortasunik izan. MEIG IV 61.
    azpiadiera-1.1.1
    Decir, rezar (una oración, el rosario, etc.).
    Esan begi Pater noster bat. Cap 132. Belauniko esan orazinoau. Arz 53. Esan ezkero letañea. Urqz 72. Esan "Ni bekataria" konfesatzera balijoa bezela. Mg CC 167. Esan Abe Maria batzuk zeuroen ama gozo laztanari. Añ LoraS 120. Sakramentu Santuari esateko himno edo kantonak. Añ EL1 171. Esan daigun orazinoe au debozinoe andi bategaz. Astar II 269. Sarri esateko erregu laburra. Ur MarIl 109. Errosario santua esan, eguneko santuaren bizitza irakurri. Urruz Zer 17. Geon errezu ta gañeako lataniik esan bae. Lek EunD 35. Bataioan "Credo"-a oker esan eta, / besotako gaisoa sorgintzen omen da. "Por rezar mal el Credo". Or Eus 285. Maia asmatu zuanaren alde, Aita gure bat esango degu. NEtx Antz 128. Azentzio egunean berrogei kredo esan al ituan? Zendoia 39.
    v. tbn. LasBer 574. Iraz 59. CatBurg 21. Cb CatV 107. Mb IArg I 288. Ub 166. AA II 50. Gco II 19. CatLlo 96. CatBus 58. Itz Azald 204. Apaol 57. Ag Kr 133. Urruz Zer 137. ArgiDL 108. Inza Azalp 152. Ir YKBiz 129. TAg Uzt 105. Lek SClar 132. Etxde JJ 263. Erkiag Arran 166. MAtx Gazt 99. And AUzta 100. BBarand 105.
    azpiadiera-1.1.2
    Celebrar, decir (misa).
    Meza esaten daben artean. Cap 139. Guri zerurako bidea erakusteagatik, nekatzen dira mez-esaten, sermoi-giten, sakramentuak ematen. Ub 187. Eman edo esan zuan lenengo Meza. AA I 550. Alizate espirituzkua, mezia esateko. fB Ic III 289. Meza kantauba sazerdotiak esaten dabenian. Ib. 287. Meza esan baño len, goizian goiz. Apaol 28. Ia mezak esatea nai duen. Goñi 33. Apaizak urten eban gelatik altararantz, albakuko mezea esateko. Erkiag Arran 157. Etorten yakien [...] abade bat domeka ta yai-egunetan mez-esaten. Akes Ipiñ 13s. Aste santuko elizkizunak esatean. Etxabu Kontu 87.
    v. tbn. Cb Eg II 5. Astar II 199. Bv AsL 57. Azc PB 156. Balad 192.
    azpiadiera-1.1.3
    Dar el nombre de, decir, llamar.
    Ebanjelio berei dagozten irakurtz ta irakur-aldi erderaz sermones edo discursos morales esaten diranak. Mb IArg I 54. R errea, bere garraztasunagatik zakur letra esan oi da. Cb EBO 22. Zeri esaten deutsazu txaala ta zeri urruzia? Mg PAb 109. Eta oni esaten diogu testimonio falsoa altxatzea. AA II 212. Ez jako beliari usua esaten, ezbada belia. fB Olg 51. Esaten deutsee alakuai Benedikto XIV. Ib. 94. Baldin [tokia] bazan tartea, esango zioten arrua, baldin arkitzen bazan goikoen azpian, deituko zioten orobio . Izt C 22. Andia izango da eta Jainkoaren Semea esango zaio. Lard 363 (en el mismo contexto, Inza Azalp 48). Berriz esaten baidak / Indalexio "Moko", / ezurrak autsi arte / ez aut nik lagako. Bil 170. Niri ez zuk jaunik esan. Zuk niri seme esan bear deustazu. Ag Kr 123. Geienak Martin Ondartzako esaten deutse, zuri Mari Jesus Demikuko esaten deutsuen lez. Echta Jos 131s. Au da osalarijak konplikaziñua esaten dautsena. Kk Ab I 21s. Zoriontsuen argia esaten zaionaz argittuak izango dira. Inza Azalp 114. Komentua dagoan tokiari, nik dakidala, etzaio esaten Azkartza, Arantzazu baizik. And AUzta 107. Egunero meza bat, meza nagusia esaten jakona. Etxabu Kontu 80. Elizako sarrera esaten zaion oitura izaten baita. Ataño TxanKan 153. Orrixe esaten zaio txaga: zepa orrek ematen dituan adarrai. JAzpiroz 67. "Islak" esaten deutse eurak. Gerrika 239. Gure artean erdaldun euskaraz ez dakienari esaten zaio, oker ez banago. MEIG IV 57.
    v. tbn. Ub 220. Gco I 402. JJMg BasEsc 176. Añ EL2 19. A Ardi 51. EusJok 111. Muj PAm 5. Inza Azalp 8. FIr 156. Or Tormes 123. Otx 38. Ldi IL 16. Ir YKBiz 12. JMB ELG 87. JAIraz Bizia 83. Etxde AlosT 45. Lek SClar 124. Ugalde Iltz 45. Vill Jaink 23. Anab Aprika 79. Erkiag BatB 67. Osk Kurl 162. Gazt MusIx 69n. Ibiñ Virgil 80. Akes Ipiñ 12. Alzola Atalak 138. Uzt Sas 336.
    azpiadiera-1.1.4
    "(Vc), fórmula de llamamiento. Txo, esan (V-m), tú, pequeño, di; es decir, ven a que te diga una cosa" A.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. 1. (G-azp ap. ZestErret; VP, Lar, Añ (V, G)). Dicho, palabras, frase(s). "Dicho" VP 25r. "Esanetik egiñera bide asko" Ib. 30v. "Del dicho al trecho hay gran trecho, esana da erraz, egiña garratz" Lar. "Improperio, lotsagarrizko esana" Ib.
    Tr. De uso general en autores occidentales. Lo emplea tbn. Xalbador (EzinB 126).
    Santuonen esanaz akordadurik. EgiaK 87. Jendeen esanak ezertan iduki etzinduen. Cb Eg II 85. Maisu baten esanak enzuten dituen, ta ark erakutsiak egiten diarduen personak. Ub 78. Bere esan utsa ez da asko sinistua izateko. VMg 36. Baña ez eban ondatu: ez eban bete esana: menazatu eban; baña kolperik, kastigurik eman ez. Añ GGero 385 (cf. infra ESANA BETE). Era onetan ez due zure esanak ez sinisteko aitzakiarik izango. AA II 6. Ez jaube egin aren esan txarrai. fB Ic II 204. Leenago ukatuko dabe zeru luurrak, Jaungoiko eta Elexiaren esanak baño. Astar II 4. Profetaen esanak ondo aratuak [...] zituen. Lard 493. Gogortua zegoan amorezko esanak aditzeko. Ib. 443. Zarra zalako bere esanai askok fede eman. Arr May 66. Destañazko esanak. Ag Kr 67. Txoraturik dago bere orrekin. Gure esanak alperrik izan dira. Alz Txib 85. Manueltxoren esana siñistu izan zuan. Lh Yol 45. Kendu dodaz ganera, esan zantar bat lelengo yardunean. "Una frase baja". Or Tormes 121n. Ez laitezkek siñetsi / gaur ire esanak. Yanzi 118. Esana ez da izana. Lab EEguna 71. Proudhonen esana sozialistak be sarritan erabilli dabe. Eguzk GizAuz 146s. Esanak eta iritziak, astiro neurtu ondoren, jaulkitzen zituana zan Libe. TAg Uzt 53. Ogasun Burukideak, Ordezkariaren esana ontzat-emanaz, izendatze ori deuseztu dezake. "A propuesta del delegado". EAEg 14-2-1937, 1063. Emakume-esanak zidurizkidan. Or Aitork 41. Beti jendearen esana garrantzikoena Isabela bezelakoentzako. Mde HaurB 41. Bai itzez, bai esan gaiztoz, nai zemaiez nai bildurpean. Erkiag BatB 68. Bibliako esan au irakurtzean. Vill Jaink 60. Mistikuan maite-esanak. Gazt MusIx 165. Erdizkako esan eta itz illunekin. NEtx LBB 113. Bertsolarien / omenaje bat danian / amar amabi juntatzen dira / lenbiziko esanian. Uzt Sas 296. Bere miñ-esanari erremiorik edo etenik eman gabe. "A sus suspiros". Berron Kijote 139. Aren esana geroztik ez daukat aztuta. Alkain 30. Bearbada danak ez ditue pozik irakurriko nire esanak. Etxabu Kontu 43. Esanak, promesak... Da ain egun gitxira guztiak jan da ukatu baditu, zer beste gauza esan leike? Gerrika 282. Lehengo aurpegiak, esanak, ohiturak eta jazkerak parregarriak iruditzen zaizkigu. MEIG I 158.
    Beste esan auek ere jaso ditzakezu: [...] on egin janak, [...] janak on egin. NEtx Nola 50.
    azpiadiera-2.2
    2. (G-azp; VP , H).
    Proverbio, sentencia. "Adagio" VP 26r. "Dicton, dire. Ori esan bat baño ez da" H. "Dicho, sentencia" Gketx Loiola. v. esaera. .
    Esanok oi dira eze errege bere ogiz ase zetoa. "Son dichos que aun el rey [...]". RG A, 30. Anziñako esana da, egin ondo edozeñi, begiratu gabe nori. VMg 11 (v. tbn. antzinako esan en AB AmaE 286, MEIG I 250). Esanak beti egi ateratzen omen dituk gure aitak dionez. Or Mi 22. Urde goseek ezkurra amets, duk esana. Or Eus 132. Emen ere, beste gauzetan bezala, ainitz eta on ezin biak baten izan, aspaldidaniko esanak dionez. Zait Plat 6.
    azpiadiera-2.3
    3. (V, G, AN) Ref.: A; Gte Erd 105; Elexp Berg; ZestErret .
     Orden, mandato. "Consejo, orden. Gurasoen esanak gordeten dabezan umea ezta txarto izango (V-ger)" A. "Esana obeittu inber izatea" ZestErret. Cf. ESANA BETE, ESANA EGIN.
    Mundu eroaren beldurrez Jangoikoaren esanak uzten dituena. Mb IArg I 160. Gero zuzen jarraitu bere [konfesoriaren] esanari. JJMg BasEsc 206. Zergatik, bada, nere esanak ostikopetu dituzu, nere aurrean gaizki egiñaz. Lard 192. Gure esanai jaramonik ez egindda. ForuAB 123. Jaungoikoaren esanak austea. Inza Azalp 134. Gure esanak ez nai- / zikan obeditu. Yanzi 152. Konzientziaren esanaren kontra. Vill Jaink 103. Teresak ba-daki ondo be Nagusiaren esana Jainkoarena dala, ta ara doa lenbait-len. Onaind STeresa 63. Periko, osabaren esanari kaso geiegi egin gabe, tarte guztietan eskupetarekin zan. TxGarm BordaB 151.
    azpisarrera-1
    ALDEAURREZKO ESAN. Profecía.
    Jesusen aldeaurrezko esanak betetzeko ordua bazetorren. Lard 536.
    azpisarrera-2
    ALDEZ AURRETIKO ESAN; ALDIZ AURRETIKO ESAN. Profecía.
    Iragarkizun eta aldiz-aurretiko esanak. KIkV 28. Jesukristo gure Jaunagan betetako igarkari ta aldez aurretiko esanak. KIkG 19.
    azpisarrera-3
    AURRE-ESAN. Prólogo, presentación.
    Ezin obeto deritzaigu guri "Saski-Naski"ren aurre-esanak erderaz egitea, arrotz eta eusko-erdeldunek gure berri ikasi dezaten. Ldi IL 65.
    azpisarrera-4
    AURREZ-ESAN. Profecía.
    Aurrez esan au Pilatoren etxean asi zan betetzen. Lard 450. Jesusen aurrez-esanak gogoan zeuzkatela. Ib. 540.
    azpisarrera-5
    DA ESATEA. Es decir.
    Akerra, da esatea adar-okerra. Mg PAb 176. Biurtu zaite nigana [...] baru ta malkuakaz. Da esatia, baru ta malkuak bere [...]. Mg CO 63. Bai, bordatua bezelakoa, da esatea, zulo askoduna eta aukeran anditxoak dituana. Urruz Urz 44. Libra orrek amar errial aundi baliyo zituben [...]; da esatea, eguneko kuarto baten kontuba. Moc Damu 28 (v. tbn. 10). Lurdesko buruzariak, da esatea, gobiernuko jaunak, Jesukristoren etsaiak ziran. Goñi 40. Geronan ezkondua zeguela mula batekin; da esatia, emakume basto kriantzik gabeko batekin. Iraola 56.
    azpisarrerakoSense-5.1
    Ausartu dalako zure emaztian garbitasuna --au da esatia, zuria eta zure umiena-- loittu guran ibiltzera.Etxba Ibilt 479.
    azpisarrera-6
    DEUNGARO ESAN; EGIA ESAN. v. deungaro, egia.
    azpisarrera-7
    ESAIZU ZE.
    "Esaixu ze! Exclamación en tono afirmativo, asinitiendo a lo que se oye" (V-ger). Ort Voc.
    --Meresidu oki deu, ori ezta modue ta! Olan ikasten batso imieri, popertsa urten birko daue beralako sarjentuek. --Esaixu ze, sarjentue frimerakue yatzu a. Ort Oroig 129.
    azpisarrera-8
    ESA-EGITE (Pl.). Dichos y hechos. v. ESAN-EGIN.
    Ardura andi bategaz arteztu gaurko esa-egite guztiak, atzeneko eguna balitzan legez. Añ EL1 25 (v. tbn. 38).
    azpisarrera-9
    ESAN-AHAL (Lo) que se puede decir. "(Todo lo) decible, esan al guztia" Añ.
    Zer ta nolako egiak, baña gure esan al guziai askoz eragiten dienak! Cb Eg II 205. Ontasun zuk pensatu al ori guzia, gure Jaungoikoaren Ontasun ta anditasunaren aldean ezer ez dala. Ib. 32 (Dv LEd 69 ontasun harek asmatu ahal duen hori guzia). Esan-al guztien gañekoa da. Izt C 176. Bi oien esan-alak ezer etziran, beste amarrai arpegi emateko. Lard 90. Esan-al guzien gañean arriturik. Ib. 33.
    azpisarrerakoSense-9.1
    (Pl.). Denuestos.
    Alper-alperrik [eleizaren etsaiak] gaur esango ditue esanalak konfesio santuaren kontra. Ag Serm 329. Santa Cruzen kontra esan alak esan arren. Or SCruz 68. Esan-aalak entzunik gera. Ldi IL 36.
    azpisarrerakoSense-9.2
    Beti zakust euron atzetik agireka eta esan-alean.Bilbao IpuiB 171.
    azpisarrera-10
    ESANA BETE. (Tras gen.). Obedecer. "Aiten esana bete oan (V-arr)" Gte Erd 105. Cf. supra (2) ejs. de esana bete 'cumplir(se) lo dicho'. v. ESANA EGIN.
    Enzun bere adibideak; bete bere esanak. Añ EL1 47. Medikuen esana / bete egin bear da. Azc PB 251. Jaunaren esana bete balute gure lenen guraso aiek. Inza Azalp 47. Ta nire esana betetzen eztutenei buruz Yainkoei arren dagiet. Zait Sof 64. Beroien esanak beteak izan bitez. "Debiendo [...] ser obedecidos". EAEg 11-11-1936, 269. Bai gozagarri litzaidakela / zure esana betetzea. SMitx Aranz 167. Joxeparen esana betetzera ioian, antza. Bilbao IpuiB 102. Gaztetxo, bete zazu zarragoen esana. MAtx Gazt 34. Aren esana bete etzutelako, sententzi
    bildurgarria nola eman zieten. Insausti 245.
    (No precedido de gen.).
    Neurritik edateko bakarrik esan jestan neri, ta nik, esana betetziarren, basotik edan biarrian azunbreko neurritik edaten juat. SM Zirik 94.
    azpisarrera-11
    ESAN-ADITZAILE. Obediente. "Zakur hori [...] esan aditzallea da (G-azp)" Gte Erd 235.
    azpisarrera-12
    ESANA EGIN (V-gip, G-goi-nav, AN-gip; Añ). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 105. (Tras gen.). Obedecer, hacer lo ordenado. "Obedecer, esana egin" Añ. "Aitaren esana egin zun (G-azp-nav, AN-gip) [...] zure esan egingo dut (V-gip, G-goi, AN-gip)" Gte Erd 105. Cf. medikuak esana danean egiten (AB AmaE 250), nik esana egiten badezu (Bv AsL 52), egizute nik esana (Or Mi 150). v. ESANDAKOA(K) EGIN.
    Donzellea, arren, egizu ene esana. Lazarraga 1185r. Egin zaarraren esana. RS 465. Emengo eroen esana egin naiez Jangoikoaren esana egiten ez dutenak. Mb IArg I 160. Jainkoaren esana egiteagatik. Ub 20. Etzera piatu bear zere argi itxurakin, bai egin zuk baño argi geiago duan Konfesorearen esana. Mg CC 159. Parketan deutseet neure arerio guztiai, Zure esana egitearren. Añ EL1 199. Egin zak nere esana, / ez izan beldurrik. It Fab 244. Semiak pozik egiten du aitaren esana; ez egun batian ta biyan, baña illabetietan. Bv AsL 121. Alaba zer egiñ etzekienean geratu zan, zerren batetik, guzian amaren esana egiñ zezala. Arr May 119. Zelako aldiyetan ez dogu egin bear gurasoen eta nagusien esana? Itz Azald 96. Oraindiño geiago artukozan, gurasoaren esana egitten ezpon. Echta Jos 290. Esana egin eban Andonik, itzik erantzun gabe igon zan. Belaus Andoni 9. Bi gazteak, bildurrez batak besteari elduta ixil egiten dute atsoaren esana. Or Mi 72. Zurekin jardunean ari arren geienetan zure esana egiten du. ABar Goi 68. Ikas ezan harren haren esana egiten enea eginen dunan bezain artoski. Mde HaurB 49. Neu be tamalez negarrez nago / zure esana egiteaiti. BEnb NereA 165. Labur, jarraitu birtuteari, eta orrela zeure izatearen esana egiten ari zera. Vill Jaink 83. Nagusiaren esana egitearren. Erkiag BatB 64. Ederki egiten du [zakurrak] / jabien esana. Uzt Sas 114. I oraindik gaztea aiz eta nere esana egin zak. Alkain 84. Gurasoen esana egin bear izaten zan. BBarand 14.
    v. tbn. Cb Eg II 89. VMg 26. AA I 407. fB Ic I 12. JJMg BasEsc 196. Astar II 117. Ur MarIl 101. AB AmaE 279. Lard 23. Xe 157. Urruz Zer 51. Enb 61. Tx B I 29. MendaroTx 63. Otx 50. Lek EunD 36. Ir YKBiz 310. Zait Sof 87. Lab SuEm 201. NEtx LBB 88.
    azpisarrerakoSense-12.1
    (Con dat.).
    Zure aginduai esanik ez egiñik. "Non obedivimus praeceptis tuis". Ker Tob 3, 4. Seme-alabok: esana egiezue Jaunagan zuen gurasoai. Ker Eph 6, 1 (Ol esangin azaldu zaitezte).
    azpisarrerakoSense-12.2
    (Esanak egin).
    Jangoikoaren esanak egiten ez dituen aldi oro. Mb IArg I 160. Lenago dala Jaunaren esanak zuzen egitea gorputzari atsegiñ egitea baño. AA III 547. Egin beti ta beti bere esanak. Añ EL2 53. Gazteak asi ziran, Jainkoari zor zitzaion esker-ona, ezertan ez artzen, eta aren esanak egiteko zabartzen. Lard 122. Medikuen esanak egiteko. AB AmaE 248. Andonitxo mutiko / otzan eta argia, / esanak egiteko / men eta zolia. GMant Goi 88. Egin itzazu, aizu, Lasarte, / zeure lagunen esanak. Uzt Noiz 116.
    v. tbn. Cb Eg II 199. Ub 17. Mg CO 49. fB Ic I 318. Ur MarIl 3. Itz Azald 95. Auspoa 97, 35. ArgiDL 21. KIkG 53. KIkV 67. Tx B I 252. Ir YKBiz 185.
    azpisarrerakoSense-12.3
    Neure alaba Manuelatxu / neure esan bat eidazu / atostean dagon kantoreari / datorkidala esaiozu.Balad 135 (187 esan bat egin).
    azpisarrera-13
    ESANA EGITEKO. Obediente. "Esana-eitekua zuen morroia" Etxba Eib.
    azpisarrera-14
    ESANA ESAN (Lar, Añ (V, G)). "Lo dicho, dicho" Añ.
    Baña esana esan, pekatubaren benetako damu ta gorrotua daukanak, ez dau larritu biar. Mg CO 84. Noizean beiñ berri ezazu goizean artu zenduan nai ta intenzio ona [...] esanaz zeregan: "Jauna, esana esan, goizekoan bertan arkitzen naiz". AA III 306. Baña esana esan, bestiak erremedijeetan ez dabeen gatxa, bakotxak erremedijau beragan. JJMg BasEsc 153.
    azpisarrera-15
    ESANAK ESAN. Lo dicho, dicho; dicho esto, después de lo dicho.
    Esanak esan, eta goazen beste artikulo batera. Apaol 48s. Esanak esan, ez dago bada aiñ txarra. Alz STFer 144. Guazen, guazen, eta esanak esan, Malen. Moc Damu 30. Beaz mutillak, esanak esan, e.... Ill Testim 13. Agur! nai dozun arte, ta... esanak esan. Agur, ba, ene Txomin. Enb 177. Esanak esan, zein ote da euskotarren erti-iturburutik naroena? Ldi IL 127. Esanak esan, ozenki otsegiñaz aldendu zan gela artarik. Etxde AlosT 31. Esanak esan, agerian dago, onezkero. Zait Plat 147. Baiña esanak esan, liberal izatea dirua izatea baldin ba da [...]. Erkiag BatB 160. Bon, esanak esan... gure artean dagotzila. Larz Iru 104. Esanak esan, goazen harira. MIH 191.
    azpisarrera-16
    ESAN HANDIKO. De gran (profundo, etc.) significado.
    Elisa au barriztutiak [au] diño bere berbeta ixil, baña esan andikuagaz. Ag Serm 74.
    azpisarrera-17
    ESANAREN ESANAZ (A DBols 233). A fuerza de decir.
    Onen esanen esanaz sartu zan aparitara. A BGuzur 111. Esanaren esanaz ta ausnartuaren ausnartuz bertago ta errezago etsi dezaten. Ldi IL 77. Esanaren esanez ez ixildu ta zuzen gertatu. Or Aitork 161. Esanaren esanaz asperturik bezala mintzatzen zaigula. MEIG III 88.
    azpisarrera-18
    ESAN-BEHAR (V-m ap. Etxabu Ond). (Sust.). (Lo) que hay que decir; comentario, charla, conversación. "Aretxena da esan biarra: afán de decir. Cuando alguien dice o cuenta algo con afán le decimos: zeuri da esan biarra" Etxabu Ond.
    Gau atako autu ta jardunak, beste esanbear guztiak azturik, Sardinzar da bere lagunen gañean ziran. Ag Kr 20. Biozmiñak eragotzi dit orain arte esanbear au. TAg Uzt 120. Bere esanbearra naikotzat etsitu baiño len azken itzok ogutzi zitun oraindik. Etxde JJ 101. Orra ba, argi esan, esanbear guztia. Erkiag Arran 111. Amodiozko esanbearrak. Ib. 102. Izan eben zati baterako barrea ta esan bearra. Bilbao IpuiB 25. Esan beharra esana dago honenbestez. MEIG I 150.
    azpisarrerakoSense-18.1
    Azkenengo itzak, esanbearraren esanbearrez, bata bestearen gañean [...] erten zuten.Ag G 288.
    azpisarrera-19
    ESAN BEHARRIK ERE. Ni qué decir tiene.
    Askotaz obeagoa zan bestaldekoa. Esan bearrik be! Bilbao IpuiB 63.
    azpisarrera-20
    ESAN BEHARRIK EZ (G-azp ap. ZestErret ). Ni qué decir tiene.
    Esan bearrik ez, idazleak [...] gero ta yaioagoak. Ldi IL 71. Esan bearrik ez erritarrak / deramala aundiagoa. Or Eus 304. Igikai eta erreki[ñ]ak geituko baitlirake. Eta au zein ongarria zaigun esan bearrik ez. EAEg 16-12-1936, 560. Urrengo igandekoa nola joan zan esan bearrik ez. NEtx LBB 46. Bigarrenak, esan beharrik ez, zorrotzagoak dira lehenbizikoak baino. MIH 218.
    azpisarrera-21
    ESAN BEHARRIK EZ DAGO; ESAN BEHARRIK ERE EZ DAGO; ESAN BEHARRIK EZ DA; ESAN BEHARRIK ERE EZ DA. Ni qué decir tiene. v. ESAN GABE DOA. Tr. Documentado desde finales del s. XIX sobre todo en la expresión esan beharrik ez dago. Esan beharrik ez da se encuentra en K. Etxegarai, Uztapide y un ej. de EusJok.
    Ondo egiña iruditu zaidala Agirre Jaunaren lan polita esan bearrik ez da. Etxeg (in Ag AL 7). Eztago esan bearrik zenbat maiteko zuan amonak. Urruz Zer 115. Oriek ikustera / Tolosako plazan / ezta esan biarrik / jende asko zan. EusJok 128. Baietz irudituko zitzaiola esan bearrik eztago. Or SCruz 105. Yakiña da ta esan bearrik ere eztago, Testamentu Zarreko apaizak zillegi zutela ezkontzea. Ir YKBiz 2n. Fernando de los Rios sozialistea dala esan bearrik eztago. Eguzk GizAuz 78. Esan beharrik ere eztago, askotan joaten zirala igerikatzera. Osk Kurl 157. Dagonillen ogei ta zortzia, / ori esan bearrik ezta, / bertso onekin bukatutzen da / gure Artikutzko pesta. Uzt Sas 288. Amak, ez dago esan bearrik, bodako bazkari batera joatea baño gustorago egin zizkiola [lanak] . TxGarm BordaB 97. Bere iritzia eta Joannon-ena bat ez datozela esan beharrik ez dago. MEIG I 180.
    v. tbn. Apaol 110. A BeinB 56. Ag Kr 60. Kk Ab II 78. Otx 69. Ldi IL 166. Lek SClar 142. Bilbao IpuiB 44. MAtx Gazt 74. Salav 32. Ostolaiz 22.
    azpisarrerakoSense-21.1
    Jakiña --eta esan bearrik etzegoen-- gizonak bere eskubide ori adimendun izaki bati dagokion moduan erabilli bear du.Vill Jaink 164.
    azpisarrera-22
    ESANDAKOA ADITU.
    "Norbaitek esandakoa obeditu; bestek esandakoari kaso egin. Ta esandakua attu e!" ZestErret.
    azpisarrera-23
    ESANDAKOA EGIN; ESANDAKOAK EGIN. Obedecer, cumplir las órdenes. Cf. Etxde JJ 239: Au, bere amaren agindupeko zan eta berak esandakoa eginen zun.
    Zintzo, zintzo egiñ esandakuak. Moc Damu 7. Ta orretarako, esandakoa egin ostean, lotsa galdukoaren egitadea bururatu yakan. Erkiag BatB 96. Oraintxe yoan eta esandakoak egin! eta iñori ez egotzi egiteko ori. Zait Sof 192. Jakiña, an [soldakuskan] esandakoa egin bearra zegoan, eta zuzen. Insausti 55. Egunero entrenamentua [...]. Nola neuk ere interesa neukan esandakoa egiteko, sufritu egiten nuan. Albeniz 81.
    azpisarrera-24
    ESAN DELAKO. Susodicho, dicho, citado.
    Ez zuen nahi esan delako aurrerapenak haren etxe zaharra [...] itsus-eraz lezan. Mde HaurB 6. Hurrengoan [...] esan-delako gogo indar hori egiaz den koldarkeriak hamorratzen eta naska erazten zuen. Ib. 9.
    azpisarrera-25
    ESANEAN. (Tras gen.). a) A decir de, según. v. ESANETIK (b), ESANEZ.
    Munduko andi guztien alizatia berunezkua da, Santubaren [San Juan Krisostomoren] esanian. fB Ic III 294. Oien esanean, aur bizia biena zan, eta illa iñorena ez. Lard 210. Mutuaren esanian / alkarri elduta gelditu ziran. Tx B I 250.
    b) A las órdenes de, obedeciendo a. v. ESANEKO, ESANERA.
    Agintarijak eskubide andija daukee luurraren gainian. [...] Euren esanian dago mundu guztia. fB Ic III 293. Jartzen bagera / garbi beran esanian / estimaziyo ona izango degu. Xe 323 (v. tbn. esanean jarri en Uzt Noiz 76). Jaunaren esanean ibiltzeko gogo ona. Inza Azalp 144. Nai dogu bixi Jesus ta Amaren / eta zure esanian. Enb 82. Eba: [...] izango zara / nere menpeko gizona. / Adan: zure esanian igaro neikez / bizitzako ordu latzak. BEnb NereA 165s. Basoan ikatz ta egur egiten / jarduten giñan lanean, / olan denpora emoten gendun / danok aitan esanean. FEtxeb 13.
    Siguiendo el consejo de.
    Onen esanean etorri naiz zuregana. Alkain 87.
    azpisarrera-26
    ESANEAN-ESANEAN. "Esanean-esanean ezpada, ezin lanik egiñazi! (AN-ulz), si no es a puro de machacar, no puede hacérsele trabajar" Inza Eusk 1927, 155.
    azpisarrera-27
    ESAN-EGIN (V-m ap. A) (Pl.). Dichos y hechos. "Esan-egiñak parkatu, perdonad los dichos y las acciones. Fórmula que emplean las ancianas al despedirse de una tertulia" A. v. ESA-EGITE.
    Bere esan-egin eta ibilleraetan ez-jakin [...] bat zan. Lard 156. Agar-en esan-egin lotsa gaiztoko oiek ontzat ematen zituela. Ib. 17. Gere esan-egiñakiñ lagun urkoari gero ta ejenplo obea emanaz. Arr May 117. Bere esanegiñ guzietan prinzipe añ ona izan zan. Ib. 53. Apostoluak Yesusekin ibilliak ziran, aren esan-egiñak ikusi ta entzun zituzten. Ir YKBiz VI. Esan-egiñetan aratz irautea. Zait Sof 81. Gaiztoen esan-eginak ederki bezain biziki agertzen dizkigulako. MEIG III 99.
    azpisarrera-28
    ESANEKO. v. esaneko.
    azpisarrera-29
    ESANERA.
    a) (Tras gen.). (Estar, poner(se), inclinar(se)...) a las órdenes, al servicio de; obedecer. "Esanera etorri (V), condescender" A. v. ESANEAN, ESANEKO, ESANETAN, ESANETARA.
    Tr. Documentado desde principios del s. XIX en autores occidentales, sobre todo en las expresiones con jarri y egon.
    Nori obeditu ta noren esanera egon bear gara? Añ LoraS 23 (v. tbn. esanera egon en CatLlo 89, Lard 371, Ag Kr 122, SMitx Aranz 243, NEtx Antz 58, Vill Jaink 164). Dometan eban ta bere esanera ekarten eban san Paulok bere gorputza? fB Ic II 277 (v. tbn. esanera ekarri en Vill Jaink 76, MEIG IX 117 (en colab. con NEtx)). Nor da itsasoa eta aizeak bere esanera ipintzen dituen au? Lard 388 (v. tbn. esanera ipini en MEIG VI 99). Guziak [...] bere esanera zeuzkan. Ib. 493. Josuek eguzkia ikusi zuenean bere esanera geldituta [...]. Ib. 116. Franzisko jarri zan bere adiskidiaren esanera. Bv AsL 50 (v. tbn. esanera jarri en Lard 129, Arr May 155, Ag AL 129, Or SCruz 15, Lab EEguna 63, NEtx Antz 145, Erkiag BatB 19). Haziendako Komisiñuaren esanera aldatu egin eban [...] Erreglamentuba. ForuAB 85. Lizarragaren esanera etortzeko [eskatu zion]. Or SCruz 114. Idazkolak erabateko izendia langille Bazkunei bidaliko die, Batzordearen esanera sailka eratuta. "Según acuerdo de". EAEg 15-1-1937, 811. Besteen esanera gehiegi bizi izan zen orain artean eta ondikotz! Mde HaurB 6 (v. tbn. esanera bizi en Erkiag Arran 59). Asi ziran bonberuak [...] aginduen esanera. Erkiag BatB 13s. Gurasoen esanera [...] makurtu. NEtx LBB 14 (v. tbn. esanera makurtu en Lab EEguna 85). Haien baimenarekin izango da eta haien esanera egon beharko du. MEIG I 124.
    (Con vb. elidido).
    Zu zera zarrena; zure esanera bear dut. Ibiñ Virgil 45.
    (Sin gen.).
    Apezpikuaren debekuz zala iakin zuneko, esanera iarri zan. Or Aitork 127. Emaztea bereala jarri zitzaion esanera. NEtx Antz 145. Tresna miragarri hura esanera zeukan beti. MIH 47.
    b) (Tras gen.). Obedeciendo a, a la orden de, siguiendo las palabras de.
    Ur hura Jesusen esanera ardo egin zala zekusatenean, guziak arritu ziran. Lard 374. Apostoluak min zuten aien esanera deabruak ez iges egitearekin. Ib. 408. Rut, amagiarrabaren esanera, larrañera joan zan. Ib. 161. Agintariaren esanera, urtebien usoak umien eskuetatik. Ag Kr 221. Deabrua arren [Jaungoikoaren] esanera ateratzen da, txerrietara joango bada ere Jaunari eskubidea eskatuz. Inza Azalp 150. Zure esanera, ona bein berriz ermitagintzan erria. SMitx Aranz 95. Bere esanera, [...] guzti-guztiak [...] berbaturik gelditu zirean. Akes Ipiñ 27. Legearen esanera, zaldizko bezala ibili zan gudari, nonbait Korinton. Zait Plat 12. Olarratz jaunagaz ziarduen onek, aren esanera madari-landara batzuk sartzen. Erkiag BatB 46. Gotzai Jaunaren itzak sorgindu / zitun zure ezpaiñak / nai dezunean zure esanera / urratzeko eliz-gaiñak. NEtx LBB 276. Aien esanera, danak itzegin ta entzun zezaten, txandaka kontu-kontari asi itun. Ataño TxanKan 155s. Azken aldera nexkaren eskutikako lerro pare bat [...] amaren esanera eginak. MEIG IX 98.
    Aro ontan ipui au da Ederkok diona / ark esanera jakin nai baduzu, ona. "Helo aquí tal como él lo contaba". Or Eus 283.
    (Con adj.).
    Gizon on baten esan utsera, geldi jarri zan. AB AmaE 127.
    azpisarrera-30
    ESAN ERAGIN. Hacer decir. v. esanarazi.
    Bildurrak esan eragingo deustaz [pekatuak] . Mg CO 201 (CC 137 esan erazi). Ez deust esan eragingo konfesinoan entzun izan ditudazan [berbak] . Itz Azald 144. Leziñua ezekianian bigarrenez esan eraitzen zetsenekuakin. SM Zirik 86. Platonek erasonda (esan-eragin). Zait Plat 13.
    v. tbn. CrIc 68. Ur MarIl 110.
    azpisarrera-31
    ESANERAKO; ESANERAKO EGON (Estar) a las órdenes de.
    Agindu Ama! / Zure esanerako gaude! SMitx Aranz 62.
    azpisarrera-32
    ESAN-ERANTZUN (Pl.). Diálogo.
    Goeirriko neurtitzlari edo pertsolari batzuen esan erantzunak aditzen. Lh Yol 24. Jo zituan atiak eta andik geruago, esan-erantzun luziak etxekoekaz eukita, atara eban medikua ogetik. Kk Ab II 8.
    azpisarrera-33
    ESAN ETA EGIN (Lar, Añ (V, G)). Dicho y hecho. Tr. Documentado en autores vizcaínos y guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII.
    Jauna, lenena zure izenean: ta esan ta egin, botoia bertan atera ta pobreari, tori Jainkoaren izenan eman zion. Cb Eg III 391. Orra bada, esan da egin, nun inprimierazo ditudan aurten. GavS 6. Esan ta egiñ, kunplitu zuen esan zuena. Urruz Urz 51. Eta, esan da egin, amonatxo biak joan ziraden antxintxika. Apaol 123. Eta esan da egiñ, bere eske ioan ziran norbaitzuk. Ag AL 30. Esan da egin [...] biaramonean eroan eban. Echta Jos 198. Ta esan eta egin: artu sutan egoan burduntzia, eta zast! Bilbao IpuiB 176. Esan da ein gañera! SM Zirik 120.
    v. tbn. Mg CC 240. JJMg BasEsc 9. Zav Fab RIEV 1907, 96. Añ EL2 5. Izt C 163. Lard 75. Zab Gabon 62. Arr May 152. Goñi 116. Iraola 34. Muj PAm 50. Altuna 12. Balad 236. Mok 22. Enb 138. Otx 176. Kk Ab II 95. TAg Uzt 140. Munita 70. JAIraz Bizia 78. Akes Ipiñ 9. Erkiag Arran 58. Zait Plat 19. Alzola Atalak 44. NEtx LBB 159.
    azpisarrera-34
    ESAN ETA ESAN (Añ). Diciendo una y otra vez. "Apuro decirle, esanaren bidez, esan ta esan" Añ.
    Gizonak, esan ta esan arren nekez egon oi dira ixilik. Bv AsL 161. Esan da esan, txutxu ta putxu. Ag Kr 104. Aitta gurea esan eta esan ari zan. Inza Azalp 131. Esan eta esan Pernandok ere sinistu zion azkenik. Muj PAm 64. Esan da esan ari ziran. Or SCruz 45. Esan eta esan eragoioen berari lapiko bete baba emoteko. Otx 92. Eta aobeteko añenak esan eta esan, abere-abere bat egindda bigurtu zan etxera. Ib. 134. "Ni pekatari" damuz / esan eta esan. SMitx Aranz 121. Ez dakit zenbat bider egon naiakon esan da esan etxera etorteko. Bilbao IpuiB 204. Beti berba antzeko ta bardiñak esan eta esan. Erkiag BatB 175. Bere artean esan da esan ari da. NEtx LBB 109. Esan da esan eginda ere / ura zan egun mardula. Uzt Sas 271.
    v. tbn. Vill Jaink 9. Osk Kurl 42. Berron Kijote 87.
    azpisarrerakoSense-34.1
    (Con suf.). "Esanda esandare eztu kasu haundik ingo" ZestErret. Jesulagun batzuk zirikatu ninduten, erdal-euskal hiztegi bat egin behar nuela esan eta esanaz.PMuj in MEIG I 90.
    azpisarrera-35
    ESANETAN. (Precedido de gen.). a) Al servicio, a las órdenes de, bajo la autoridad de. v. ESANERA.
    Gogora jartzen gatzaizkiola ta arren esanetan nai dugula izan orain eta beti. Inza Azalp 135. Jostekatu oitura onetan, / agintariyen esanetan. Yanzi 71. Zure esanetan beti lotua dukezu zure mirabe zintzo. NEtx Nola 13. Jaun orretxen esanetan zuzen / ibiltzen bada Segura / zenbat animak juan bear ote du / erri ontatik zerura? Uzt LEG I 340. Leen arro zana, emaztean esanetan otsana. EZBB II 46. Umeak lez, besteen eskutik eta besteen esanetan ibilten bakarrik jakin izan dogu. Etxabu Kontu 226.
    b) En palabras de.
    T. Guiard-en esanetan, Arriolaneko astilleruak, 1878tik 1911 bitartean, 583 ontzi egiñak eukazan. Zubk in Etxabu Kontu 198. Txomin Agirreren esanetan, "asko ikusi duanak zerbait jakiten du". AZink 13.
    azpisarrera-36
    ESANETARA. v. ESANERA.
    a) (Precedido de gen.). (Estar, poner(se), inclinar(se)...) a las órdenes, al servicio de; obedecer. "Morroiak nagusiaren esanetara = mendean zeuden, dabiltz (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 203.
    Ark bazekien ongi plazako legia / arren esanetara denak konformatu dira. EusJok II 23. Eskolako gauzetan maisuaren esanetara jartzen zera? ArgiDL 27 (v. esanetara jarri en NEtx Antz 95, Etxde JJ 68, Zait Plat 151, Berron Kijote 159). Iñoren esanetara ez naiz etorriko. Zait Sof 87. Eta gaur bere esanetara joan ziran amaikak beren lurrak eta etxeak aberastu [...] egin dituzte. FLab in Munita 8. Morroi izatea eta iñoren esanetara egon bearra [...] mingarri zitzaion. Etxde JJ 226 (v. tbn. esanetara egon en KIkG 54, Inza Azalp 101, Erkiag BatB 38, Osk Kurl 17). Engrazi ezta bere senarraren esanetara makurtuzale. Ib. 105. Nola ekarriko zaitut nere esanetara? Zait Plat 137. Beren sentidu eta griñen esanetara zebiltzan. Vill Jaink 79. Aren esanetara bildu zaite. MAtx Gazt 70. Apolon-ren esanetara makurtuz. Ibiñ Virgil 48. Bigundu nintzan zure esanetara. NEtx LBB 25. Eta bestien esanetara / al zera zu ere jetxi? Olea 232. Gu, aren esanetara lan egin gendun morroi batzuk besterik ez giñun. Ataño TxanKan 97. Urte bete zeramakian osaba izebaren esanetara lanean. TxGarm BordaB 152. Oso apal jartzen dira ugazaben esanetara. AZink 140.
    b) De acuerdo con, según.
    Pitagoraren esanetara, Platonen aburuz [...]. Zait Plat 61.
    Sekulako eskeintza egin zigun, handik aurrera doble irabaziko genuela esanaz. Zoraturik gelditu ginen denak bere esanetara. Arti Ipuin 23.
    azpisarrera-37
    ESANETIK. (Tras gen.). a) A las órdenes de, al dictado de.
    A etzan iñoz ibilten iñoren esanetik, bere gogotik baño; gixon azkiagorik (libreago) ezeguan inguru artan. Kk Ab 52.
    c) Según, a decir de.
    Badirudi oroimen antzeko zerbait daukatela gauzek ere [...] Dentonen esanetik. Mde Pr 326. Archetypen direlako gizaki guziekiko mito edo ereduak, guziekiko berjakintza-lekoretik baidatoz, Jungen esanetik. Ib. 350.
    azpisarrera-38
    ESANETIK IRTEN. "Esanetik urten, traspasar una orden; litm. salirse de lo dicho (V, msOch 220)" A EY III 344.
    Onetarako artu Konfesore danen jakitun onena: jarraitu beti berari; ez urten bere esanetik. Añ EL1 76. Ez urten ezetan zeuroen konfesoren esanetik. Añ LoraS 15.
    azpisarrera-39
    ESANEZ (Tras gen.). Según, al decir de.
    Jeremias profeta santubaren esanez [...]. Mg CO 284. Arnoldo zan, apezpikoaren esanez, [...] eskubide andikoa. Ag AL 53. Zaarren esanez zeinbat bidar ez ete ziran etxeratzen gorputzeko atzealdeak [...] baltziturik. Erkiag Arran 78. Simonidaren eta zure esanez, lapurreta besterik ezta zuzenbidea. Zait Plat 95. Gauza guztiak on baten atzetik omen dabiltza aien [Platon eta Aristotelesen] esanez. Vill Jaink 152.
    azpisarrera-40
    ESAN GABE DOA; ESAN GABE ZIHOAN. Ni qué decir tiene. v. ERRAN GABE DOA.
    Esan gabe doa hauen keltiko hizkuntzak hitz andana bat hartu zuela [...] latin landuagotik. Mde Pr 248. Esan gabe zoan gaitzesten baino gupitestenago zutela orain Freud eta Krafft-Ebingi esker. Mde HaurB 83.
    azpisarrera-41
    ESAN GAIZTOKO. "Esagaiztoko, desobediente (V-ger ap. Altube)" (comunicación de Zt).
    azpisarrera-42
    ESAN-GOGO. Intención, ánimo (al decir algo).
    Hitzari ez ezik, begiratu bear diozu hitz egillearen esan-gogoari ere. Mb IArg I 332.
    azpisarrera-43
    ESAN GURA IZAN (V-gip ap. Etxba Eib). (Trans.). Querer decir, significar. "Apostolos, esate baterako, da berba bat esan gura dabena aindutakua" Etxba Eib. Cf. esangura. v. ESAN NAHI IZAN. Tr. Documentado en autores vizcaínos desde el s. XVII.
    Ondo lizate ori, orrek gura dau esan, zarra naxala. Mic 13v. Zer esan gure dau sinistu eiten dot Espiritu Santuegan? VJ 8. "Amen" [berbeak] zer esan gura dau? Cb CatV 35 (CatBus 20, CatLlo 34 esan gura). --Iru personak direala distintoak, zer esan gura dau? --Esan gura dau ze bata bestea eztireala: bana direala. Oe 25. Enzun ditut izen oneek baña ezdakit zer esan gura dabeen. Mg PAb 109. Sazerdotea doianean Introitoa irakurten, esan gura dau, zelan eroan eben Kristo lotsaria andiaz [...]. Añ EL1 95. Berba areek zer esan gura dabeen ta zetarako dirian. fB Ic I 9. Orrek esan gura dau luikaria egiten dabela lurpeko oñaztarrijak. Ur Dial 120 (It esan nai du, Dv erran nahi du, Ip hori erran nahi da). Rodberto-ren izenak "itz argitsukoa" esan gura eidau. Ag AL 160n. Dana-dala, orrek jatorriok, nire ustez, eztabe ezer esan gura. Echta Jos 191. Zer esan gura dau, ostera, arpegi aurrian dakarzun galbae orrek? Otx 63. [Esakun] onek esan gura dau, badirala egijak, egi ixan arren, iñori arpegira esan biar etxakazanak. Abeletxe (in EZBB I 85).
    v. tbn. Zubia 153. JJMg BasEsc 122. Azc PB 281. Itz Azald 43. Enb 147. Kk Ab II 79. Akes Ipiñ 30. Etxba Ibilt 458.
    azpisarrera-44
    ESANIK DAGO.
    Está claro; se entiende.
    --Banagoko ni diñoanari obe dala bakarrik egotea, lagun deungeagaz baño. --Esanik dago eztala deungea izango. --Ta non idorokogu ona izan din bat? "No se entiende que ha de ser mala". Mic 13v. Ta emon ezkero pekatuak parkatuteko eskubidea Sazerdote Konfesariai, esanik dago onei autortu, agertu, konfesatu bear badeutseguzala pekatuak. Añ GGero 339. Euskal-biziera artu zuen gai [Agirrek]; [...] ta esanik dago, ezertan asmatu ezkeroz, begi-begiko izanen zaiela euskaldunei. Or EEs 1927, 247. Ta elurra ba zan, esanik dago, aien atzetik izango zirala liberalak, oiñ-aztarna artuta. Or SCruz 71.
    azpisarrera-45
    ESAN KOMUN. Dicho, sentencia.
    Ala omen dio Indiako esan komun batek. Vill Jaink 143.
    azpisarrera-46
    ESAN-MESAN; ESAN-MESA (...). v. esamesa.
    azpisarrera-47
    ESAN NAHI DA. "Conviene, a saber, au da, esan nai da" Añ. Cf. Lar: "Es a saber, conviene a saber, esan nai det, gura dot, erran nai du".
    Oartu ziran, aren ikasletako batzuek esku ez-garbiekin, esan nai da, eskuak ikuzi gabe yaten zutela. Ir YKBiz 223.
    azpisarrera-48
    ESAN NAHI IZAN (Trans.). Querer decir, significar. "Ori esan nai du onek, a esto alude eso" VP 71r. "Corniculario ala zeritzan erromatarren goiende bati, eta esan naidu adarzaia" Lar. v. ESAN GURA IZAN. Cf. esanahi. Tr. Documentado desde principios del s. XVIII en autores meridionales; entre los vizcaínos se encuentra en Añibarro, Arrese Beitia, Azkue (A BGuzur 148), D. Agirre (AL 160), KIkV (43) y Erkiaga.
    Zer esan nai deb kristauaren izen orrek? OA 10s. Ori esan nai digu eskuetan daukan biotz ark, sua eta garra dariola. Lar SAgust 13. Zer etsan nai deub kristauak? CatCeg 12v. Eranzun zioten erregeri etzekitela ametsak esan nai zuena. Mb IArg I 392. Ipui onek esan nai digu ez degula izan bear buruiritxikoak. VMg 26. Eztakie zer esan nai duen itz oek. AA II 32. Ostia zatituteak esan nai dau zelan ebagi ta birrindu eutseezan Yesukristori [...]. Añ EL2 123. Fueroak esan nai du gure errietan ez zaigula sartuko iñor ezertan. It Fab 208. 'Abranek' esan nai du 'Aitabitorea'. Lard 17. Aretx ezkurrok foru maiteak esan nai dabez, ta Jaungoikoa Lauburu orren lau besuak. AB AmaE 65. Kristau izateak zer esan nai du? Inza Azalp 11. Baña Pernando, zer esan nai dute orain darabilzkizun [...] katramil oiek? Muj PAm 43. Orrek, ala ere, eztu esan nai Uitzi yale bizkorra eztanik. Ldi IL 45. Ekain-jai oek zertarako ziran eta zer esan nai zuten, berak naikoa adierazten digute. JMB ELG 81. Urtebeteren aldeak eztik ezer esan nai gazteak alkarren gustokoak izatekotan. Etxde JJ 55. Gorriak euskaldunaren odola esan nai dik. TxGarm BordaB 85. Ez du horrek esan nahi gai horiek euskaraz erabili behar ez direnik. MIH 205.
    v. tbn. Iraz 9. Ub 22. Mg CC 118. Gco I 451. Izt C 50. CatBurg 24. It Dial 120. Zab Gabon 92. Bv AsL 90. Urruz Urz 33. Goñi 82. A Ardi 3. KIkG 17. Mok 14. Tx B II 153. Lab EEguna 70. Ir YKBiz 5. Or Eus 287. TAg Uzt 299. Zait Sof 148. SMitx Aranz 155. Mde Pr 337. JAIraz Bizia 107. Munita 79. Txill Let 73. Erkiag Arran 29. Lek SClar 129. And AUzta 81. Anab Poli 5. Vill Jaink 18. Ibiñ Virgil 57n. MAtx Gazt 48. NEtx LBB 37. Uzt Sas 348. Berron Kijote 146. BAyerbe 161. JAzpiroz 76. Zendoia 143. Albeniz 79.
    azpisarrerakoSense-48.1
    Premiarik gabe, eta ezeri ez dagokan gauzan bazan juramentua, eman zenduan eskandaloa; baña baldiñ zure deretxoa argitzeko, ta ongi agertzeko asko esan nai bazuen [='era muy importante'] juramentu eragiteak, etzenduan bekaturik egiñ. AA III 555. Binbitartean egin zituanak egiteak, ezer gutxi esan nai du, aren euskaltasuna ukatzeko. SMitx Aranz 155. Ara emen galdera bat asko esan nai duena, eta berari ondo erantzuteak asko erakusten duena. Munita 131. Ukitzeari dagokionez, gorputzaren egokierak asko esan nai du. "Valet plurimum". Or Aitork 44. Asko esan nahi du kultura lanetan [...] aldez aurretik begiz jota edukitzeak helburuak. MIH 90.
    azpisarrera-49
    ESAN-ON. "Réputation, nom, renom. Syn. omena, izena, omen ona" H.
    azpisarrera-50
    ESAN-ONEKO (G-azp ap. ZestErret ). Obediente. v. esaneko.
    Aume esan-onekoa ta otso gaistoa. Zav Fab, RIEV 1909, 33.
    azpisarrera-51
    ESANPEAN (Tras gen.). Bajo (el peso) de la murmuración (de).
    Emakume eroriak erotu bear zuan denen esanpean. [...] --Guziok ni zapaltzeko eskubidea dezuela uste dezue. NEtx LBB 25.
    azpisarrera-52
    ESAN TXARREKO (Añ (V)). Desobediente. Cf. esaneko.
    Errege batek emoten deutsoz bere mendeko gizon bateri [...] aberastasun ugariak, baña izaten baldin bajako esanekoa eta leiyala; gizon onek urteten dau esantxarrekoak, mukerrak eta desleiyalak bere erregeagaz. Itz Azald 33.
    azpisarrera-53
    ESAN ZAHAR. Refrán.
    Esan zarrari egoion: billuziak baño gogorrak geiago emoten dau. Or Tormes 23. Etxeak bear ta bideak ekarri, dio esan zarrak. Markiegi (in Ldi IL 10). Esan zaar batek euskeraz dio: [...]. Or Eus 385 (v. tbn. 325, 275). Esan zarrak betorz agorat. Laux AB 45.
    azpisarrera-54
    ESATEKO. Cf. esateko. a) (En frases negativas con el sentido de 'importante, grande, mucho...').
    Lei apur bat jausi da baña ez esatekorik, ez kalte egin leikianik. Mg PAb 116. Askartu genduan pausua Korson [...] zerbait ikusiko gendualakoan, baiña ez egoan esateko gauzarik. Ag Ioan 212. Aize erasoak garotan ez dizutela esateko kalterik egingo. Munita 70. Arrisku esatekorik bage. Erkiag Arran 116. Miñik? Esatekorik eztauka euki. Ib. 81. Iretargiak ez eukan indar esatekorik. Erkiag BatB 95. Ardura esatekorik emoten ez eutsenetarikoa. Ib. 92s. Etzun esateko geixorik izan bizitz-egunak zear. Onaind (in Gazt MusIx 145). Eguzki eguna euki gendun. Esateko laiñurik ez beintzat. Alzola Atalak 71. Zestozko pelorietatik kanpora gure errian pelotari esatekorik emon ez dabelako. Etxabu Kontu 162. Piñudi onek irabazi geiago eman du eta esateko batere lanik gabe. Munita 69. Ez digu esateko batere lanik eman. Ib. 69.
    b) (En frases negativas, con aux. unipersonal de 3.a persona, con el sentido de 'ser inexpresable, indescriptible'). v. esanezin (2).
    Ezta esatekua zeinbat irabazi daruen. Mg PAb 126. Euki oi daroen larri ta estutasuna ezta esatekoa. Ag Kr 31. Zenbaterañoko min eta naigabea Andoniren joateak emongo eutsen ez da esateko. Belaus Andoni 6. Ark neri egiñ dizkidan gauzak esatekuak eztia. Tx B II 130. Apaizaren poza ez da esatekoa. Anab Poli 89. Aren arpegi azal ximurrak, etziran esatekoak. NEtx LBB 178.
    c) Digamos que.
    Berak sega pikatu ta belarra ebakitzen zuten, aitak bezin ondo, esateko. BAyerbe 72. Entzun-ezin pixka bat bai, baiña, esateko, ondo. Zendoia 79.
    azpisarrera-55
    ESATEKO MODUAN; ESATEKO MODUZ.
    a) Como quien dice.
    Ez dek ekusten nola anbeste zulotik agertzen dan eguzki osoa ta nola esateko moduan sartutzen dan eguzkia zulo askotatik bat izanik?. Mg CC 225. Loitu eban, esateko moduban, mundu guztia pekatuz. fB Ic I 26. Eta emen inguruan ez zan andrarik, esateko moduz, ortik pasau barik. Gerrika 16. Naparrua guztiagaz jabetu ziran, esateko moduz tirorik egin barik. Ib. 59. Baina esateko moduan hamaseigarren mende arte ez dugu literatur obrarik. MEIG IV 60.
    b) Es decir.
    Gurasuak zelakuak nai ditubeen, alakuak izango diriala umiak. Esateko moduban, gurasuen aziera ona edo arin ona dala umeen izate guztia. fB Ic I app. 4. Lagun txarra, esateko moduban, ordijak, jokolarijak [...] dira okasinoiak [pekaturako bidia]. fB Ic II 276.
    azpisarrera-56
    ESATEKOZ (Añ). "Verbigracia" Añ.
    azpisarrera-57
    ESATORDUAN. En el momento de decir. "Esatorduan (Vc), al decir, a la hora de decir" A s.v. ordu.
    Oi debozio / gutxi zeukan tenpluan, / sazerdoteak / meza esate orduan. Lazarraga 1199v. Ta esatorduan damu dot etxun auspez bekokiaz lurrean. Añ EL1 48 (EL2 54 esatorduan). Amezketarrai zerbait esatorduan eta alkarren arteko autu laburtxo batzuetan baizik etzuen gure izkerak ots egin. A Ardi 81n.
    azpisarrera-58
    EZIN-ESAN.
    a) Imposibilidad, dificultad de decir (algo).
    Ni...ni...ni naiz, Jesus, au ezin esana! Ill Pill 10.
    v. tbn. Ill Testim 28. Esan nai ta ezin esan onek, barren guzia kixkaltzen jarri ziak. Alz Ram 42.
    Tartamudeo. "Eziñ esana eukan eskolara aurretik" Etxba Eib. "Tartamutua da: [...] ezin esana deuka orrek (AN-gip), esan ezina deuka orrek (G-azp)" Gte Erd 280.
    b) (Lo) que no se puede decir; indescriptible. v. EZIN ESANEZKO, EZIN ESAN AHAL(A), esanezin (2).
    Eziñ-esanaren miña: miñen ezin esana. "El dolor de lo indecible". Or Poem 551. Intziri ezin-esanak ene atzerrialdian atereaz. "Inenarrabiles gemitus". Or Aitork 356. Ezin esanak ete deukaguz anaje bion artian? Balad 60.
    azpisarrera-59
    EZIN ESAN AHAL; EZIN ESAN AHALA. Indescriptible, indecible; innumerable. v. esanezin (2).
    Tormentu ezin esanalak. Cb Eg II 123. Ezin esan-ala misiolari jakintsu. Izt C 506. Ezin esan-al gauza on kendu ziezteen. Lard 74 (379 ezin esan-ala jende). Infernuak iretsiko dituela ezin esanala arima. Ag Serm 349. Arrain, egazti, eltxo ta ezin esan ala gauza. Kk Ab II 113. Izan ere zerade / ain biotz zabala, / eta jakinduria / ezin esan ala. Insausti 328.
    v. tbn. Mb IArg II 299. NEtx Nola 16. Munita 141.
    azpisarrerakoSense-59.1
    (Con suf. -ko, adnominal).
    Ama maitearen ezin esanalako pena. Cb Eg III 329. Orañago zeuzkaten ondasun ezin esan-alakoaz oroitzen ziran. Lard 5. Kargudun eta apaiz-buruak jendetza ezin esan-alakoarekin orpoz orpo zeraizkiola. Ib. 458. Indar batzuek bazituzten ezin esan alakoak. Alz Burr 40. Ezin esan-alako ontasun. Or Aitork 356. Orduko karobi erretzeak eta ondeo lanak eta gero sagar aldatzeak, da ezin esan alako gauzak. TxGarm BordaB 15.
    v. tbn. Txill Let 141. Zait Plat 78.
    azpisarrerakoSense-59.2
    (ezin esan ahal-(a)dina).
    Milletan ta milletan ta ezin esan al-diña milletan gaistoagoa. Mb IArg 143. Ezin esan al-adiña jenderen guraso. Lard 12.
    azpisarrera-60
    EZIN-ESANDAKO. Indescriptible; (lo) que no se puede decir, nombrar. v. esanezin (2). "Inefable. Jaungoikoa da eziñesandakua, eta orregaittik antxiñakuak ez eben esaten bere izena, eta gitxiago eiñ bere irudixa" Etxba Eib. "Egunsentixan, baso mendixen esnakeria da [...] ezin esandako gozamena" Ib. s.v. esnakera.
    azpisarrera-61
    EZIN ESANEZKO. Indescriptible. v. esanezin (2).
    Nazka ezin esanezko batez beterik. Mde HaurB 77. Ezin esanezko beldur batekin. Ib. 55. Bere amets ezin esanezkoari hegoak aske uzten zizkion. Ib. 8.
    azpisarrera-62
    GAIXO ESAN; GAIZKI ESAN; HOBEKI ESAN; HOBETO ESAN; ONDO ESAN; TXARTO ESAN; ZEHAR ESAN. v. gaixo, gaizki, hobeki, hobeto, ondo, txarto, zehar.
    azpisarrera-63
    HOBEKI ESAN; HOBEKI ESATEKO; HOBETO ESAN; HOBETO ESATEKO. v. hobeki, hobeto.
    azpisarrera-64
    ZER ESAN GABEKOA. Ni qué decir tiene.
    Onen ibillera ta leku kutunen barri ondo bai ondoago ekien batzuen batzuek. Nun bizi ziran, zer esan bakoa. Erkiag Arran 26. Esaterako, nesken bizikletak, apurtxu bat karuago ditugu. --Eta zergatik ori? --A! Zer esan bakoa! Barriago diralako. Erkiag BatB 74. Baiña esanak esan, liberal izatea dirua izatea baldin bada, ez leuke, ziur asko, beste ezer izatea gura izango Nikanor-ek, orixe baiño: liberal. Zer esan bakoa! Erkiag BatB 160.
    azpisarrerakoSense-64.1
    (Zer esan gabekoa da).
    Eta mutilla begiko yakana, zer esan bakoa da. Erkiag BatB 131. Kartzelako bere gelan baiño geisoen lekuan obeto dagoana, zer esan bakoa da. Ib. 198.
    azpisarrera-65
    ZER ESANIK EZ; ZER ESANIK ERE EZ. Ni qué decir tiene. "Nik ustet neska fiña dala ta, ze esanik ez bere anaia" ZestErret (s.v. ze).
    Indarra berriz zer esanik ez / Lasturko zezenak aña. EusJok 33 (v. tbn. zer esanik ez en Arrantz 153, Or BM 6, ABar Goi 66, Lek SClar 115, Anab Aprika 91, Ibiñ Virgil 71). Bixente be an izan zan. Zer esanik pe ez; nora doian jente, ara doia Bixente. SM Zirik 84 (v. tbn. Enb 146). Bere [...] ameskizunetan, zer-ikusirik ez du egiaren zeastasunak, ezta zer-esanik ere Astrolojiak. Berron Kijote 21 (v. tbn. Bilbao IpuiB 199, MAtx Gazt 30). Berak be barre egiten eban, bere burua alan
    ikusita. Ta jendeak zer esanik be ez. Etxabu Kontu 175. Larunbat-arratsaldea ere jai. Igande ta jaiak zer esanik ez. Ataño TxanKan 11. Bion artean etxea aidean genebilkian. Zer esanik ez, Xastiñek ere asko laguntzen zigun. JAzpiroz 210. Zer esanik be ez, Hitler-en goralmenak eta olan ziran lenengo egunetan. Gerrika 110. Arri jasotzen ere egiten du. Trontzan zer esanik ez. Albeniz 254. Tabernariak, zer esanik ez, ez du horrelako sasi-hizkuntza bat ikasteko ez gogorik ez asmorik. MIH 186.
    (Sin sufijo -(r)ik).
    Etxean [...] diru txanponak premiñazkoago ziran, eta... Nikanor-en aparteko sakelean, zer esan bere ez. Erkiag BatB 27.
    azpisarrera-66
    ZER ESANIK EZ DAGO; ZER ESANIK ERE EZ DAGO; ZER ESANIK EZ DA; ZER ESANIK ERE EZ DA. Ni qué decir tiene. Tr. Documentado sobre todo en la expr. zer esanik ez dago. Los únicos ejs. de zer esanik ez da los encontramos en Lardizabal y Lekuona (SClar 141).
    Biotza zenbateraño zabalduko zuen, zer esanik ez da: baña atsekabez laster bete zitzaion. Lard 518. Arpegi fiña, gorputza berriz ez dago zer esanikan, izketan ere grazi ederra. Bil 105. Arek, ez dago zer esanik, lengo lepotikan eukiko du orain ere burua. Apaol 33 (118 esanikan;
    v. tbn. zer esanik ez dago en Ag G 60, Urruz Zer 41, Kk Ab I 117, Ldi IL 119, Lab EEguna 107, Uzt Sas 356). Zer esanik be eztago, olango billaldiak egozan tokian, Tramana ta Brix izaten ziran nagusi. Ag Kr 132. Zer esanik eztago Herodek etzuela Yesus Aurra yauresteko asmorik. Ir YKBiz 25n. Etxean bazkari luze samarra, / ez dago zer esanikan. AZink 135. Zer esanik eztago, gurasuakgandik eta abar jakiñak dirala argitasun guzti onek. Gerrika 15.
    azpisarrerakoSense-66.1
    [Gabona] gaurik andiena, ta Euskalerrian, eztaukagu zer esanik, iñun baño ere andiagoa. Ag G 226s.
    azpisarrerakoSense-66.2
    (Sin suf. -ik).
    Ez dago zer esan, ze kanta modubak kantau oi diran orduban. JJMg BasEsc 125.
    azpisarrera-67
    ZERTAN ESAN ERE EZ. "Zetan esan be ez, ni que decir tiene, por supuesto. Ori biar Bilbora joango da, zetan esan be ez" Zam Man 75.
    Ganera, barriz, zetan esan bez, / maite bakotxak beriak. Enb 166. --Beste aldeko mutikuen bat da, ori segurutik. --Zetan esan bez ori. Kk Ab II 121s. Olakorik ezin egin leikela zetan esan bez. Eguzk GizAuz 33 (v. tbn. 124). Gaztiak, barriz, zetan esan bez / gaur asko dakie. BEnb NereA 161. Eguna oso aldakorra da, bizitza zertan esan ez. Gand Elorri 95.
    azpisarrerakoSense-67.1
    (Ez da zertan esan (ere).
    Ez da bada, zetan esan: gaztiak zetan edo atan olgau biar dabeela. fB Olg 194 (v. tbn. 188). Ezta zetan esan-be, nire alabearen zentzuna daukanak, ezkondu ezkero, jakingo dabela senarra daukana. Echta Jos 332.
    azpisarrera-68
    ZERTAN ESANIK EZ DAGO; ZERTAN ESANIK ERE EZ DAGO.
    Ni que decir tiene.
    Ez dago zetan esanik be, pozarren artu eben, baita Teresak bere alaba areik be. Onaind STeresa 108. Auxe dabil ibilli be, ez dago zetan esanik, jo ta ke moja karmeldar ortozentzat monastegi barri bat eregi guraz. Ib. 61.
    azpisarrerakoSense-68.1
    (Con eduki).
    Eta Jainkoak, ez daukagu zetan esanik, guk uste baiño askotaz obeto eroan eta burutu oi ditu [...] arazoak. Onaind STeresa 68.
    azpisarrerakoSense-68.2
    (Sin vb.).
    Pozarren aurkitzen da Teresa, eta zetan esanik bere ez bere lau gazteak. Onaind STeresa 69.

    esan

    esan
    << erruz 0 / 0 1 esku >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper