Etim. Como señaló Altube, EJ 1948, 620, podría tratarse de una variante, conformada por su situación especial en la frase, de doe 'don'. Para su posible origen en una forma verbal finita, v. FLV 1970, 89.
1.
(
V-ple, G, AN, L, BN, S; O VocPo,
SP,
Lar,
Añ,
Gèze,
Dv,
H),
dui (
V-oroz-ple-m)
Ref.:
A (doi, dui);
Lrq;
Satr VocP
.
(Adj. y sust.).
(Lo) justo, (lo) estrictamente necesario.
"Juste, proportionné"
O VocPo.
"Gracia suficiente, grazia doia
"
Lar, Añ.
"Preciso, justo, puntual"
Lar.
"Justo, ajustado, (c.) diña, doia, men mena
"
Añ.
"
Ez goi (gora) eta ez doi (G), ni peu ni prou"
Dv.
"Justo, exacto, cantidad moderada"
A (que cita el ej. de O Pr 307).
"
Doiak hegia zorrotz (S), lo justo, lo preciso tiene la esquina aguda"
A.
Tr. Documentado en textos septentrionales antiguos y en algunos autores (generalmente meridionales) del s. XX.
Doiaz baño gehiagoz ez nadin gutizia.
EZ Man II 108.
Eztugu ian-edanean eta beztimendetan soberaniarik galdegiten: doiaz elikatzen, iragaiten eta kontentatzen gara.
Ax 416 (V 270).
Mahats-arno doiak ditu flakoak azkartzen; soberak azkarrak flakatzen.
O Pr 307.
Kaizuz doi, ezi bara / Sorzainak eskuetara / Hur' egitean, hartuz, / Iakin du zertan bara.
'Elle est de taille bien proportionnée'
.
O Po 34.
Gizonaren doatsutasuna ezta munduko ontasunak izaitea gaindiraino, bainan aski du doia.
SP Imit I 22, 2 (Mst aski dü bere doiaz).
Ordian, damiaren pakhü, dote doi bat eman behar derio.
Bp I 98.
Nor bere elhetan, korpitzaren egitetan, arropetan, eta ian edanetan doiaz bizi, zühür, eta gütiz igaran.
Ib. 99.
Ezta hon hirietan horik hazteritsü, txankü, zahar edo mankhatürik ta nausi gaberik, borthakal bere bizi doia ükhen eztienik.
Egiat 267.
Dritxolariak behar duen ozarkeria doi hura; gehiagokorik ez.
Ox 206.
Baita margazki ta idurikizun beren eginbide doietik aratago eramanez.
Or Aitork 287.
Auetan erdiets al izaten duelako norberak bere gizabetearen neurri doia.
Gazt MusIx 59.
Dagoneko Arrubia bere besoak biltzen ari da zeru-zati doia baiño geiago zuri emateko.
Ibiñ
Virgil
70.
Nitan zen aberastasun doi hori baliatzea gatik.
Larre ArtzainE 119.
Egun-argia joana zen eta nere lantegia argizagi batzuen argi doietan neukan.
MEIG IX 137.
(en colab. con NEtx)
(Precediendo al sust.).
Zuhatzik ez du bizkitartean, doi itzal emaiten luketenik bidezkariaren gozagarritzat.
JE Ber 84.
Ordutik haste, ara hortara zituzten egin elizak, aitzineko mendetan baino hanitzez luzeago eta zabalago egin beharrez, doi argirekin orozbat.
Ib. 21.
Maiatzean kukuak kuku, atxik sakelan doi diru.
EZBB II 53.
(Como calificativo).
Justo, preciso, exacto.
Ugari bezain zorrotz zen hizketan, aberats bezain zehatz eta doi.
MIH 47.
Adiskidearen laudorioa, ez nolanahi, gogoeta jaso eta hitz ederren bidez baizik, hamalau neurtitz doietan biribildu.
Ib. 256.
Itzulpen doi honetan.
MEIG III 113.
(Como sust. abstracto).
Mesura.
Xahutasuna eta doia dira hekin tresnen bi edergailluak.
SP Phil 421 (He 425 doieko beharkizuna).
Zein gozo eta plazersu den pazienzia, mendekuaren aldean [...]; doia, soberanien aldean.
Ib. 527.
2.
(
VocBN, Dv).
(Tras gen.).
Suficiente para.
"
Zure doia har zazu
"
VocBN.
"
Badu bere doia, il a son suffisant"
Dv.
"
Nere doia daramat, je porte ma mesure"
H.
Erregal' ad' hi eure doiareki, et' utzak nekatzera zoroa bere thusto nahiareki.
O Pr 584.
Zein da orotako aberatsena? bere doiaz gogobetatzen dena.
Ib. 430.
Bere doiaz kanpoan dian honetarik beharrari hongi egitera.
Tt Arima 96.
Ezta gizonaren dohatsütarzüna hun thenporalen mükürri gaintika ükheitia, bena aski dü bere doiaz.
Mst I 22, 2.
Egiazki ere gure fediari dü lan eman nahi, bena ez gure jakin nahiari bere doia.
Egiat 196.
Bakhotxak bere doia, eguneko doia, bildu behar zuen goiz guziez.
Zerb IxtS 37.
Milesker, Joanes, etxean ere atxemanen dut ene gorputzaren doia.
JEtchep 49.
Behatzen du [medikuak] radioeri eta zenbait resultari formaren doia.
Etchebarne 42.
Ostatu solas ere ariko naiz, aipamen baten doia bederen.
Larre ArtzainE 75.
Untzi gotor baten betea ere baztertzen zautan Paxkalek erizaindegiko lagun guzien doia.
Ib. 179.
(Seguido de sust.).
"
Saski baten doia arraultze, des œufs autant qu'en contient une corbeille"
H.
Bainan beldur gira luzatuz bertzetako berriei beren doi toki ez utz.
HU Zez 129.
Holako artak dituen mintzai bat, etxeraino bi hitzetarik bat zu duena, ez haizuko iguzkiaren pean bere doi tokiren jabe?
HU Aurp 211.
Etxean badugu segurki zure doia atherbe.
Zerb IxtS 22.
Bakarrik, zerbait baimenen gostuz, izan dute bastidarrek beren doi ostatu.
Larre ArtzainE 75.
Pasaia horren doia arraunlari ziren Antxordoikoak, ez hain segur gehiagorik.
Ib. 66.
(Tras -(ra)ko, -tzeko, etc.).
"
Eztiat behinere ian, edan, lo egin bizitzeko doia baino haboro
"
H.
"
Artoa etxeko doia egiten dugu (BN-ciz)"
Gte Erd 188.
Ezpadu biltzen egunian behin apairu hon baten egiteko doia. Tt Arima 66. Behin-ere eztizit jan, ez edan, ez lo egin, bizitzeko doia beno aboro. AR 395. Bana bertze langile xuhurrak, mozkortzen ez direnak dire biziko, denik ere, aski, erretretaren gozatzeko, ez luzaz, bainan guti bada guti, hartarat heldu direla erraiteko doia. HU Zez 206. Beren burua gabe atxikiko badute ere maiz, umeen hazteko ala altxatzeko doia. JE Bur 104. Ez zukeen, ez min gaixto hura berriz jin zakion nahi; bainan, hola, min poxiño bat, den gutiena, gau-erdi ondoxe arte; botuari ezkina baten hausteko doia. Barb Sup 35. Etziala ikasi latirik elizako otoitzen entelegatzeko doia baizik. Const 38. Gure koblakariaren egiazko moldera, huna zirtoz, guti bada guti, jastatzeko doia. Ox 203. Gizonak, zoriontsu izaiteko, ez du nasaiki aberats behar, bizitzeko doi hura aski du. Leon Imit I 22, 2. Ikuskik han gelditzen direnak, tirahala lanian itzultzeko doia ezin bildurik. Zub 50. Nigarrez oihuka ari zen neskatxa gaixoa, eskuak odoletan, oihal zerbeiten galdez, zauri izigarrien lotzeko doia bederen! Barb Leg 68. Handik goiti eskean ibili zen, gosez ez hiltzeko doia nekez irabazten zuela. Mde Pr 139. Kar poxi bat eman daut horrek, bizitzeko doia menturaz. JEtchep 75. "Bozu" komentu batean sar-jalgia egin zuen, horgo jaunttoer erasia bat onaren adiarazteko doia. Ardoy SFran 226. Oren hitsen ondotik, heldu ziren ere oren eztiak, kuraiaren pizteko doia bederen. Ib. 173. Euskaraz bazakiten, ihardesteko doia. Larre ArtzainE 297. Pentze bat zuten bakarrik, hango belar eta soro heien jateko doia. Etchebarne 73.
(Seguido de sust.).
Hori zauku, hori, bi gogoetaren egiteko doia buru dutenentzat biziki handi.
HU Aurp 130.
(Tras radical vbal.).
"
Ihaurdoi ekhartzen dugu hiratzea, nous portons de la fougère à proportion de ce qu'il nous faut pour litière"
H.
Iaun handien otoia, ezetz errailen zeha-doia.
"La prière des grands, c'est le lieu, là où les refusants trouvent les coups de bâton"
.
O Pr 260 (Oihenart parece interpretar -doi como suf. colectivo, var. de -di).
Eskoletan erakasten ezteno, beharrago baizik ez bakotxak bereaz egin, ahal duen ber; hitzak bederen apur bat jakin doi, eta hitzen banazkako ala elgarrekilako harat-hunatak.
HU Aurp 218.
A medida que.
Bainan Puxkak denak garbitu zituen jin doi.
JEtchep 33.
3.
(
BN, S; Lar,
Añ,
VocBN
,
Hb,
H)
Ref.:
A;
Gte Erd 188
.
Justo, a la medida del cuerpo. "Ajustar, doitu, doiegin, doi paratu, ifiñi" Lar. "Clavado le viene, doi datorkio, ederki dagoka" Añ (tbn. s.v. ajustar). "Doi duzu xapel hori" VocBN A. "Doi duzu zapata, vous avez le soulier juste" H. "Oinetako horik doi / hun dütüzia (S) [...] zapata doi du (BN-arb)" Gte Erd 188.
Zapata bat duzunean neurri, justu, doi, ezin paira dezakezu barrenean den legarrik ttipiena.
Ax 425 (V 275).
Ikusi nere sudurra, / larrua doi dun ezurra.
Or Eus 371.
(Sust.).
"
Zure doiean egina da athorra, la chemise est faite à votre mesure"
H.
4.
(B, BN, S; VocBN
)
Ref.:
A;
Lrq;
Gte Erd 265
.
"À propos, à la mesure juste du temps. Doi ethorri zira tenoreko
"
VocBN.
"En seguida"
A.
"
Doi heltü gütüzü (Sc), hemos llegado justamente"
Ib.
"Juste à temps"
Lrq.
"
Hamabietan doi jin zen (B, S)"
Gte Erd 265.
5.
A duras penas; apenas, por poco.
v. DOI-DOIA.
Tr. Documentado en textos meridionales posteriores a 1930.
Doi zera ikuskai argi onekin.
"Justamente eres visible"
.
Or BM 48.
Ordu bat lan, doi, eultzi txikitzen / egualdiak lagun balu.
Or Eus 343.
Pestetan ere doi azaltzen du / gaur baiño jaki obea.
Ib. 235.
Bote okerra arturik doi.
Ib. 420.
Lepoan zapi muga duela, / doi uki dio axala.
Ib. 196.
Ordu bete gero, doi dut argiaren xintik autematen.
Or Poem 520.
Guziak [todos los sentidos] sogor, au ernai, / otoitzerako doi da gai.
Ib. 554.
Ez-bai utsa dan arnas bat, / zerak doi aitatzekoa.
'Con el que apenas se mencionan los seres'
.
Gand Elorri 24.
Orein-taldeak eten gabe ari dan elurpean lotuta, adar-muturrak doi ageri zaizkiela.
Ibiñ
Virgil
101.
Amaika urtebete doi, amabigarrenean sartzera nioan.
Ib. 55.
Eta zenbait aipamen --"bederatzi ahizpez maiteki hazia"-- doi aipatu, letratuentzat argi eta besteentzat ilun izan daitezen.
MIH 256.
Bastante, suficientemente.
Denborak ere behar bezala lagüntü dütü: doi-eder, batere ez beroegi.
Herr 6-5-1958 (ap. DRA
).
6.
Justo en el momento de.
Ahoa doi idekitzen du eta idekitzen duzu, eta guztiarekin ere arnegu eta iuramentu egiten hari zara.
Ax 93s (V 64: 'No ha abierto aún la boca').
Mezetatik etorri- / berri. Yantzi beltz txukuna / soiñean: manteliña / doi ken... Ala baitzien / oilloeri maitasuna!
Ldi UO 42.
7.
(Dv, H).
"(Adj.), qui est autant que tel autre, capable de résister, d'être comparé, etc. Elkarren doi dire, ils sont d'égale force, ils se valent l'un l'autre"
Dv.
"
Noiz nahi banuk hire doia, quand tu voudras, je suis autant que toi"
H.
8.
Capaz.
"
Hortako doia izanen zira? (BN-lab-arb)"
Gte Erd 39.
v. gai, duin.
HARTAKO DOIA.
Un poco.
Orok baginakien hamar urte hartako haren berri, nahiz bere buruaren ahal bezain guti agertzera lehiatzen zen. Xixtez han edo hemen hartako doia ikusia baiginuen ordean.
JE Bur 95.
Sasi eskola ere egin izan nuen hartako doia.
Xa Odol 27.
Bankako Iriarte ere ezagutzen nuen. Hartako doia hunekin kantatua ere, bainan arras guti.
Ib. 43.
Heien lehen kusietan ziren agertu ofiziale batzu, hartako doia, bat harotza, bestea Ameriketara joana.
Larre ArtzainE 107.
DOIAK EGIN.
"Doiak egin du, ha estado en poco" VocB. v. DOI-DOIAK EGIN.
Doiak egin du untzia ezpaita hur-zurrumillo hortan hurperat joan.
(BN-baig).
A (s.v. zurrumillo
).
DOIALA.
En la medida de, en proporción a.
Biñatziak urthe hartzen dian beste, negükal herio zereio jiten: zonbatetan ondoak arralanthatürik ere ezta hordien egarriaren doiala bizitzen.
Egiat 190.
Ez errege erran dügünen arauiala, bena bai nor bere bürübidiaren doiala.
Ib. 276.
DOIAN,
DOIEAN.
a)
Apenas, por poco; a duras penas, con dificultad.
Eta orkatza lanyeretik itzuria doiean, / Ongigilleari hortzez lotzen zaio gosean.
Gy 107.
Eri-ondo, onera zen emana doiean.
Ib. 208.
Taula pisu altxatuak / Doiean xotx batek airean dauzkanak.
Ib. 248.
Semenarioan zen yarri aitzindari, / Estalki ematean doian etxeari. / Orai edertu bada, etzen bethi hola, / Daguerrek emana du gorde zaion zola.
Hb Esk 142.
Doiean dituzkete urthe bi buruak / Atzeman zorrik gabe, bahi liburuak.
Ib. 196.
Zezenaren gorphutza dardaran ematen, / Doiean xutik ditu bi urrats egiten.
Ib. 225.
Hamabortz ehun urthe doiean duela, / Munduan nihork yakin Fransesik bazela.
Ib. 9.
Attona bat doiean ibiltzen.
Hb Egia 61.
Bainan zure ilobek doiean yakinen dute laster nihoiz izatu zaren ere.
Ib. 94.
Neskak segeretua, / bakearen gatik, / Amari erran zion / doian ahapetik.
Etcham 143.
b)
"Ni plus ni moins, au juste" H. "(BN, S, VocBN), con mesura, con economía" A [en realidad, en VocBN con este significado sólo aparece doiaz].
Hura da natüraren gañetiko den Berthüte bat, zuñek haizü eztiren plazeretarik gibeltzen beitü eta sori direnak doian har erazten.
CatS 58.
(Tras gen.).
Haz nazazü, Jauna, nigarren ogiaz, eta nigarrak bere doian edan erazi zadatzü.
Mst I 2, 6.
Ohe ona. Zurezkoa baino hobe burdinazkoa. Hertsi izan bedi, baten doian, aski litaken baino luzexago.
JE Bur 188.
Ardi-gasna-xerraño bat, ahoaren garbitzeko, eta pastiza-xafla mehe bat, ahamen bat edo bien doian.
JE Ber 35.
(Tras -(ra)ko, -tzeko
).
Ala ere erraza ote da negurri artako doian onirautea?
FIr 175.
Ez aberats okitua, bana bizia aiserian iragaiteko doian.
Ib. 86.
DOIAN DOIKA.
Sólo lo justo (?).
Izanez doian doika baizen bere salbamenduan trabaillatzen ez denak, nola ihardesten du Jesu-kristok guretzat duen amodio kharsuari?
Ch 100 (ap. DRA, que no indica la ed.).
DOIAZ,
DOIEZ.
a)
(VocBN), DOIEZ (SP). "Gauza bat doiez egitea" SP. "Avec mesure, avec économie" VocBN.
Emadazü grazia, holako beharrünetzaz ahülki eta doiaz zerbütxatzekua.
Mst III 26, 4 (SP neurriz, Ch sobreki, Ol elikuz, Pi bear dan bestean, Leon behar den negurrian
).
(Tras gen.).
Mundu huntako urosena, bere doiaz gogoa betetzen duena.
EZBB II 64.
b)
"À peine" Lrq.
DOIAZTTO.
Dim. de doiaz.
Behar ditizigü hargati / doiaztto erresebitü / eden ahala haboro / sarzera ez konsentitü.
Abraham II 139 (ap. DRA).
DOI BAT (BN)
(Uso adv.). Un poco. "Bidea doi bat zabaldu zuten (BN-lab-arb)" Gte Erd 259. "Doi bat berotu da (BN-ciz-arb)" Ib. 259.
Tr. Exclusivamente septentrional (si exceptuamos algún meridional moderno), se documenta desde principios del s. XX.
Doi bat so eskuin, so ezker egonik, kaperan sartzen da.
Ox 53.
Buria apaldia, ostatuko solasak gogoan, bazohan doi bat beldurtia.
Zub 38.
Eta buria doi bat itzulirik, behako zalu batez so-iten du mutiko arrotza.
Ib. 106.
Doi bat zare aberetu.
Iratz 20.
Herriratuz geroztik beilari nabila, / Nahiz doi bat ikusi Exteben itzala.
Ib. 83.
Hunen bihotzean oraino aitaren orhoitzapena doi bat bizirik zagon.
JEtchep 60.
Doi bat bertzerik ez gira gurutzatu.
Larz Iru 130.
Doi bat eztitu behartu zitzaion haatik.
Ardoy SFran 96.
Itzuli zen Pariserat moltsa doi bat hanpatua eta itxura ere nolazpeit jauntua.
Ib. 103.
Huntaz ba mintza gaiten doi bat.
Larre ArtzainE 309.
Gazte luze bat, doi bat mendrea.
Ib. 149.
(Uso pron.).
Laguntza hek badituzke intres xume, ikustate izpi bat baduela erakusteko doi batean truk.
JE Bur 211.
Menturaz [hemengo Euskarak badu] doi bat Xuberokotik ere ba.
Zerb Azk 5.
Iraupen poxi bat nahi baduzu ukan dezan zure muntrak, bixtan da behar dela doi bat pagatu.
JEtchep 29.
Doi batentzat naiz oraino zuekin.
(Io 7, 33).
Elizako liburua
219 (ap. DRA
; TB denbora poxi batentzat, Dv aphur bat, LE denbora guti bat, EvS denbora buxi baten
).
(Precedido de sust.).
Un poco de.
Batek ala bertzeak bizkitartean, edertasun doi bat dutela eskatzen, lasterrenik gizonaren bihotzerako.
JE Ber 94.
Bere alaberi eskola doi bat emana zeien.
Larre ArtzainE 99.
Hirugarreneko klasea egiten zuen, beraz goratasun eta garrantzi doi batekoa.
Ib. 121.
DOI BATEAN.
En cierta medida.
Bere auzoa eta, doi batean bere partida ere izana du beti-danik Baigorri Donibane Garazik.
Larre ArtzainE 88.
DOI-DOI.
v. DOI-DOIA.
DOI-DOIA,
DOI-DOI.
a)
(AN-larr, B, BN, S, Sal, R; SP (sin trad.), Ht VocGr, Lecl, Hb, Dv, H), DOI-DOI (dui-dui Ae). Ref.: A; A Aezk 291; Lrq; Satr VocP; ZMoso 60; Gte Erd 188, 266; ZarHizt.
Apenas, justamente. "Doi doia dabilla" SP. "Avec bien de la peine" Ht VocGr. "Doi-doia erhiaz hunkitu du, il l'a touché à peine avec le doigt" Dv. "Doidoi, intensif de doi, doia, nom abstrait, recevant, dans l'intreprétation française, diverses applications. La signification générale est la juste mesure des forces, de la capacité, du poids, de la quantité, etc. Doidoia du bere bizitzekoa, il a à peine son suffisant pour vivre [...]. Doidoia ezarri du karga bizkarrera, c'est tout juste s'il a pu porter la charge à son dos. Doidoia du bere zorren pagatzeko dirua, c'est à peine s'il a assez d'argent pour payer ses dettes" Ib. "Doi doia iasaiten du zama" H. "Doi doia egartan tu bal, zama ta abarraxe koriek (R-uzt), a penas soporta ese montón, carga y fajo de leña" A. "Doi doia heldu ziren (BN-lab) [...] doi doia ateratu da bizirik istripu hortarik (BN-arb)" Gte Erd 188. "Doi doia sarjelkhika egin du (S), doi doia lerro batzuk irakurri ditut (B)" Ib. 188. "Hirur orenak doi-doia iganik heltü da (S)" Ib. 266.
Tr. Algo más usado al Norte, falta totalmente en los textos vizcaínos (si exceptuamos a algún autor moderno). Entre los guipuzcoanos, la forma doi-doia es prácticamente la única utilizada hasta mediados del s. XIX, época a partir de la cual doi-doi la sustituye casi completamente; esta última forma aparece tbn. en algunos pocos autores septentrionales: en Hiriart-Urruty esporádicamente, y en Jean Etchepare (Ber 83, etc.) con mucha frecuencia. En DFrec hay 7 ejs. (4 septentrionales) de doi-doia, 4 de doi-doi, 2 de doi doia y 1 de doidoia.
Izanagatik gutia, / Nahiz doi-doia duen, / Iduri zaio handia, / Zeren trabailluz duen.
Arg DevB 132.
Badirela bi baxa zeiñak doi doia ageri baitire.
INav 125.
Erran zuten hitz bat doidoia, eta hitz hura zen bek
.
ES 384.
Eta etzuten desiratzen munduko gauzarik batere, doidoia hartzen zuten biziarenzat behar zena ere.
Ch I 18, 3.
Doidoia izanen duzu hatsaren hartzeko denbora.
He Gudu 149.
Berak eta beren senarrak irabazten zutenarekin doi-doi bizi ziranak.
Mb IArg I 352.
Fede bizi eta miragarri bat erakutsi zuela ebanyelioa doi-doia ezagutzen zen ordu beretik.
Lg II 140.
Zure ume bakharra zinduen. Doidoia hasten ziñen Ama izaten.
Mih 96.
Zer gelditzen zait orai [plazer] hetarik? Doidoia dastatu ditudalako orhoitzapen hiragarri bezain desesperagarria.
Brtc 154.
Pobre behartsuak bezala bizi ziran, ur ta ogi barau zirala, doi-doia artzen zuela biziarentzat behar zuena.
Ub 118s.
Espainiara goazi, doi-doia biziak.
Iraultza 93.
(s. XIX)
Eren mantenurako eta janzirako doi doia duenak.
Gco II 36.
Jústoa dói dóia salbatzenbarinbáda, zer izanendá gaixtoas ta bekatárias?
(1 Petr 4, 18).
LE Ong 84r (Lç, TB, Ol, IBe nekez, He, Dv nekhez, Ker ozta-ozta
).
Doi doia daki gazteak nondik eta nola dabillen.
AA I 605.
Ehun mila gaizki bizi direnetarik doi-doia izan ditekela bat Jainkoaren grazian hilen dena.
Dh 123s.
Itz batean zerade / ain guztizko joia, / nor arkitu diteke / beste bat doi-doia.
It Fab 67.
Bei bat bakarra doi doi bazkatzen zutenak.
Izt C 176.
Zikoinaren moskoa han / Doidoia zen sartzen.
Arch Fab 147.
Doidoia daude xutik, bizkar konkorrekin, / Erdi itsuak eta belhaun gorriekin.
Hb Esk 221.
Orduan negar artean ots andi batekin itz labur oiek doi-doi esan zituen.
Lard 59.
Eta hekiek guziak ehun mila miliun aldiz errepikaturik ere, eternitatea doi-doia hasia da.
Dv LEd 226.
Doi doi egin zeniran / kalian ariyo.
Bil 100.
Herioak hain larruaire ederra eman zion, non bere lagunek berek doi-doia baizik ez baitzezaketen ezagut.
Laph 173.
Doi doi ezagutzen zaitut.
Arr GB 69.
Doi-doi ta osta-osta, sendaberriya oraindik oñen gañean zebillela.
Aran SIgn 17.
Ibarretara doi-doi iristen dira eguzkiyaren azken errañuak.
Etxeg EE
1883b, 551.
Doi-doia ene mina zohan sendatzera, / Huna non agertzen den erdaldun-yendea.
Elzb Po 201.
Ordukotz ithotzen hasia, burua zuen doidoia ageri.
Jnn SBi 104.
Doidoia handitzearekin, ama giristino batek bere belhaunen gainean hartzen gintuelarik.
Lap 21 (V 12).
Hats-bizi zena urka; hil hurran doi-doi zihardukana lurpean sar bizirik.
HU Zez 113.
(s. XX)
Doi doia apheza zen etxera heltürik.
Xikito 7.
Izkirio xehe doidoia ikus ditaken batez.
JE Bur 160.
Ortik azaltzen zitzaion Joseri itxaropenaren arpegia, doi doi ta urrutitxoan bada ere.
Ag G 243.
Amalau urte doi-doi daramazkit erri-alde onetan.
A Ardi 1.
Mozkorrarekin doidoia xutik zagoena.
StPierre 16.
Hirria doi doia gordatuz.
Barb Sup 99.
Hamekagarren haur horrek doi doia bederatzi hilabethe zituela.
Ox 193.
Ta zaarraren zaarrez doi-doi bizi dana.
Mok 21.
Ateko zirrizta batetik, doi-doia ikusi zituen [...] bi gudulari izkillutan.
FIr 139.
Oihanburuko kaskora / doi-doia heldu bainintzen, / bi urte huntan, gaixo ni, / bide horrek nu lehertzen.
Etcham 163.
Bi xahakoak galdurik, xardinak gelditzen zitzaizkoten beraz doi-doia!
Barb Leg 147.
Urte-erdi doi-doi betetako gizontxoa.
Ldi IL 18.
Geldi zitzaion diruaz, doi-doi / pagatu zuan ontzia.
Or Eus 194.
Dabidek egin zuen lehen hutsa etzen deus. Handixago zen doidoia bigarrena.
Zerb IxtS 55.
Hoinbertze dupa gainean, ez da harritzeko doi-doia baizik ez baitira higitzen.
Lf Murtuts 16.
Zuen eskuetatik doi-doi iges egin ondoren.
Zait Sof 27.
Baiña, Zu sumatzen doi doia naiz asi.
Or Poem 532.
Aurrak doi-doi ta zotinka Aita gurea ta Kredoa aopetu zitun.
NEtx Antz 149.
Elizakoak doi-doi artu ahal izan zitun eta geroxe azken arnasa eman.
Etxde JJ 233.
Barka dezagutela orobat ez baditugu doidoia aipatzen baizik herriko hainbertze serora saindu.
Zerb Azk 85.
Eta zelan edo alan, ozta, doi-doi eldu zan geroago etxeko atetara.
Erkiag Arran 169.
Eta han irakurleak hautematen du osoki hemen doi-doia adi-arazten duguna.
Lf (
in
Zait Plat XXII
).
Doi-doia presaka elgar ikusi dugu eta!
Larz Iru 128.
Lur pixka batekin doi-doi estali.
Salav 84.
Irakurtzen doi doia ikasi nuen.
Xa Odol 27.
Lau orma zar oek, beztuak eta sollak, ke jario, zerurontz begira, doi-doi oraindik ere txutik.
Ataño
TxanKan
50.
Doi-doia askitzen nintzan ene jatekoaren egiteko.
Etchebarne 70.
Bere irudia doi-doi oroitzen det.
AZink 19.
Berak esaten diguna dakigu doi-doi.
MIH 250.
Berrogeitamarren bat urtekoek erdaraz ongi ez dakiten herrietan, doi-doi aditzen dute euskara hemezortzi urtekoek.
MEIG I 118.
v. tbn. Zub 75. JEtchep 60. Ardoy SFran 74. EZBB II 68. Larre ArtzainE 186. Doi-doi: Arzac EE 1882c, 378. EEs 1913, 246. Alz Txib 84. Or SCruz 44. TP Kattalin 193. Aitzol in Laux BBa VI. Mde Pr 147. Txill Let 37. Anab Poli 43. Osk Kurl 175. IBk 1 Petr 4, 18. Zendoia 73.
b)
(BN-lab-baig, S; Urt, VocBN, Dv, H). Ref.: Lrq; Satr VocP; Gte Erd 241. Recientemente, hace un momento. "Domo dudum huc accersita sum, etxetikan, etxetik doi doia erakharrarazi naute" Urt I 6. "Doi-doia hemen zen, il était ici il n'y a qu'un instant" Dv. "Hori doi doia erraiten zautan (BN-lab)" Gte Erd 240.
Tr. Exclusivamente septentrional, documentado ya desde Etcheberri de Ziburu.
Eta errezibi zazu ungi spiritua, / Gorputz erbalaren ganik doidoia erdutua.
EZ Man II 95.
Doidoia estali zaiku / bistatik portaletan.
EZ Noel 65.
Doido[i]a, Jesus Jainkoa, / Munduan zare agertzen / Eta Herodes kruelak / Kruelki zaitu tratatzen.
Gç 79.
Nausia, oraiño doi doia zebiltzan juduak zu harrikatu nahiz eta berriz ere zohaz harat?
He Io 11, 8 (Dv oraietan
).
Nola lagunaren dodoia hiltzia ispiritian baitzien [botzak] aboro izitu zuzun.
AR 250.
Doidoia berria ukhan dut Frantses armada hurbiltzen ari dela.
Laph 7.
Doidoia hemen sarthu den gizon bati nahi nituzke bi hitz erran.
Ib. 104.
Doi doia erraiten gintuen galde horiek noiztenka bederen izpiriturat ethorriko dire.
Lap 5 (V 5).
Doi-doia akabatuak nintuen Jesusen sortzeaz, heriotzeaz, phizteaz, zerurat egaiteaz mintzo diren kapituluak, ikustera ethorri zitzaitanean aspaldiko adixkide zahar bat.
Ib. 297 (V 135).
Ohointzan doi-doia hasi hainitz bezala, hain da beldurtia eta sinheskorra, hain izipera!
Barb Sup 152.
Egün batez, Dominika letzioniaren hartzen ibilirik, etxerat jinik zen doi doia.
Const 16.
Gizona! Zer duk? Ehuen ba iduri doidoia hoin eri hintzala.
Ox 197.
Ihurzuria erori zen, han berean, doi doia ni xutik nindagon tokian.
Barb Leg 149.
Jeannot Ithurria, Miarritzeko jaun bikario doidoia aipatuaren anaia.
Zerb Azk 85.
Eta berehala dugun erran, ez dutela ahaidetasun izpirik doi-doia seinalatu dugun teatroarekin, izena baizik.
Lf (
in
Casve SGrazi 7
).
Doi-doi amaitua da komentua. Eta mojak komentu barri ortarako? Jainkoak orniduko.
Onaind STeresa 68.
c)
(S ap. Lrq; Lar, Añ; doi-doi Lar, Añ, vEys, H). Justamente, exactamente. "(En) punto, las ocho en punto son, doi doi zortziak dira" Lar. "Zerren lau bider hiru dirade amabi doi doi" Lar s.v. aliquota. "(Ni) más, ni menos" Lar y Añ. "Doi doia heldu zaizkit behar orduan, vous m'êtes arrivés tout à propos au moment où j'étais dans le besoin" H. "Tout à fait à temps" Lrq.
Orra bada doi doi, nik bear dedan argia, argi guzien lenik jaioa; argi errañu guzien asiera eta jaiotza.
Lar SAgust 4.
Jesus Ama Birjinaren Sabelean bizitzen asi zan lenengo une doi-doi edo puntu artan zala Santua berez bere izatez ta jatorriz, bekaturako gairik batere gabe.
Ub 132.
Begiak nora ditun, an du zizta doi-doia.
Or Eus 48.
Kortxoa seboaz igortzia sartu zuan, doi-doi; ez estuegi, berez askatzeko eran; ez lasaiegi, bereala joan ez zedin.
Anab Poli 34.
Ortarako ezarten zituzten azterketa egokien bidez, zeatz-meatz, doi-doi neur zitzaketen ikasleen eguneroko aurrerakadak.
Zait Plat 114.
Sorian dagoz; arratsaldeko bostak doi-doi.
Onaind STeresa 55.
Mikelek kanta au gogora dizu / artako doi doi jarria.
"
Expresamente"
.
Or Eus 90.
d)
(Urt). En el momento de, nada más (seguido de frase verbal). "Adventantibus euris, haizeak doidoia esterat ematen duela vel [...] haizea doidoia estera hurbildu duenean" Urt I 255.
Doi doia esan zuan au Jesu Kristok, igartua geratu zan pikoa.
AA III 357.
Irteten da txerria / doi-doia eietik, / artzen du arakiñak / belarrietatik.
It Fab 43.
Eta lehen gabean berean, doi doia gelarat helduak, Julien eta Baziliza, biak othoitzaren hastera zohazin.
Jnn SBi 97.
Bainan doi-doia ohean sartu ondoan, zimitza eta kukuso madarikatuak edatzen dira mihisetan.
Zub 110.
Geiago eziñaren amorruz, ontzi-lagunak doi-doi biurtu zirala, olatu aundi batek jotzen du ontzia.
Anab Poli 66.
Doi doi azkatu amak esku ttipi bat, eta bestearekin oratzen zuan.
Osk Kurl 38.
e)
"Doia-doia, peu à peu [...] (AR)" H.
Nork ere gauza tipiak mezperetxatzen baititu, emeki emeki, edo doia doia, falta handietara eroriko dela.
AR 38.
Zer eiten du unzi bat gal dadin hur perat joanez bat-batian itsasuaren aserre bulta batez, edo doia doia, unziari hura sarthuz [...] azkenekotz hur perat unzia joaiten bada?
Ib. 42.
f)
(S ap. Lrq). (Intens. de doi; cf. supra (1)). "Tout à fait juste" Lrq.
Ukan zuen bizkitartean oraino doidoia gemen, hunen igortzeko.
JE Bur 125.
Ondarrean ahuzpez, / luze-luze sar / arkaizpe doi-doian / beso ta atzapar.
Ldi UO 32.
Ta nere saiets igarotzean / agur doi doi bat esango.
Or Eus 86.
Eresi doi-doia, oihartzunik gabea.
MEIG IX 137 (en colab. con NEtx; v. tbn. 123).
(Tras gen.).
Eliza selairurat / nuzu igaraiten, / Neure doi-doia leku / nunbait hatzemaiten.
Etcham 195.
DOI-DOIA EGIN.
"Doi doia egin du ezpaitugu makurrik ukan (BN-arb)" Gte Erd 212.
DOI-DOIAK EGIN.
"Doidoiak egin du ez baita erori, très peu s'en est fallu qu'il ne soit tombé" Dv.
Doidoiak egin du ez bainiz mustupilka erori aldarearen oinetarat.
JE Bur 73.
Doi doiak egin zuen ez baitzen bere galtzen ondotik leihotik kanpo hantxet abiatu hura ere.
Barb Sup 47.
Doi doiak egin zuen, odolak ithorik, ez baitzen hantxet Kauter gaizoa bere mandotik erori!
Ib. 170.
DOI-DOIAKO.
a)
(Adnom.).
"Hoztasun doidoieko bat (He), une froideur à peine sensible" Dv.
Uste duzu ez duzula hartuko doidoieko inhar bat baizik.
He Phil 291.
Igoalki Jinkoa benedika liteke beharrean eta doi doiako aisetasunean, nola frankian eta goratasunean.
Mih 160.
Doidoiako fortuna baten ilhunbetan bizi den presuna batek bere familiaren hazteko eguneko oren eta memento guziak enplegatu behar baditu.
Brtc 11.
Etzan iñorekin ondo etortzen; senidiakin ere, doi-doiko adiskidetasun bat besterik etzuben.
Alz Txib 98.
Doi doiako amor ttipiena gabe, makilak makila koskatzean.
Barb Sup 184.
Berriz ere doi-doiako bat jastatzen banu? Ez duk berdin jaun erretora ohartuko!
Lf Murtuts 10.
b)
Reciente, de hace un momento.
Doi doiako bere adixkideak ere han ditu, aintzinean, lehen lehen, maltzur maltzurra hari begira.
Barb Sup 25.
Doi-doiako lamina eta biak heltzen dira ur bazterrera.
Barb Leg 22.
Doi doiako beren atsegina suntsiturik.
"
Leur joie de tout à l'heure"
.
Ib. 148.
DOI-DOIAN.
a)
(B; VocCB;
doi-doien AN-gip, dui-duian G; doi-doiean Dv). Ref.: A (dui-duian); Izeta BHizt; Gte Erd 188.
"A duras penas, justamente, escasamente" VocCB. "Doidoiean dago harrasi hori xutik, ce mur se tient à peine debout" Dv. "Doi doien dabil zutik (AN-gip)" Gte Erd 188.
Gero urez estaltzen dute doi-doiean.
Dv Lab 261.
Soñeko oso zar bat / doi-doian jaztia, / zure apainduria / ori da guztia.
Urruz Zer 105.
Juan dan berrogei egun obetan / gaxua or dago oyian, / atzo negonek lagundu eta / atera zan doi-doyian.
Tx B II 135.
Beor ezur-uts, zâr urdindua, / anka jasoz doi-doiean.
Or Eus 328.
Artu zuen telefonoa eta doi doian arkitu zituen ofizinan. Orduantxen berian bazoazin.
Izeta DirG 45.
Mainkerra asi zen pixka bat mugitzen, eta ireki zituen begiak doi-doian.
Ib. 46.
Erruki dut neroni, / doi-doian iraun dudala, / iltear bainago eziñ illez.
Gazt MusIx 233.
Doi-doian agertzen asia zan eguna Sortaldeko balkoietatik.
Berron Kijote 141.
Doi-doian osaturiko zelata kaskoan, adarga besoan, eta lantza arturik.
"
Su mal compuesta celada"
.
Ib. 41.
"Haren burhasoak doi-doiean ziren, ses parents avaient à peine leur suffisant" Dv.
Moderadamente. "Ten con ten, (c.) men menean, doi doian, din diña" Añ.
b)
A punto de.
Eta urak oso aziak zijoazen sasoi artan, gaiñezka egiteko doi-doian.
Berron Kijote 222.
Arraioka asteko doi-doian zegon Don Kijote.
Ib. 226.
DOI-DOI BAT.
Un poco. v. DOI BAT.
Orain arte uste genuen lurra pelota bezalako opil bat zala biribil-biribila, doi-doi bat gainetik eta azpitik zapaldua.
(In Zait Plat 58
).
DOI-DOIETAN
(BN-arb; H). Hace un momento. "Tout à l'heure, il n'y a qu'un moment" H. "Doi doietan gauza hori errana daut (BN-arb)" Gte Erd 241.
DOI-DOIETARIK.
"Doidoietarik atheratu da bizirik, c'est à peine qu'il est sorti vivant" Dv.
Doi-doietarik eskapatu zen Erregina, erdia beztitua, bere ganberatik.
Elsb Fram 86.
Zurrumilotan gutik egin du / ez baita ito ber-bera: / Auzo batzuek doi-doietarik / bizirik dute atera!
Etcham 124.
DOI-DOIEZ.
Con dificultad.
Alarguna lez beltzez jantzia, makil sendoa / bere esku dardaritsuan... / Doi-doiez dabil...
Jaukol Biozk 69.
DOI-DOIRIK.
Apenas; penosamente.
Sugeak gonari aboa ezarri zionean, Larrosaren uiua doi-doirik banatu zanean, batzarrera zijoan mutill bat, eskuan sumitz abartxo bat zeramala agertu zitzaieten.
Elizdo EEs
1913, 106.
Orduan da lotatik doi-doirik esnatzen.
"Penosamente"
.
Or Eus 52.
DOI EGIN.
a)
"Duzunaz [sic] doi egin behar dugu, nous devons nous suffire avec ce que nous avons" Dv.
b)
"Ajustar" Lar. Cf. supra (2).
DOIEKO.
a)
(SP, Dv, H). (Tras gen.). "Bekhatuen doieko gastiguak" SP. "Suffisant, qui est de la mesure voulue [...]. Gaizkiaren doieko gaztigua" Dv. "Qui est en proportion, à la mesure. Indarren doieko lana, travail en rapport avec les forces" H.
Bekhatuen ematen tu doieko gaztiguak.
EZ Man I 63.
Errezibitzatzu, othoi, / ene laudorioak, / ez izan arren ohore / zureen doiekoak.
EZ Noel 102.
O hutsen doieko obra / Dagotzun Iaun eztia, / Obretara athera dut / Eman penitenzia.
EZ
Eliç
67.
(No precedido de gen.).
Bañan tentazionean fabore doiekoa / Muga onaz bidaltzen dio eta frankoagoa.
EZ Man I 70.
Doieko beharkizuna eta xahutasuna behar dire izan alhargunaren tresnetako edergailluak.
He Phil 425.
Liberalitatean, karitatean, doiekoaz kontent izatean.
Ib. 535.
Ez makhurtzea edatean, eta ez ematea bere egartsuari doieko soleyimendua baizik.
Lg I 212.
Balinba milletan dohatsuago ahal da gutirekin eta doiekoarekin deskantsu bizi dena!
Ib. 348.
b)
"Aberatsa bezala doieko jendea ere, la classe moyenne tout comme la riche" Dv.
DOIETARIK EGIN.
Por poco.
Doietarik egin du ez baitzarete Orreagan gelditu.
JE Ber 102s.
DOIEZ IZAN (SP, H, A).
Baldin doiez bazara, guti baduzu, emozu guti: eta baldin aberats bazara, gaiñez egina bazaude, emozu anhitz.
Ax 229 (V 152; SP traduce 'si vous avez justement ce qu'il faut').
DOIEZKO.
"Qui est de suffisant nombre, prix, etc. Doiezkoaz kontent izatea (He), être content du suffisant" Dv. v. DOIEKO.
DOI IZAN.
Ser apropiado.
Nori da berset hau doi eziez jende gaztiari lagün gaistoek tahernala eramanik tratü infernalaren egitera, hantik ohoinkeriala doatzanak.
Egiat 199.
Doi zereikün gaizala lerratzen dena.
Ib. 206.
DOIRIK.
Apenas.
Ostia Sainduaren altxatzean ere doirik belhaurinkatzen direnek.
CatLav 450.
(V 210)