Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    bider.
    etimologikoa
    Etim. Derivado de bide 'camino'. Cf. irl. ant. sét 'camino', galés hynt, etc., gót. sinth- 'vez' (ainamma sintha 'una vez', etc.).
    sense-1
    (V-m-gip, G, AN, L; Lcc, VP 9v, Lar, Añ, VocCB , Dv, H); bidar (V; Dv, Zam Voc) Ref.: A (bider, bidar); Etxba Eib; Iz ArOñ; Elexp Berg.
     Vez. "Una vez, bein. Dos, tres veces, bi, hiru bider, bi, hiru aldiz. Muchas veces, askobider, askibider, askotan" Lar. "Siete veces, zazpi bider" Añ. "En cuanto al término bascongado bider o bidar, ambos son muy poco usados en Beterri, pues en vez de éste usan siempre aldiz. En Marquina e inmediaciones, con parte de Goyerrri, se dice bidar: Larramendi pone bider: Lardizabal y Aguirre usan aldiz. Yo creo que siempre que se pueda es mejor término bascongado de Beterri poner aldiz, y no bidar ni bider" (29-6-1859). Ur Carta a Bon BAP 1954, 283. "Zenbat bider, combien de fois" Dv. "El único numeral que se resiste a la palabra bidar es bat; pues se dice bein, behin, en vez de bat bidar. En los compuestos cabe: ogeta bat bidar, berrogeta bat bidar, etc. Se usa bi bidar, aun en V, en que bi es pospositivo, pero más acaso birritan, iru bidar, lau bidar, etc." A (cf. HeH voc: "Bider bat, bortz bider, aldi bat, bortz aldiz"; Mde Pr 150 beste bider bat). "Bidar ezin da ordinalekin erabili: "irugarren bidar" ez. Eta aldiz, ostera, bai. "Bat bidar" ere ezin da esan" Elexp Berg. v. ALDIZ (s.v. aldi), BIDERREZ. Tr. Propio de la tradición meridional, se documenta ya en F. Juan de Zumarraga (con -ago ), en Lazarraga, en el Cantar de Bretaña y en RS; no se encuentra en autores alto-navarros, y falta en algunos guipuzcoanos como Lardizabal. Al Norte aparece, además de en una carta del s. XVI en la que se mezclan rasgos labortanos con otros más occidentales, en algunos pocos ejs. posteriores a 1850. En cuanto a la distribución de variantes, bidar no lo encontramos hasta principios del s. XVIII, en textos vizcaínos, siendo mayoritaria en éstos desde mediados del s. XIX; tbn. aparece en algunos guipuzcoanos, como Apaolaza, Garoa, Mendaro Txirristaka y Euskaldunak. Tras consonante sorda escribe pider en alguna ocasión Añibarro. En DFrec hay 49 ejs. de bider.
    Oneinbat bider eriotzea / zerren emaiten didazu? Lazarraga 1164v. Mila bider. Ib. 1138r. Guztiok dioe amar bider amen. CantBret 25. Gaxtoto edo ondo jan, iru bider edan. RS 342. Nere osasunaz duen kuidaduaz eskuetan milla bider muñ egiten diot. CartEsp 463. Zerren esan daroe xateko onari edo deungeari iru bider edango dala. Mic 14r. Ilean zeinbat bider. Cap 103. Bisitaubagaz bost altarak bost elizetan edo altara bat bos[t] bidar. ZBulda 24. Zenbat modutara, zer zirkunstanziarekin, eta zenbat bider. OA 70. Zegaiti ainbat bider? Arz 28. Zeinbat bider koronetan dogun geuk barriro aen majestadea, geure banidade, soberbia da pensamentu deungen aranza kruelakaz. Urqz 14. Zergatik orrenbeste bider? Iraz 11. Milla bider ta milloi asko bider kontu ori egin bedi, eta orobat izango da? Bai. Cb Eg II 126. Komulgetako Sazerdoteak: Dne. non sum dignus, esaten dabenean, zuk bere iru bidar esazu. Cb CatV 92s. Bataioa ezin egin diteke baten gañean bi bider eta iñor ezin bataiatu diteke bein baño geiagotan. Ub 194. Zelan esan leite diriala propositu benetako ta senduak ainbeste bider austen dirianak Konfesinoe onduan? Mg CO 90. Itanduten badeutsezu Aita guria, uts egingo deutsube amar bider. Mg PAb 66. Ematen diodanean / Aldi batez artoa / Arrautza egunekoa / Badit beti ipintzen; / Zer baldin eramaten / Badiot nik bi bider? Mg (in VMg 92). Berein bider esaeustan Konfesoreak zer jazoko jatan. Añ EL1 57s. Esango dot milla bider. Añ LoraS 172. Egiñ det bekatu eziñ konta al bider. AA III 545. Zazpi bidar ezkondu da, ta zazpi senarrak ill deutsaz Asmodeok. fB Ic III 338. Zer irabazi ateraten dabee amar edo amabi lagun batubagaz gabian, nai gorubeta, nai beste ainbeste bidar juan biarko badau auzuetara ordiak pageetara? JJMg BasEsc 113. Gero lau, bost bidar edo geijagotan enzun biar izan dozu. Astar II 107. Bost pider Aita gurea. Añ EL2 70. Oi ta zeinbat bider auzilari txarrai / au yazoten yaken! Zav Fab, RIEV 1907, 542. Zegaitik orrenbeste bider? CatLlo 13. Salbe Donostiarrak, / salbe milla bider. Echag 215. Gezurra esan zuen / bi bider artzaiak. It Fab 85. Zenbat bider, eri gaudenean, ez gera egoten gerok ere illabete osoetan ezer artu gabe! It Dial 30 (Dv e Ip aldiz). Beragaitik andizkatu izan dituzte bada ainbeste bider Probinzia onetan arkitzen diran arrizko Egitade ederrak. Izt C 49. Ni naz zuk ainbeste bidar deitu deutsazuna. Ur MarIl 35. Gaur oilarrak io dezan baino lehen, ukhatuko duzula hirur bider ezagutzen nauzula. HeH Lc 22, 34 (Ker iru bidar; He, Oteiza, Brunet, IBk, IBe (h)iru(r) aldiz, Lç, TB, Dv hiruretan, Ol, Arriand irutan). Zein Serafiñak alabetan dauden, esaten deutsiela iru bidar Santua. Ur BulaAl 41 (BulaG 554 iru aldiz). Berinkatuak izan ditezela bein eta milla bider, zuri dizutan naitasuna dala meriyo, pasa ditutan penak. Bil 158. Gutxienaz egunean amar bider bialtzen zuen. Arr GB 92. Iru bider asita utzi zuten auzialdi au. Aran SIgn 56. Zenbat bider aldiz, danzan ari direnak, galtzen diote errespetuba ek korrejitzen tuzten Sazerdotiei. ZugSerm 296. Kalbarioko mendi / bide gogorrian / iru bider erori zan / Jesu-Kristo lurrian. Xe 357. G... jaun au bi bider dago / lenago ere ezkonduta. PE 138. Esan diat len ere milla bider, tiroz botatzeko ontz deabru ori. Zab Gabon 61. Kapeteian enaiz oraindik bi bider besteik arkitu. Sor Bar 89. Alper-alperrik Gustavo Ornek asaltuakaz / Biamonean amabost bidar dau esesten. AB AmaE 186. Amaika bidar ernegatu eragin ziran txikitan! Apaol 33. Berrogei bidar alkarri esaten / noiz eskonduko direan. Azc PB 116. Sei bidar gitxienez esan eutsen Urabillari, Batxin eske ioateko. A BGuzur 118. Iauregi bedeinkagarri atatik, amaika bidar, arerio sartu ziranak adiskide benetako egiñik urten oi-eben. Ag AL 148. Geisoa eriotzako arriskuan aurkituten dan beste bidar. Itz Azald 167.
    ( s. XX) Amarren bat bidar atara eban leiotik burua. Ag Kr 50. Ainbeste bidar ittandu eutsanean, gomuta izan eban bere izena. Echta Jos 119. Agertu zaiola [...] urrengo egunetan emezortzi bider. Goñi 104. Iru bider bakarrik atzamarkatu ninduen. Iraola 36. Amaika bidar atera oi zuten Lokatzatik gizon ordiren bat. Ag G 325. Eztedala nai, Premiña, ez; eta milla bider ez. Urruz Zer 69. Beste milla bider ere esango dizut. Alz Txib 92. Kartan bertan iru bider aitortzen du. Or SCruz 139. Eta gero kontetan eban zenbat bidar apurtu eustan garondoa. Or Tormes 31. Bi bider beintzat ikusi nuen / txiki-txikia nitzala. Tx B II 263. Gure aita zanari ainbat bidar entzundako edesti edo istoria oso ederra. Kk Ab II 24. Iru bider idatzi didate, alegia, aien izenean guzioi adiarazteko. Lab EEguna 68. Eun eta milla bidar esker egitten dautsut zeure bijotz andi orregattik. Otx 130. Eskutan atzera artu, artu-utz milla bidar. Or Eus 114. Amaika bidar, ostera, erri onenganako mattasunak olerkijetara nauzu. Laux AB 14. Sozialistak ainbeste bidar aitatzen daben buru ta maixu au. Eguzk GizAuz 64. Makiña bat bider artu izan det ango aize ederra! TAg Uzt 210. On omen dute landareak bi bider aldatzea erdiko zaña geiegi luzatu ez dakien. Munita 82. Lur asko urtean lau bider artoa ematen dutenak. JAIraz Bizia 11. Amaika bider damutu zitzaion berotasun txoro batean egindako ziña. Etxde JJ 67. Astean bi edo hiru bider ateratzen zen haurrarekin. Mde HaurB 74. Eit milla ta bi milla bider gizarteko zoritxarrari. Or Aitork 277. Amaika bidar euren buruak ondamendi-urren ikusitakoak. Erkiag Arran 78. Bizkarreko azurrak be apurtuko eutsazan milla bider. Bilbao IpuiB 149. Andria, andria, andria eta milla bidar andria!!! SM Zirik 50. Ez. Milla bider ez! Il lenago. MAtx Gazt 46. Nere amandre izeba Antoni zanari, amaika bider entzun izan diot gauza au. Salav 9. Ez eban izan bi bidar esan biarrik. Etxba Ibilt 457. Jesus milla bider! Burua bere lekutik aterako lukete ume auek. NEtx LBB 81. Bere nausia, bizi zalarik, / hiru bider ukatua! Mattin 131. Au dala-ta, iru bidar eskatu neutsan Jaunari, alakoa nigandik kentzeko. Ker 2 Cor 12, 8. Bidian iru bidar egon giñan lurrian etzunda. Gerrika 67 (bider ib. 170). Amaika bider esan zidan amak milagroz atera giñala bizirik biok. Insausti 69. Neronek dakit zenbat bider egin dudan huts hartu nuen bidean. MIH 372.
    v. tbn. Lar SermAzc 57. JanEd I 109. Moc Damu 33. EusJok 32. Jaukol Biozk 31. Lek EunD 15. EA OlBe 105. Akes Ipiñ 19. Arti Ipuin 68. Gand Elorri 30. Anab Aprika 20. And AUzta 80. Osk Kurl 151. Ibiñ Virgil 79. Alzola Atalak 36. Olea 66. Uzt Sas 142. Azurm HitzB 35. Berron Kijote 176. Ataño TxanKan 112. Onaind STeresa 55. Bidar: Oe 128. Altuna 111. Enb 86. MendaroTx 329. Ibiñ Virgil 56. Alzola Atalak 137. Etxabu Kontu 106.
    azpiadiera-1.1
    (Con -ago). "(Mucho) más o mayor, (V, G) askozaz, asko bider andiago, geiago" Añ.
    Zerren milla bider geiago dala dan baño esango dabee. fJZ 98. O pekatu madarikatuak! O milla bider lenago ill baninz, zuek ez egiteagatik! Cb Eg II 41. Gurago izan milla bidar bizitzea galdu ze ez ofendidu Jangoikoa. Oe 91. Amarrenak ez pagatzea gatik ogei eguneko ur ta ogi utseko baraurra ta pagatzea lau bider geiago. Mg CC 153s. Eun bider gatxago dala. Añ LoraS 185. Baña aitortzen det, ez naizala gauza, edo gai, onetarako ezezik, milla bider gutxiagorako ere. AA I 464. Beste ainbeste ta milla bidar geijago. fB Olg 187. Zerubak ta luurrak baño milla bidar ederrago dana. JJMg BasEsc 23. Naijago ebeen milla bidar erre, pekatu mortal bat egitia baño. Ib. 97. Milla bider geiago balio izan zion. Arr May 45. Geur arte baino eun bider atun geiago. A BGuzur 131. Obea da ori milla bidar. Echta Jos 216. Aizerik gogorrena baño zazpi milla bidar ariñago. Ag G 157. Lau bidar geiago artu dabelako. Kk Ab I 99. Len baño karrakada bi bidar andijaguak ateraten zittubezala esan eikian. Otx 134. Milla bider txarrago. Ib. 73. Zenbat egongo diran nik baño milla bider egokiago eta sakonago erantzungo liotekenak. Munita 29. Berrogei bider (behar zirenak baino bi bider gehiago), nahastu zituen kartak. Arti Ipuin 68. Bi bider geiagokoa bear genuen. Zait Plat 67. Goiazeko errekatxoa baño mila bidar aundiagoa zan a ibai a! Alzola Atalak 49. Jendeagazko artu-emonetan ni baiño milla bidar geiago dan Zubikaraitar Agustin. Etxabu Kontu 95. Zanpatu ondo pruitua, ta bera baiño bi bider geiago gozokia nastu. Ostolaiz 81s. Gu baino ikasiagoak eta latinbari mila bider lotuagoak dira. MEIG VII 185.
    v. tbn. Bil 158. Osk Kurl 14. Bidar: Enb 86. Etxba Ibilt 485.
    azpiadiera-1.1.1
    Etxeko berriak auzoan, lau bider geituan. EZBB I 104.
    azpiadiera-1.2
    (Como cuantificador, con adj.).
    Benturosoa milla bider ni / Zerren juntadu naizazun zeuri. Acto 5. Adiskide laztan, eun bider gaxoa. Ldi BB 80.
    azpiadiera-1.3
    (En multiplicaciones, en el enunciado de la operación aritmética). Por. Cf. EEs 1917, 105: "Emen ez dago, ez bider, ez dira, ez koiztu, ez bitan bi, ez lautan bi; itz bear bearrekoak bakarrik daude. Esate baterako: zein itz esango dituzu 2 x 4-az tolestuteko, erderazko 2 por 4 = 8 esateko? Iru itz bakarrik: bi lau, zortzi".
    Zazpi urtian ba, zazpi bidar irureun irurogeta bost edo, bi mille bosteun berrogeta amabost ogerleko. Kk Ab II 131. Urte astunak dia / sei bidar amaika. MendaroTx 47. Ez esan gero, amabi, bi bider sei diranik, ezta iru bider lau ere, ezta sei bider bi ere, ezta lau bider iru diranik ere, onelako zozokeririk ezpainizuke onartuko. Zait Plat 128. Ta iru bider iru zenbat beserdi dira? Ib. 67.
    azpisarrera-1
    BIDERREAN.
    azpisarrerakoSense-1.1
    a) (Tras ordinal).
    Alan irugarren, laugarren ta geijago biderrian dua ondu baga beti berba onak emoten dituzala. Mg CO 92 (CC 67 irugarren ta laugarren aldian). Gizon orren barritsua! --ziñoen, zortzigarren bidarrean gitxienez, dendari astitsu ikusgura batzuk. A Latsibi 168.
    azpisarrerakoSense-1.2
    b) (Tras bere, etc.). A su (mi, etc.) vez.
    Arraitz jauna beronen diskurtsuan egon dala guztiz agresibo ta berak bere bidarrean emon bear dautsala errelkorridu on bat. A Latsibi 190 (sin duda, calco del castellano, puesto intencionadamente por el autor en boca del personaje).
    azpisarrera-2
    BIDERREKO ALDI
    Begiratu eikiezu gaur iru biderreko alditan zeure eskuai. Añ EL2 69 (EL1 61 iru bider). Esaikezu zuk bere beragaz nastean iru biderreko aldiz. Ib. 173.
    azpisarrera-3
    BIDERRETAN; BIDERTAN.
    (Dos, tres, muchas, etc.) veces.
    Edo hoostu ote zeban beingoan kantidade guztia edo asko biderretan, eta zenbat bider. OA 163. Egunean bi edo iru bidertan. Ostolaiz 74. Zenbat bidertan erretzen dira txillarrak, mendiak sua artzen duenean? Ib. 134.
    azpisarrera-4
    BIDERRERAINO; BIDERRETARAINO.
    Hasta (...) veces.
    Baña ikusten etzuen esku batek iru biderretaraño geraerazi zuen. Arr May 196. Orduan bederatzi biderretaraño Kyrie-eleison kantatu zan. Ib. 157. Lau biderretaraño konfesatu. Ib. 199. Jauna, zenbat bidar parkatuko deutsat neure anaijiari, bidebagatasunen bat egiten badeust? zazpi bidarreraño? Ur Mt (V) 18, 21 (Ur (G) zazpi aldiraño). Aldendu ziran alkarrengandik, jardunean; baña billatu eben barriro alkar bi, iru ta lau bidarreraño. Ag Kr 69.
    azpisarrera-5
    BIDERREZ.
    (Dos, tres, tantas, etc.) veces.
    Zenbat biderrez baliatzen da / etsaia ire mingañaz. Cb OC I 395s. Iru bidarrez galdetu zion Jesusek Pedrori. Ag Serm 457. Batek badaki zenbat biderrez esango eustazan don Pernando eritxon maixu arek onoko berba oneik. Bilbao IpuiB 149. Urte guztian ez dot uste amar biderrez maixuak eskolan ikusi ebazanik. Ib. 159. Iru-lau biderrez egingo eben au. Ib. 275. Baiña, seme, eztautsut esan amazortzi milla biderrez ez esateko ainbeste? EgutAr 3-11-1959 (ap. DRA ). Zenbat biderrez akordatzen naz / begiraturik jaietan. FEtxeb 95.
    azpisarrerakoSense-5.1
    (Con -ago).
    Bañan alare zuk uste alako milla biderrez aundiyago da zuganako nik sentitzen detan naitasuna. Bil 156.
    azpisarrerakoSense-5.2
    (Con lehenengo). "Lelengo bidarrez autuan ibilli nintzan" Etxba Eib. autua.
    azpisarrera-6
    BIDERTAN v. BIDERRETAN.

    bider

    bider
    << bidaso 0 / 0 bidrio >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper