1.
(V-gip, G, L; SP, Urt IV 85, HtVocGr, VP 8v, Lar, Añ, Lecl, Hb, Dv, H, VocB);
berotarzun (BN, S; Gèze, Lh)
Ref.:
Lh;
EtxbaEib;
ElexpBerg. Calor.
"Chaleur"SP,
HtVocGr,
Lecl,
Gèze.
"Calor"Lar,
Añ.
"Abrigo, aquel calor, alivio, o fomento, que se toma del vestido, del lugar abrigado"Lar.
"Chaleur, c.-à.-d., état chaud. Uraren berotasuna, la chaleur de l'eau"Dv.
"État de chaleur"H.
"Berotasun (L), -tarzün (L [sic], BN, S), état de chaleur"Lh.
"Calor"VocB.
"Calor. Egunoko berotasuna botatzen dau makina onek"ElexpBerg.
"Bero eta berotasun ez dira guztiz berdinak. Normalean berotasuna objetu batek eman edo botatzen duenaz ari garenean esaten da"Ib. Tr. Documentado en textos septentrionales desde principios del s. XVII; al Sur se encuentra por primera vez en los primeros años del s. XIX. En DFrec hay 11 ejs.
Zu zara emazurtz gaixoen aita, hotzen berotasuna, nekatuen pausatasuna, flakoen borthiztasuna. Mat 282.
Atsekabek ene gorputza sekatu dute ilhetien berotasunak sukhaldea nola. Harb 339.
Eta hotztasun hartarik, negutik udara bezala iragan bedi ifernuko berotasunera. Ax 585 (V 376).
Zeren adin hartan berotarzun naturala flakaturik eta hozturik baratzen baita. TtArima 69.
Heldu baita berotasun lankita bat, denbora luzez, eta aphur bana emeki emeki hezurretan barrena sarthuz. ES 182.
Zeinetan zeruak suntsituko baidire irazakiz eta elementak urthuko suaren berotasunez. He2 Petr 3, 12.
Nurk sü hun baten khantian daguenian, hantik eztü berotarzün aphur bat hartzen?Mst IV 4, 3 (SP bero).
Nolako biurtza edo aldatzea egiten duen arrautzaren izateak olloak ematen dien berotasunarekin, nork sinistuko luke?MgCC 199.
Geituten jako egarri edo edan guria kalenturiaren berotasunaz. MgCO 78.
Iges egiten dot nik urrinera iraun ezinik agoetzar aren txipristina ta berotasuna. MgPAb 133.
Zapi kedartu bat bekoki erdiraño izerdija artu, ta subaren berotasuna arinduteko. Ib. 124.
Ill zitzaion barruko berotasuna, leortu ta ugartu miñgaña egarriz. VMg 60.
Eguzkiak bidaltzen diozka argizagiari bere argi ederrak eta berotasuna. AA III 502.
--Zerk aterazitzen ditu onela? --Eguzkiaren berotasunak nere ustez. ItDial 109 (Ur, Dv berotasunak, Ip berotarzünak).
Udako egun luzeetan eguzkia goienengo mallara igotzen danean, beraren berotasunak kiskaltzen ditu Erriberako baratzaetan arkitzen diran aza guztiak. IztC 158.
Eztu haiñ laster bestiak senti berotasuna, / Non baidathorko gibelat arima zoakona. Gy 162.
Sartzen bada [belharra] barnerat, itxurak enganaturik, belhartegian bihurtzen da, berotasuna hartzen du eta gozoa galtzen. DvLab 121s.
Iguzkiak bere berotasunaz lurrei eta itsasoei bethi khentzen diote beren gozoetarik. Ib. 73.
Eta sutan yarri ziren berotasun aundiko gizonak, eta arnegatu zuten Yangoikoain izena. EchnApoc 16, 9 (Dv beroak xigortzen zituen gizonak, Ur (V) berotu ziran gizonak bero andijagaz, Ur (G) kiskali ziran gizonak bero andiaz, Ip txispiltzen ziren gizunak beruaren handiaz).
Lugartzak biltzen dira berotasunera, eta an bertan txautzia onena. SorBar 44.
Asko eraten badu / barrundikan oztu; / berotasun aundirik / sentituko eztu. JanEd I 25.
Eguzkiaren berotasunak / Gaukaz añ baltzizkaturik. ABAmaE 30.
Eguzkiaren argi ta berotasun guztia etorkon bere arimara. AgAL 118.
[Eguzkiak] bere berotasunagaz landara, zugatz, bedar eta beste enparau guztiai indarra emoten deutsela. ItzAzald 164.
( s. XX)Kendu zizkigun berotasuna baizen besterik ematen etziguten geure jakak. AgG 10.
Sentitu det barrenen gauza bat, berotasun aundi bat bezela. IllPill 19.
Sabelak eta buriak labe gorritu baten berotasunean, ba eta zangoak ere izpiño bat herrestan. Zub 98.
Bainan zer berotasun gozoa ez deramauku laster urdailerat [arnoak], hainbertze urinki hotzer gain-behera su eman nahi baliote bezala! JEBer 28.
Mediku arraio arek yeurti eusten destañiek neuken odol apurre irekiten ipiñi eusten, da uste dot axek berotasunek osasune be ekarri eustela. KkAb II 48.
Eztakit nik asabaren odolak, baiño jan-edanaren berotasunak bai. ABarGoi 15.
Ezpaitaki egoaizearen berotasuna ala barrendik datorkion kiskaltasuna danentz. TAgUzt 29.
Gaztetan edurretan bizi izan ziranak, orain itotzeko zoriko berotasunean berdiñ. JAIrazBizia 70.
Jakina, gaitz da erabakitzea araugaindiko gertariak diren zinez, ala fisika-arau ezagune]a[n eraginak (berotasuna, eguratsaren txilistindarra...). MdePr 337.
Eta haren iztarrak, mardul eta fresko zirenak, berotasun batez iraganak izaten ziren gizonaren eskuak heien gainean zabaltzen zirelarik. MdeHaurB 18s.
Eta aren magallean ta altzoan aztu-erazoko dot oe onen berotasun kaltegarria. ErkiagArran 156.
Arpegiko berotasuna zerbait ibitzenago ta ausitzenago yoiakon. Ib. 106.
Su ikaragarri bat, dena garra. Dena garra, dena berotasun!JEtchep 64.
Alkondarak beti daduzkat garbi eta prest, etxean bakea, salan bazkari ona, ohean berotasuna. ArtiIpuin 78.
Berotasuna goza daiala, / doakizula kolkora. GandElorri 88.
Etxeok, zurezko ditugu geienbat, eta berotasun aundi bage asiko litzakiguz su ta gar. ErkiagBatB 13.
Lo artzen genduan txoferraren ondoan motorraren berotasunarekin. Salav 60.
Martxoko eguzkiak berotasun goxoa. BBarand 83.
sense-2
2.
(Ae ap. VocPir 310
, G-bet);
berutasun (Dv(que cita Orreaga)). Fiebre.v. bero, beroen; sukar. Publiok aita aspaldian sabelzardun edo beerakoarekin eta berotasun edo kalenturarekin gaxo zeukan. Lard 529.
Zegoan beñ batean nere gisa gaxo, eta nik daukadan berotasun au bezañ gaiztoarekin. ArrGB 81.
Berotasun aundia daukazu, eta ezpañak txit leorrak dauzkatzu. Ib. 79.
Eztezaket lo egiñ; berotasunak erretzen nau. (AN-5vill). Orreaga 67s (ib. 91 (AN-erro) berotasun, 59 (AN-ulz) berutasun; ib. 51 (AN-larr) bero).
Josetxo ogean dago iru egunean berotasun andiaz. EchtaJos 62.
Baño berotasun andiak igaro zituan, gaixorik iduki zuten, ta oetik jaikita gero ere, alegiñ guztiak eginda ere, Joanes etzan geiago lengoa izan. AgG 203s.
Eztula sarri, zikiña ugari, berotasun bukaera gabia, izardi likiñ artian. IArtItzald II 44.
Sukar legorrak soin-atalak iaten dizkienean, ona izaten omen da berotasunaren aldentzeko oin-azpiko zana ziztatzea odola izuri dezan. IbiñVirgil 103.
sense-3
3.
(V-gip; Lar, Añ, Hb, H). Fervor, ardor; apasionamiento."Fervor"Lar, Añ.
"Cólera","fogosidad"Añ.
"Zèle"Hb.
"(Au fig.), échauffement"H.
"Échauffement. Syn. gortazun (S)"Lh.
"Iracundia"EtxbaEib.
Ernetasun, iratzarpentasun, barreneko berotasun, eta bertze fabore handi batzuk. Ax 105 (V 70).
Ontasunean dabillanari Spiritu Sainduak emaiten dioen indarra, berotasuna, konsolamendua eta donua. Ib. 484 (V 313).
Guti seguratzen zaitu lekuak espirituko berotasuna faltatzen bazaitzu. SPImit III 27, 3.
Agudotasun eta berotasun espiritual saindua. SPPhil 187.
Nola Orazioneak ezarten baitu gure adimendua Iainkoaren argian, eta gure borondatea paratzen baitio zeruko amudioaren berotasunari. Ib. 89.
Hasi ziren berotasun handi batekin, hagitz gogotik eta zinzinez bere dorrearen egiten. ES 389.
Har zatzu berotasun eta zelo hañitzekiñ. Ch III 3, 1.
Galdetu berotasun handirekiñ sainduen arartekotasuna. Ch I 19, 6.
Nolakoa izatu den othoitzetan hekien berotasuna eta iarraikitasuna. Ib. 18, 2.
--Nola ardiesten da denbora batetako pena horren barkhamendua? --Karitatearen berotasunaz, penitenziazko obrez eta induljenziez. CatLav 275 (V 137).
Suak erran nahi zuen karitatearen berotasuna. Ib. 403 (V 193).
Oraño xede bera maiz erreberritu behar da eta entretenitu edo xut-atxik-arazi bere garbitasunean eta bere berotasunean. HeGudu 70.
Ezagütüren düzü orano segürki zure debozionalatko hotztarzüna khanbiatüren dela, zelialako berotarzün saintü batetara. Mst XX.
Irakurtza da gure arimeko berotasuna biztuten daben egurra. AñLoraS 86.
Ezta asko, janari santu au jatea, ondo egosi edo dijeridu bear da, berotasun zeruzkoaz artu ezkero. Ib. 61.
Orduban esan oi zituban berbaak, batez bere Jangoikuaren amodijuaren gañian, agertuten ebeen bere biotzeko berotasuna. JJMgBasEsc 283.
Au entzutean irazeki zitzaion Irizar jaunari su ta gar, eta bere berotasunarekin eraso zion goien bean maizter zintzoari, asmatu-al guztia esanaz. IztC 164.
Lantza, satarri ta berenoz beteriko aserre ta berotasunetik datozan orreek. "Destemplanza".BBatzarN 209.
Alako indar eta berotasunarekiñ [predikatzea]. AranSIgn 93.
Alako espiritu ta berotasunarekin [...] itz egin zien. Ib. 32.
Gau batez, oraziuaren berotasunik aundienian, agertu zitzaizkan Jesus eta Maria aingeruz inguraturik. BvAsL 81.
Berotasunik andienaz deseatu izan du beti. ArrMay 190.
Oraindik berotasun andiagoaz saiatu zan lan onak egitera. Ib. 112.
Behin bere debozioniaren berotarzünian Alfonsak erran zeion Maria Birjinari: [...]. IpHil 174.
-Baiña io egin ei zenduan bada? --Io edo, eztakit bada nik, berotasun atan...AgAL 45.
Errosario Santuaren zabaltzalle berotasun andikoa. ItzAzald 70.
Biotzeko berotasuna arpegian igarten jakuela. AgKr 42s.
Lenbiziko jendearen berotasunak aztutzen ziradenean zer gertatzen zen ekusi artean. Goñi 81.
Sinistearen berotasuna daukenak euskerazko ikastolari lagun egin bear deutsoe. BelausLEItz 110.
Eta nere animaren berotasunik aundienaz, bein eta berriz eskatzen dizut. ArgiDL 50.
Mutil gaxoa... ! Ez du / elurrak il, ez: / berotasunez il da, / maitasun-miñez. JaukolBiozk 50.
Eztauko orrek gogoan berotasun andirik. (V-ple). AEY III 284.
Ikusi al dezu Arrasateko erriaren berotasuna?NEtxAntz 65.
Amaika bider damutu zitzaion berotasun txoro batean egindako ziña. EtxdeJJ 67.
Mireni idaztea erabaki dut. Ai, nere berotasuna paperera biur aal ba neza...TxillLet 45.
Artu ditzagun lan ontarako / premizko berotasunak. Basarri 6.
Jendez bethe betherik zegoan tokia eta gero ta handiagoa zan berotasuna. OskKurl 177.
Frontoietan jokadarik ederrenak egiten diranean besteko berotasunaz, txaloka hasi ziran ikasle guztiak. Ib. 175.
Biotzean alako berotasun bat sortarazten digula. Or(inGaztMusIx 34).
Gazte-aize txoroak besterik ez dira gure kontuak... Laster aztuko dira oien berotasunak. NEtxLBB 14.
Gaba guzia pasatu nun ezin lo egiñik berotasunakin. Auspoa 77-78, 28.
Maitasun horren berotasunaz luzaz dezatela goza. XaOdol 289.
Zerbaitek uts egiten dautso berbetan. Ez dauke berotasunik, ez dabe leengo adieraz-indarrik. OnaindSTeresa 53.
Gure etxean andre gazte bat palta da. Gure seme orri, berriz, ez diot ikusten berotasun aundirik. TxGarmBordaB 179.
Gure kapitan Felipe danok / guztiz genduan laguna, / andik aurrera faltako zan ba / beraren berotasuna. FEtxeb 20.
sense-4
4.Excitación sexual; celo de los animales. Izan badute aragiaren gerra, berotasun edo arrotasunen bat. MgCC 107 (v. tbn. CO 150).
Zeren berenez duen berotasunaz gañera ardoarekin erazekirik ezin eskura ditue beren buruak, ta mugitzen dira zentzurik ez duen animalien zikinkerietara. AA III 381.
Egija da, sarri euki ditudazala orrelako pensamentu loi eta berotasunak. Astar II 138.
Eta gertatu zan nasierako berotasunean bertan begiratzea ardiak zigorrai, eta egitea ume mantxatu eta nabar eta asko kolorez nastutuak. UrGen 30, 39.
Xalbat --ekin zun Engrazik giza-berotasun aren oldarrari ezin eutsika--, zure-zurea nauzu!EtxdeJJ 110.
Beorren berotasuna denetan gartsuena, noski; Venusek berak eman zien gar ori. IbiñVirgil 99.