(G, AN, L, BN, S; SP, Urt I 21, HtVocGr, Lar, Lecl, VocBN, Hb, VocCB, Dv, H, VocB, Foix);
bildurti (V, G; Lcc, Mic, VP, Lar, Añ, Zam Voc);
billurti (V-gip)
Ref.:
A(beldurti, bildurti);
Lh;
IzUlz(beldurtíe)ArOñ(billúrti);
EtxbaEib(bildurtixa);
ElexpBerg(billurti). Miedoso, temeroso, cobarde; tímido. "Medroso, bildurtia" Lcc. "Cobarde, bildurtia" Mic. "Craintif" SP y Foix. "Craintif, timide" Ht VocGr. "Marica, maricón" y "medroso" VP 10v. "Cobarde", "temeroso, medroso", "tímido" &c. Lar y Añ. "Peureux, craintif, timide. Beldurti da, id. beldur da gauaz ibiltzeko, il a peur de voyager la nuit. Syn. izua, uzua, izia, ohila, izutia, izitia, lotsatia, ahalgetia, herabea, herabestia, herabetia, anutia, etc." H. "Tímido" A (v. tbn. s.v. beldurkor). "Bildurti, miedoso (el que frecuentemente teme)" Ib. "Beldurtíe, el tímido" Iz Ulz. "Tímido" Iz ArOñ. v. beldurtsu, beldurkoi, beldurkor. Tr. Documentado desde Leiçarraga, lo hallamos en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 3 ejs. de beldurti y 5 de bildurti.
Baina beldurtiei, eta inkredulei, eta exekrablei, [...] partea asignatua dagote suz eta sufrez datxekan stañean. LçApoc 21, 8.
Sinhetsi duten prinzipal batzuén fedea beldurti. LçIo 12 (tít.).
Bildurti dana anker. "El que es medroso es cruel".RS 12.
Konszienzia gaixtoa bethi da beldurti eta ekhurugaitz. SPImit II 6, 1 (Mst lotsaz).
Zarela humillago eman zaitzuna gatik, zarela ere begiratuago eta beldurtiago zure obra guzietan. Ib. 9,4.
Beldurti baita, eta ezpaitu korajerik. TtOnsa 100.
Beldürtiak bihotztoitü ziren, jakile azkar izateko Jesus-Krist arrapiztü zela. Bp II 77.
Bake denboran bere burua sobra seguratua dadukanak laxo eta beldurti izanen da gerla denboran. Ch III 7, 4.
Baiñan beldurtiez eta sinhets gaitzez, exekrableez eta gizon hiltzailleez [...] denaz bezanbatean, hekien partea izanen da suz eta sufreez dirakien lakhuan. HeApoc 21, 8.
Etzan miresteko gizon argal, erbal, bildurti batzuek utsegitea. LarSermAzc 55.
Uste txarreko beldurti kezkatuak, zertako da zuen orrenbat asaldanz eta arazo?MbIArg I 194.
Zenbat arkitzen dira beren luzanz beldurti onegatik Eliz gauzak eta sakramentu andi hau artu baño len burua galzen dutenak?Ib. 188.
Haren lagun bertze apostoluek eta hura bezain beldurti agertu zirenek predikatzen dute animo berarekin Jesu-Kristoren yainkotasuna. Lg II 299.
Baitaré berarén / miserikordía, / edozéin denarén / humil beldurtía, / jendákis jendáki / betíro dá andía. LEKop 34.
Etzé orgátik egin ausárt konfiátu, bai beldúrti humilágo. LEJMSB 325.
( s. XIX)Ona da eta justua / Beldurtien alderat; / Beti da disposatua / Umilen altxatzerat. Monho 150.
Oek dira anima beldurtiegi, ikarakor edo egiaz eskrupulosoak. MgCC 157.
Bera bere lotsatuko da onelango lotsoor ta bildurtijak dizipulutzat ezagututen. MgCO 136.
Jangoikoak gura gaituala gerrariak, ez ollotu-bildurtiak. AñLoraS 171.
Badira bai gu baño ere beldurtiagoak. VMg 31.
Gai onetan batzuek dira jakinezak, eta beldurtiegiak, eta uste due garbitasun edo kastidadearen kontra datozkien gogorazio guziak bekatu dirala.AA II 141.
Pazienzija onekua bada bat, bildurti koitautzat dauka deungiak. fBIc II 224.
Zertako zarete hola beldurti? Nola ez duzue sinhetsterik?TBMc 4, 40 (Dv beldurti; He horren izikor, HeH horren iziper).
Farra eragiten du / gizon beldurtiak, / esaten asten bada / bere balentiak. ItFab 126.
Pittikak, beldurti bethi, ttarttetik du behatzen. Gy 113.
Zertarako larritu zerate eta gogorazio bildurtiai leku eman diezute?Lard 473.
Dabid, gai onetan beti bildurtiak, Jonatasi esan zion, bi eguneko pestak biaramonean asten zirala. Ib. 169.
Erroboam gizon antzegabe eta bihotz beldurtikoa zen, eta ezin egin zaroeten buru. Dv2 Par 13, 7.
Zerren da bildurtija ta bildurrak argalduten dau. UrDial 47 (It ikarakorra, Dv izipera, Ip lotsor).
Animosua ta bildurtiya / kanpuan ezagun dira. Azc(inAfrika 83).
Jauna badakigu ez zarela beldurti. Laph 16.
A billurtiyak!IzaEE 1881a, 165.
Batzuek diote Ispastergo zenbat mutill gaztek, [...] ikustean zaldunaren iges egite bildurtia, asi zirala segika bere ondoren. OtagEE 1881b, 112.
Nizaz farra eta burlegiñ, eta bildurtia naizela esango dute. ArrMay 68.
Herri hartakoak edo bide ziren sinhets-gogorrak edo beldurtiak. ElsbFram 72.
Apostolu hek, hain beldurtiak non, Jesusen Pasioneko orenean, guziak ihesari eman baiziren. Lap 286 (V 130).
Txakur bildurti bat. ABeinB 43.
Geroago eta bethi ahulago, beldurtiago, ez-deusago agertzen da gure Gobernamendua. HUZez 208.
Gurago eban bildurtitzat euki eiela, ta ez guda ta aserre okerrai laguntasun apur bat geiago emon. AgAL 151.
( s. XX)Dana egoan orduan azpikoaz gora. Alperrenak ebiltzan langillien, [...], bigunenak gogorren, bildurtienak ausarditsuen. AgKr 172s.
Jaungoikoak daki noraño elduko zan emakume bildurtien irudimena. AgG 111.
Ohartuago gizona, eta beldurtiago duzu jan-edan soberatik kalte har. JEBur 91.
Hain da beldurtia eta sinheskorra, hain izipera!BarbSup 152.
Gauaz beldurti gehienak bezala, ikare bat bozean, kantaz ari da Aitaxo. Ib. 174.
Zenbat bildurti dago baztarretan, beren siñesmena aitortzeko kopetarik eztutenak. InzaAzalp 10.
Beldurti txar batekin ez jin ihizira. Ox 124.
Jainkoaren Legea / ez dute ikasi: / Gizonenez gisala / ez dira beldurti!Etcham 182.
Bildurtia ta fiakaitza zala? Nork azalduko luke burua lasai ario orretan?OrSCruz 79.
Sagutxoa baño bildurtiago aiz da!TPKattalin 197.
Bildurti arraioak. AnabUsauri 70.
Onetariko gauzetan geienak bildurtiak izan oidiran lez, ikaratu zan, usterik beste mundukuak-edo eldu eutsoela. KkAb II 44.
Mutiko beldurtiek, illun-une baten barrena ibilli bear dutenean, badakizu zer egin oi-duten. LdiIL 95.
Beldurti denaren ezpatak punta motz. ZerbProv 154.
Hogoita hamabi mila gerlari bildu zituen, bainan hogoita bi mila berehala beren etxetarat igorri, beldurti handi batzu baizik etzirela frogaturik. ZerbIxtS 46s.
Lotsagaldu bat izan arren, beldurti eta koldarra zen, eta ez zen ausartu bere lizunkeria besteen aurrera agertzera. MdePr 179.
Nesketarako trakets eta kankallua ez-ezik lotsati ta bildurtia ere bazala. EtxdeJJ 119.
Ikusiko dozue Bartolo ori be beste edozein bestean bildurtia danentz. BilbaoIpuiB 180.
Arroputz diranak beldurti ta erabe oi dira eskuarki. ZaitPlat 90.
Arriskuen aurrean / eznaiz bildurtia. ArtiMaldanB 206.
Xamur, baiña ez bildurti; goxo, baiña sendotasunean tinko. GaztMusIx 145.
Berdin hobengabeak zafratzen, eta, beldurtieri hala direnak eta ez direnak aithorarazten. LarzSenper 24.
Ez baitziren haatik jakin gabeak, ez eta ere beldurtiak amor emaiteko!ArdoySFran 126.
Ez ei-ziran bildurtiak arek olagizonak, baiña ikaratuta gelditu ei-ziran, beste mundukoen bat ete zan edo a gauza zuria. AlzolaAtalak 59.
Beldurti danak / Ots txikiena / mamutzat artzen. LabSuEm 182.
Nola sendotu bear duzu nere barren beldurtia, eta nola argitu nere barrengo illunpea?BerronKijote 19.
Beldurtiarentzat uli guziak lespada.EZBB I 65.
Bildurtiagorik bazan urte aretan. Gerrika 192.
Ain giñan bildurti motzak. Insausti 74.
Zalakain ausarta ez da noski Baroja beldurtia, baina bai Baroja goseak amets duen amets-ezkurra. MIH 272.
Argi bildurtia aspaldi itzali zitzaigun. MEIG I 131.
azpiadiera-1.1
(Con gen. objetivo). Zuk hazten duzu presuna / Zure beldurti dena. EZEliç 255.
Hala bethi danik, hura / Ohi da bihotz bera: / Haren beldurti direnen, / Gizakumen aldera. Hm 162.
Herri hontako Erretor, Bikari, eta Jinkoaren beldürti güzier grazia eta bakia direla zieki Jesus-Krist gure Jauna ganik. Bp II 3.
Eta zen gizon hura justua eta Jainkoaren beldurtia. HeLc 2, 25.
Emazteki Jangoikoaren beldurti birtutetsua da emazteki zure hondragarria ta zeruko bidean ongi lagunduko dizuna. MbIArg I 179.
Zé ain eriotzearén beldúrti, ezi aipátzea ere etzezáke súfri. LEJMSB 175.
Kristau onak ta Jainkoaren bildurtiak jan oi duen anbateraño. Ub 189.
Zori onekoak Jaunaren beldurtiak, ta Jaunaren lege Santa kontuz gordeaz bizi diranak. AA III 290.
Ain beldurtia zera erriertaren? Ib. 368.
Gizon artez edo justu, santu eta Jaungoikuaren bildurtijak, nai dozube azi edo geitu zeuben santidadia?Astar II 214.
Nik badit abis hunik emazte lagünen! / Susmis izan ditian gizun brabuen, / Lotsa eta beldürti bai aldiz kokien, / Haien gobernatzia eztela emazten. Etch 282.
Bakarrik itzitzen naiz, / banuke tokiya, / enaiz bada mutillen / oso beldurtiya. Xe 184.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nominal nudo). Iainko beldurti direnak, / Huna segur dohatsu. Hm 142.
Mintza zaite zure egitekoez gizon zuhur eta Jainko beldurti batekiñ. Ch I 8, 1 (v. tbn. Jainko beldurti He Act 10, 2).
Egitzü zure egitekuak jente zühürreki eta Jinko beldürtieki. Mst I 8, 1.
Zozo-bikote datorrenean / ez dira negu-bildurti. OrEus 74.
azpiadiera-1.3
(Con -t(z)era). Fiñean mihiari emok guardia, ezten gezurti, / Eta aizen falseria irauztera beldurti. EZMan I 12.
azpiadiera-1.4
Temeroso, que siente temor (ante un hecho puntual). Lenago bildurti bezala, gero ausardia geiegirekin Kanaanera joan naienean agertu ziran. Lard 92.
Zuen etxia dago irruti / birian zer gerta izan bildurti. Bil 78.
Egin bear deguna: / eldu kotxen bati, / etzaitezela egon / gauz orren [la lejanía de su casa] bildurti. Lasarte(inUztNoiz 125).
azpiadiera-1.4.1
(Con reduplicación intens.). An gelditu bear izan genduan, ixil-ixilik eta bildur-bildurti, mendigain artan. Alkain 147s.
azpisarrera-1
BELDURTIZ.
De miedo, por el miedo. Diszipuluak trubla zitezen, erraiten zutela, Fantosma bat da, eta beldurtiz oihu egin zezaten. LçMt 14, 26 (Ur bildurturik, Echn, Samper beldurrez, Ur bildurturik, Ip lotsatürik, Ol, IBk, IBe beldurraren beldurrez).
azpisarrera-2
GIBEL-BELDURTI (SP, Dv, H, A).
Desconfiado. "Gibel-beldurtia da maliziatia" SP. Gaixtoa bethi da gibel beldurti, eta gogan behartsu. Ax 432 (V 281; v. tbn. 448 (V 292)). Behartu zen mandarinen eta xinatar gibel-beldurtien amarruarekin gudukatu. Prop 1897, 274.