1. (G, AN-egüés-ilzarb-olza; SP, Urt III 337, Lar, Añ (G, AN), Dv, H, Zam Voc ), behaztun (V; SP, Lar, Añ (V)), biazun (V-gip, AN-ulz; Dv), biaztun (V; Mg PAbVoc, H (V)), beastun (Mic, Dv (V), H (G), Zam Voc), biastun (V-gip), behazuñ, beazuma (L-sar), bidaxun (H (S)), beraztun (V-ple), berazun, bieztun (V-m-gip), biotzun (G-nav), biozdun (V-gip), bioztun (V-gip), miaztun (V). Ref.: Bon-Ond 244; A (beaztun, beazuma, beraztun, biaztun, bieztun, miaztun); Iz Als (biotzun), To (beazune), ArOñ (biastuna, biazuna), Ulz (biazúne), UrrAnz (bi-eztúna); Arin AEF 1980, 64; Satr VocP (beazun); Elexp Berg (biaztun, biozdun).
Hiel, bilis; (fig.) cólera, indignación, pena, amargura. "Eau verte qui sort par la bouche. Behaztuna bezain minik ezta, il n'y a rien de si amer" SP. "Fiel; (fig.) barneko behazuneak (Ch), les peines intérieures" Dv. "Fiel" H. "Amertume, tribulation" H. "Behazune [sic], aflicción (He)" A. "Miaztun (V), hiel" Ib. Leiçarraga (Decl ã 7v) da gibelmina como equivalente suletino de behazuna. En Lcc hay "hiel, betuna" (¿tal vez por beaztuna?). v. gibelmin, min. Tr. Be(h)azun es propio de los dialectos guipuzcoano, labortano y bajo-navarro, mientras que los escritores vizcaínos emplean beaztun y sus variantes. La forma behazuñ, si no se trata de una errata, se encuentra en Haranburu. No hallamos ejs. de la supuesta var. behazune que Duvoisin atribuye a Chourio y Azkue a Haraneder, que sin duda tiene su origen en formas como behazunez, behazunetarik, etc. En DFrec hay 5 ejs. de behazun y uno de behaztun.
Ezen behazun gbehazunarekin uzizko karminean eta inikitatezko estekailluan aizela badiakusát. "Tu es en fiel très amer". Lç Act 8, 23 (Dv khelderraren kharastasunean). Eman ziezoten binagre edatera behazunarekin nahastekaturik: eta dastatu zuenean etzuen edan nahi ukhan. Lç Mt 27, 34 (IBe behazun; Dv, Echn min, Ip urdalmin, Hual gibel min, Samper gedar, TB kheder, SalabBN khedarri). Ustez hemen aurkhituren ituela gozoak. / Orain bada dastaturen hik dituk behazunak, / hiretzat preparaturik iduki ditugunak. EZ Man I 94. Iainkoaren amorioa halako gisaz ene eztiaraztera balaka diazadazu, non heriotzearen garratztasunik, borthiztasunik ezpa berze niholazko behazuñik eztakidan kontra. Harb 90. Etzara hainitz egonen hain eztitasun gozorik eta plazergarririk hartu gabe, non aitortuko baituzu munduak eztuela behazun kharminik baizen ezti haren aldean. SP Phil 431. Huntaz zuen bere pena, / Zarasala ordean / Behazunez trata Iauna, / Eta ni banketpean. Arg DevB 116. Ezen denbora huntako egunak laburrak dire, gaixtoak, atsekabez eta behazunez betheak. Ch III 48, 2. Eta iustu da ene nahiaren kontra atsegiñak bilhatu dituztenek, ez detzaten dasta laido eta behazun gabe. Ib. 12,4. Errankari gaixtoek bihotzean sorrarazten duten beha]r[zuna. Ch (ap. Dv). Zergatik zeraden uso beazunik bagekoa. Lar SermAzc 53. Diot bada, Filotea, [eri izateaz] pazienzia hartu behar dela, [...] eta gauza bera erraten dut berze behazun eta atsekabe guziez. He Phil 194. Indartsuago izanen zare zure aflikzionetan edo behazunetan. Ib. 18. Eri tristeak bere atsegiñ loien ardoa erreparo gabe edan zuen, eta eriotzan guzia beazun samiñ ta infernuko pozoi biurtu zitzaion. Cb Eg II 191. Halako dirade bihotz haboroenak zauri harez hirotürik daudianak, [...] lagüngoa hügün dütienetarik, behaztü[n] ta igormin baizik jaten eztienetarik. Egiat 224.
( s. XIX.) Zer ardao mueta emongo jakela dino Espiritu Santubak? --Dragoe edo Piztia ikaragarrien biaztunaz eginikua. CrIc 125. Emongo deutsube komunino orde dragoien biaztuna. Mg CO 209 (CC 141 beazuna). Eskatuten deutsut, Jauna, billostu nagizula munduak opa deustazan olgurazko soñeko, andigura, baneria ta ondasun guzurrezko beaztunez beterikoetatik. Añ EL1 201s. Zer egin ez lezake ekanduak / Eta gauza batera oituak? / Beazuna bera eztitu, / Gizon sutsua otzitu. Mg ( in VMg 104 ). Jesu-Kristo gure Maisu Soberanoaren barauak, aren gose egarriak eta batezere gugatik artu zuen beazunez nastutako edari samiña. Gco II 63. Beazún ta hozpin edátera emanzezóten. LE Ong 42r. Dragoien beazuna oen ardoa, ta suge lotariaren puzoi ezin senda ditekeana. "Fel draconum". AA III 383. Biaztunez ta ozpinez mingotxtuta. fB Olg 4. Min eta aua biaztun eta binagriagaz mingosturik [eukan] . Astar I 68. Igaroten dituzala onezaz gañera [...] arantzaak, ultziak, lotsarijak, biaztun ta ardao-garratza. Ur MarIl 106. Eskeñi zioten [ardoa] mirrarekin nastuaz gañera, beazunarekin ondo mindua. Lard 459. Asko dira penak / nere biyotz gaxuan / zugatik daudenak; / biazuna baño're / minkatzago denak. Bil 95. Jakitzat beazuna eta edaritzat ozpiña zituelarik. Otag EE 1884a, 313. Edaterat ematen diotela beazunez eta ozpinez eginikako edari khirets bat. Jnn SBi 3. Zure konzienzijako zokuan iruntzi biar dozu biastun samiña. Ag Serm 189.
( s. XX.) Baña bere biotz orren erdian gordeko eban bere naigabearen ospiñ-beastun guztia. Ag Kr 74. Zuk aztu erazten dizkidatzu nere nekeak, nere samiñak, nere beastunak. Ag G 136. Arren begi gozoetan beti agiri zan illuntasun bat, zerbaiten errañua, arimako beastunaren albistea. Ib. 171. Ala ere an zegoan oraindik bere giziduria [= 'retrato'], loi ta ezaña, autsez ta pekaz betea, amaraunez erdi eztalia, beaztunez bezela orizkatua. Ib. 260. Asuna baño berdeago jarri zan Moxolo; beazun guztiak begietaraño igo zioten. --Gezurra diok! Ib. 304. Mendiko uso txuria, / berazunikan gabia, / illuntzerako jolasarekin / ernai ibilli zaitia. Elzb ( in Onaind MEOE 790). Zuen erritarrak etzuen izan ez gibelean beaztunik, ez biotzean bekaitzik. A EEs 1916, 306. Bidegabekeri aundia esan edo egitten badigu, gure odola irakitten jartzen zaigu; ta [...] asko zor digun batengandik badatorkigu, askoz ere beazun geiago egiñazten digu. Inza Azalp 146. Naigabe baten arantz zorrotza, / beazunezko tanto mingotza / nabaitzen det biotzean. Jaukol Biozk 1. Zoritxarraren beazun-miña edan zenduan / maitasunaren besotan. Ib. 75. Urre-sagarra, yatekoan eztitsu dena, arian arian beazun biurtuko. Or Mi 125. T'ez eskein bizitzak beazuna baizik / (ala baita mikatz sagar bat elduka). Ldi BB 80. Golgota edo Garezurtegi deritzan tokira eldutakoan, ardo-beazuna edaten eman zioten. Ol Mt 27, 34. An edatera eman zioten ardo, mirraz ta beazunez naasia. Ir YKBiz 500. Gibelak beaztuna berez dakarren lez, garunak be gogaia alantxe ei dakarre. Eguzk GizAuz 47. Maitagarria [da], aurtxo jaioberriaren irriño eztia; beazunik egundo izan ez dun irriñoa. TAg Uzt 311. Izor-urdea! --Ekin zion Piarresek bere gorrotozko beazuna abotik jaurtiaz. Etxde JJ 153. Arrotz-izkuntza ikasteko neke arek, neke aundi arek, beazunez bezala iiztatzen zun greko-ipuien goxo guzia. Or Aitork 28. Nolako beazun-zirtaz kirastu zenidan goxotasun ua, Onbera orrek! Ib. 54. Barruak jaten erabillen susmo zitala, beaztun mingotsez erreta jarten eban ezpaia. Erkiag Arran 124. Urregorrizko etxean / badago edertasuna, / baina berunezkoan / tristura bat, astuna, / edozein gizoni / demona behaztuna. Arti MaldanB 218. Ondamuz, bekatxez eta beaztunez Matxin gogoratuaz. Erkiag BatB 183. Nikanor-ek barruan mustaurik eroian beazunaren mingotsa. Ib. 89. "Ori al zan guzia?" Itz oek esaten dira aopean, goraki esaten eztirenean, an biotz barrenean, beazun-samiñez bustirik. Vill Jaink 134. Ematen dekan ezti-edena, / oiñaze miñagoa sortzearren / eskeiñi oi dek. / Erruki gabe ixurtzen dakik / beazun-eztena. NEtx LBB 246. Jaungoikoari otoitz egiozu, zure biotzeko asmakeri ori parkatu dagitzun: beaztun mingots eta gaiztakeri-katez zagozala dakust-eta. Ker Act 8, 22s (Arriand biaztun). Diru-zaletasunak beazun biurtzen dik biotza. Ataño TxanKan 130.

2. Vesícula biliar. "Vésicule du fiel" H. "Beaztun (V-ger), vejiga de la hiel en los peces" A. "Oilaskoa garbitzerakoan, beazune kentzen ez bazaio gusto txarra ematen dio (G-goi)" (comunicación personal).
Har ezazue idiaren behazun <-assun> bat eta hartan barna emozue bi untza sofre lore; gero ungi nahasi. Mong 592. Gibela atera gero denen gosaritzat; / beazuna kenduta jaurti tellaturat, / oilloren batek jan ta ez dagian zapart. "La vejiga de la hiel". Or Eus 137. Ataunen, leenago, txerri ordotsaan beazune gordetzeko oitura aundie zan. (G-goi). Arin AEF 1980, 64.

3. "(AN-araq), humedad que rezuman las paredes de un interior con buen tiempo" Satr VocP.