OEH - Bilaketa

1017 emaitza edan bilaketarentzat

Sarrera buruan (31)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 barren.
tradizioa
Tr. Documentado en autores guipuzcoanos, alto-navarros y labortanos. Entre estos últimos es general en el s. XVII y, aunque se encuentran ejemplos de todas las épocas, su empleo se reduce significativamente --sustituido por barne-- a partir de principios del s. XVIII. Desde finales del s. XIX tbn. aparece en algunos vizcaínos; antes hallamos un ej. no muy claro de RS y otro de J. J. Moguel (barrenetik); cf. además barrena ('adentro') en DurPl. La forma barrene, con una -e adventicia debida a su frecuente empleo en los casos locales (barren-e-an barrene-an, etc.), se encuentra en Etcheberri de Ziburu, seguramente forzado por la rima (sólo un ej. en Man I, frente a los varios de barren en Noel y Eliç) y Duvoisin. En DFrec hay 125 ejs., todos, excepto uno, meridionales.
Onom.: In loco qui dicitur Arizbarren. (1110) Arzam 152. Don Orti de Eguiuarren. (1100) Ib. 153. En los terminos de Oylloarren e de Oyllogoyen. (1292) Ib. 153. Garcia Lopeiz Barrena. (1079) Ib. 153. La otra casa ha nompne Barren echea. (1258) Ib. 153. Pedro Martines de Vilvao el de Varrencalle. (1490) Ib. 153. (Es muy probable que barren signifique 'extremo inferior' en todos estos ejs.).
sense-1
I . (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (G, AN-ilzarb-egüés-olza-gip, B, S; SP, Lar, Lecl, Ht VocGr , Dv, H, VocB ), barrene, barhen (H (BN)), baren (S) Ref.: Bon-Ond 154; A (baren, barren); Gte Erd 43, 156; ZestErret .
Interior, (lo) de dentro. "Barrena, dedans. Gain eder, barren uher (O Pr)" SP. "Le dedans" Ht VocGr. "Altamar, itsas barrena, itsas barrua" Lar. "Cuenca de los ojos, begi-barrena" Ib. "Carnaza, revés de las pieles [...] narruaren barrena, barrua" Ib. "Interior" VocB. "(Gc), interior" A. "Etxe barrena ez zio gustatzen (AN-gip)" Gte Erd 43. "Etxe orrek barrenak ederrak dauzki (AN-gip)" Ib. 43. "Estatua orrek barrena dena utsa du (B)" Ib. 156. Cf. Lar Cor 300s.: "Son conocidos los de Beterri por [...] barrena, barrenen, por barrua, barrura, barruna, que se usan en Goyerri". v. barne, barru.
Guztiz hain ederra denaz geroztik [Zeruaren] lekhorea / Ederragoa dela du iuiatzen barrenea. EZ Man I 132. Ontasunez bethe zazu etxe hunen barrena. EZ Man II 86. Andreak, norat zoazte? / Zuek galde duzuena / piztu da, ikhus azue / sepultura barrena. EZ Noel 106. Hitz hauk erran bezain (sarri) / ogia haragira / itzuli zen eta arnoa / zure odol garbira. // Kanpoko itxura baizen / etzitzaien gelditu, / barrena zen odol eta / haragira mudatu. Ib. 120. Bisita itzatzu gure bihotzeko barrenak. Harb 391. Ordea baldin har badezagu barrena, mamia, Spiritu Sainduak hunetan erran nahi duena, edirenen dugu [...] okhasinorik eta tentamendurik gabe egiten diren bekhatuak direla gaixtoenak. Ax 189 (V 128). Gaina eder, barrena uher. "L'intérieur, ou le dedans" . O Pr 600. Ezen ni naiz Juiea, eta bihotzen barrenak ezagutzen ditudana. Ch III 46, 3. Ez dezagula permeti phozoa dezan gure arimaren barrena. He Gudu 65. Etxe barren batean sarturik eta ate gilzatuarekin zeudela. Mb IArg I 276. Etxeen barrenetan sartuak ere leiora ateratzen zirala. Ib. 267. Oraino triste badire gure bihotz barrenak / Alegeratuko ditu menturaz laugarrenak. Monho 26. Batek zerran, egiazki etxearen barrena, / Holako yaun bati segur ezta doakokena. Gy 105. Ordutik senharrak eztu dudarik xumeena, / Egoitzatzat eztuela ifernuko barrena. Ib. 103. Txokolatera barren guzia / armiarmaz betea, / amaren seme bataiatuak / etzen posible artzea. JanEd II 63. Olaren barren iluna. Lh Yol 38. Yosu eztala oro dago illun, / biotz barrena leorra. GMant Goi 50. Adizkidetzat / Zugandutzera / Zure biotzera / natorkizu; / Artu nazazu / Barren orretan / Ta eunki danetan / Euki nazu. ArgiDL 164. Gaiztoz dalarik --ain aundi baita / itsasoaren barrena-- / non ondatu dan berririk ez da. Or Eus 206. Ama gaisoak, aldiz, azal errapea, / akaiñez eta artapoz josia ankartea; / iztar-barrena gorri, illun betartea. "Roja la parte interior de sus muslos" . Ib. 247. Leengo naigabealdiak ziztatzen zioten berriro kolko-barrena. TAg Uzt 150. Eta gudari-etxe barrenak ikustatzeko baimendu bitzate. EAEg 11-1-1937, 777. Nere gelak, ate, leio, lurraren berdin ditu; / barren ortan egun argiz ezin naite gelditu. "No puedo quedarme en su interior" . Or Poem 538. Soñu ederra barren santu artan [elizan] entzun genuana. Ondo biotz onarekin atera giñan. Anab Poli 80. Ona marabut zer dan: arrizko toki itxia, lau albokoa, gaña borobilla, barrena utsa. Anab Aprika 37. Orduantxe begiak sututzen zaizkio ta bular barrenetatik arnasa ateratzen zaio noiztanka oska aztunez. Ibiñ Virgil 104. An arrotzen dan auts-zurrunbillo ura ikusten al duk, Santxo? Barren guzia gudariz josia dik, gudaloste aundi bat, bateko ta besteko jende ugariz osatu-ta bidean datorrena. Berron Kijote 195. Mendi orren beeko barrenean dago Santimamiñe leitza zulo pamatua. AZink 63 (cf. infra BARRENEAN). Barren ezea dezu / naiz-ta gaiña gorri. Insausti 164. Etxe-barren itzalean aurkitu dugu Baroja. MIH 129. Obraren mamia eta barrena aztertuz. MEIG I 215.
azpiadiera-1.1.1
(Como primer miembro de compuestos, seguido de adj.).
Baiñan piko barren gorria da sendagairik onena. Ostolaiz 99.
azpiadiera-1.1.2
(Referido al alma, los sentimientos, etc.).
Zeren begi desonhesta, ahalke gabea eta kanpoan sosegurik eztuena, barren gaixtoaren, sosegu gabearen eta desonhestaren mandataria da eta seiñalea. Ax 393 (V 256). Gizonak tristetua, atsekabeztatua eta egitekoz bethea dabillanean, baldin bere barren hartan zauririk ezpadu, bere konzientzia sendo badu, hara laster egiten du. Ib. 441 (V 288). Nehork bere barrena, du ezagutzeko gaitzena. "Son intérieur" . O Pr 330. [Sainduak] egon ahal dira traburik gabe bere barrenaren errekaitatzen. SP Imit I 11, 2. Ezen orduan Iainkoa hobeki hartzen dugu gure barrenaren lekuko, munduak kanpotik deus gutitzat garabiltzanean. Ib. 12,1. Oi nolako bakea eta abantailla den bertzeez ez mintzatzea, [...] gutiri bere barrena agertzea. Ch III 45, 5. Eta eztugu hurren behiñ ere pensatzen nola xuxen ahal dezakegun gure barrena. Ib. 31,3. Orobat behar dugu izan artha gure barrenaz, nola gure kanpoaz. Ch I 19, 3. Orduan agertzen da hekien barrena, urguilleriaz hondoraiñokoan pozoiñatua. He Gudu 34. Ez dedilla, bada, beldurtu ta asaldatu zuen barren biotza [barren biotza podrían interpretarse como sinónimos unidos, aunque en el texto falta el guión] . Mb IArg 355. Zuk zere barren orretan badiozu ere. Ib. 82. Zure barren, zure Biotzeko sekreto onetan gu sartzea nai dezu. Cb Eg II 46. Ta are geiago, Jainkoak nere barren guzia, ta pekatu sekreto guzien berri dakiela? Ib. 54. Santuaren espiritu, edo barrena agertzen bereala asi zan. Cb Just 91. Orregatik berotu ziran zeruko suz gure barrenak, aren hitzak eta Eskrituren klaranzak aditze berean. Ib. 284.
( s. XIX) Amak ikustendú / Jaunaren barréna. LE Kop 40. Baña zerk poztuko du Jesu Kristo daramanian kristau gaiztoak bere barren bekatuz betera, bere etsairik andienaren ondora? Mg CC 244. Eta emendik illuntasunez betetzen zaio barren guzia. AA I 575. Baña esan zadazu, etzizun zere barrenak esaten: etzala ongi era orretan Kristaua ibiltzea? AA II 146. Emendik lagun urkoaren oker, edo kalteren baten berria aditzean, barren guztia gozatzea ta zabaltzea. AA III 605. Bere barrenetan bethi bake gozo bera daukate. Dh 194. Barren guzia nahasia, konzientziako harrak iresten hari. Ib. 190. Bihotza bakean eta barrena deskantsu duen bat. Ib. 190. Aste hartan egiten da urtheko kofesioa bere barrena ahalik eta hobekiena ezagutarazten zaiola bere bidariari. Ib. 64. Pena samiñ negarra / zori gaitz gurea, / barrena pisu eta / txea asnasea. Echag 266. Pozez biyotzak zabaldurikan / begiyak ez nai alde egiñ, / edertasunez ingurutuak / gure barrenak atsegiñ. Ib. 68. Bero zazu nere barrene hormatua ere, eta egizu erre nadien Jaunaren alderako kharrez. Dv LEd 279. Bakarrik al dezake pena ori arindu, / Bakarrik barren ori gauza batek poztu. AB AmaE 107.

( s. XX) Nere barren guzia kiskaltzen daukat... Nik barkatu iri? Ill Testim 25. Leiza barreneko gaien garrantzia. ForuAB 157. Abuztuko illaren / amairugarrena, / guretzat argitu dan / egunik txarrena, / izan zagun kupira / denak alkarrena, / gogoratu utsarekin / lertzen zait barrena. Imaz Auspoa 24, 51. Barren guziyak jarri / ziran irakiten. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 131 ). Bertso berriyak jartzera nua / deskantsatzeko barrena; / egiyak garbi esplikatzia / ez da gauzarik txarrena. Tx B I 240. Zalantz onek, nere barrena sutan gal gal jartzen dit. Alz Ram 100. Eize-tartean yaioa, zezen tartean azia, zezen-itea zuen, eta begi izua, ta kolore illuna, ta aiek bezain gorpuzkera ta barren gogorra. Or Mi 47. Oien barrena dago / pozoiaz betia, / erri bateri egin nai / orlako kaltia. Yanzi 200. Baña itzarrik ago, oi ene barrena! "¡Estás despierta, oh, alma mía!" . Laux BBa 132. Zure begieri ageri baitzaie giza-barrenaren tulunbioa. "Abyssus humanae conscientiae" . Or Aitork 244. Esanak berak baiño agertzenago zuten ene barrena bekokiak, loek, begiek, margoak, mintzaerak. Ib. 200. Ama ez neri esan / orrelakorikan / ez det nik bestegana / amoriorikan / ezin alegre leike / nere barrenikan / kontzientzia ona / egonagatikan. Balad 230. Bearbada, barrenari lasaitasuna ematearren gela barruan ezkutatu dun. Etxde JJ 250. Bare bare gelditu yakon barrena, ekuruz bete, denduz josia. Erkiag Arran 193. Polik gero ta estuago zeukan barrena. Anab Poli 124. Itzez ta jolas zintzoen eder, / barrena beti ixilik, / izate onen aunditasunak / ez dautzu egin gañezik. BEnb NereA 97. Geure barrenak askatu eta / egia autortu daigun. Ib. 132. Paisaje ta barrenartean lankidetasuna, alkartasun giroa dago. "Entre paisaje y alma" . LMuj BideG 12. Buru argikoa ta barren alaikoa zan Bibaldo. Berron Kijote 145. Ain barren gaiztoko seme-alaba gutxi zeudek Euskalerrian. Ataño TxanKan 125. Ura entzun nuanean, poztu zan nere barrena. BBarand 92. Ez dut uste gure barrena, Jainkoak bezala, irakurtzen duenik. MIH 206.

v. tbn. PE 141. EusJok 31. ABar Goi 75. Basarri 16. Xa EzinB 106.
azpiadiera-1.1.3
(Referido al interior del cuerpo, especialmente al aparato digestivo). " Barren uts, estómago vacío" A ANaf (cf. infra BARREN-HUTS, BARREN HUTSEAN).
Humeak kendu diozkaten arza bezala aterako natzaio bidera ta urratuko diot bere barren guzia. Mb IArg 144. Baña jan duen izurri-pozoiak barren-odola artu ezkero, asten da aren miñ-oñaze gogorrak. Ib. 302. Nik enzun dot txarri (parkatu, au da bere izena) txarri barruba [pero en el ms. de Zarauz barrena] dakusanak, dakusala gizonaren barruba. Mg PAb 82. Orduan arima gorphutzean sartu, eta ifernuko su-garrak, berun urthua bezala, barrene guzira hedaturen zeraitzo. Dv LEd 262. Nere gorputza estu zeguan / zelatako garayian, / odol guztiak irakiñ eta / barrena lertu nayian. PE 83. Baña lendabiziko aokada, auan sartu baño len itzuli zuan, ezpañak ukituta, katilura: zeren ango naskunde ark barren guzia ira-biratu zion. Bv AsL 51s. Ardotegian dago / egunik geiena, / txopera bat edanez / bestien urrena; / iñola ezin asez / urdall ta barrena. JanEd II 111. Alaz guztiz ere barren au (eskua sabel gañean ipiñirik) ankaz gora dabilkit. Lab EEguna 62. Barrena auleriyak artua. Yanzi 129. Urra bear diote barrena. Potxolo, / aiztoa bêtik gora dula ari da goxo. "Van a abrirle en canal" . Or Eus 137. Barrena ardaoz berotu ezkero, sozialismoa zer dan eztakien asko be, Viva Rusia! deadarrez ibilten dira. Eguzk GizAuz 7. Artuazi zioten atzenean, ojuak egiñagatik, eta galanki sartu ere. Noizbait barrena garbitu zitzaion, sendatuta zegoan. Anab Poli 78. Diarrea edo beerakoa dagoenean, barrenak sekatzeko, azal ori uretan egosi. Ostolaiz 78. Nere barrena arkitutzean / zeozeren barauean. Insausti 66.
azpiadiera-1.1.4
(Referido a un estado, situación).
Halatan erraiten da, urthe batetako haurra zela Saul, errege sarthu zenean, eta bi urthez egon zela barren hartan, eta ez gehiago. Zeren ezpaitzen bi urthez baizen bekhaturik egin gabe egotu. Ax 185 (V 125). Errazu, diszipulu gaixtoa, zeure nabusiaren saltzaillea, zenbat denbora du, barren horretan, ifernuko pena horietan zaudela? Ib. 602 (V 387).
azpiadiera-1.2
2. (V, G, BN-baig; Aq 414), barhen (BN, S; VocBN ) Ref.: A (barren, barhen); EI 281; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 49, 138s; ZestErret. .
Extremo inferior, parte de abajo (usado a menudo como segundo miembro de compuestos, y gralmente. en dos campos semánticos: accidentes del terreno y prendas de vestir). "Extremo de abajo, lo más bajo (G)" Aq 414. "Partie inférieure d'un corps" VocBN. "Pie, extremo inferior. Mendi-barren, extremo bajo del monte" A. "La parte más baja de una cosa" Iz ArOñ. "Galtza-barrenak (G-bet), la parte inferior, borde de los pantalones" Zt (comunicación personal). "Extremo inferior de un lugar u objeto" Elexp Berg. "Zelai barrenian dabill bei beltza" Ib. "Praka barrenak lokatzatuta dauzkazu" Ib. "Leku izenetan, Barrenetxe, Barrenkale, Barrena... haranetik gertuen daudenak dira, eta Guenetxe, Guenkale... urrunen daduenak" Ib. "Gona barrena (V-arr, G-azp), gonan barreneko aldea (AN-gip)" Gte Erd 49. "Soro barrena ta goena (V-gip, G-azp) [...] sologoiena ta solobarrena (V-arr)" Ib. 138. Cf. BARRENIK GOIEN, ZERU-BARREN.
Orain izango dira Jaungoikoak daki zenbait urte, Anzuela eta Deskarga barrena bitartean, bideaz ezkerrera, zan auzera bat, ikusi leikean ederrena. Apaol 21. Sartu gara bide estuaguetatik gorantz, mendi barrenean dagozan erritxuetatik ziar. Ezin leiteke sinistu barren onetako lurraren narotasuna. Ag Ioan 268. Olatuakaz jolastuten, anketatik gora zelanbait jasoriko praka zar barrenak bustiaz. Ag Kr 62s. Soñeko barrenak bustirik eta ondartuta. Ib. 86. Praka barrenak gora jaso zituanean. Ib. 140s. Soñeko guztia bustirik eta barrenak ondarrez beteta ei eukazan. Ib. 86. Euren gona barrenakaz malko samiñak igortzika. Ib. 14. Eguzkittan ara ta ona ebillela legortu jakazan gona-barrenak eguerdian etxeratu-orduko. Echta Jos 59s. Mendijan zetan-edo-atan dabillan batek polañak erabiltia ulertzen dok, praka barrenak urratu ta zirtzildu eztakijozan. Kk Ab II 16. Bi malko lertzen zekizkidan sudur-barrenaren eta masailaren azpilduran, bertantxe sortu liran gisan. Or QA 176. Zotin batzuk bere egin zituan, eta gero, amantal-barrenagaz legortu, matarlan beera yoiakozan negar-tantak. Erkiag Arran 107. Emakumeak, bere gonak, belaunetik goraxeago jasoak dauzka konturatu gabe, ta atzeko arbola itzalean izkutu dagoen gizagazte batek, aren gona barrenak agiri lagatzen duanari, irrikiaz begiak zorrozten dizkio. NEtx LBB 106. Markiñako aizeak gona barrena aidean. EZBB II 57. Gonentzat naiko neurria ere / bada au alde batera; / eta barrenak lixtu bildurrik / nola ez duten bestera, / oiek jantzita juan ditezke / arbi-ostoa biltzera. Olea 95. Garai artan galtzak, beeko barrenean, iru zentimetroko dobladillo bat izaten zuten kanpo aldetik. JAzpiroz 208. Goia galanta dozu, / barrena lisua, / emongo neukizu ba / oraintxe mosua. FEtxeb 155.
azpiadiera-1.3
3. (V-ger-gip) Extremo, final. "Urtearen goienerik barrenera, del comienzo al fin del año" (V-ger) A Morf 697. "Cabo, borde, término, extremo, final. Mundu onetako burukomiñen barrena eriotzia" Etxba Eib. Cf. ZERU-BARREN.
Onda [sic] barrenik dago. (Interpr?) "Está con tan buenos alientos a la fin como al principio" . RS 143. Gizon legunagorik lau ezaldira Gernikako Elizan urtearen goienerik barrenera sartzen. A Eusk 1920-21 (I) 52. Urtiaren asieratik barrenera oporraldi bat edo bi baño geiago artuta. Gerrika 214.
azpiadiera-1.3.1
(H, que cita a Mg).
Borde, lado.
Len, konsagratu baño leenago hostia, ogia zana, txuri txuria bazan, zabala, biribilla, edo lau barrenekoa, konsagratuta ere, gelditzen diran ogi irudi utsak, izango dira txuri, zabal, biribill, edo lau barrenekoak, au da, len ziran bezela. Mg CC 198. Beste izate bat eukan gogoan, agiri etzan izate bedeinkagarri bat, euskal-mendietako aingerua: Osterantzeko gauza guztiak aingeruaren edergarriak, ertzak, barrenak eta egalak. Ag AL 54.
azpiadiera-1.4
4. Valor, atrevimiento. "Barrenik izango zenduke?, ¿tendrías valor? (G)" Inza (ap. DRA). "Hori egiteko barrenik ez du orrek (AN-gip-5vill)" Gte Erd 39.
Au kantatzeko barrenik etzun izan andreak. Lotsaz ta bildurrez, gorri-gorri egiña, ixilik geratu zan. Ataño TxanKan 158. Langilleak lasai ikusita iñori agintzeko etzuan barrenik. BBarand 174.
azpiadiera-1.4.1
Disposición de ánimo. Cf. BARRENAK AGINDU, BARRENAK ESKATU.
Pixkat arindu gera gorputzez, / buruz ez degu errenik, / iñori gaizki itzegiteko / Lasartek ez du barrenik. Auspoa 100, 53.
azpiadiera-1.5
5. Profundidad.
Arean, lur au ikus-eziña ta antolagabea zan, eta alako osin-barrena, aren gaiñean ez baitzan argirik, ez baitzun ezeren eiterik. "Profunditas abyssi" . Or Aitork 340s.
sense-2
II . (Adj.).
azpiadiera-2.1
1. (V-gip, AN-egües-ilzarb-olza; O Not 48, Ht VocGr, H), barrena. Ref.: Bon-Ond 154; Gte Erd 263. Profundo. "Barrena (Hispanice) genus lancis rusticæ & pastoritiæ cauæ & profundæ, ab eadem radice barren, id est profundus" O Not 48. "Profond" Ht VocGr 409 y H. "Barren" (AN-egües-ilzarb-olza) Bon-Ond 154 (sin trad., aunque dentro de una lista de adjetivos; la forma det. es barna). "Putzua [...] oso barrena da (V-gip)" Gte Erd 263. "Agitz barrena / beiti dago putzu ori (AN-5vill)" Ib. 263. v. barna (II), barne (IV).
Arribera barrena eta zabal da? "Le ruisseau est il profond & large?" . Volt 144. Karzela da luze, zabal, gora eta barrena / Ezin konda ahal gorputz iduki dezakena. EZ Man I 127. Ibia duenak igaren, daki osina zein den barrhen. O Pr 634. Salba nazazu, zeren urak sartu dira ene arimaraino; Iauna, athera nazazu ur barrenetarik. "O Seigneur, délivrez-moi du profond des eaux!" . SP Phil 130 (He 133 urezko tulunbio huntarik). Mezaren Sakrifizio eta Sakramendu guziz saindua, guziz sakratua eta guziz sendagarria, Giristinozko Errelijionearen punturik barrenena. "Centre de la religion chrétienne" . Ib. 136 (He 139 zentroa edo pontu barrenena). O Jainkoaren zuhurtziaren eta zientziaren aberatstasunen ondo barrena! He Rom 11, 33. Jauna, eznazála irétsi butzu barrénak. LE BOEanm 349. Emaztekiak erraten dio: Jauna, ez duzu-eta zertaz athera ere, eta putzua barrena da. Dv Io 4, 11 (Ol, Or barren; Lç, LE, TB, EvS, Ir YKBiz 68, Leon barna, He behera, Kr, IBk, IBe sakon).
azpiadiera-2.1.1
Profundo, íntimo, sentido.
Halakoei nola Iainkoarekin etsai baitira, eta etsai ere barrena [sic, tal vez por barren], ezterauzte emaiten [...] fabore handi batzuk. Ax 104s (V 70). Ez, sekulan deusek ere ezgaitu apartatuko amudio hartarik, [...] ez konsolazione gorek, ez aflikzione barrenek. SP Phil 471. Behin espirituko melankolia hain barren batek hura akometatu zuen. "Attaqué et agité d'une si profonde mélancolie d'esprit" . Ib. 499s. Hain higuintza barrena zinduen bekhatuarentzat, non, gai[t]zaren-gaitzez, zure hesturan, nigarrak eta odola atara baitzitzaizkitzun. Dv LEd 107. Naigabe barren batek artu giñuzen. Or Mi 128. Geure izatearen zatirik barrenena, geureena, zein ote dugu? MIH 16.
azpiadiera-2.1.2
Profundo (referido a pensamientos, conocimientos, etc.).
Sekretu barren bat airatu dut, zein agindu bainuen estalirik idukitzeko. EZ Eliç 156. Galdegiten zaitzu ea fedea duzun, eta bizitze garbia deramazun, ez ordea ea Jainkoaren misterio gorak eta barrenak endellegatzen tutzun. "Profunditas mysteriorum Dei" . SP Imit IV 18, 2. Zer probetxu zinduke trinitateko misterioaz gauza barrenak eta gordeak iakitea. "De Trinitate disputare" . Ch I 1, 3.
azpiadiera-2.2
2. Bajo, de abajo. Cf. BBizk 30: Kalebarrengo jaubea.
Arantzazu, zer dakazu? Ur goiena, ur barrena. / Ur goiena, ur barrena, urte berri egun ona. " Agua somera, agua susera" . (G-nav)A EY IV 117. Antxen ikusi nenunan Naparroan nengola, ua Naparroa Barrena baita, izenez gaur Prantzia izan arren. Or QA 114.
azpiadiera-2.3
3. Interior, que está en el interior (opuesto a 'costero').
Donibane eta Ziburuko kostaldean, bai ere halaber hinterland modura zuen Sara-aldeko lur barrenetan. MEIG IV 85.
sense-3
III . (Adv.).
azpiadiera-3.1
Profundamente.
Horik harren, / Oro barren, / Galkatuz bihotzera, / Berz' atunik, / Bana hunik, / Gogo egizu hartzera. 'Donc refoulez tout cela au fond de votre coeur' . O Po 7s.
sense-4
IV. (Como primer miembro de compuestos).
azpiadiera-4.1
(Con los sdos. prop. y fig. de 'interior'). "Afistolarse, zauri zornatu, zoldituan barren zuloak egitea " Lar. "Afistolada llaga, zauri zornaz utsunetua, barren zulatua " Ib. Cf. infra BARREN-ADAR, BARREN-LASTO.
Egun bat zure atarian / Iragana / Bertze asko millen artean, / Ene Jauna, / Hainitzez da hobeago; / Haren gozoak / Bozten tu hobekiago / Ene barren-gogoak. Monho 86. Adiskidetasuna / arturik zuekin, / ezin sinistuz nago / barren-pozarekin. Echag 222. Gure barren poza. Ib. 227. Ah! ez axaleko iduriari, bainan barren-mineko egiari begiratzen da. Dv LEd 189s. Abereen salduketa ta barren alderdietara bigaltzea. "Exportación que se ha hecho al interior" . ForuAG 325. Urdanibiko barren-lanak bere lepoko 82 zeuzkaten. Lh Yol 9. Soleratik irten baño len, Maroncelli gizajoari barren-zaldar ikaragarri bat jaio zitzaion ezkerreko belaun-buruan. TAg GaGo 97. Bada, olerkari etzeratenok gure barren-azkure ontaz zerbait uler aal-dezazuten, nere erditze baten berri yaulki nai dizutet. Ldi IL 28. Entzuten dio Josefinari, aurrena arriturik, ta ondoren barren-samiña agertuaz. ABar Goi 34. Baiña --legea lege-- berak dun maitatxi, / barren-ostots ixillaz, ekarri besteri. "Tormenta interior" . Or Eus 19. Barren-arrak il, biotzak argi, / lauek gozo dute belaun. "Gusano interior" . Ib. 327. Añen-ots gure barren-boluko / matillak, eraingi latza, / ario gaiztoz okertu zaigu / zuzen-gorako ardatza. EA OlBe 98. Eztakit, nere amari buruz diozuna egia ala gezurra den: or konpon zure barren-deiarekin. Etxde JJ 14. Apaizaren laztanak, aariaren izuak eta maldaren nekeak egin zioten barren-ikutuaz Poli biotza taupaka iritxi zan bere lagunengana. Anab Poli 90. Griña txar danak ortxe dauzkate / barren zokoan gordeta. Basarri 171. Maite-kanta ontan arimak eta Kristok, alkar-izketa lillurakorrez, beuren barren-miñak oiukatzen ditute, xamur ta giar. Onaind ( in Gazt MusIx 150 ). Eta izenari baino izanari lotuago ageri den mintzabehar horrek, barren-irakite horrek, uzta joria sor dezake. MIH 141. Hizkeraz ez ezik, baita barren-isuriz ere ez zegoen olerki horietatik urruti. Ib. 176. Barren-izketa ixilari bakarrik adi. MEIG VIII 71.
sense-5
V . (Tema nudo usado como posposición).
azpiadiera-5.1
1. (Tras sintagma nominal en caso absoluto). Dentro de, en el plazo de, al cabo de. " Egun gutiren barnean. Syn. (G, V): barrunbean, barru, barrenean, barrunea; (BN): barren; (S): barnen " H. " Zortzi egun barren etorriko da (AN-gip)" Gte Erd 41. v. barne (II, 3).
Mudantzak asi dira / egun gutxi barren, / anparatu gaitzala / Jaungoikuak arren! Xe 399. Denbora gutxi barren etorriko naiz. Laster arte, Maria! Ill Testim 20. Kolka-txituak ziruditela / bata bestiaren urren; / danak arraunak jaso zituzten / amaika segundo barren. Tx B II 81.
azpiadiera-5.2
2. Incluido. v. barne (II, 1).
Bizidun ibilkorretan --gizakia ez barren-- maila bat gurenagoa atzemanik dezu ertia. Ldi IL 125.
azpiadiera-5.3
3. (Tras gen.). Dentro de.
Erromes aituak, elizaren barren, / kantak atertuta, lerren baño lerren. SMitx Aranz 173.
azpisarrera-1
AZAL ETA BARREN. v. azal.
azpisarrera-2
BARRENA. v. 1 barrena.
azpisarrera-3
BARRENA BUELTATU. Causar fuerte impresión.
Desgrazi batek Antxon askori / bueltatu ziyon barrena. Tx B I 247.
azpisarrera-4
BARREN-ADAR. "(V-arr-gip, G-to, Sal), rama que se deja sin cortar al podar árboles, a fin de que suba la savia y no se pudra el tronco" A.
azpisarrera-5
BARRENA HARTU.
"Zerbaiten beheko aldea edo ertza (bereziki galtza, gona, soinekoa) hartu." ZestErret .
azpisarrera-6
BARRENA IKUTU. Causar impresión.
Erle zuri ta leiari batek / ikutu zidan barrena. EA OlBe 86.
azpisarrera-7
BARRENA IRAULI. Soliviantar.
Jaiki zitzaien kontrako aizea, eta aiñ gogorra, eze belak jirabiratzen zituen eta barrenak ya irauli ere bai. Aran SIgn 38. Gizajoa an bizi zan pake pakean, baiño barrena irauli ta nastu egin zion Euskalerriaren aldi txarrak. Or SCruz 22.
azpisarrera-8
BARRENAK AGINDU. Dictar la conciencia; sentir el impulso interior de. "Barrenak eztit agintzen (G, AN) [...], no me permite la conciencia" A EY III 263. "Barrenak ez dit agintzen ori egitea (AN-gip)" Gte Erd 139.
Zuen txalupa ametitzia / eztit barrenak agintzen. Xe 282. Ixilik egotia eztit / barrenak agintzen. AzpPr 73. Nai-ta're ixilik egoterikan / barrenak etzun agintzen. Imaz Auspoa 24, 73. Barrenak Engraziganako agintzen zion iguiña garaiturik, etzion iñoiz ere zaputzik edo erdeñurik egin. Etxde JJ 201. Iosepengandiko billoberi eskuak antzumatuz ezarri zitien buruan, aien aitak nai bezala ez-baiña barrenak agintzen zion bezala. "Sicut ipse intus discernebat" . Or Aitork 436. Esango nuke... baño ez nau barrenak agintzen. Anab Usauri (ed. 1986) 71. Nere barrenak ez baitit iñor iltzerik agintzen. Alkain 51. Euskaltzaletasunak eragin ziola [Etxepareri], bai, argi dago; baina ez bertsotan ihardutera, hori barrenak agintzen bide baitzion, euskal neurtitzak izkributan ipintzera baizik. MIH 287. Zernahitarako joera, zernahiren maitasuna nekagarria da beti, kezkaz eta atsekabez betea. Barrenak hala agintzen duenean, ordean, ez da haren deiei muzin egiterik. Ib. 38.
azpisarrera-9
BARRENAK BULTZATU. Sufrir un impulso interior.
Mendi tartean jaio eta barrenak kalera bultzatzen ez, landa zabalerako bidea aukeratzen zuten geienak. Mok 6.
azpisarrera-10
BARRENAK DEITU. Sentir el impulso interior de.
Bertsuak ipintzera / deitzen dit barrenak. Auspoa 97, 99.
azpisarrera-11
BARRENAK ESKATU.
azpisarrerakoSense-11.1
a) Dictar el interior, la conciencia; sentir el impulso de. Sentir el impuslo interio de. " Barrenak ez dit eskatzen (AN-5vill, B)" Gte Erd 139.
--Ezer egin behar ote genduke, [euskara] gal ez dedin? --Hori barrenak eskatzen dio gizonari. MIH 132. Nork bere erara, modura ea moldera; barrenak eskatzen dion bezala. Ib. 138.
azpisarrerakoSense-11.2
b) Pedir el estómago.
Barrenak kur-kur eskatzen die / gosariaren indarra. " Los borborigmos del vientre están clamando el almuerzo" . Or Eus 298s.
azpisarrera-12
BARRENAK EZIN KABITU. No caber en sí (de impaciencia).
Parragarrizko kontuak dira / ondo esango banitu, / ixilik egon niteke baño / barrenak ezin kabitu. Tx B I 228. Ni banegoke ixillik baño / barrenak ezin kabitu. Tx B II 34.
azpisarrera-13
BARRENAK GALDE EGIN. "Barrenak eztit galderik egiten (AN-5vill), el estómago no me pide nada" A EY III 287.
azpisarrera-14
BARRENAK GALDETU. Pedir el estómago.
Gainerakoan jan ongi, barrenak galdetzen duen eredura. Dh 54.
azpisarrera-15
BARRENAK IRAKIN. Soliviantarse, alterarse.
Ai, neri oroitu bakoitzian / barrenak dit irakiten, / gure amarenak giñadenikan / oriyek ez al zekiten? / salbajerikan gaiztuenak / eztu orlakorik egiten. Imaz Auspoa 24, 67.
azpisarrera-16
BARRENAK LAGUNDU. Dictar la conciencia.
Amairugarren Aita Leonek / ta Pio amargarrenak / zuten legia utsegitia / eztit laguntzen barrenak. Auspoa 79-80-81, 101. Nere barrenak eztit laguntzen / aitortu gabe utzia. Tx B I 169.
azpisarrera-17
BARREN-ALDE. v. barrenalde.
azpisarrera-18
BARRENA HUSTU, BARREN-HUSTU.
Vaciar(se).
Denboraz usteldu ta zugaitza barren-ustutzean, or billatzen dituzte [erleak] beuren bizimoduko etxeak. Ostolaiz 137.
azpisarrerakoSense-18.1
Aurrenetik ez-keiñu --kantari danena-- / ustu-naiean zeukan, bestetik, barrena. " Desahogar su interior" . Or Eus 371.
azpisarrerakoSense-18.2
(Con adj.).
Orduantxe asi zan, gela itsu batean illunetan zegolarik, bere barren oiñazetua usten. Gazt MusIx 146.
azpisarrera-19
BARREN-BARREN.
azpisarrerakoSense-19.1
a) (Adj.). Muy profundo.
Berze leku edo lezea dá propioki deitzendéna inférnua, barrén barréna, baitágo munduaren bolagónen biótzean. LE BOEanm 770.
azpiadiera-1.1
(Fig.). Muy misterioso.
O juizio justóak / ta barren barrénak! / Uzténtu aurttoak / iltzéra zukénak / aisa debekátu, / ta aiék ilzuzténak / aisa ta aisa txatxakátu! LE Kop 80.
azpisarrerakoSense-19.2
b) (Adv.). Muy profundamente.
Bekaizkeriak sustrai biurriak bait daukaz barren-barren sartuta giza-izatean. Onaind STeresa 63.
azpisarrera-20
BARREN-BARRENDIK, BARREN-BARRENETIK. De lo más hondo.
Nere bihotzeko barren barrendik Jesu Kristo gure Jaunari deitu nai diot. Cb Eg II 116. Barren barrendik ots egin nizun, / adio nere Maria! Ill Testim 18. Barren-barrendik: Eskarrik asko! GMant Goi 112. Barren-barrendik ots egiten dizut, Jauna. ArgiDL 117. Noizik bein an ikusiko dituzu barren barrendik ateratzen ondarretik, ponpolo txiki txiki batzuk uraren axaleraiño. Or QA 184. Barren-barrendik poza eder bat / nola izan genduan. Auspoa 77-78, 293. Horra hor bihotz maitekor bat, barren barrentik oihuz ari. Larre ( in Xa Odol 16 ). Barren-barrendik datorren orok badu elkarren eitea eta ezertarako balio ez duten gauzek ere bai. MEIG I 110. Atzerritar asko bezala, ikasten ez-ezik, baita biotz-biotzez eta barren-barrendik euskera goxo eztitsua maitatzen dut. (In MEIG III 115 ).
azpisarrerakoSense-20.1
(Tras gen.).
Bere barren barrenetik suspirio txit izugarriak ateratzen zituen. Cb Eg II 204. Noizean beiñ antsiren bat egiten zuan bere erraien barren-barrendik aterea zirudina. Berron Kijote 189.
azpisarrerakoSense-20.2
(Tras tema nominal nudo).
Bihotz barren-barrenetik egiten diot oihu. Dv LEd 209. Guztioi auxe opa dizutet / biotz barren-barrendikan. MMant 120.
azpisarrera-21
BARREN-BARRENEAN. En lo más hondo.
Jaxintori diyotan naitasunak pil-pil egiten dit barren-barrenian e? Alz Txib 91. Eta sentimendu ori barren-barrenean daramagu guztiok. Vill Jaink 164. Giputzak badakiela, barren-barrenean eta kontzientziaren azpitik, ez duela "besterena" ikastera makurtu behar. MIH 124. Eztena da, erleak bezala barren-barrenean josirik utzi nahi lukeen eztena, Bardem-ek duena eta Berlangak ez duena. MEIG I 169.
azpisarrerakoSense-21.1
(Tras gen.).
Mendebaldeko erromar inperioaren barren-barrenean, orduko ere zabalgoaz eta bizilagunez txikia zen lurraldean. MEIG VI 33.
azpisarrera-22
BARREN-BARRENEN. En lo más hondo.
Kezka bat daukat barren barrenen / len egundo ez bezela. Basarri 127.
azpisarrera-23
BARREN-BARRENERA.
Agintzausle izatera jausitzen diranak, Guda-Zuzentza Legediaren esi barren-barrenera dijoaz. "Quedando rigurosamente sujetos" . EAEg 28-4-1937, 1579.
azpisarrera-24
BARREN-BARRENERAINO. Hasta lo más hondo (de).
Nun ta Kristoren legea beren barren-barreneraiño sartzen duten. Etxeg ( in Ag AL 6 ).
azpisarrera-25
BARREN-BARRENGO, BARREN-BARRENEKO. De lo más hondo.
Enplastu arin eta azalekoekin osatu nai izatean barren barreneko gaitza gaixoari kontentu ematerren? Mg CC 135. Izakera biotz-betegarri au sakona, barren-barrenekoa zan. Onaind STeresa 29. Elkarrengana garamatzien barren-barrengo dei ixil bat. MIH 231. Barren-barrengo isuria kristau-isuria zuen. Ib. 273.
azpisarrera-26
BARRENDIK, BARRENETIK Tr. Usan barrenetik los septentrionales y vizcaínos, además de algún guipuzcoano como Apaolaza (barrenetikan ) u Orixe.
azpisarrerakoSense-26.1
a) (AN-gip; Lar, Aq 1379), BARRENETIK (SP, Lar, ) De dentro, del interior. "Barrenetik, de dedans SP. "(De) dentro" Lar y Añ. "De fuera y de dentro, kanpotik eta barrendik " Lar s.v. campo. "De fuera y de dentro, atetik ta barrendik" Aq 1379. "Barrendik begira egoteko giroa (AN-gip)" Gte Erd 42.
Bata barrenetik illkhi, sar berzea kanpotik, / Hala dabiltza arimak mundua egin geroztik. EZ Man I 119. Eta han, ifernu hartan egonen dira kondenatu guztiak, alde guztietarik, kanpotik eta barrenetik, suz inguratuak, sutuak, burdin goritua dagoen bezala. Ax 580s (V 373). Zeren hitza eta mintzoa egiten baitira barrenetik atheratzen dugun aireaz, mihiaz eta ezpainez. ES 381. Atera didazu barrendik nere biotza, ta sartu ta itxi eta lotu dezu zure biotzean. Lar SAgust 14. Inguratu zuten bein bere korte Vienan kanpotik gerrako gizonak eta barrendik ereje gaistoak. Mb IArg I 197. Alda zedilla beste gela batera eta itxi zezala atea barrendik. AA III 493. Eriotzaren larritasuna, / suspiriyuak barrendik. Xe 383. Barrendik. (Acot. escén.). Sor AuOst 87 (v. tbn. Moc Damu 6, Ill Testim 10, Alz Bern 73). Orduantxe zetorren Mikaela barrenetikan. Apaol 77. Etortzen zan barrendik Mikaela. Ib. 93. Barrendik neskamiak oju egiten du. Moc Damu 25. Bernardatxok barrendik ezpada ekusi ezin zezakeala. Goñi 39. Asten da bat-banaka jotzen bere euskal-doiñurik biotzekoenak, iñoiz ez bezin zoragarriro: beste iñoiz ez baitzien gaur bezin barrendik mamia atera. Mok 22. Bestetan, berriz, / poz-naigabeak / bertsotan barrendik bota. Jaukol Biozk 25. Barrendik datozen par-zantzo ta abotsak entzun bitez. Lab EEguna 98. Ukatzen erraza da, bañan ez barrendik ixil-ixilik datorren galdeera setatsuari erantzuten. ABar Goi 67. Ezpaitaki egoaizearen berotasuna ala barrendik datorkion kiskaltasuna danentz. TAg Uzt 29. Zer nolakoa da barrendik datorren iturri ori! Or QA 175. Erantzun zion abots eme batek barrendik. Etxde JJ 84. Bai eta ere barrendik oiuz kontesta egin. Auspoa 77-78, 42. Egiazko lirikarako joera ez dator ezjakitetik ez hizkuntza landutik. Barrendik dator edo, nahiago baduzue, goitik. MEIG III 84.
v. tbn. Anab Usauri 104. Barrenetik: Zendoia 74.
azpiadiera-1.1
(Tras gen.). " Erriain barnetik (AN-egüés-olza), barrenetik (AN-ilzarb)" Bon-Ond 166. " Kotxearen barrenetik [oihu egin] (AN-gip-5vill, B)" Gte Erd 41.
Eta berehala aditu zuen boz bat zeiñak bere barrenetik erran baitzioen. Ch I 25, 2. Bihotzaren barrenetik heldu den amultsutasun batekien. He 1 Petr 1, 22. Zer gauza andik bear ote duen / atera [mendi] aren barrendik. It Fab 142. Gure atsegin ta poz bizia, / gure barrendik seme berria / jaio ta arturik besotan. Jaukol Biozk 3. Eta aien atzetik, minutu gutxiz atzetik igaro giñan, eta ala igesegin esi aren barrenetik. Or SCruz 66. Ur arre aren barrendik euli-furrunda antzekoa sortzen da. Or Mi 105. Alkatia ta bikarioak / eman zizkaten eskuak, / oien barrendik irteten ziran / asnase larri estuak. Tx B I 90. Eundazak erromes zaar, / urteen barrenetik, / agertu irudi jatazan. 'Del abismo de los años' . Gand Elorri 124. Berezko zaio gurasoari bere barrenetik ilki den fruituari amodio edukitzea. Vill Jaink 166. [Gaztañak erretzeko] danboliñen barrendik / aiek tiro-otsak, / esnatutzen ziraden / etxe-jiran ontzak. Uzt Sas 93. Itz auek sarri irtetzen ziran anaiaren barrenetik. MMant 86. Presa txiki bat zeukan. Errotaren barrendik iriki eta itxi egiten zuan. BBarand 136.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nominal nudo).
Sakristia barrenetik / Illkhitzean apheza. EZ Eliç 36. Athera athera harriak / Zimendu barrenetik. Ib. 274. Biotz barrendik egiñarekin / beren damuaz negarra. Echag 216. Eskerrak eman nere izenean [Seme maite-maiteari], eta eskatu: ez dedila nere biotz-barrendik joan. ArgiDL 51s. Gaberdiz asi giñan, batzuk ibai barrenetik, besteak legorrez. Or SCruz 66. Mirei, izadiaren eta giza-biotzaren antzaldatze bat da, Provenza barrenetik asita Marsellarañokoan. Or Mi III. Eliz-barrenetik erriaren kantua gora ziyoan. Ib. 145. Oidipu ta Antigone oian barrendik irtetzen. Zait Sof 109. Ugiñak, Karrazpio ta Izuntzako ondarzabalak begiztatuaz etozan itsas-barrenetik, legorraren ezpaiñak atergabeko jardunean laztanduaz. Erkiag Arran 193. Moilla barrenetik Arranegiko zabalerantz egin eban. Ib. 71. Antsi au nola zitzaizun irten / biotz barrendik. Olea 128. Txarro bat ur eskeintzera kupitu zan, eta, frexkuagoa izateagatik putzu-barrendik atera-ta ekarri zion. Berron Kijote 192. Zenbat ximaur ta zikinkeri atera zituzten gure etxe barrendik. Ataño TxanKan 58. Hitz bat dator bihotz barrendik. MIH 252.
azpisarrerakoSense-26.2
b) Por dentro; (fig.) interiormente, en el interior, mentalmente. " Sartu barrenetik, meterle en honduras" VP 87v. " Nik falta nuena kajonean barrendik zegoen (G-nav)" Gte Erd 43. " Barrenetik zeinen ederra den (AN-gip) [...] etxe ori barrendi oso ederki preparatua dago (G-nav)" Ib. 43.
Gainetik zaude Iaunak bezala manatzea gatik: beheretik zaude habeak bezala sostengatzea gatik: barrenetik zaude bethagarriak bezala faboratzea gatik. Harb 404. Eta barkhatu ere, ez edozein moldez, ez hitzez, itxurapenez, kanpotik eta edergaillu: baiña zin zinez eta gogotik, barrenetik eta bihotzetik. Ax 335 (V 223). Haren loria eta edergaillu edertasun guzia barrenetik da, eta han lakhetzen zaio. SP Imit II 1, 1. Badizeka biotz oni barrendik eta kanpotik. Lar SAgust 13. Arkitzen dute Jesus bere Ama Maria Birjin andrearekin ta Jesus berak barrendik argi egin ta ezagutzen dute dentzat edo Jangoiko gizontzat. Mb IArg I 160. Baña gañetik agitz erretzen zituen eguzkiak eta barrendik beren egarriak. Mb IArg II 278. Barrendik, edo bere espirituan, esaten bazioten bezala, ill berria aditzen zuen, ta illtzeko presta zedilla. Cb Eg III 218. Irugarren pauso onetan, txit barrendik pensatu, ta pisatu bear dezu. Ib. 233. Zenbat dirade Judas bezela / Kristoren adiskideak, / Kanpotik laztan, barrendik saldu / autsirik Bere legeak. Cb Bast 7. Baña guzien usteak etziran era batekoak. Aragikorrak Kristoren gañeko Profeten itzetan aditzen zuen, letrak azaletik ta kanpotik ziona, eta ez barrendik ta mamitik adirazitzen zuana. Ub 58. Denbora berean Jainkoaren graziak barrendik garbitzen du anima. Ib. 190. An erretzen dira gaiztoak kanpotik ta barrendik. Ib. 156. Ekusi genduan orduan, onratu bear degula gure Jaun eta Jaungoikoa ez biotzez eta barrendik bakarrik, baita kanpotik ere. AA II 46. Asten zaie orduan / aitutzen indarra, / urdallak barrendika / egiten du farra. It Fab 97. Barrendik animoso / erdi mozkortzian, / korajia sartzen da / orren biotzian. Xe 254. Ekarzu onera Martolonetik erosi dezun ortatik, barrendik eta kanpotik berotu gaitean. Zab Gabon 35. Begiratubaz [liburua] barrendik, irakurtzen du. Moc Damu 11.
Arroka zakar bat, iru zulo aundi bat bestearen gañean zituela, [...] barrendik iruak komunikatzen ziran. Goñi 24s. Eta arrantzaliak, beren sudesta, zira eta barrendik sagardoz alkitranatuak. Iraola 115. Apariari kontu egiñaz / barrendikan errietan, / gizon mozkorra etorri zaio / goizeko ordu bietan. JanEd II 107. Poztu barrendik, poztu gogoz. GMant Goi 104. Atso sorgiñ au barrendik zerbait / egiten danian busti, / aiton iltzera abiatzen da / altzarrastalo ta guzti. Tx B III 34. Bizi-tokiari, etxeari, urteak eta mendeak zear, azaletik eta barrendik itsatsi dion tankera. Ldi IL 126. Antxe, kebideari barrendik zintzilikatzen zan laratzetik pertza exegita, egosten zituen olloentzako ta abereentzako janariak. TAg Uzt 110s. Ezpañak ziotena, ordea, biotzondoak gezurtatzen zion barrendik. Ib. 14. Eliza barrendik eta kanpotik oso ederki apaindu. Munita 7. Nere aitorra nai dute, beraz, barrendik nor naizan, begirik, belarririk, ez ezaguerarik ez baidezakete sartu. " Quid ipse intus sim" . Or Aitork 246. Karlista batzuek txapel gorriz apaindu ta azaldu ziran, nabarmen, berak ere barrendik bildurrak balaude bezela. Ugalde Iltz 21. Oso hotel ederra bai kanpotik eta bai barrendik. Anab Aprika 52. Trenean danok kantari ta bullan, naiz barrendik triste egon. Salav 77. Arraza-muiña eta izkuntza / maita itzatzu barrendik. Olea 225. Iñork etzuan iñoiz esango horrelakorik zu gaitik, / doai on hutsa zarelakotz zu barrendik nola kanpotik. Xa Odol 311. Kanpotik aIai, bañan barrendik zakurra baño tristeago. Alkain 63. Egilea barrendik ezagutzeko. MIH 382. Horrelatsu ari zaizkigu Espainiako presondegiak barrendik nolakoak diren erakuts beharrean dabiltzanak. MEIG VIII 43.
azpisarrerakoSense-26.3
(Tras gen.).
Zu zara zeruez gainetik, zeruez beheretik, zeruen barrenetik eta gure gana guk zeurok baino hurbilago eta barrenago. Harb 403. Zorioneko dira / Maite direan bi, / Egiz maite badira / biotzan barrendi. Enb 140. Sarrerako atearen barrendik lotuta egoten zan txakur koxkor bat. Salav 31. Ordun larunbatero / kobaren barrendik / eunka pasatzen giñan / txiki eta aundik. Insausti 169.
azpisarrerakoSense-26.4
(Tras tema nudo).
Ezta zuhurzia xipia ixilik egoitea ordu gaitzetan, eta bihotz barrenetik ene gana itzultzea, eta munduko iujeamendua gatik ez aldaratzea. SP Imit III 28, 1. Biotz-barrenetik izan da olerkari, errikoi-olerkaria. Alzola Atalak 105.
azpiadiera-4.1
(Tras instr.).
Neskatxa gazte bat zan mostradorez barrendik zegoana, eta berari esan nion. Salav 86.
azpisarrerakoSense-26.5
c) Del extrmo inferior, de la parte inferior (de).
Nekezale, biarrian atzeratubak egon oi diranak, batuten dabee gazteerija andi bat, luurra edo simaurra, solo barrenetik gueneruntz jasoteko. JJMg BasEsc 118. Kaltza-barrenetik oratuaz. A BeinB 93. Mendi barrenetik asi ta gallurreraño, gastaña, pago ta aritz tartean, agiri dira kurutze astunak. Ag Kr 214. Eraso aldi bategaz, eldu eutsan gona barrenetik eta asi yakan ten eta ten, otsuak ardijai ekitten dautsen baño amorrutubago. Otx 148. Abalotz errekaren barrenetik asi eta Saratxotaraiño. AZink 167.
azpisarrerakoSense-26.6
d) En el plazo de. "Bi urtez barrendik il ziren (AN-gip)" Gte Erd 41.
azpisarrera-27
BARRENDIKO, BARRENDIKAKO.
azpisarrerakoSense-27.1
a) (H). Interior. Cf. barrendikako.
Aien alegria azaletik, ta kanpotikakoa da; baña gurea mamitik, ta barrendikakoa da. Cb Eg III 215. Ua estuasuna! Ua barrendiko lertubearra! TAg Uzt 122. Alaere, ordea, barrendiko iraduari ateak oro zabaldu ezkero, gainbera amilduko zitakion asarrea. Ib. 191.
azpisarrerakoSense-27.2
b) (Tras gen.). De dentro (de).
Tximist-argizko tresnatxo piztutzalleak zenbait arauen barrendikoak izan bear. " Han de reunir determinadas condiciones técnicas" . EAEg 7-1-1937, 748.
azpisarrera-28
BARRENEAN.
azpisarrerakoSense-28.1
a) (G-to, AN-5vill; SP, Ht VocGr 346). En el interior, dentro; (fig.) interiormente, en el alma. "Barrenean edo barnean da, il est dedans" SP. "Dedans" Ht VocGr. "Barrenian, dentro" Iz To. "Barrenean egoteko aro ederra dago (AN-5vill)" Gte Erd 42. v. BARRENEN.
--Zer da Sagaramendua? --Seiñale bat kanpotik ageri dena, zeinek barrenean emaiten baitu Iainkoaren garazia ageri eztena. Mat 126. Barrenean da xoill eder noiz ere lekhorea / zuziz oñhaztua baita itsusien partea. EZ Man I 133. Zer ikhara eta kexa dukete bihotzean! / Iustuenak ere duke tristura barrenean. Ib. 82. Zuei sainduak gomendatu partia dan untzia, / eta barrenean doan konpañia guztia. EZ Man II 138. Zeren egiazko penitenzia, eta bertzerik ezin daidikeienean, salbatzeko asko dena, bihotzezko urrikimendua da, falta eginez barrenean, Iainkoagatik, damu eta dolu izaitea. Ax 196 (V 132). Zapata bat duzunean neurri, iustu, doi; ezin paira dezakezu barrenean, den legarrik ttipiena. Ib. 425 (V 275). Baiña zeren [bekhatu] bat baizen eztuena ere, ifernurako baita, hamar dituena bezain ongi, ez hain barrena eta ez hanbat penarekin, ordea biak barrenean, nor bere mereziarekin. Ib. 475 (V 307). Arren nolakoa munduak ikusten baitu kanpotik, halakoa ere den barrenean, bere baitan barrena. SP Imit I 19, 1. Zeren ni naiz barrenean egia irakasten dudana. SP Imit III 43, 4. Kanporat ilkhitzeko edo barrenean gelditzeko. ES 403. Kanpotik gauz guziak eskas zituzten, baiñan barrenean zeruko dohaiñez eta konsolazionez betheak ziren. Ch I 18, 3. --Demonioak nola tentatzen gaitu? --Barrenean iminzen digu pensamentu gaistoa, eta kanpoko aldean tropezuak. El 80. Laur animaliek zuten bakhotxak seira hegal, betheak ziren begiz inguruan eta barrenean. He Apoc 4, 8. Badabill [itsas-onzia] egun batez ogei ta lau, berrogei edo berrogei ta amar lego bide, bai ta barrenean izanagatik sei eun gizon. Mb IArg I 198. Adrilluzko etxeak diran tokietan, jan gauzarik barrenean senti badute, ara zer egiten duten. It Dial 31. Ai! bethiko hiltzen duen pozoina dagokazu barrenean. Dv LEd 119. Enbusteriyan engañatzen nau / dirua senti dianian; / maleziya barrenian. Xe 275. Umetandikan / nekin daramat / eresitxo bat / biotzean: / udazkeneko / illuntze baten / nabaitu nuan / barrenean. Jaukol Biozk 5. Serranorekin elkar-artze ori egin zuten Diputadu aiek, ez ote zuten barrenean zimikorik ori egin zutelako? Or SCruz 35. Baña argazki au itxi bazendu / Neu ilten naizenerako, / Ta barrenian idazkun auxe. Enb 132. Gaitza, itzez agertzen, baiñan erreza barrenean nabaitzen. ABar Goi 26. Begira! ikusi dezakezu! Barrenean ez baitago. Zait Sof 197. Odei zuri-gorri ori barrenean beltza zinan. Or QA 75. --Esan diñat biotz sentikor baten jabe naizela ta nire maiteñorik gabe ezin ninteken bizi. --Ain barrenean sartu al zaik? Etxde JJ 59. Zerubidera joan gera biok. Bustita zegoen guzia, blai-blai eginda. Adarrak tantoka, loreak malkotan gisan, lilitegiak gañezka. Kristaurik ez barrenean. Txill Let 61. Azalian saldia eukiarren, barrenian izango ditu arraiñak pe. SM Zirik 24. Barrenean isiotu ta aizatu daroaguzan lilura ta egingoak alako urre-dirdaiez, argi-izpiz ta likurt-usaiñez apaindu ta edergainkatu oi ditugulako. Erkiag Arran 30. Sarreran, arkupe polita. Barrenean etxe txuriak, gain borobilleko etxeak, bestelako etxe txikiak. Anab Aprika 29. Nola zeukan bizirik / sua barrenian, / txispak zabaldu ziran / maindire gaiñian. And AUzta 145. Baiña esan onek naiz ta errugabea iduri, aiek uste zuten baiño ondorio larriagoak dakartzi barrenean. Vill Jaink 186s. Erosi dau egunkaria. Letraz beterik aurrea, letra aundiz ganera. Barrenean, bekaldean, auzune apalean izaniko tiroketearen aztarren ta zeaztasun batzuk daukaz. Erkiag BatB 185. Galdera ugariak sortzen zaizkio barrenean. MAtx Gazt 5. Jeitxi zan eta, gelan sartu-ta, nik ez dakit zer egingo zuan barrenean. Berron Kijote 86. Gaitz egitean, irtenbide asko sortzen zaizkigu barrenean: beste oinbeste egin berari. BAyerbe 158. Barrenean bi gizonen borroka latza somatzen dugu. MIH 35.
v. tbn. Lf Yol 18. MendaroTx 259. Basarri 34. Ugalde Iltz 16. Arti MaldanB 229. Gand Elorri 153. Uzt Sas 107.
azpiadiera-1.1
(Tras gen.). "Erriain barrenean (AN-egüés-olza), barrenean (AN-ilzarb), barnen (AN-olza [Goñi])" Bon-Ond 166. "Lurraren barrenean, dans le sein de la terre" Dv.
Egoitza baituzu lekhu sainduen barrenean. EZ Man II 66. Hau guzia frogatua dago hemengo dotrinaren barrenean. Harb 419. Egun errezebitu duzun gero Iainko bat zeure barrenean. Hm 209. Bizitzeko ganbiatze hunetan hainitz gogorapen alxatuko da zure barrenean. SP Phil 430. Iauna baitzuen harturik, / Ostatuz bere baithan. / Bihotzaren barrenean, / Daduka emanikan, / Eztu hura duenean / Deusen desirarikan. Arg DevB 103. Khanalaren barrenean. INav 81. Bi eternitate ditutzu, / bata hedoien gaiñean, / Eta bertzea mundu hunen / Bihotzaren barrenean. 184. Sar zaite zure barrenean, urrun zaite munduko habarrotsetarik. Ch I 20, 5. Giristino bat bere barrenean erreberritua. He Gudu 90. Imayina zaite, zure bihotzaren barrenean aditzen duzula zure Aingeru Gardianoaren boza. Ib. 100. Bere barrenean deabruen iduripen ta bisaje añ izugarriak ikusten zituen, non iñolako moduz ezin sosegatu zan. Cb Eg II 191. Hitzik atera bage ere, geren barrenean adiraziko digu emengo geren neke ta egiten dizkiguten kalte ta txarkeri guziak. Mb IArg I 270. Lurrak ditu bere barrenean asko ezade mota. It Dial 48 (Ur barruban, Dv barnean, Ip berartan ). Pillota-jokuko plazaren barrenean. Izt C 84. Zure barrenean, zure bihotzeko gordegailuan gu sartzea nahi duzu. Dv LEd 91. Ostatura joan nitzan / zuzen zuzenean; / maiera jana ekartzen / asi ziranean, / apaiz bat serbitzen zan / aurren aurrenean, / sartu zan makiña bat / aren barrenean. Bil 123. Zer pena egongo zan / aren barrenian. Xe 357. --Badago guretzat lanik? --esan zuan gordeaz bere barrenean sentitzen zuan pena. Zab Gabon 41. Ez dakit zer indar sentitu zuen bere barrenean. Goñi 43. Aragia jaten ez badezute ez dezute zuen barrenean bizia izango. ArgiDL 43. Juan bear onek, samintasun aundia nere barrenean sor-arazitzen du. Alz Ram 52. Guk gauz orien barrenean indar bizi bat dakusagu. Or Mi 73. Euskaltzale bazkunaren barrenean, zuek, Euskel Idazleok, talde berezi bat osatu bear dezute. Ldi IL 146. Itz oiek esandakoan, Yesus naasi zan bere barrenean eta aitorrera auxe egin zuen. Ir YKBiz 441. Emen geure barrenean daroagun eta arimea deritxogun izaki au. Eguzk GizAuz 47. Sail orren barrenean daude ikusi ditudan [zipresik] onenak. Munita 86. Nik nere barrenean arkitzen zetunat, nolabait, diranak oro. Or QA 54. Ai! alboko lagunari azaldu izan baleutsa bere barrenean erabillen gudu ta burrukea! Erkiag Arran 172. Askotan ikusten da arrai aundi baten barrenean arrai txikia ta txikiaren barrenean beste txikiagoa. Anab Poli 148. Non ikusten duan Juanbeltzek ura erruz zetorrela txaluparen barrenean. Ib. 36. Urdazubi bere sortherria Baztango barrutiaren barrenean baitago. AIr ( in Izeta DirG 10 ). Ea Eliza Katolikoaren barrenean izpiritualidade bereziak ote diran ala ez. Vill ( in Gand Elorri 11 ). Arri-arroen zuloartean eta enbor igarren barrenean arkitu omen ditute etxeok. Ibiñ Virgil 108. Beste larrialditxo bat somatu zuan bere barrenean. NEtx LBB 184. Eta ezagutuko du egiazko min bat dela hau bihotzaren barrenean. Larre ( in Xa Odol 16 ). Bonbilla botaren barrenean sartuko zuala. BAyerbe 132. Tximistarik ez dedin sartu etxearen barrenean. Ostolaiz 102. Batasuna behar genduke euskalki bakoitzaren barrenean behinik behin. MIH 97.
v. tbn. Arrantz 98. EusJok II 163. Ill Pill 9. Lh Yol 9. GMant Goi 22. Txill Let 75. Basarri 179. Gand Elorri 27. Salav 82. Uzt Sas 205. Ataño TxanKan 252.
azpiadiera-1.1.1
(Decir, etc.) para sí.
Orduan esan zuen / bere barrenean: / "Jainkoari eskerrak, / bizi naizenean!". It Fab 44. Zenbati, nola gauden / galde egitean, / ez diegu esaten / geren barrenean / azeriari esan / ziona olloak? Ib. 19. Oraindik ikusten dot / nire barrenian, / milla bedratzireun da / ogetamaseian, / gitxienez eun gizon / borrokan zirian. Ayesta 31.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nudo).
Nahiz etxe barrenean, nahiz dela athean, / Jendeek izanen dute gerla bere artean. EZ Man I 63. Jesus Kristo, zaudelarik / Aitaren eskuñean, / halarik aurkhitzen zare / ostia barrenean. EZ Noel 122. Ene banaloria guzia galtzen da eta hondatzen zure iuiamenduen tulunbio barrenean. Ch III 14, 4. Biak dira arako Relijioaren Santa Santorum barrenean sarturik zeuden Serafin biak. Cb Just 4. Salto ta brinko zebiltzan / kuarto barrenian, / ikusi zutelako / kaka oriñalian. JanEd I 101. Bai, erri barrenian ez dira emen bezelako kontubak. Sor Bar 25. Aren lagunak ari ziran pagari barrenean subill gertatzen. Apaol 63. Otseña bakarrik zan eleiz-barrenean. Enb 163. Zorro-barrenean zeramazkitenak ez ondatu ainbeste. Anab Usauri 122. Maite gintzazanian / gordeten nendubazan bijotz barrenian. Laux BBa 30. Etxe-barrenean da. Ir YKBiz 411. Zartaka bizian zebiltzkion buru-barrenean odol-taupadak ere. TAg Uzt 248. Baso barrenean, zelaitxo baten aldapan, arrizko yarleku bat ageri da. Zait Sof 103. Frantsesek diote, familia barrenean dela behar arropa zikiña garbitu. Mde Pr 46. Ez nuan, ordea, esirik animatik animara, adiskidego argiaren muga-barrenean, loikerietan eta gaztaroko likiskerietan baizik. Or Aitork 37. Kontrabandoak lasai asko lo egin zun gau artan zerraldo barrenean. Etxde JJ 49. Eta ara nun agertu zan lurrian, oe barrenian jarrita oraiñela eskuetan erdi usturik ebala. SM Zirik 19. Baso-barrenean, etenka, ardien txiliña. Gand Elorri 123. Ortu-barrenean iturri bat, sagaztoi eder baten kerizpetan. Alzola Atalak 75. Ase eziñeko milla egarri gogo barrenean garraxika eukitzea beti. NEtx LBB 52. Karta bat eskribitu zidan osabak, eta karta barrenean erretratua. Auspoa 77-78, 138. Beste indizio bat eman zidaten sabel barrenean. AZink 106. Negar-iturria, uste ez badugu ere, bihotz barrenean dago. MIH 326.
v. tbn. Jaukol Biozk 56. ABar Goi 54. Vill Jaink 134.
azpiadiera-1.3
(Tras ines. o adv. de lugar). v. 1 barrena.
Abisatzen gaituztela biotzean barrenean gaudela atenzioreki. Ber Trat 31r. An biotzean barrenean. Ib. 93r. --Zer dire pasioneak? --Geuren baitan barrenean, furia, turbazio edo kolera itsutzen gaituztenak. El 81. Eta soñutxo orrek / emen barrenian, / txatka, txatka egiten dit / nere biyotzean. Echag 75. Hor barrenean dagoka heriotze bethikoaren amua. Dv LEd 118. An barrenean erreka txiki bat. Apaol 21.
azpiadiera-1.4
Gero, garbitu, auzirik sortu / balitz urte-barrenean. " Durante el año" . Or Eus 209.
azpiadiera-1.5
A través de. v. 1 barrena.
Elkarren gain bultzaka / erri barrenian / baserritarrak ziran / soka-muturrian. Echag 269. Egun batez, Aldapeta barrenean nijoala, ikusi nituan bi emakume. Salav 53.
azpisarrerakoSense-28.2
b) (Tras gen.). En el plazo de, dentro de. "Iru egunen barrene(a)n jaioak (AN-gip)" Gte Erd 11.
Eta hain denbora apurraren barrenean ezin iragan baititezke espirituan [misterio] guztiak. Mat 189. Sei asteren barrenean. " Dans six semaines" . Volt 208. Irakurzen dakitenek urthearen barrenean erranen dute salterioa, erran nahi da ehun salmo. Harb 439. Egun batez ioan zituen filosofo batek zapata batzuk bere etxera, prometaturik zapata egilleari, denbora gutiren barrenean pagatuko zerautzala. Ax 430 (V 279). Ordea gero handik denbora gutiren barrenean, hain soldadutu zen. Ib. 89 (V 61). Bide hunetaz, Philotea, gutiren barrenean zure faltak xuxenduko tutzu. SP Phil 106. Eta ikusiko duzu denbora gutiren barrenean zein probetxu handi ekharriko derautzun. Ib. 92. Amabost edo ogei egunen barrenean gaztak artzen du ori kolorea. It Dial 89.
azpiadiera-2.1
(Tras partitivo).
Hitzkuntzak denborarekin ganbiatzen eta zahartzen dira, halako gisaz, non ehun edo berrehun urtherik barrenean hainitz hitz ezin adi baititezke. ES 94. Errana da errege handi bat nigarrari eman zela orhoiturik bere armada ederra, urthe gutirik barrenean ez-deusetara itzuliren zitzaioela. Dv LEd 251.
azpiadiera-2.2
(Tras sintagma nominal en caso absoluto). "Lau egun barrenean [il zen] (AN-gip)" Gte Erd 41.
azpisarrerakoSense-28.3
c) (Zam Voc). En el extremo inferior (de), al pie (de). "Solo barrenean, en el extremo inferior de la heredad" Zam Voc.
Sartu gara bide estuaguetatik gorantz, mendi barrenean dagozan erritxuetatik ziar. Ag Ioan 268. Nere aingeruk, euki zazue nere kontuba gaurko gabian, oiaren goienian, barrenian, erdi-erdin. (G-to). AEF 1924, 58. Aroztegira jesten dan / eskail barrenian, / erorita miñ artu / nuan belaunian. MendaroTx 44. Jaizkibel-barrenean dago Ondarbi, / itxasoarekin ametsetan beti. SMitx Aranz 211. Gurutziltzatua, urrena, bestean, / aoa irikita eskari luzean...; / biotz ebakiaz, Ama an barrenean; / ta Santa Madalen negarrez lurrean. Ib. 143. Ondarrutik Lekeitiorako bide zabala piñudiaren erdi-erditik dijoala ta barrenean itxasoa dula muga. Munita 65. Eta ara nun agertu zan lurrian, oe barrenian jarrita oraiñela eskuetan. SM Zirik 19. Auzo onetan len Isasi bekoa zana oin Isasi goikoa da, emeko etzagunek lengo Isasi goikoa kendute, Isasi bekoen barrenean bizitze biko etze barrie egin oalako. Akes Ipiñ 18. Gure oiñetan, mendixka barrenean, ikuspegi egokian, uraren susmur amaibakoaren soiñuz gozatuta, irriparka antzean, baketsu egoan uri polita. Erkiag Arran 8. Mutillak praka barrenean igurtzi zituan eskuak, garbitu nairik. Erkiag BatB 87. Neure laztana mai goienian / ni barrenian esaten / arek niri gainu, nik ari gainu / alkar genduben penatzen. (G-nav). Balad 54. Gu, sarrerako iskillara barrenean mai bat jarri ta antxe jarduten giñan. BBarand 11. Atiaren barrenian ipini agoa eta diadar egiten neban. Gerrika 55. Aldaparen barrenean, puertoan asi baño lenago, zelaian Harok erlojua jarri zuan martxan. Albeniz 89.
azpisarrerakoSense-28.4
d) En el límite (de), en el borde (de).
Langilleakin soro-barrenean alkarrizketan zeuden bitartean. TAg Uzt 83. Beraz, bizirik iraun / ziguk, azkenian, / iltzekotan utzia / baratz barrenian. Zendoia 215 (cf. ib. 214: txakur pinto bat da or, / baratza onduan ).
azpiadiera-4.1
Izana naiz Españian / Ez bakarrik barrenian / Abantxu hiri nausian. / Iruñen eta bai Donostian / Bai ta Bilbauko hirian. LuzKant 132 (='en el límite' (?); cf. ib. 134 en una var. bazterrian ).
azpisarrera-29
BARRENEAN IZAN, BERA BARRENEAN IZAN (SP (que cita a Ax)). Estar incluido. v. BERA BARNEAN.
Hautsterritik bazko zaharreraño bazko zahar bera barrenean dela berze denbora guztietan egin ahal daitezke [ezteiak] . EZ Eliç XXXIX. Eta xinhaurri batek ere, milla urthetarik milla urthetara behin edanez, lehen agor, xuka eta akhaba baillitzake munduko ur guztiak, itsasoa bera barrenean dela. Ax 605 (V 388).
azpisarrera-30
BARRENEKO. v. BARRENGO.
azpisarrera-31
BARRENEN.
azpisarrerakoSense-31.1
a) (VP 78r, Lar, Añ (G), H). Dentro, en el interior. "Dentro de, barrenen" Lar. "Interiormente" Ib. "Opopónaco, una goma de las boticas, likurta bat, kanpoan ori, barrenen txuri dana" Ib. v. BARRENAN (s.v. 1 barrena), BARRENEAN. Tr. Documentado sólo en autores guipuzcoanos.
Begira ondo: gozoa iritziagatik aurrean ipintzen dizuten bokadua: or dago, or dago barrenen eriotza betikoaren amua. Cb Eg II 62. S. Felipe Neriren biotza ainbesteraño erazekia zegoan Jaunaganako amorian, non eziñ kabitu zitzaizkan amoriozko garrak barrenen. AA I 411. Alaere izan dira Juduak, eta izan dira herejeak barrenen igarotzen diran nai edo deseorik gaiztoenak ere ezertan ez zeuzkeenak. AA II 133. Barrenen [karrozan] juango dira / naikeran jantziyak / berrogeietaraño / dama ta galaiak. Echag 88. Adrilluen arteko morteroa txeatzen dute barrenen sartzeko. " Para poder entrar dentro" . It Dial 31. Nork izango du, esan zadazu, / bizi guztian gogoa, / beti barrenen idukitzeko / elkarrentzat gorrotoa. It Fab 139. Askotan arpegia / egon arren farrez, / biotza arkitzen da / barrenen negarrez. Ib. 171. Zer egingo ote dit [edariak] barrenen! JanEd I 133. Txalupa bolinara / asitzen danian, / aiziak indar asko / du itxaso gañian; / kanpotik ura sartu, / barrenen lanian, / bestela etsai gaxtuak / laister du mendian. Arrantz 27. Kantatzeko badakat / oraindik indarra, / pixtuba dago beti / barrenen txingarra. Sor AuOst 104. Bañan gaizki dabillenak, beti berekiñ barrenen arra. Sor Bar 82. Onore au eman biar diegu batez ere barrenen, biotzean. Ag Serm 286. Andre Paula joan da kofria istera eta, burua etzaio bada gelditu barrenen? Iraola 48. Sentitu det barrenen gauza bat, berotasun aundi bat bezela. Ill Pill 19. Barrenen itxoingo diagu. Alz Ram 47. Ezin iñola ere barrenen zeukana mingañeratu. Anab Usauri 114. Beste kanoa aundiagoarekin topo egin zuten. Iru beltz barrenen, ixkilluz ongi jantzita. JAIraz Bizia 77s. Barrenen irakiten / orrenbeste gradu / Ez du euskaldun gutxi / zurrut orrek galdu. Basarri 149. Beti izan zazute / euskeran moldia, / izkuntza ez eduki / barrenen gordia. Basarri ( in Uzt Noiz 55 ). Borrokarako gogoa eta kemena barrenen sutan dugun biziak ematen digu. MIH 226. Bitartekoa da hizkuntza, ez ontzia: ez du deus barrenen eta zernahi izan dezake. Ib. 213.
azpiadiera-1.1
(Tras gen.).
Idoloai ta Idoloen barrenen sarturik zeuden demonioai egiten zizten pestak. Ub 36. Beti beti arkitzen zerala zure Jaungoikoaren aurrean, edo obeto esateko, Jaunaren izate andi-baztergabekoaren barrenen, itsasoan arraiak urez inguratuak arkitzen diran baño askoz obeto. AA III 310. Onela gelditzen dira lerdezko bolsa baten barrenen. It Dial 6 (Ur barruban, Dv barnean, Ip barnen ). Orren barrenen umerik danik / nere artian enago. Ud 67. Badakizu zuk, zer billatu nuben txorixo baten barrenen? Alz STFer 118. Biltzeagatik ordaintzen diran euneko biak 14,30 oien barrenen sartuta dirala. ForuAG 301. Bañan badago nere barrenen / kezka bat izugarriya. Tx B I 155. Jazki orren barrenen oso aldatu didate. Alz Ram 131. Basamortuaren barrenen [...] putzu zabalak, eta an kaimanak, suge aundik urean gordeta. JAIraz Bizia 42. Gurdiaren barrenen geldik zegoala, andreak eskuan baldea jarri ta ura ekartzeko. Anab Poli 125.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nominal nudo) "Sartu kotxe barrenen (AN-5vill)" Gte Erd 42.
azpiadiera-1.3
(Tras ines.).
Lasterka an dijoaz [igelak] / sartzera lenbailen / gutxienaz kana bi / loiean barrenen. It Fab 60. Begi zorrotza zuen, / urrun egon arren / eiza ikusitzen du / basoan barrenen. Ib. 75. Bai, eta sartzen dira gari alean barrenen frutan bezala. It Dial 33. Ogei ta bat borroka / bat bestien urren / egin ditu leoiak / Afrikan barrenen. Afrika 135.
azpiadiera-1.4
(Con valor temporal).
Zenbat argi aidean, / zenbat zidar garbi! / Udalen goiz-barrenen / gordin eta barri! Gand Elorri 66.
azpisarrerakoSense-31.2
b) (H). (Tras gen.). En el plazo de, dentro de.
Ozta irten ziñan zu nere etxetik, geratu nintzan itz gabe, ta denbora gutxiren barrenen illa. AA III 533. Urteak dira guraso birau gillea, birauezko bekatu oriek bein botatzen dituzula, giarrean ukuiturik Jainkoaren itzak garizumako denboran ta egun gutxiren barrenen orietaratzen zerala, txakur baten eran. Ib. 599. Apostura egingo / diot edozeñi, / eta, ala nai badu, / Antoni berari, / asmatzen derala nik / zer zaion gertatzen / lau urteren barrenen. It Fab 108. Beatza bezin lodi egiten dira berrogei bat egunen barrenen. It Dial 5 (Dv egunik barnean, Ip egunen barnen ).
azpiadiera-2.1
(Tras sintagma nominal en caso absoluto). " Ordu gutxi barrenen il zen Peru ere (AN-gip)" Gte Erd 41.
azpisarrera-32
BARRENERA.
azpisarrerakoSense-32.1
a) (SP, Urt, Añ (G)). Adentro, al interior. "Abeo intor, banoha barna vel barrenera" Urt I 20. "(Ir) dentro" Añ. v. 1 barrena (2).
Arren bada gida zazu barrenera untzia. EZ Man II 141. Itzul zaite goiti, itzul beheitiu, itzul kanpora, itzul barrenera, non nahi edirenen duzu gurutzea. SP Imit II 12, 4. Iragaitzaz bizi gara, / Lurraren gaiñ aldean / Barrenera behar gara, / Benturaz gaur berean. Arg DevB 173. Naturaleza eta grazia hagitz dire diferent, hark eztio behatzen kanpoari baizen, hau berriz barrenera dago beira. Ch III 31, 5. Itxi zuan giltzaz dendako atea; urrena sartu zan barrenera. Apaol 95. Bañan irurak barrenera sartu biar diagu, gure bearrik ez ditek eta. Alz Ram 47. Barrenera joateko. Anab Usauri 104. Barrenera noa; an nabaitzen det zure mutiltxoa. ABar Goi 28. Arru txiki baten aurrean gelditu ta jetxi da barrenera. NEtx Antz 149. Andrea ohetik jaiki zen, gizona barrenera sartu baino lehen. Arti Ipuin 83.
azpiadiera-1.1
(Tras gen.). "Erriain barnera (AN-egüés-olza), barrenera (AN-ilzarb)" Bon-Ond 166. "Automobillan barrenera (AN-gip) [...] kotxen barrenera sartu (G-azp)" Gte Erd 42.
Andreak behatu zuten / Thonbaren barrenera, / eta egiak aurkhitu / erranen arauera. EZ Noel 106. Ahoan duzu eta preparatua doha zure estomakaren barrenera. Hm 211. Laugarren moiena da, zenbeit hutsetan erortzen garen aldi guzian, sarthu behar dugula gure barrenera, atenzionerekiñ konsideratzeko noraraño dohan gure flakotasuna. He Gudu 42. Igaroko da negua, argituko da eguna ta orduan ekusiko dezu zenbat mesede ekarri dituen zure animaren barrenera. Mg CC 227. Arkitu zien biotzaren gañean ostiaren marka edo señale modu bat, ta igarri zuten ostia igaro zala Santa andi aren barrenera. Ib. 206. Deihadarka badagokizu eta argia dakhar zure barrenera. Dv LEd 256. Banatu zan ontzi zarra, eta nerekin zijoazen lagunik geienak izkutatu ziraden itxasoaren barrenera geiago ez azaldutzeko. Apaol 57. Zaude ernai nere barrenera, ta entzunazu nere barne barneko oiu au. Or Aitork 305. Gelaren barrenera sartu. JAzpiroz 96.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nominal nudo).
Birjina eta Josef dire / itzultzen bere etxera, / erromeria eginik / Nazaret barrenera. EZ Noel 82. Birjina ona, norat zoaz? / Bihur zaite etxera, / ezen eztuzu zeren ioan / Betleen barrenera. Ib. 49 (reproducido en Izeta DirG 99). Alderatu zanean / baso barrenera, / an dijoaz tximuak / arbolen gañera. It Fab 76. Eta nola baitzekiten Ama Birjiñak leku artan eliza bat egitea nai zuela, esolesi barrenera dirua lan ortarako botatzen asi ziran. Goñi 64. Etxe barrenera sartu zanean. Lh Yol 13. Erretoreak [...] beso beltza luzatu zuan apalategi barrenera. Anab Usauri 97. Zaitu lenengo argi-aria, / ta aupa aren bizkarrera: / zaldizka aren gain gallurrik-gallur, / arin egin ibillera, / ta urrezko izpi argi aretan / jetxi arru barrenera. NEtx LBB 348.
azpisarrerakoSense-32.2
b) Al extremo inferior. Cf. infra BARRENERAGO.
Arratsaldeko bostak inguruan eldu zirean mendi barrenera, etxean geldi geldi egon balitzaz! A BeinB 78. Uzkuduntarrak ikurriñakin / atera giñan bidera, / baita musika gizon aundiyaz / berriz kale barrenera; / guzi-guziyok pozez beterik / ondoren plaza aldera. EusJok II 151. Lautikan zazpiraño / ezkerrakin jota; / eta arrapatzian / barrenera bota, / Barberito negarrez, / jendea saltoka, / laurekin gelditu zan / oi ta bi tantota. Auspoa 39, 21.
azpisarrerakoSense-32.3
c) Al extremo (de).
Arranegiko zabalaren barrenera eldu ziranean, kantoian gora egin eben. Erkiag Arran 47.
azpisarrera-33
BARRENERAGO. Más abajo.
Eta aintziñako Zingizango leku artatik igaroaz --oraingo Uriarte jauregia baiño barrenerago zan, antza-- Gamarran zear, aspaldiko Guzurmendi zan tokira eldu zan. Erkiag Arran 96. Ezker aldean, goitian, leenago basurdeleku izaniko Otaio mendia, [...]. Barrenerago, Gardata auzuneko basetxe zuriak, alai ta baketsu, urira eldu aurretik agur-egitera txeratsu bidera etorkiguzan. Ib. 11.
azpisarrera-34
BARRENERAINO.
azpisarrerakoSense-34.1
a) Hasta el interior (de).
Eta seguraturik gidatzen gaituena Beloaren barreneraino, zeinetan baitago sainduen saindua. SP Imit IV 11, 4. Oi egia hauk gusta baziñetza, eta zure bihotzaren barreneraiño sar balitez. Ch III 47, 4. Sar zaite zure bihotzaren barreneraiño. He Gudu 115. Ukitze berean utzi zuen ola barreneraño errea. Mb IArg I 256. Egin zituen era bereko iru gurutze gelan ilzetik zegon ur bedeik-onzi batean; ta gurutze, onziaren barreneraño sartu ziranak. Ib. 256. Nere arrizko mendi-txabola barreneraño / eldu zan zure irrintzia. Jaukol Biozk 53. Iretargi bete, zuri, / iretargi garbi, bare, / sartu zakidaz barreneraiño / t'arimaren aldez-alde. Gand Elorri 176. Barren-barreneraiño sartu zitzaizkidan aren arrazoiak. Berron Kijote 22. Eta, halaz ere, istorio honen izerdi garratza, lausengu eta hitz harrorik gabe, bihotz-barreneraino isurtzen zaigu. MEIG I 173. Eleberriaren pozoiak hain barreneraino kutsatu zaituenez gero. MEIG III 79.
azpisarrerakoSense-34.2
b) Hasta abajo.
Artu eban bere eskuetan albistaria, begiratu eutsan, arnasa batean, goitik barreneraño; baña dardaraz egoan. Ag Kr 202s.
azpisarrerakoSense-34.3
c) Hasta el borde (de).
Esan die apaizak soro-barreneraño iritsi danean. TAg Uzt 82.
azpisarrera-35
BARRENERAKO.
azpisarrerakoSense-35.1
a) (Adnominal de barrenera ).
Urretxindorra ta gau-txoria ere ixildu ziren basoetan, eta nexka, biotz barrenerako erasoa, orbelean eserita egonen zer argi-urratzera arte. Or Mi 15. Bere zañak ere lanean ari dira lurra arrotzen, euria danean adar eta ostoetatik ura tantoka datorkienean barrenerako atea zabalduaz eta iturrirako bideak irikiaz. Munita 16.
azpisarrerakoSense-35.2
b) (Uso adv.). Para el interior.
Beste bat ere oso ona da osasunerako: nagiak ateratzea. Gorputzak asko eskertzen du alako bigurrikada bat tiratzea. Tarteka amas luzea artzea ere bai. Ori ere nagia da barrenerako. Zendoia 187. Baiñan au ez da barrenerako, baizik gorputzaren azalerako. Ostolaiz 22.
azpisarrera-36
BARRENERANTZ. Hacia el interior.
Ta oraiñ [zilizio] onen ordean ipintzen due askok larruaren kontra alanbrezko katea bat barrenontz puntak dituala. AA III 614s. Yauregi barreneruntz yo-ta, yakingo dugu, aren biotz saminduan itzalgaizka ezkutatuta zer-edo-zer danentz. Zait Sof 196.
azpisarrera-37
BARRENERAT. Al interior (de). v. BARRENERA.
Haiñek sentitzen eta aditzen dute Jainkoaren spirituak bihotz barrenerat erraten diotena. Ch III 4, 5. Beldurrez eror zaitezen dudazko eta siñhetz gortasunezko Tulunbio barrenerat. Ch IV 18, 1.
azpisarrera-38
BARREN ETA KANPO. Por dentro y por fuera.
Maila nagusiak eta apalagoak, uste dudanez eta Sánchez Carrión-en iritziari narraiolakoan nago, barren eta kanpo neurtu behar dira, ez goi eta behe, hemengo eta oraingo ohituraren arabera. MEIG VI 49. Frantziako edozein baserritar bezain atxikia zegoen bere lurrari eta barren eta kanpo, izaeraz eta itxuraz, bazuen nekazari jator, sendo eta egoskogorraren eitea. MEIG VIII 71.
azpisarrera-39
BARRENETIK. v. BARRENDIK.
azpisarrera-40
BARRENEZ. Por dentro, interiormente, anímicamente.
Nola adoratu behar da Jainkoa? --Barrenez eta kanpoz, erran nahi da, arimaz eta gorphutzez. CatLav 103. (V 58) Era bereko beste gauzaren batekin barrenez erretzea, zere mihira datorkizuna esatea. Mb IArg 72. Lanean hartzerat behartuak direnek, edo lagunekin daudenek egin dezakete debozione hau, lanetik eta lagunetarik aldaratu gabe, barrenez eta bihotzez, nihor ohartzen ezten gisan. Dh 55. Ah! Jauna! barrenez ongi sorhaio izan behar da zu ez maithatzekoz! Dv LEd 241. Parisko txolarrea: / zertan aiz berezi / nere erriko batez? / Azalez, soin-arrea; / barrenez, biurri. Ldi BB 70.
azpisarrera-41
BARRENEZ BARREN. Por dentro, interiormente. v. BARNEZ BARNE.
Ala Zu ere, nere biziaren bizi, bazter gabeko tarteetan aundi iduriztatzen zindudan, munduko mukulu au barrenez barren artzen zenula, ta ontaz landakoa neurri gabe, muga gabe artzen zenula. Or Aitork 154. Bitarterik gabe gauzka Berekin, bakoitza bakoitz gerala. Barrenez barren arturik gauzka, geran osoa erasaten digula. Or QA 127. Soiñeko iantziak gorputza kanpotik biltzen du; baiña Kristoren argiak barrenez barren erasaten gaitu. Ib. 178.
azpisarrera-42
BARREN-FALTSU. Hipócrita.
Gaitzetzten tutzu handiro halakoak, / Gaitzetzten gizon gezurti eta barren falsoak. EZ Eliç 300.
azpisarrera-43
BARRENGO, BARRENEKO Tr. Los septentrionales emplean barreneko. Entre los guipuzcoanos tbn. se encuentra dicha var., si bien es más frecuente barrengo. En Mendiburu abunda más la primera.
azpisarrerakoSense-43.1
A) (Adnom.).
azpiadiera-1.1
a) (AN-gip; Lar, Añ (G, AN)), BARRENEKO (G, AN, L, BN, S ap. A; SP, Ht VocGr 375, Lecl, Dv). Ref.: A (barreneko); Gte Erd 43. Interno, de dentro, del interior; (fig.) anímico. "Barreneko gizona, l'homme intérieur" SP. "Interne" Ht VocGr 375 y Lecl. "Interior", "Intrínseco" Lar y Añ. "Amuradas, lados interiores del navío, barrengo aldamenak, barruko alboak" Lar. "Sonsacar [...], barrengoa [...] atera" Añ. "Barreneko, qui est de l'intérieur, interne" Dv. "Lo interior, en general" A. "Kaxoia zabaldu eta barrengoa aztertu zuen (AN-gip)" Gte Erd 43. Cf. barreneko.
Iainkoak kanpoko obra bezain ongi barreneko guthizia ikhusten duela. Mat 118. Bere ganik irautzten du miñ-bera doloreak / Eta hitz hauk erakhartzen barreneko nekeak: / "Eztukete ene penek bada noizbait mugarik?". EZ Man I 100. Barreneko aingeruak / daroe ihardatsiko. EZ Eliç 378. Eta hirur hautarik gaixtoena, perilosena eta barrenkorrena dela haragia. Haur da etxeko ohoiña, barreneko etsaia, bethiere gurekin dagoena. Ax 340 (V 226). Guk eztugu hautzaz konturik egiten, barrenekoaz, konzientziakoaz kontentatzen gara. Ib. 447 (V 292). Barrenekoek diotsote: / Nor heldu da Errege? Hm 48. Gozatuko zare barreneko libertateaz. SP Imit II IV 1. Barreneko gizona laster biltzen da bere baitara, zeren ezpaita sekulan guzia barraiatzen kanpokoetara. " Homo internus" . Ib. 1, 7. Sekulan etzara gizon barreneko (espiritual) [escrito encima en el ms.] eta debot izanen. Ib. 5, 2. Geienak ordea ixilik daude galdegin gabe zein pobre den bihotzez, zein pazienziatsu eta manso den, zein debozionetsu eta barreneko. " Quam devotus et internus" . SP Imit III 31, 5. Barreneko mamia agertzen deraue arima garbiei, baina grazia estaltzen deraue kuriosei eta urguilluei. SP Imit IV 18, 4.
( s. XVIII) Eta zure arima gozatuko da barreneko bake handi batez. Ch III 37, 5. Zure zerbitzariak kanpotik garaitua behar baitu izan aphur batekotz zurekiñ bethi bizitzekotz bizitze barreneko batez. Ib. 50, 3. Aitzitik gure gizon kanpokoa desegiten den arren, hala ere gizon barrenekoa erreberritzen hari da egunetik egunerat. He 2 Cor 4, 16. Baldiñ baduzu indarrik eta bihotzik asko, barreneko konsolazioneak galdu ondoan gaitz handiagoen ere pairatzera preparatzeko. Ib. 25, 5. Besteen ejenplo onakin abiso asko eman zion, ta ez gutxiago Aingeru aren argi bizi, ta barrengo dei, ta konzienzia leialaren kezkakin. Cb Eg II 188. Biotz umil onen sustrai barrengoa añ seguru ondeatua izan ezbaliz. Cb Eg III 343. Zertako dirala uste dezu orrenbat itxe gilzatze ta trankatze? Barreneko diru piska lapurren batek eraman dezan beldurrez. Mb IArg I 313. Mundu onetan bizi geran bitartean, guda edo gerra degu barrengo ta kanpoko gure etsaiakin. Ub 149.

( s. XIX) Badue barrengo kezka, eta ar bat, esaten diena: au ez da gauz ona. AA I 572. Eztakie munduaren adoratzalleak barrengo atsegin-kontentu oen berririk. AA III 301. Ai orai barreneko harrak jaten nau. Dv LEd 229. Ur tanta bat itsasoen aldean bezala da, kanpotik ikusten den zure amodioa barrengoaren aldean. Ib. 91. Barrengo pozak gañez egiten zion. Bv AsL 192. Ordu gutxi baño len, kendu ziozkan barrengo illuntasunak. Ib. 28. Barrengo sua, maitetasuna, ona izan naia, gauza aundien egarria. Etxeg ( in Ag AL 7 ). Biotzeko maitasuna, barreneko errespetoa. Ag Serm 291.

( s. XX) Eta askotan koronelari igual ematen ziyozkaten nere barrengo erropa zuriyak. Iraola 15. Buruzko otoitza adimen utsez edo barrengo pensamentu ta gogoz egitten dugun ura da. Inza Azalp 120. Jaungoikoaren asarrearen aintzira aundia barreneko putzua deitzen dio Apokalipsisko liburu santuan Juan Ebanjelariak. Ib. 116. Agai oek aparejoa uretara botatzeko ziran. Batzuk puntakoak, besteak txorikoak, beste batzuk barrengoak eta besteak uberakoak. Elizdo EEs 1925, 248. Ezerk asetzen / ez dun alako / barrengo gose / zerukorra. Jaukol Biozk 6. Zurekin ezkondu biarko du ba; bestela, muturra barrengo aldera jirako diyot. Alz Burr 23. Ez daukat arrikan / barrengo birikan. MendaroTx 277. Begi ta belarriak etxera zaizkio / barreneko lotsaren marrua aditzeko. Or Eus 34. Saiets-ezurrean oztopo egin zun, nunbait, galtzairuak eta etzion barrengorik ezer ikutu. TAg Uzt 20. Ikastolan sartu orduko, barrengo ikasleen biziera eraman bearko dute ikasleok. " Sometidos a régimen de internado" . EAEg 21-12-1936, 604. Goikoetxea'tar Imanol, Derioko Gaixotegiko Barrengo Osagille izendatuaz. " Médico interino" . Ib. 3-1-1937, 713. Sorkari guzien miña gerta bekit barrengo. Or Poem 539. Oraindik barrengo begi-xarean ikusten netunan argi biribil oiek. Or QA 188. Beraz, erromes soñekoa egin ez-eze, Mayik, barrengo erropa guzia ere berritu zion. Etxde JJ 212. Galdetzen dutenean bakoitzak dagokiona entzun dezan, beure animaren irabazi izkutuz, Zure iritzi barrengo ta zuzenez. Or Aitork 164. Kanpokoak barrengoeri begira, barrengoak kanpokoeri. Anab Poli 109s. Axaletik eta gaingiroki kontatua, kondaira biotz-ukigarri eta are gozoa ere azaltzen zaigu. [...] Baiña barreneko mamiari begiratuaz, [...], kondairak asaldatu egiten gaitu. Vill Jaink 177. Etxetik urten zanean zamakizkian galtzak, apretak txiñalka ta barrengo elastikuaren gañean bota zuan txamartxo zar batekin jantzita. Ugalde Iltz 24. Poema osoa begiz jorik, bost epe bezela zenbatu genitzake, batasunaren murritze aundi barik. Barreneko bide ori ez dugu aldioro berdin doana, etengabe ta jarraika. Onaind ( in Gazt MusIx 152 ). Ez zan eguraldi txarrik barrengo lanetan. BAyerbe 38. Kanpoko eta barrengo giroa, ordea, ez dabiltza beti batera. MIH 135. Literaturan uste nuen aurreraxeago nenbilela, delako "barrengo bakarrizketa" horren berri banuelako. MEIG I 107.

v. tbn. GMant Goi 19. Imaz in FrantzesB II 139. MendaroTx 191.
azpiadiera-1.1.1
(Tras gen.). "Farfara, telilla interior del huevo, arraultzaren barrengo axalmea " Lar.
Baiña lurraren barreneko lekhu behera batzuetara, zein dei baititezke linboak. Mat 60. Ene bihotzaren barreneko iazarria. Harb 328. Ioanentzare muillatzerat gastelubaren barreneko alderat. INav 10. Etzioten aldi artan eskatu Jesusi senda zitzala beren barrengo itsumentutik eta itsu gelditu ziran adimentuz, gauzak aurpegiko begiz ekusi arte guzian. Mb IArg I 220. Baña orañ geiago arritzen nau zure barrengo amorio, nere biotza airean zugana daraman orrek. Cb Eg II 46. Irugarren salatzallea izango da zure barrengo ezaguera bera, edo konzienzia. AA III 459. Martzelino zintzatzen da blusaren barrengo aldiekin. Sor Gabon 50. Ez ba-diten, ba, oiek ikusten / nik bezela, ire biotza: / ire barrengo beazunezko / itsaso nastu mingotza! Jaukol Biozk 4. Geren barrengo sentimentuak / esan ditugu itz biñan. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 153 ). Orixe da bereziki jakin nai nuana. Aintzinatik nuan zure barrengoen berri, zuk uste izan ez arren. TAg Uzt 301. Urien barrengo zaintzaren zati izan ezik. " La Policía interior" . EAEg 27-10-1936, 148. Bakotxak berak daki bere barrengo berri. And AUzta 47. Nonbait mudatzen erraza izan / orren barrengo trajia. Auspoa 74-75, 151 (con el sdo. de "su criterio"). Beti gogoan izango zaitut, / nere barrengo Zestua. Uzt Sas 54. Gure barrengo zoko ilunak aztertzen. MIH 354.
azpiadiera-1.1.2
(Tras tema nominal nudo).
Berze alde neure bihotz / Barreneko garriak, / Penatzen ninduen nola / Oña arantze xixpiak. EZ Eliç 320. Ontzi barreneko tokirik azpirenekoan ta txar-enenan arkitzen ziran gizon ezer-ezenak eta eririk behartsuenak. Mb IArg II 343. Erregiña andrea / Españiakoa, / Isabel bigarrena, / biotz barrengoa. Echag 266. Kontu oiek erri barreneko kontubak dira. Sor Bar 80. Nori edestu gogo-barrengo / yazokun alai pozkillak? GMant Goi 81. Ariñ aski goratuaz / bastante zanguak, / agertu bitartian / gona-barrenguak... Yanzi 180. Iraun bezate besteak [hizkuntzak], nor-bere mugapean, ta nork-gerea erabil dezagun etxerako, lagun-arterako, muga-barrengo arazoetan, eta elerti edo literaturan. Ldi IL 137. Buru-barrengo suak eraginda, geroago ta azkarrago ta maizago zeramazkin txingura-gañean malluaren dangadak. TAg Uzt 109. [Utsegite] ariñak, Ikastola-barrengo txirolan zigortuko dira. EAEg 8-1-1937, 756. Ostatu barrengo beruak eraginda, etor-berriak kapusai beltza kendu zun. Etxde AlosT 42. Etxe bakoitzari iturria eraman zitzaion, etxe barreneko egitekoak bakarrik nor-bere gain zirala. Munita 115. Ez da euskalduna bere bihotz barreneko aberastasun guzien salatari berez. larre ( in Xa Odol 14 ). Nik ez dakit ez, zer eman oi duten makilka jo ezkero, baldin-ta zaldun ibiltariek ugarteak edo lur-barrengo erresumak ematen ez badituzte beintzat makilkadaren ondoren. Berron Kijote 227s. Hitz barrengo silaba hastean. MIH 98.
azpiadiera-1.2
b) Del extremo inferior, de abajo. "Laiari, layador. Tienen diversos nombres según el puesto que cada cual ocupa en el campo. a) Barreneko (G-to), zoparreneko (G), [...], el que está más abajo" A. "Gona barrena (V-arr, G-azp), gonan barreneko aldea (AN-gip)" Gte Erd 49. "Barreneko baserria (G-azp)" Ib. 139. En AxN se explica behereko bazterr[e]an inguru (460) por barreneko ertzen inguruetan.
Zein da or barreneko bidetik datorrena? NEtx LBB 26. Umea geldirik ez eduki; besterik ez bada, soro barreneko zokorra gora igotzen ibili. (G-goi). EZBB II 122. Sartu zan [ontza] barreneko adar tartean gora. BBarand 40s. Atearen barrengo aldetik eta zirrikitutik begiraka. Zendoia 233.
azpiadiera-1.3
c) Del borde de, del extremo de.
Orduan Pernandok soro-barrengo ormatik arri aundi bat atera. Muj PAm 53.
azpiadiera-1.4
d) De para dentro. " Barreneko giroa da (AN-gip), barruan egoteko sasoia dao (V-arr)" Gte Erd 42.
azpiadiera-1.5
e) Del intervalo de, del plazo de. "Bost egun barne sortuak dira (BN-arb), bost egunen barreneko(a)k dia (AN-gip) [...] zenbat egunen barreneko(a)k dia? (AN-gip)" Ib. 76. "Iru egunen barrengo(a)k dira (AN-5vill)" Ib. 11.
azpisarrerakoSense-43.2
B) (Adv.). Para dentro, para el interior.
Bilhatu zituen illea eta lihoa, eta biak bere eskuz landu eta obratu zituen: illea kanpoko eta lihoa barreneko. Ax 402 (V 262). Zugaitza ugaria / au da denerako, / izan arren gogorra / zurgin -lanerako; / barreneko ona da, / berdin kanporako. Ostolaiz 87.
azpisarrera-44
BARRENIK GOIEN. De arriba abajo. "Suya es la casa de alto en bajo, etxea barrenik goien berea du; liter.: de bajo en alto (G-to)" A EY III 243. v. GOIENIK BARREN.
azpisarrera-45
BARREN-LASTO. "Barren-lastoak (BN), hojas secas de maíz" A.
azpisarrera-46
BARREN HOBEA EGIN. Sentar bien en el estómago.
Ta nai adiña edan ondoan Aita santuari eskerrak eman ta esan zuten guziak beren bizian edan etzutela ur hura bezain otz-arin-emerik eta barren obea egin zienik. Mb IArg II 279.
azpisarrera-47
BARREN-HUTS (AN-gip-5vill). Ref.: BU Arano; Gte Erd 156. Hueco. "Enbor ori barren utsa da (AN-5vill), barren utsa da (AN-gip-5vill)" Gte Erd 156.
azpisarrera-48
BARREN HUTSEAN (AN-larr). Con el estómago vacío. "Barren utsian artzen den bermutak ez du onik egiten" Asp ANaf.
azpisarrera-49
BARREN HUTSEKO. "Barren utseko gizona, hombre de espíritu pobre" Asp ANaf.
azpisarrera-50
GOIEN-BARREN, GOIEN-BARRENIK, GOIENERIK BARRENERA. v. goien.
azpisarrera-51
ZERU-BARREN. v. zeru.
barren
<< barra-barra 0 / 0 barrika >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper