Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    asmo.
    tradizioa
    Tr. La forma asmu se documenta en la tradición septentrional y, junto con asmo, en los autores vizcaínos. En general, la palabra parece ser de más frecuente uso al Sur que al Norte. En DFrec hay 642 ejs. de asmo, todos menos 3 meridionales, y 6 de asmu, 4 de ellos septentrionales.
    sense-1
    1. (Lar, Añ); asmu (V, G, L, BN, -ü S; Dv, H) Ref.: A; Lh.
     Pensamiento, idea. "El primer ofrecimiento o pensamiento" Lar s.v. asmar. "(En qué) piensas, [...] ze asmo, gogo duzu?" Añ. "Pensée" Dv, H. "Pensamiento" A. "Pensée, opinion" Lh. Tr. Documentado desde finales del s. XVI, es en esta acepción más frecuente al Norte.
    Inglesaz den bezenbatean emengo asmuak dire armada partitu zela. CartEsp 451. Bekhokian [gurutze egitea], guarda azan / asmu gaixtoetarik. EZ Eliç 88. Bertzalde arima hekien asmuak, gogoetak eta gutiziak, baieta sentsuak eta izate guzia Jaunaren nahi senduaren azpian daude bethiere jarriak eta arrimatuak. Dh 191. Nere asmu, hitz, egintza eta bertze urhats orotan hainitz gaizki eta eragabeki ibili izan naizela. Dv Lab 141. Izan ahala ibil errexa da [Eskuara], nola-nahi molda daite, eta bethi ederki, gogoan ditutzun asmuak ausarki agertuz. Arb Igand 15. Su-koloreak urteten eutsen / nai ezebala arpegira: / baina barruko gogo ta asmoak / iakiten errez eztira. Azc PB 168 (Ur PoBasc 272 pentzamentuak). Jakintsunen asmuak xuriturik ezar, bipildurik, bizitzeak bat bederari eman dautzueken irakaspenekin. JE Bur 92. Ez ginuen denek bertze asmurik, baizik egun batez haur andanaren buruzagi izanen zela. Ib. 99. Bekokia, zabal ta edatsu, gogamen andi ta asmo sakonen kabia. A Ardi 56. Nik asmu auetan niñarduen bitartean, gure arotz zurrak amaitu eban bere lana. Or Tormes 49. Oldozkun gorenak, asmo mee lurrungeak lagun, adimena nagusi, irudipena morroi dituala, olerti bide berritik jo digu. "Ideas". Aitzol (in Laux BBa X). Datorkion asmo bat oldozten jartzen da. Ikara erakusten du, begiak zabalduaz. ABar Goi 58. Ideoplasis (ideia = asmo; plasis = eralgintza). Mediumaren gogamenak edo asmoak eraltzen du ekai hori egin gai duen lanaren arabera. Mde Pr 335. Baratzeotako thesauren asmu osoa haurren irudimenean sar zedintzat. "A full idea". Ib. 90. Zer zitazken Frantsesen asmu eta ametsak. "Ses pensées et rêves". Ardoy SFran 287.
    azpiadiera-1.1
    Idea, opinión.
    Ez balitz ageria, egiak ezluke bahirik; deusek ezlezake zain asmu berrien kontra. Hb Egia 110. Erlisioneen asmu eta erranak bazterrerat utzirik, gorrarena eginez heien erasiari. JE Bur 45. Ez estutu orregattik. Olako uste ta asmo ederrak zeuri be etorriko yatzuz, etorri ez? "Ideas". Altuna 64. Bere egitekoetan lasterregi ez doana eta bere asmuetan buru-gogor ez dena. Leon Imit I 4, 2 (Ip ideietan, Ol iritziak, Pi eritxiai). Politikan eta gainerateko guzietan asmu berak edo bertsuak baigintuen. Zerb Gerlan 75. Asmo berri horiek aintzat hartuz, Dr. Geley-k [...] liburu batean bi sailetan banatzen du berjakintza-petiko edo lekorekoa. Mde Pr 348. Uri nausietarik asmo barrietarako ta aurrekuntzarako bultzekadea etorri baiakon. Akes Ipiñ 4. Ango ikasgu zaretan asmo berriak arkitu baitzituen Platonek. Zait Plat 27. Asmu edo atheraldi arrotzak. Lf (in Zait Plat XIV).
    azpiadiera-1.2
    (V, G; VP , Añ, Dv, H); asmu (Añ, Dv, H) Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 26, 291; ZestErret .
     Propósito, intención, idea. "Hartu asmoa, tomar resolución" VP 30r. "Intención" Añ. "Propósito" Ib. "(No) piensa en otra cosa que en etc., [...] bere gogo ta asmo guztia da au" Ib. "Asmu, dessein" Dv. "Asmo sendo bat (Echve)" Ib. "Décision, résolution" H. "Propósito, proyecto" A. "Proyecto, idea, propósito" Etxba Eib. "Buruan darabitt asmo bat, ondiok ez dotena ondo eldu" Ib. "Ori iteko asmoe deuko (AV-arr), asmo bat daukat: etxera etortzekoa (G-azp)" Gte Erd 26. "Asmo txarrakin (G-azp-goi, AN-gip)" Ib. "Harire esana niyon, ba, ze asmo eraman nuan" ZestErret. 291. En AxN se explica xedeari (270) por asmoari. Tr. Se encuentra desde Mendiburu en autores meridionales y en algunos septentrionales como Goyhetche, Hiribarren, Lapeyre, Iratzeder, Mirande o Xalbador.
    Aldatuko naz ni ere oriek galzeko nuen asmo neretik oriei berei onak eta ongi andiak egiteko asmora. Mb IArg I 120. Gaiztakeri bat erregeri egiteko asmo galdua etorzen zaion aldian. Ib. 382. Zer igarotzen zitzaion ta zer asmo zuen bere Aitari kontatu zion. Cb Eg II 188. Asmo onekin, gure borondatea utzi, ta Jainkoak nai duana artzen degunean. Ub 140. Bizitza onetan euki dituban gogorazinoe, asmo, berba ta egite isil ta agiriko [guztien kontuba] . CrIc 30. Non egon zarian, nortzukaz lagundu ta ze bidetzuk artu zeure asmo galdurako? Mg PAb 212. Eta barriztau, aurrerantzean onduteko asmo egiazko bat. Añ EL1 26. Etorri zitzaion gogo edo asmoa arrapatzeko. VMg 43. Eliza guziaren asmoarekin edo intenzioarekin erena juntaturik. Gco I 436. Inguratzen due Eliseo zegoan erria eta jakiten du Profetak zer asmorekin datozen. AA III 500. Zelako propositu, ta asmo santubakaz biurtuten ez ziran eureen etxeetara? JJMg BasEsc 128. Aginduko deutsee [Teresari] pena andijen beian, ostera ez aitatuteko emakumen bururako ez dirian asmo areek. fB Ic II 294. Jakinik zenbat konbeni dan gerran arerijuen asmu eta goguak ezagututia. Astar II VIII. Aruntza biyurtzeko / ez degu asmorik. Echag 101. Esan ta egin; urte asko baino len ikusi izan ziran egiztatuak euren asmo zuzen bide onekoak. Izt C 3. Dantzuz zure berba guztijak, dazauz zure gogo, gurari, eta asmo guztijak. Ur MarIl 70. Pare gabea bethitik izatu da asmu hori, / Indar ganak itzultzeko natura hebaiñari. Gy 76. Oxala balituzte guziek asmuak, / Aitzinetik eginez bere arrimuak, / Iragan egunekin geroa ontzeko. Hb Esk 179. Jesusek igerri zien zer asmo zerabilten, eta aldegin zuen. Lard 402. Ez egizubez anstau zeuben gurari ta smuak beste iñorenakaz. "Vuestra causa". (1854) BBatzarN 173. Biyotz nereko dama polita, / asmoz muda zaite, auxen tori ta. Bil 80. Gizon galgarri onek bere asmo bigurriak betetzeko egiñalik andienak egiten zituen. Arr GB 21. Konzienziaren examiña, biotzeko damua, bizitza ontzeko asmoa, aozko konfesioa, eta obrazko satisfazioa. Legaz 38. Ustelak baña urten jakezan / Asmo, eretxi, ta amesak. AB AmaE 37. Asmo zuzena izan bazuan ere anai Felipek gai onetan, etzan Santuak nai zuana. Bv AsL 206. Urtero ogei ta bat edo ogei ta amaika bañu artzeko asmuak izaten ditut. Sor Bar 27. Jainko gure egileak eman duela gu baitan, bethi-ereko zorion oso baten asmua eta gutizia? Lap 403 (V 184). Baketsua dirudi / ta urdina berbetan / eta da oinaztarria / asmo gorrietan. Azc PB 218. Asmoa. (Tít.). Ib. 161 (ur PoBasc 269 Plana). Beren asmoa adierazo ebanean, barreka abia zirean irurak. A BeinB 69. Ez du asmo txarra amak uzten badiyo. Moc Damu 12.
    ( s. XX) Ni zirikatuten beste asmo barik zatoze ona lotsa geiztokuok. Echta Jos 73s. Alafedia, ez dauka jaun orrek aurten iltzeko asmo aundirik. Iraola 77. Belaungorrien gañean joango naiz Aranzazura, asmu orrek ondo ertetzen badu. Ag G 239. Nik badarabilt buruan asmo bat, esonde edo konseju ori egiteko, baña amets bat bezela. Urruz Zer 18. Sartu yakon bijotzaren erdijan asmo deunga zitala; noz-edo-noz asmo au bete al ixango ebanaren itxaropenak zerbait nasaitu eutson bere barruba. Kk Ab I 38. [Aurreskua] ikusteko asmoa zeukan. Lh Yol 29. Sakramentu Santuari ikustalditxo bat egin, Aita Santuaren asmoetarako zerbait otoitz egiñaz. ArgiDL 129. Aspalditik nerabillen buruan asmo auxe. Muj PAm 7. Asmoa [Peru-Fermini] burutik kentzen leiatu zitzaion don Jose. Mok 9. Bitarte artan jesuita sartzeko mesedea, aspertu gabe eskatzen zion Jainkoari, ta geroago ta asmo aundiagoz. Or SCruz 132. Beñola berak Larrazabalen agertu euskun asmua / Etsai gustijen ganetik, zuzen, elbururaño darua. Enb 60. Nere biyotzak daukan asmua / beti dijoa pakera. Tx B I 132. Antolatzallien asmua neure gogo ixan dodalako. Otx 6. Giza-asmo aundi guzietan gertatzen da. Ldi IL 58. Euskerazko eguneroko periodikoa nola ta zenbatez egin diteken aztertu, ta asmo aundi au egin-bidean sartu. Ib. 139. Neronek ekin diot, dutan asmoa azalduz. Asmoz, ager-asmorik ez nun azken-ordura arte. "Propósito de publicarlo". Or BM 6. Baña baltsakeri ta gizartekeri osoa, euren asmu ta elburuetan alkarren antzekoak dira. Eguzk GizAuz 8. Lendik emanak dauden aginduak betetzeko Erri-Lanak Burukideak asmo bat aurkeztu digu. "A propuesta de su Consejero de Obras Públicas". EAEg 26-11-1936, 390s. Oi, zuri esker, goi jakitatez eta iduzkiz sugartu / Asmu berriak Euskal-mintzoan nik sartzen ahal banitu! Iratz 132. Bere asmoa burutzeko egokia dago. NEtx Antz 149. Asmo ederrez beterik etorri zait, euskal idazleen etxe bat eraiki behar duela Baionan... Mde Pr 56s. Bere apentza asmoai ateak ixten. Etxde JJ 147. Erantzun onetati atarako dozue Juan Domingo ze asmo onekoa zan. Akes Ipiñ 35. Juan Domingo asmoz zuzena. (tít.). Ib. 34. Onetan, bururatu jakon asmu on bat: Untzagako plazara agertzia Batista kojotzat papelaria egiñaz. SM Zirik 103. Orrelako asmoetatik alegin egiala [...], emen ezer aldeztu bearrik ez eukala-ta. Erkiag BatB 190. Gizarteak badarama bere bidea, aldez aurretik ezarritako asmo baten araura. Vill Jaink 171. Loiolarako asmoa azaldu zion aitari. AZavala (in Goñi 10). Eta bere asmoa Errenteriko lagun bati bakarrik esan omen zion. Salav 55. Poltsan diru geiago, asmu geiago. EZBB II 93. Mutilak zion: "Ene asmoak osoki dira garbiak". / Neskatxak aldiz: "Jauna, zuk erran gauzak ez dira egiak". Xa Odol 322. Baiña berak asmo onez jokatu ebala esan eban. Etxabu Kontu 56. Eta, jakiña: urte berri, asmo berri. AZink 40. Norbaitek emendik azaldu eutsen nire ixileko asmo ori. Gerrika 205. Zatarzar-biltzaile bihurtzea izan zuen betiko ametsa. [...]. Gero ikusi dut [...] ez zela hain asmo burugabea. MIH 366.
    v. tbn. JJMg BasEsc V. Zav Fab RIEV 1909, 33. It Fab 210. Aran SIgn 107. Apaol 78. AzpPr 111. Alz STFer 118. Itz Azald 89. Ag G 130. Ill Testim 12. Gmant Goi 17. JanEd II 130. KIkV 65. KIkG 74. Inza Azalp 112. Jaukol Biozk 3. Lab EEguna 82. Ir YKBiz 240. JMB ELG 49. ABar Goi 34. TAg Uzt 199. SMitx Aranz 68. Munita 111. JAIraz Bizia 63. Anab Poli 102. Basarri 137. Arti Tobera 287. Ugalde Iltz 31. Gand Elorri 132. Izeta DirG 97. Zait Plat 19. Osk Kurl 184. MAtx Gazt 87. Ibiñ Virgil 24. Alzola Atalak 137. Berron Kijote 160. Onaind STeresa 108. Asmu: BEnb NereA 108. Etxba Ibilt 456.
    azpiadiera-1.3
    Intento.
    Orduan enperadore zoroak ahal ziren asmuak eta enseiuak balakatzeko eta baketzeko egiten zituen. Ax 343 (V 228). O Birjiña, zuk gallenduz, / gal izanaz, betiko gaitzaz, asmo utsegiñaz / sugetzarra alaraoka ari duzuna. "Burlado intento". Gazt MusIx 135.
    azpiadiera-1.4
    Ánimo. Cf. infra ASMO EMAN.
    Asmo andikoa, / Ernai ta trebea, / Beti bearrean / Au zan saiatzen. AB AmaE 115. Onekin asmu geago izanen die lan egiteko. ZGarral EEs 1911, 103.
    sense-2
    2. (V ap. A). Arte, trampa, ardid. "Ardid" A. Tr. Documentado en autores septentrionales (tbn. en el navarro Legaz) y vizcaínos. Apenas se encuentra en el s. XX.
    Gaixto batek hil deratzu zeure aita, zerorri ere egin deratzu milla pensu, asmu falso eta malizia. Ax 273 (V 182). Hala desegiten ere ditugu gizonen izpirituen asmuak. He 2 Cor 10, 4 (el ed. da afinuak; Dv asmu). Nihork irakasten baderaut zenbeit asmu arteziaz betherikako ene etsaiari aspertzeko. "Stratagème". He Phil 452. Eta hauk dire bekhatuzko gure usantza gaxtoen efetuak edo Satanen asmuak eta linbuzteriak. He Gudu 114. Hiltzerat zaraman Davit, baldin Jainkoak zarabillan presuna miragarri hau ez balitz baliatu asmu antzetsu batez. Lg I 285. O zenbat asmo dauzkan Infernuko etsaiak! Mg CC 158. Eta arrituteko gauzia da zeinbat asmogaz, igote, jaazte, ezkuteta ta agertutegaz ostu ta eruan daruezan [mirubak txorijak] . Mg PAb 180. Lenengoan enzuten nituen algaraz ta pozez Aizeriaren asmo, gaiztakeria ta asko jakiñak. VMg XI. Deabruak bere asmo ta labankeriaz diraust, Infernurako egin daidela etxe au. Añ EL1 67. Demonioaren asmo ta tentazioen kontra Arimari indarrak emateko. Añ CatAN 55s. Inoren etxia, solua edo basua ostutiari bijotzian leku emon deutsanak asmo asko topetan ditu inorena beretuteko. fB Ic II 246. Baña zelako arrabijagaz, zelako indarragaz, zelako asmubakaz pelietan dau [demoninuak] . Astar II 283. [Aitak bialduten deuskuzan neke] guztijak diriala bere asmubak gu eruateko zerura. Ib. 259. Betean emon izan badeutsezu siniste... sorginkeria gauzai, edo aztuen asmu, ipuin ta guzurrai. Añ EL2 135. Axeriak bada derro gathuari: / Net haizela abilla diduritzaik hiri: / Badakika nik bezanbat? / Asmu badiat zaku bat. Gy 146. Mila asmu tzarrez atxiki zituzten beren nausi maitearen ganik urrun. Laph 109. Arima sendotzeko deabruaren asmo ta tentazioen kontra. Legaz 46. Sendotuteko arimea diabruaren asmo eta esetsien kontra. Itz Azald 166. San Bizentek desegin eta banatuten zituzan euren asmu deabruzkoak. Ib. 52. Ezin ikusi eban, ta beti / Ebillan berau nundik galduko; / Asmo berezi egokiren bat / Asmau nai eban onetarako. Enb 46.
    sense-3
    3. (B, BN-baig); asmu (L-ain, BN-arb, S (-ü); Urt, VocBN, Gèze, Dv) Ref.: A (asmo, asmu); Lrq /aźmü/; Gte Erd 170.
     Instinto (de los animales); intuición. "Animalium solertia, animalien zuhúrtzia, fiñézia, asmúa" Urt II 105. "Asmu, tact, talent pour deviner et reconnaître des objets qu'on ne voit pas" VocBN. "Asmü, instinct" Gèze. "Tact" Dv. "Faculté d'imaginer, de découvrir, de deviner. Asmu handiko gizona da, c'est un homme d'un grand esprit d'invention, d'un grand flair, d'un grand tact" H. "Asmua, jugement par conjecture" Ib. "Barrunto A. "(BN-baig), instinto. Zakur horrek ihiziko asmo handia du, ese perro tiene mucho instinto para la caza" Ib. "1.º intuition, qualité de l'esprit qui devine" Lrq. "Zakurrek asmu handia dute (BN-arb)" Gte Erd 170 (junto a sen, usma, suma... de otras zonas).
    Gibeletik zenean nihor gordez heldu, / Asmuak zuen luze halere lagundu, / Yakiten nola harat iharrus besoa, / Ehorzteko trebesaz traidore yokoa. Hb Esk 36. Iguzkiko aldetik, haize hegaletan, / Heldu dire xoriak ehun koloretan, / Asmu xoilaz segituz behar den bidea. Ib. 237. Jinkuak eman deie asmü hori, xahütarzüna, osoki behar delakoz osagarriarentako. "Instinct". Ip Dial 35 (Dv usna, It, Ur ezaguera).
    azpiadiera-3.1
    "Finesse de l'ouïe" Lrq.
    sense-4
    4. (Añ (V)); asmu (V, BN, S ap. A ; Dv).
    Entendimiento, inteligencia; ingenio. "Pensamiento, entendimiento, [...] (V) zenzuna, asmoa" Añ. "Esprit" Dv. "Zernahi lanetarako asmu ona du gizon horrek, cet homme a beaucoup d'intelligence pour l'exécution de toute sorte de travail" Ib. "Talento, ingenio" A.
    Ezen inspirazione saindu hura etzaitzu heldu zure burutik, asmutik edo enseiutik. "Cogitatu tuo aut conatu". SP Imit III 49, 1. Eta horiek guziak zorroztasun guzian etsaminatuak izanen, ez ordean, ez munduko maximen, ez gizonen asmuen, ez naturalezaren gutizien arabera. Dh 139s. Eskualduna da bakharrik sortzeak emanik hortako aski antze duena, bai besoz, bai zalhutasunez, bai begiz, bai indarrez, bai buruz eta asmuz. Zby RIEV 1908, 89. Eta han laster ohartu zitzazkon, [...] asmu zorrotzeko gizona zela. HU Aurp 96. Beraz, Zure otsein irakaslearen asmuak ez du tutik esaten noizaldiaz, lenik zeru-lurrak egin zenitula gogoratzean. Or Aitork 346 (traducción errónea de "spiritus, doctor famuli tui", es decir, "el Espíritu, maestro de tu siervo"). Guk uste "teologia" hori baino urrunago eta barnago zoala gure Indiano emazte xumearen asmu garbia. "La pure pensée". Ardoy SFran 176. [Kristok] bakarrik baitezazkote eman bere gogo, asmu, bihotz eta hats, ber begitarte eta bere izaitetik. Ib. 8. Alduderi izena nork eman ote du? / Noren asmutik edo nondik zaio heldu? Xa Odol 123.
    sense-5
    5. (V, G ap. A ); asmu (V, G, L, BN, S ap. A ; SP (sin trad.)).
    Invención, creación. "Invención" A.
    Parrasio zeritzon peintadoreak Athenako jendea peintatu zuen asmu hagitz espiritutsu batez. "Par une invention fort ingénieuse". SP Phil 268 (He 271 azdura eta imintzione). Kontulariak, edo zeatzago esatearren, beren ipuin albista asmo ta barregarritasunakaz asko arindu edi euren astuntasuna errime aaztu eragiten dautse. A BeinB 42.
    azpiadiera-5.1
    Invención, invento, descubrimiento.
    Erri zorijoneko oneek badira txito entzute andikuak [...] mundu zabalian eureen jakiturijan, lege gintzaan, asmo-barrijeetan, alkar-zaintzaan, gerta-gintzaan. fB Ic I III. Jendea bethi antzostuz dihoa: egun oroz asmu berriak badira. Guziak ez dira on atheratzen; bainan zenbaitek laguntza handiak egiten darozkigute. Dv Lab 107. Egin ere ditu asmu onak. Hekietarik zen tresna bat, erailea deitzen dena. Ib. 67. Asmo barriak atera arren gizonak asko, / illtetik zelan librau ez dabe aterako. AB AmaE 174. Ni izan banintz Jainko [...] / Khuiak beharko zuen / haitz adar hoietan; / Hezkur pikorrak aldiz / lurrean herrestan. / Ai! zer asmua hori / gogoratu zaitan! Zby RIEV 1908, 761.
    sense-6
    6. asmu (Urt). Técnica, arte. "Ars medica, gaitz vel eritasun sendatzeko imintzioa [...] vel phentsua vel asmua vel moldea" Urt II 366. "Ars imperatoria, manatzaille nausiaren artea, zientzia, moldea, jakintasuna, zuhurtzia [...] asmua" Ib. 366. Cf. ASMO EDER.
    sense-7
    7. asmu (Lar, Añ, Lh). Excusa, pretexto. "Anda buscando pretextos, asmu eske dabil, aitzaki billa" Lar. "Pretexto, causa aparente o simulada", "efugio", "excusa" Añ. "Asmu itxura gabeko, motif insignifiant" Lh.
    "Au egiñ deust, bestia esan dau ni gaitik", ta onelako atxakijaakaz, edo guzurrezko kleituba asmo artuta, sartuten dira kristinau argalak benganzako, ta gorrotoko sarian. JJMg BasEsc 182. Narabilte etxean sarri illariaz, / lapurreta guziak niri egotziaz; / asmo txatar onekin beti naute zaitzen; / Oramaian okelak dizkide gordetzen. Mg (in VMg 108 (Zav Fab RIEV 1907, 537 asmu zantar onegaz)). Nik ozta ozta eta nekez egiten ditut Eleixa Santiak aginduten deustazanak, edo billatuten ditut asmo ta atxakijak ausi edo gitxijenez arinduteko. Ur MarIl 104. Masimak uste eban atxakiak eta asmoak izango zireala aren negarrak eta esate guztiak. Echta Jos 161.
    sense-8
    8. (Lar, Añ); asmu (Añ).
    "Adivinación" Lar, Añ. "Pronóstico" Añ.
    azpiadiera-8.1
    "Acierto en lo dudoso" Lar s.v. asmar. "(Habló con grande) acierto, asmo onez, soma andiz hitzegin zuen" Lar.
    sense-9
    9. Habilidad, capacidad. "Ez du deusetako asmurik, il n'a d'adresse pour rien" Dv.
    Ez bide da izan gure herritarrak bezalakorik zango-besoz, begiz, hatsaz, asmuaz, beldurrik gabeko gemen iraunkorraz. JE Ber 100.
    azpisarrera-1
    ASMOA HARTU (AN-gip; Añ, Dv); ASMOAK HARTU (H). "Proponer, hacer propósito, gogartu, gogoa ta asmoa artu" Añ. "Intentar [...] asmua artu" Ib. "Resolverse a hacer algo, gogoa, naia artu, asmua artu" Ib. "Asmo biziak artzea (Echve)" H. "Asmo ori artu zun (AN-gip)" Gte Erd 54. Tr. Propio de la tradición meridional, encontramos tbn. algunos ejs. septentrionales (en Duvoisin y Elizanburu).
    Artu ontzeko gogo bizia, asmo indartsua eta konfesatu Eliz-Ama santak agintzen duenean. CatBurg 36. Bere asmo galgarri hau artu. Mb IArg II 332. Oni Jainkoak agertu zion Mundua galtzeko artu zuan asmoa. Ub 67. Komuninoe bakotxian asmo barri bat artu, nola dan humiltasuneko, errukizko edo penitenziako gauzaren bat egitia. CrIc 145. Zenbat gogo ta asmo on artu eztozue onduteko zeuroen bizitza deungak? Añ LoraS 13. Ontzeko asmo egiazkoa artu gabez. AA III 513. Seme edo alaba batek artuten badau asmo Santuba Praile edo Monja izateko. fB Ic III 329. Aita ona, ni beti nago sendo, gaztetxutatik artu nituban asmuetan, Sazerdote izateko. JJMg BasEsc 216. Arroturik Luzifer beragan ekusan edertasunagaz, artu zituzan Jaungoikua bera beste izateko asmu zoruak. Astar II 281. Guztiaz ere bost mutiletako batek artu omen zeban asmo sendo betea, ezik, zezen izu igestuari etziola laga bear, alik eta atzeman zezan arteraño. Izt C 250. Segitzeko asmua / artu det lan oni, / deklaratu banitza / motibuak ongi. JanEd I 14. Artzen det asmo sendo bat zu ez geiago ofenditzeko. Echve OngiB 71 (ap.Dv). Artu zituzan onduetako asmo senduak. Ur MarIl 10. Ezkontzeko asmoa artu zuen. Lard 31. Hau da burua, asmu sainduak hartzen zituena. Dv LEd 258 (Cb Eg II 140 pensamentu). Eta au galtzeko asmo eta bideak artu zituen. Arr GB 16. Ez dadiela eror nik egin hutsean. / Bainan, asmu hoberik harturik buruan, / Deskantsuan, / Egon bedi kaiola andi zerratuan. Elzb Po 217. Asmuak artzen dira batzubetan, gaur utziko... bigar utziko... Sor Bar 55. Atxur anaiak artu zuten asmoa, iruretatik bat nagusi jartzeko. Urruz Urz 57. Bere burua bakartadean gordeteko asmoak artu zituan. Ag AL 166. Esan bearko diyot oni ere zer asmo artu detan. Moc Damu 22. Erromeriya egitekoa asmua artu zanean. Itz Azald 54.
    ( s. XX) Bañan kontutxo edo "txistiak" ez aztu-lekuan geratzeko asmoa artu det eta ara zeintsu edo nola diran. PArt (in Bil 171). Ala dauka asmo arturik alde aurrez. "Su propósito". Mok 11. Neuk be asmua artu neban bein, alduna (diputadua) ixateko. Altuna 83. Oraintxe, arratoi yaunak, beste asmorik artu egizue, etxe ontan gizentzerik eztaukozue-ta. Or Tormes 51. Ta asmo sendo bat artu / Euzkeraz eiteko. Enb 200. Ezkongaietan danok artzen ditugu asmo on oiek. ABar Goi 34. Arloa buruzkatzeko asmoa artu zun. NEtx LBB 187. Jerusalena asmoa artu zun / kristau-erromes legean. SMitx Aranz 155. Minberatuko lirake nerekiko asmoa artu duzula jakitean. Etxde JJ 36. Lotara joateko asmoa artu eban. Bilbao IpuiB 151. Musika ixildu zanean gauza ikusgarria egiteko asmoak artuta zegoan nagusia. Anab Poli 110. Lenbailen bizartegirako asmoa artu eban. Erkiag BatB 59. Laugarrenian errespetatu / itzazu aita ta ama / [...] ez bada gizatxartu, / asmo sendo bat artu / nik maiteko ditudana. Uzt Sas 216. Ber-bertatik asmo artzen dut, trixte irudi bat nere ezkutuan marraazteko erabakia, betarik dudanean. Berron Kijote 212. Izetak beretzat diru geiago eskatzea asmoa artu eban. Etxabu Kontu 23 (159 egiteko asmoa artu). Oietxek bertsoz goraldutzeko / asmoak artu ditut nik. MMant 98. Azkenik, zergatik liburu au egiteko asmoa artu dedan ere esan bearra daukat. Insausti 15. Hartu nuen, bada, asmo sendoa, lege zaharrekoek agintzen zigutenez [...] ikasteko. MEIG VIII 42.
    v. tbn. Mg CC 250. VMg 109. Gco II 69. Bv AsL 103. KIkV 96. KIkG 74. Inza Azalp 57. Muj PAm 7. ArgiDL 93. Alz Ram 131. Ir YKBIz 315. Munita 115. NEtx Antz 121. Basarri 59. Ataño TxanKan 37. Asmua hartu: Eguzk GizAuz 67.
    azpisarrera-2
    ASMOA EGIN; ASMOAK EGIN. Hacer un propósito. "Hobeki bizitzeko asmu on bat egizu" Dv. v. ASMOA HARTU; cf. ASMO EGIN.
    Egin zuen Piramide batzuen egiteko gogoeta, asmua eta pensua. Ax 26 (V 15). Zer ezpada oraindañokoaz ongi damutzea, eta aurrerako asmo on eta sendoak egitea? AA I 482. Asmo oiek egiten / ari dan artean. It Fab 41. Orduan kontatu zuten nola Goloren urrean bere bizia seguru etzeukatela iritzita, Jerusalenera joateko asmoa egin zuten. Arr GB 117. Ezetz biribilla esateko asmoak egiten asitako neskatillea, zer esan jakin ez-ta, txintik be atara bage egokion. Erkiag Arran 101.
    azpisarrera-3
    ASMOAGAZ. v. ASMOAREKIN.
    azpisarrera-4
    ASMOA IPINI; ASMOAK IPINI. Hacer el intento, poner su empeño.
    Imiñi zituban asmo gustijak beraganduteko dama onen borondatia; baña alperrik. JJMg BasEsc 228.
    azpisarrera-5
    ASMOAN.
    azpisarrerakoSense-5.1
    a) (asmuan Dv). (Con -tzeko). Con el propósito de, con la intención de, para. v. ASMOTAN, ASMOZ. Tr. Propio de la tradición meridional.
    Joan zen andik beste gauzarik Erroman ekusi bage bere errira itzultzeko asmoan. Mb IArg II 303. Gauza onaren ta justuaren ganean [juramentu egitea] ta ez gatx ta deungero egiteko asmoan. Añ GGero 189. Ezagutzen dezu urliak itzegin dizula Ernioko gurutzerako [...] zurekin lasaikiro ibiltzeko asmoan. AA III 552. Kupiturik sartzen du / gaisoak kolkoan, / ango beroarekin / pizteko asmoan. It Fab 79s. Etxe eder galant bat berak egiña, azkeneko urteak bere erritarrakin igarotzeko asmoan. Izt C 508. Bigarren endanakoak artzeko asmoan, eskallerakin igo ziran. Lard 545. Sartu omen zan basamortu batera, emen arkitzen zan koba zulo batean gaua igarotzeko asmoan. Zab Gabon 78s. Palaziyo ederrak, / munduko jardiñak, / ez bereala iltzeko / asmoan egiñak. Ud 106. Gosari txiki bat eginda, soroetara [...] lanen batzuk aurreratzeko asmoan. Ag G 23. Kartutxo-pilla izugarri bat / bazuan orrek artua, / sututa tiratzeko asmoan / irabazirik jokua. EusJok II 67. Urdanibira astiro jotzea oi zuten, otamen aberats bat iresteko asmoan. Lh Yol 10. Gure mutiltxo oiek onaren bidean sartzeko asmoan daude. TP Kattalin 197. Abertzale batzuen bidez ateratzen dira orain bigarren Abarrak, Kirikiño goratu ta utzi zituenei eskerrak nolabait agertzeko asmoan. EArzdi (in Kk Ab II 6). Zabaldu zetunat ene paperak lanari ekiteko asmoan. Or QA 64. Txapel eder bat eman dizute / on egiteko asmoan. Basarri 30. Kai aldera joan giñan asteko soldata kobratzeko asmoan. Salav 55. Kanposanturantza jo eban, mozolo-argidun antzera jantzita itxaroteko asmoan baserritar tabernazaleari. Alzola Atalak 58. Zaldunak esan zetsan, estuasunetik urtentzeko asmuan. Etxba Ibilt 477. Erromatikan gaixorik dator / osatuteko asmoan. FEtxeb 84. Berorri irabazteko asmoan etorri naiz. BBarand 11.
    v. tbn. Gco I 385. Bv AsL 157. Urruz Urz 36. Alz STFer 113. Tx B I 70. Uzt Sas 159.
    azpiadiera-1.1
    (Con hasi).
    Oraintsu Julio Urkijok esan du Santa Kruzen auzia garbitzeko asmoan asi zan gizona bizi dala oraindik. Or SCruz 11.
    azpiadiera-1.2
    (Tras -rako). "Euskalerrirako asmoan gaude (G-azp)" Gte Erd 255.
    Sartzen da itsasuan Siriarako asmuan. Bv AsL 105. Azpeitirako asmuan aterata, aruntz iritxi gabe etxera etortzea. Moc Damu 15. Bai, baña ez burrukarako asmoan. Ag Kr 178. Esaten zion nagusi etxekoandreak Donostiarako asmoan zirala udan. Urruz Zer 92. Azpeitirako asmuan aterata. Moc Damu 15. Illerrirako asmoan atera zan ama naigabetua. NEtx Antz 159. Lanerako asmoan, ordea, paper oiekin? Or QA 65. Urten ziran gabian zorro batzuek artuta kalamatxinotarako asmuan. SM Zirik 34. Zuzentzia eskatzen ebela [oittura] askok, eta sarri artarako asmuan agirixan jarritta ziur liburu artan. Etxba Ibilt 454. Amaika lagun omen ziran apaizetarako asmoan ziranak. BBarand 112.
    azpiadiera-1.3
    (Con adj.).
    Aren ondasun guzien Jaun eta jabe bera egiteko asmo osoan zegoan. Arr GB 93s. Neri jipoia eman nayian / zebillen asmo osuan, / egun batian asi zan eta / kukuak oker jo zuan. Tx B I 241. Bera erailtzeko asmo utsean zetorrela. Etxde JJ 195. Ekin zion euskaldunari, bizia kentzeko asmo osoan. Berron Kijote 105.
    azpiadiera-1.4
    (Tras part.).
    Gai oni buruz jarri asmoan / nator bertso bat edo bi. Insausti 146.
    azpiadiera-1.5
    (Estar, etc.) con la intención de. v. ASMOTAN.
    Bost egunen buruan beren buruak eta erria Holofernesi emateko asmoan zeuden. Mb IArg I 367. Beti birjiñ garbi bizitzeko asmoan zegoan, ta ala bizitu zan. Ub 61. Enzun kontuz, ala ezkonduak, nola ezkontzeko asmoan zautenak. AA I 568. Nola zeguan munduari agur egiteko asmuan betiko. Bv AsL 33. Ezkonduteko asmuan dabilzanak. Itz Azald 95. Orain artean Euskalerrian bizi ta iltzeko asmoan izandu naiz. Ag G 145. Uzteko asmuan ez nago. EusJok 105. Bieri ezkontzarako baimena emateko asmoan zegoen. Lh Yol 46. Mutilzar gelditzeko asmoan al-aiz. TAg Uzt 282.
    azpisarrerakoSense-5.2
    b) (Tras gen.). Adivinando.
    Ez dakigu zer ekarriko duen geroak, ez gabiltza etorkizunaren asmuan. JE Bur 52s.
    azpisarrerakoSense-5.3
    "Asmuan (asmian) dabil (BN), anda olfateando (el hombre)" A.
    azpisarrera-6
    ASMOAN HARTU. Proponerse, hacer el propósito de. v. ASMOTAN HARTU.
    Frantzisko zan gizon bat Ebanjelio santuko konsejuak, bat utzi gabe gordetzia asmuan artu ta bete zuana. Bv AsL 18.
    azpisarrera-7
    ASMOAN EDUKI. Tenerse propuesto.
    Urrengoan beartsu bati bere janzi eta apainduriya ederrak eman ziozkan, eta asmoan zeuzkanak, ondo bestelakoak ala ere, janzi zituen. Aran SIgn 20. Egiñ det gauza bat, aspaldiyan asmuan nedukana. Moc Damu 16.
    azpisarrera-8
    ASMOAREKIN (Dv); ASMOAGAZ (Con -tzeko). Con el propósito de, con la intención de. "Erneago ibiltzeko asmoarekin (Mb)" Dv. v. ASMOZ. Tr. Propio de la tradición meridional.
    Egizu zuk hau [...] Zeruko ondasun guziak artzeko asmoarekin. Mb OtGai III 138. Ematen die itza konfesoreari, baña ez kunplitzeko asmoarekin. Mg CC 145. Eta erremediatzeko asmoarekin eta deseoarekin Jaungoikoari barkazioa eskatzen diobenak. Gco I 391. Bazoaz ongi prestatua, eta etsaiaren kontra ongi peleatzeko asmoarekiñ. AA III 531. Estudijeetako asmuagaz iges egiten dau erri urrinetara. JJMg BasEsc 8. Asi zan irakurten liburu txar bat, burutaziño areek kenduteko asmuagaz. Ur MarIl 65. Asia txikieneronz abiatu zan [...], kristautu zituenak ikusteko asmoarekin. Lard 516. Izan bere bekatuen damu egiazkoa, bizitza ondotzeko eta Eliza ama sainduak agintzen duenean konfesatzeko asmoarekin. Legaz 43. Iagi zan bazter batean eukan makillea artuteko asmoagaz. Ag AL 86. Ori lapurtzeko asmoakin etorri naiz. Alz Ram 129. Errekaldera juateko asmuagaz [urten zan] . Kk Ab II 28. An kalean zebillen jendea bazkaltzeko asmoarekin zijoan etxe aldera noski. Ugalde Iltz 52. Bear bada, mozkortu ta norbaitekin aserren bat izan eta artan zanpatuko zutela ez iltzeko asmoakin. Izeta DirG 50. Ba-dirudi dena egiña izan dela gizonari bizi-leku xamurrago bat antolatzeko asmoarekin. Vill Jaink 49.
    v. tbn. Asmuarekin: Sor Bar 57. Bv AsL 33. Asmoakin: Ill Testim 8. Izeta DirG 116. Asmuagaz: JJMg BasEsc 8. Itz Azald 8.
    azpisarrerakoSense-8.1
    (Con -rako). "Euskalerrirako asmoagaz gaoz (V-arr)" Gte Erd 255.
    Aitu zuen seguru Paristik ogeita amar legoara Erruanen Españarako asmoarekin arkitzen zala. Aran SIgn 69. Euskadira laixter biurtzeko asmoarekin zeuden. Lh Yol 7. Mendialderako asmuagaz [urten zan] . Kk Ab II 28.
    azpisarrerakoSense-8.2
    (Con hasi).
    Bi lagun asi giñaden [...] bizitza laburtua era-berean batek Gaztelaniaz eta besteak Euskeraz zuzentzeko asmoakin. Aran SIgn I. Gizon zarra ilteko asmogaz ezeiakozan lenengoan asi. Ag AL 125. Beste bagoira pasatzeko asmoarekin asi ziran bi guardiazibillak. Ugalde Iltz 31.
    azpisarrerakoSense-8.3
    (Estar, etc.) con la intención de. v. ASMOTAN.
    Ondu bear dezulako asmoarekin zabiltza beti. Mb JBDev 141. Orretarako bear duen disposizioa alkanzatzeko asmoarekin badaude. Gco I 435.
    azpisarrera-9
    ASMOAREKIN IRTEN (NEURE, BERE... ASMOAREKIN IRTEN); ASMOAGAZ IRTEN (NEURE, BERE... ASMOAGAZ IRTEN). Salirse con la suya.
    Jolasez bezela, irten nuen nere asmoarekin. VMg X. Euren asmoagaz ondo urten edo Kantauriko ondarretan ondatu artean [arrantzaleak] . Ag Kr 31.
    azpisarrera-10
    ASMO-ATERATZAILE. Adivino. "Asmu-atheratzaile, devin" Dv.
    Ez-eta xarmatzailerik, ez-eta laminei galdeka hariko denik, ez-etare asmu-atheratzailerik, edo hilen ganik egia jakin beharrez ibiliko denik. "Divinos". Dv Deut 18, 11.
    azpisarrera-11
    ASMOAZ (Con -tzeko). Con el propósito de. v. ASMOZ.
    [Nire pekatubak] nenkarren mendi onetara neure buruba urkatutera, bakia billatuteko asmuaz. Mg CO 192. Gurrinka dijoa au basora, / Odola zeriola, ez sorora / Geiago joateko asmoaz. Mg (in VMg 98). Jakiebanean asi zan "zeu zara lastanena" abesauteko asmoaz. Echta Jos 33. Ondarrabiaruntz joateko asmoaz gurdi berri ortara igoko bazina. Lh Yol 3. Beragaz itz-egiteko asmuaz elaia urreratu yakon. Altuna 10. Emen be ein leikez an letxe gogua orretara ipiñi ezkero, diruak eiteko asmuaz alperreko gastu gustiyak kendu ezkero. Kk Ab II 131s. Gona-dantzea ikusteko asmoaz. Or QA 115. Egunero ilteko / asmoaz gabiltza. Ayesta 61. Eratsi ta burrukan jartzeko asmoaz. Zendoia 170.
    azpisarrera-12
    ASMO-BAKAR. De idea única, obsesionado por una sola idea.
    Unamunoz kanpora ere, maiz agertu izan dira munduan euskaldun asmobakarrak, begibakar-en antzera hitza eratzea zilegi bada. MIH 270.
    azpisarrera-13
    ASMO BERRIKO (barri- A (que cita a Mg)). Moderno.
    Zuben kapela barregarri ta asmo barrikook. Mg PAb 58. Zapata asmo barrikuak. Ib. 118. Sonbrellubaren izena ta izatia dira asmo barrikuak, ta ez antxiñako Españarrenak. Ib. 201. Pensau dot bada, oi dirian botikakuakin gatxa osatu ezin daben medikubak, edo osalarijak, barrijak asmauta, gaisuari emoten deutsazan legez, beste asmo barriko bide bat artu biar dodala sermoe onetan gurasuen, ta umeen erakutsirako. fB Ic I 305. Sozialista, anarkista ta beste Kristogandik aldenduta dabiltzan izen ta asmo berriko gizonak. Ag Serm 411. Beste ikusgarri askoren artean bide berri, asmo berriko bide bat, ikusi omen zuen [Lourdes-en], kaletik mendirakoa. A Ardi 39. Asmo berriko motots txikia kaskarrean darabilten anddere buru-lokak. Ib. 44. Nunbait ere basetxe asmo berrikoren bat edo goratzen ari da-ta, Kataluñiatik oilo beltz batzuk ekartzeko ustean omen dabil. Ib. 140.
    azpisarrera-14
    ASMO BERRIRA. Según la moda.
    Andiak orain otsotan dabilz / gaurko gizonak badira, / ez Españiako ardaoa edan da; / ezpada asmo barrira: / onetarako guzur-ardaoak / kanpotik ekarten dira. Azc PB 78 (Ur PoBasc 256 moda barrira).
    azpisarrera-15
    ASMO EDER. Arte, bella arte.
    Populu aiphatuak bere yakintzetan, / Greka xoragarriak asmu ederretan, / Parthiar, Erromano, gerlari handiak. Hb Esk 42.
    azpisarrera-16
    ASMO EGIN.
    azpisarrerakoSense-16.1
    a) Adivinar.
    Ebatsi duzuen basoa da ene nausiak edateko erabiltzen duen bera, eta hartan ohi du asmu-egiten. "In quo augurari solet". Dv Gen 44, 5 (Ur asmatu, Ker igarketak [...] egin, Bibl aztiatu).
    azpisarrerakoSense-16.2
    b) Pensar. Cf. ASMOA EGIN.
    Asmu egiñ zuen ziñez, / Haren hoberena zela, / Bertze askok ohi bezala, / Fiñatzeko atsekabea / Bere burua urkhatzea. "S'imagina". Gy 118.
    azpisarrera-17
    ASMOEKIN (Con -tzeko). Con el propósito de, con la intención de. v. ASMOAREKIN.
    Eskuan gañibet, akuilu ta haizkora, / hiltzeko asmoekin zetorzkidan albora, / baina etzuten aurkitu gorputz hila baizik. Arti MaldanB 200.
    azpisarrera-18
    ASMO EMAN. Animar.
    [Campión jauna eta bere lagunak] ebiltzentzu alde batetik besteala, batzuk ikusten, beste batzuk ikasten eta guziak alkar asmu ematen. Z. Garralda EEs 1915, 103.
    azpisarrera-19
    ASMO-ERNE. "Imaginatif, asmu erne" T-L.
    azpisarrera-20
    ASMOETAN (Con -tzeko). (Estar, etc.) con el propósito de, con la intención de. v. ASMOTAN.
    Etxeko neskatx ezkontzeko asmoetan dabillenari. AA III 553. [Erlijioan] sartzeko asmoetan ibilli zala. Aran SIgn 66. Onetan egozan Ostrabentora baturiko euskaldun eztegulariak, ia etxerako bideak artzeko asmoetan. Ag AL 127. Anjel, esarleku batean urriñera begira jarrita, bere barrualdea zearo ikusteko asmoetan gelditu zan. Ag Kr 153. Hotel Kontinentaletik pasatzeko asmuetan nintzan, baña... konta nerekin. Iraola 128. Ebaikuntzarik egiteko asmoetan badago. ForuAB 137. Asmoetan nenbillen aspaldi aren bizitza euskeraz argitaratzeko. Or SCruz 7. Ezkontzeko asmoetan ibilli bear zuen. Alz Ram 111. Ezkontzeko asmoetan da. ABar Goi 37. An lekaide bat edo beste gure dotriña erakusteko asmoetan. JAIraz Bizia 30. Gaztaroan Erriko arazoetan lan egiteko asmoetan egon baitzan Platon. Zait Plat 8. Bat bagenduan laster ezkontzeko asmoetan zebillena. BBarand 172. Ez nabil eskasiak ahitzeko asmoetan. MEIG VI 134.
    azpisarrerakoSense-20.1
    (Con -rako).
    Arrantzako asmuetan al gera? Ill Testim 9. Gerrarako asmoetan. Or SCruz 21. Emendik norako asmoetan aiz? Or QA 53.
    azpisarrerakoSense-20.2
    (Hacer algo) con la intención de, para. v. ASMOZ.
    Lo kuliska bat egiteko asmoetan, zugatz azpian etzaten ziranean. Ag G 25. Bere jaiotetxea erosteko asmoetan [datorrela] . Urruz Zer 40. Monjatxoak jasotzeko asmoetan inguratu ziran. JAIraz Bizia 89. Kafia trankil artzeko asmuetan urten eban etxetik. SM Zirik 117.
    azpisarrerakoSense-20.3
    (Con hasi).
    Berriro orman jartzeko asmoetan asten da. NEtx LBB 106.
    azpisarrerakoSense-20.4
    (Con adj.).
    An igaro eban gaba, onduteko asmo senduetan. Ur MarIl 43.
    azpisarrera-21
    ASMOETAN EDUKI. Tener propósito de. v. ASMOAN EDUKI.
    Asmoetan daukate oroitzarri bat altxatzea aren izenean. Or SCruz 136.
    azpisarrera-22
    ASMOETAN SARTU. Hacer propósito de.
    Ezpada begira lenaz gañera zer asmuetan sartu ziran. Bv AsL 161.
    azpisarrera-23
    ASMO GABE (asmo baga A, que cita a Mg)). Sin pretensiones, con sencillez.
    Jangoikuak emonikuakaz; ura edaten da galletiaz, ta au da lau lau bizi izatia ta asmo baga. Mg PAb 131.
    azpisarrera-24
    ASMO GAIZTOKO (asmo gaistoko Dv (que cita a Ur)). Malintencionado.
    Lapur eralla ta asmo gaistokuak. Ur CancB III 92.
    azpisarrerakoSense-24.1
    (Referido a cosas).
    Oñakaz magalak arindetia, aringa aurrera etorri ta mutil dongiak egitia demonstrazino pekatukuak, edo mobimentu asmo gaistokuak. Mg CO 133.
    azpisarrera-25
    ASMO GALDUKO. Malintencionado.
    Lapur, asmo galduko gizon da erriagintariyen kaltian matxiñaturiko soldau aldra batzuen burua. Akordagoitia EEs 1915, 74.
    azpisarrera-26
    ASMO-INGI. "Planos" BeraLzM.
    Laguntza eman, galdu ziran lurraz berjabetzeko: argibideak, asmo-ingiak, gidariak eta abar. "Informes, planos, guías". EAEg 19-11-1936, 335.
    azpisarrerakoSense-26.1
    Plan.
    Gernikara dijoan bidea josiko dituan bideari buruzko asmo-ingia egitea. "Proyecto de carretera". EAEg 1-3-1937, 1182.
    azpisarrera-27
    ASMO IZAN. Tener la intención (de).
    Ez da au botoa, ez promesa, zeren asmo dezuna egiteko egin-bide edo obligazioa zere gañean artu ez dezun. AA II 32. Asmo det zenbait jaietan gai edo lan oni ekitea. AA III 307. Baña Jesusek egin-asmo zuen, sekula guzian gogoan izango dan lan andi hura. Lard 440. Il-asmo zuten bezpera-arratsean Aingeru bat itxian edo karzelan sartu zan. Ib. 503. Gauza andiak egin-asmo zituen. Ib. 50. Asmo duzun alderuntz, leiatu orain. Zait Sof 50. Nerekin jaten dun zuetan batek du asmo Ni saltzea. Or Poem 536. Egin-asmo dittugun zenbat gauza ez ote genittuke utziko egiteke? Etxde AlosT 18. Nondikan barrena joan asmo duk Maulera? Etxde JJ 51. Gure hizkuntzaren batasun alde hor egin asmo duzuen lanean, lankide natzaizue. MIH 119. Erabili asmo dudan saila. Ib. 192.
    azpisarrera-28
    ASMO-LAPIKO. Cabeza, mente.
    Ez ekian asko etxeko serbizari eme arek, mutikoaren asmo-lapikoan egosi nairik eukana. Erkiag BatB 43.
    azpisarrera-29
    ASMORA; ASMORAT.
    azpisarrerakoSense-29.1
    a) (asmura H), ASMORAT (asmurat Sb-Urq, Dv). A tientas. "Tentabunde. A tientas. À tâtons" Sb-Urq. "Ez dut egundaino ikhusi, nolaz nahi duzu asmurat atzeman dezadan jendepean" Dv. "Asmura diot, je le dis par conjecture" H. v. ASMOZ (b), asmoka, iritzira.
    Ilhunben erdian asmurat nabillan arren, deskansuan naiz, zeren baitakit ez nauzula abandonatuko. Mih 105.
    azpisarrerakoSense-29.2
    b) (Tras bere, etc.). A su (mi, etc.) voluntad.
    An eman zizun [kanta] marmari bage / dardatuz eztarri, mîa, / oi dan bezala, bere asmura / erriko izkuntzaz nâsia. Or Eus 90.
    azpisarrera-30
    ASMORIK GABEKO. "Asmorik bakua impensado, imprevisto. Asmorik-bako agertua eiñ detsugu, ingurutik pasau garalako" Etxba Eib.
    azpisarrera-31
    ASMOTAN. (Estar, etc.). Con el propósito de, con la intención de. "Etxe baten egiteko asmutan da, il projette de construire une maison" Dv. "Hori egiteko asmotan dago, dabil (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 26. "Euskalerrira etortzeko asmotan gaude (V-gip, AN-gip)" Ib. 255. Tr. Propio de la tradición meridional. Con part. sólo lo hallamos en Etxaide, Basarri, Olea (275), Uztapide, Insausti y Albeniz. (Con -tzeko ).
    Hura ekusi bage erregegana itzultzeko asmotan arkitzen zen berean, aditu zuen alako egunez aterako zela Elizara. Mb IArg I 183. Arako azkonarrak etxian azteko asmotan ebillana. Kk Ab II 149. Baña gu emen gaude oraindik, eta lanak emateko asmotan, agi danez. Ldi IL 163. Auzotarreri dei egiteko / asmotan da Petri zûrra. Or Eus 341. Biok iltzeko asmotan ote zera? Zait Sof 183. Beti egozan asmotan euren sailletik kanpora alderagiteko. Erkiag Arran 53. Lurrean bigungarriren bat jartzeko asmotan zebillen. Anab Poli 104. Nere burua iltzeko asmotan nintzan. NEtx Antz 113.
    v. tbn. Inza Azalp 124. Ir YKBiz 360. Ataño TxanKan 247.
    azpisarrerakoSense-31.1
    (Con part.).
    Ur-zurrunbilloaren irudi ari zitzaizkion egin asmotan zebillen egintza laidogarriaren gogoetak. Etxde JJ 72. Ortan jarraitu asmotan bada / lan txarrak eman lezazke. Basarri 80. Andria artu eta etxian / jarri asmotan nenguan. Uzt Sas 204.
    azpisarrerakoSense-31.2
    (Hacer algo) con el propósito de, para. v. ASMOZ.
    Jesusen gorputza igortzitzeko asmotan joan ziran illobia zegoan baratzera. Inza Azalp 76. Juan zan arka edo kutxara gaztae zati bat artzeko asmotan. Kk Ab II 88. Zirikatzeko asmotan galdegin zioten. Ir YKBiz 346. Haurra bere ohean pausatzera zihoan, haren gelatik lapur hatzeman batek bezala ihes egiteko asmotan. Mde HaurB 20. Exeri ziran, mokau bana artzeko asmotan. NEtx LBB 22. Zarautzerat joan nintzan Patxi Barberoren omenaldian kantatzeko asmotan. Xa Odol 267. Esan bezela, atzo juan nintzan / neroni ala bearrez, / ikusitzeko asmotan baña / begira ez nengon errez. Uzt Sas 39. An abiatu zan landetan barrena [...] abere-taldeak zaintzeko asmotan. Berron Kijote 138. Egin zuan legorpe bat egur zar aiekin, negurako gaztaiñak edukitzeko asmotan. BAyerbe 35. Etxera etorteko asmotan. Gerrika 32. Ez naiz hona ez gerra ekartera etorri ez sesioan aritzeko asmotan azaldu. MEIG VII 162.
    v. tbn. Zait Sof 128. Etxde AlosT 86. Mde Pr 97. And AUzta 146.
    azpiadiera-2.1
    (Tras -rako).
    Erten zan Mattin Etxahuniatik Maulerako asmotan. Etxde JJ 121. Ta askotan urrutiragoko asmotan etorri zana Santa Klarara joan-etorriarekin naikotu egiten zala egingo nuke. Anab Poli 18. Sikilirako asmotan itsasontziratu zan. Zait Plat 119. Azaldu beharko dut norako asmotan naizen hemen. MEIG VI 186.
    azpiadiera-2.2
    (Tras part.).
    Bi aldeetatik joanak giñan marka izugarrizkoa egin asmotan. Albeniz 98.
    azpisarrerakoSense-31.3
    (Con hasi).
    Asi zan etxe-alderako asmotan. Muj PAm 59. Atea artzeko asmotan asten danean. Anab Poli 60. Beste bizimodu bat artuteko asmotan asi zan. Bilbao IpuiB 88.
    azpisarrera-32
    ASMOTAN HARTU. Proponerse, proyectar.
    Onetarako asmotan artua dezute Donostian euskera utsezko eguneroko bat ateratzea. A Ardi VII.
    azpisarrera-33
    ASMO HUTS. "Superstición, asmu utsa, dongedea" Añ.
    Emon bozu siniste osoa sorginkeria, asmu uts, etorkizun ameskoai. Añ EL1 127.
    azpisarrera-34
    ASMOZ.
    azpisarrerakoSense-34.1
    a) (Con -tzeko). (Hacer algo) con el propósito de, con la intención de, para. v. ASMOAN, ASMOAREKIN. Tr. Propio de la tradición meridional. Con part. lo encontramos en Lizardi, Orixe, Etxaide, Gaztelu, Uztapide, M. Manterola (130), J. Azpiroz, Insausti (172) y Albeniz (95), con sust. vbal. en EAEg.
    Kontu andijagaz ibilteko asmoz duanak alango danzeetara, pekatu loijari gorroto deutsala, librau leite pekatuti. Mg CO 135. Otsoa ta Bildotsa eldu ziran bakoitza bere aldetik Ibai batera ura edateko asmoz. VMg 1. Negar samiñak egiñ ondoan asi zan bere ezpataren billan, berearekin Golo josteko asmoz. Arr GB 97s. Zergaitik beti eta leku guztietan darraikuzan geure arerioak, gu goitu eta galtzeko asmoz. Itz Azald 11. Asteko berriak jakiteko asmoz, igandero biltzen dira. A Ardi 10. Ez beza iñora begira tunel ori ezagutzeko asmoz. Anab Usauri 12. Juan nintzan Madridetik Ciempozuelos deritxon errira, bertako Zoroetxia ikusteko asmoz. Kk Ab II 98. Ez nazu [...] olerki-gogai atzetik ibilli, leen yaso-ez apurrez olerki-idaztiaren geigarri bat egiteko asmoz. Markiegi (in Ldi IL 8). Andi-andiak albait lasterren azaltzeko asmuz eldu neutsan arlo oni. Eguzk GizAuz 5. Zaingo onek eman zuan agindua argitutzeko asmoz. EAEg 25-11-1936, 382. Atera ziran [...] illuntzerako Debara irixteko asmoz. Etxde AlosT 76. Berehala bazkunak sortu ziren orotan, bestaldeko arimekin har-emanetan sartzeko asmoz. Mde Pr 315. Untziari agur egiteko asmoz [...] jatsi zan kalera. Erkiag Arran 80. Betekara bat eiteko asmoz, asteko arrain-sopia eskatu dabe. SM Zirik 24. Bultzatu egin zion lurreratzeko asmoz. Osk Kurl 158. Atea ideki beza kanpora ateratzeko asmoz. Lab SuEm 187. Gizon bat joan omen zan beorrak edo abereak etxera ekartzeko asmoz. BAyerbe 120. Zertxubait esateko asmoz nator. Gerrika 260. Ez dagoela hitz berririk sortu beharrik adierazteko euskal hitz zahar-jatorrak, erdaratikoak direlakoak, baztertzeko asmoz. MIH 109.
    v. tbn. KIkV 71. KIkG 75. Otx 137. Eguzk GizAuz 78. Zait Sof 143. Bilbao IpuiB 166. Akes Ipiñ 14. Gazt MusIx 144. NEtx LBB 258. Etxabu Kontu 143. Asmuz: Or Tormes 57.
    azpiadiera-1.1
    (Con part.). "Artoa jorratu asmoz gaude (G-goi), hori egin asmoz gabiltz (G-goi)" Gte Erd 26.
    Saria irabazi asmoz, euskel-idazkirik biali ezkero. Ldi IL 100. Irriz zabaldu-asmoz / nexkaren gogoa. Or Eus 50. Urreratu zan auek agurtu asmoz. Etxde AlosT 93. Jasan bear izan zitunaz ura arindu asmoz, koplatxo gartsuen bat kanta zezaiola. Gazt MusIx 162. Geure ustetan bizia antxe / pasatu asmoz jarriak. Uzt Sas 251. Lenengo bazkaldu-asmoz joan nintzanean, dendan ari zan gauzak saltzen. JAzpiroz 34.
    azpiadiera-1.2
    (Con sust. vbal.).
    Dagokion añeko zigorra ezartze asmoz [...] auxe agintzen det. EAEg 23-5-1937, 1695.
    azpiadiera-1.3
    (Tras -rako).
    Ukuillu batean sartu giñan lotarako asmoz. AZink 61.
    azpiadiera-1.4
    (Tras -rainoko).
    Goazeman zerura igoz, / izar urdiñetarañoko asmoz! "Dispuestos a escalar las estrellas azules". Ldi BB 142.
    azpiadiera-1.5
    (Con adj.).
    Ala ere, bideak urratzeko asmo utsez [...], or dijoazkizu esan batzuek. NEtx Nola 50.
    azpiadiera-1.6
    (Con hasi).
    Gai au zeatz eta osoro azaltzeko asmuz enintzan asi. Eguzk GizAuz 5. Bertako gizonak beste ontzira aldatzeko asmoz asi ziran, kexu. Etxabu Kontu 134.
    azpiadiera-1.7
    (Estar, etc.) con la intención de. v. ASMOTAN.
    Amar bat lagun ziran Augustiñekin batean zintzo bizitzeko asmoz, baiñan aietako batzuen emazteak galarazi. Or Aitork 149.
    azpisarrerakoSense-34.2
    b) "Asmuz minzo da, il parle par opinion" SP. v. ASMORA.
    Hainitzak iarten dire arinki iugeatzen, xoilki zeren plazer hartzen duten hortik hemendik asmuz minzatzeaz, nolakoak diren bertzeak bere gogoaren hala dagidanz largatzeagatik. "Pour le seul plaisir qu'ils prennent à philosopher et deviner des moeurs et humeurs des personnes". SP Phil 344.
    azpisarrerakoSense-34.3
    c) En intención; con el pensamiento.
    Mun egin gogoz ta asmoz Jesusen llagaren bat. Añ LoraS 137. Alaere autsi dezu zazpigarren agintea, asmoz edo gogoz. AA II 166. Ezin badet soñez nere ondoan eduki, irudiz, asmoz ta gogoz beti nerekin egongo da. ABar Goi 62. Gure beribilari indar barri emoteko alegiñak egiten genituan, besterik ezean asmoz ta itzez, beintzat. Erkiag Arran 7. Eta guk lur huntan ez baitugu deus osorik besarkatzen, gogoan du asmuz bederen oro ageri litazken gain hartarat heltzea. Lf (in Zait Plat XXI). Agurtzen ditut asmuz bederen / nitaz oroitu direnak / izatu dudan nahigabean / parte hartu duten denak. Mattin 57. Ordurako, gainera, atzerakorik ez duen pausoa emana zegoen; asmoz emana, egitez ez bada ere, lasterrago baitabil beti gogoa begia baino. MEIG VIII 44.
    azpisarrerakoSense-34.4
    d) (Tras gen.). Por iniciativa (de).
    Usteko dezu Santuak esaten zituztela sentenzia oek beren buruz edo asmoz? Mg CC 251. Zergatik Jesu-Kristoren asmoz, eta Elizaren deseoz izan bear luke guzion egunoroko Zeruko alimentua. Gco I 428. Bein baten lagun donga baten asmoz joian pekatu andi bat egitera. Ur MarIl 83. Aien asmoz, gañera, urtero ta gero ta ospe larriagoz, berrizkatu-bearra da Olerti-Yai ori. Ldi IL 35. Kondairaren lerro nagusiei bagagozkio, gizonak eztu ezer aundirik egiten bere kabuz edo asmoz. Vill Jaink 174. Badakizute zuen onean / geure asmoz nola gabiltzan. Uzt Noiz 130. Ikasgaiak mailan mailan banatzekoak dira, egilearen asmoz. MEIG III 46.
    azpiadiera-4.1
    Por inventiva de, por ingenio de.
    Jainkoaren arrazako garenaz geroz, beraz, ez dugu uste izan behar Jainkotasuna urre, zilhar edo harrizko figura gizonen antzez eta asmuz moldaturikakoen iduritako ditekela. "Artis et cogitationis hominis". He Act 17, 29 (Dv gizonen antzeak eta asmuak moldatu).
    azpisarrera-35
    ASMOZ ETA JAKITEZ. Lema de la Sociedad de Estudios Vascos, extraído del de la casa de Bengoechea: Bekoak goikoa eskondu leidi / Ta txikiak andia benzi leidi / Asmuz ta jakitez (v. MIH 87; en la vers. de IC I 665 txeak andia benli liri asmuz ta jakitez); se convierte en expresión usual en ciertos ámbitos, aunque el sdo. de asmo no está bien definido: podría ser tanto 'empeño' como 'inteligencia' o 'treta, ardid'.
    Osa dezagun urte yoanen utsa, euskeldundu gaitean asmoz ta yakitez. Ldi IL 128. Ekin eta iarrai, gure erritarren biotz-buruak asmoz eta iakitez iantziagotuz, aterako gera garaile. Zait Plat 2. Ez omen du, besteak beste, behar lukeen mailarik, ez asmoz eta ez jakitez. MEIG VII 169. Plazan iraungo dugu, gerta ala gerta, baldin asmoz eta jakitez, ausarki, eta halere neurriz, jokatzen badakigu. MEIG IX 33.
    azpisarrera-36
    ASMOZKO (asmuzko Dv). "Qui est d'invention" Dv.
    azpisarrera-37
    AURRE-ASMO.
    azpisarrerakoSense-37.1
    a) Premeditación.
    Alde batetik zorrozgarri bik gaiztotzen bazuten bere auzia, alegia, gabez eta aurre-asmoz bere erailketa egitea, bestetik, erailketa au egiteko izan zun eragingarria ere aintzakotzat eukitzekoa zan. Etxde JJ 168.
    azpisarrerakoSense-37.2
    b) "Prejuicio, prevención" PMuj.
    azpisarrerakoSense-37.3
    c) "Anteproyecto" PMuj.
    azpisarrera-38
    GIBEL-ASMO. Intención oculta.
    Neskatoaren laguntzarekin ezagutu nahi zituen poz bakan guztiez merezi zuten bezala gozatzekotz, eragozpenik eta gibel-asmorik ezean, askatasun oso bat behar zuen. Mde HaurB 46. Halarik ere, iker eta iker, konfidantza hartu zuen besteak ez zuela gibel-asmorik eta hurrengo aldian lasaiago egon ziren elkarrekin. Ib. 75. Ezen Arestik, ez jakinarena egiten duenean ere, ez du deus ere ohargabetarik atheratzen; badu bethi zerbait gibel-asmu, eta alegia deus-ez inharrosten ditu bazterrak. Lf ELit 335.

    asmo

    asmo
    << asmatu 0 / 0 aste >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper