Harremana

    OEH - Bilaketa

    1019 emaitza edan bilaketarentzat

    Sarrera buruan (31)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    asmatu.
    etimologikoa
    Etim. Préstamo románico. v. DCECH s.v. estimar.
    sense-1
    1. (V (-au), G, AN, BN-baig; SP, VP 32v, Añ, Arch VocGr , Dv, H), asma (V). Ref.: A (asmatu, asma); Iz ArOñ , Ulz ; SM EiTec1 ; Etxba Eib ; Elexp Berg.
    Inventar, idear; imaginar, crear. "Inventer" SP. "Discurrir con el entendimiento" e "inventar" Añ. "(Falso) testimonio, [...] guzurra eregi, asmadu" Ib. "Inventer" Dv. "Inventer, découvrir, imaginer" H. "Inventar" A, Iz ArOñ. "Asmatu dut nola in, he hallado cómo hacerlo" Iz Ulz. "Inventar, concebir, discurrir" Etxba Eib. "Orlako gezurra asmatziak be, lanak daukaz" Etxba Eib. "Papelak dakarren erdixa baño geixago, asmautakoa" Ib. "Asmautako, inentado. Dícese, humorísticamente, como eufemismo de mentira. --Gure mutikuak kontatzeittu gizurrak... --Gizurrak ez, asmautakuak" Elexp Berg. Cf. asmutu.
    Tr. Atestiguado al Sur ya en los cantares de la quema de Mondragón, y al Norte desde Etcheberri de Ziburu.
    Bergararrok asi dira / Trajioe baten asmatzean, / Euroen artean dioela: / Erre dezagun Mondragoe. Mondr 22ss. Othoitz hautan ez barraiatzeko, instrument bihizko bat asmatu izatu da, zein deitzen baita arrosarioa. EZ Man II 162. Eta hunela asmatzak berze misterio komunak [...] Iainkoak eman doroken antze hoberenaz. Ib. 169. Ezta nihoiz ere gelditzen tentatzetik, baina gauaz eta egunaz erorgarrizko arteak asmatzen eta hedatzen tu. "Graves molitur insidias". SP Imit III 39, 3. Eztut zurekin hari nahi, ahalik sinplekiena baizen, eta hala non zure espiritua eztadin hagitz neka deusik asmatzean. "À faire des inventions". SP Phil 103 (He Phil 105 imajinazionen edo asthinzen billatzen). Errazago zen edireten zituzten hitzetarik zenbaiten hartzea, ezen ez berriroki hekien asmatzea eta moldatzea. ES 99. Lian, lan bere, bai nik ekarri presentean neurekin, / Guzurrik bapere asmadu baga zazpi otxaba txakolin. Acto 212s. Gizonen gaixtakeriak, asma ahal detzakeen guziak zure kontra erasten balire-ere, zer bidegabe zinduke? Ch III 46, 2 (SP asma, Mst sor, Echve pensa, Ip jauki). Asmatzen dituztela errazbageak, sortzen naspillak, isurtzen egiezak? Lar Fueros 225. Bakhotxak asma dezaken ahal guzia enplegatu behar du, haukiei ihes egitekotzat. He Gudu 80. Egondu ziran guziak asmatzen ta asmatzen eranzun bear zutena. Mb IArg I 392. Asmatzen dituzte nork daki zenbat bidagiro, irabaztegi ta egiteko. Mb OtGai II 370. Era onetan Obra berriak ateratzea edo asmatzea da amets ero bat egitea edo utsa billatzea. Cb Eg II 3. Munduan lendabiziko Letrak asmatu edo idoro zituztenak Cadmo ta Evandro izandu omen ziran. Cb EBO 21. Gaitz zen suplizio dorpheago baten asmatzea. Lg II 279. Jarri ziran eren burutik asmatu zituen gezurrezko Jainkoetara. Ub 14.
    (s. XIX) Satanek asmatua, / Hartaz gobernatua / Den eliza hori. Monho 30. Iñori asmau ezpadeutse guzur kaltegarririk. Mg CO 28. Ez eban izan [Adanek] denporarik berez ikasteko animalijen zerzelidade edo zirkunstanzijak, ez asmeetako berbeetia. Mg PAb 184. Mundua danik ona asmatu dirian osagarri ta botika guztiak. Añ LoraS 15. Ez dira naski izen uts nola naiko, ta naiaz beste gabe asmatuak, erdaldunik geienen gisakoak. VMg XII. Batezere besteren bati adituta, edo erak asmatu gabe erausten baditue [murmurazioak]. Gco I 433. Ez dira [okerrak] nik egotzi edo asmatu diozkadanak. AA II 224. Ta apaindu zuan, Jaunak berak baizik eziñ asma zitzakean adiña edertasunekin. AA III 614. Balia nadin mirikuntzak gure egunen luzatzeko asmatu dituen bide ta mojan guziez. Dh 117. Zenbat atxakija asmeetan ez dau kodizijak, ontzat emoteko tratu geisto oneek? JJMg BasEsc 197. Oi dirian botikakuakin gatxa osatu ezin daben Medikubak edo Osalarijak, barrijak asmauta, gaisuari emoten deutsazan legez. fB Ic I app. 5. Asmauko deutseez guzur astunak. fB Ic II 294. Donostiarrak dute / aukera doaia, / urtero asmatzeko / festa bat berria. Echag 140. Asmau deutsuen guzurra. Ur MarIl 30. Kortzetarik etzen oraindik asmatu. Gy 209. Erabaki zuten, Israel-era bialtzea; baña nola bialduko zan asmatzeak buru auste andiak ematen ziezten. Lard 152. Asmatzekotzat urhetik, zilharretik eta kobretik egin ditekeen edozein gauza. "Ad excogitandum". Dv Ex 31, 4. Estutasunaren indarrez itobearrean eta hitzik eziñ asmatuaz. Arr GB 89. Asmaturik eta billaturik gañera bide ta moduak utsean-idukia izan zediñ. 'Ideando'. Aran SIgn 22. Aitzakiak asmaturik. Bv AsL 210. Asmau begie ibillitea uren barrutik; / Asmau begie zelan ibilli iya aidean; / Baña, ez dabe iñoz asmauko zelan bizia, / Gorde eragin gura dan arte gorputzean. AB AmaE 174. Errozue zuen nausiari asma dezala oinhaze berri zerbeit, sendatua naizela osoki. Jnn SBi 152. Beldur ziren, anarxista direlako heiek asma zezaten zerbeit izigarrikeria. HU Aurp 46. Amuek lengoen ordez barriek asmeu neuzan. A BGuzur 130. Zorginek neukezala edo zorgine nintzela asmau ostien. Ib. 138. Rousseau arimagaldukoak asmauriko guzur deabruzkoak. Itz Azald 17.
    (s. XX). Bertan agertuko diran gizon da emakumeak eztira neure irudimenak asmau dituanak. Ag Kr 10. Kopla batzuk asmau ebazan. Echta Jos 302. Ez da oraino asmatu ardien negalarentzat sendagailu hoberik. JE Bur 8. Egia alda txitxarien aldeko sosiedade bat asmatu dezutena? Ag G 168. Abesti onek asmau ebazana. Kk Ab I 61. Gau ta egun maltzurkeri larriak asmatzen ari da. Ol Imit III 39, 3 (Pi asmatzen). Lasarte, Santa Kruzengandik aldeginda, asmatu zitun aren kontra asmatzekoak eta ez asmatu-bearrak. Or SCruz 108. Asmo berezi egokiren bat / Asmau nai eban onetarako: / Ekin ta ekin, zoritxarrez be, / Asmau eban bai azkenerako. Enb 46. Etzakien gaizoak ze debrukeria zuten asmatu lagunek beraz trufatzeko. Zub 37. Ori asma dauanak gizadiya asko onduko dau, gizadiyaren ongille gorenetaikua izango da. Kk Ab II 136. Ta "aita-gure" bat ere / biyoa, zu [=oia] asmatu / zinduanarentzat. Ldi BB 4. Ta naiz-ta asmau al dagixuzan amarru ta azerikeri gustijak asmau, ezin ixango dozu nire esku arterik bizirik urten. Otx 69. Ze gauza barri asmau eban Marxek sozialismoari jakintza-usañeko oñarriak ipiñi nairik? Eguzk GizAuz 51. Bi zurtxurien artean eta ibai hegian emana, / Euskal-ametsik den zabalena asmatu duen gizona. Iratz 181. Ez da [...] girixtinoen kontra asmatu eta obratu ez duenik. Zerb IxtS 99. Geure leinuak asmaturiko / theologia zaharra. Mde Po 102. Tresna ondo asmatu batzuetaz baliatu zen. Mde Pr 330. Gaurgero, biderik makur eta biurrienak asmatuko ditu. Etxde JJ 15. Asi nintzan bereala aitzekiak eta sasi-konponketak asmatzen. Txill Let 41. Poli bigarren txarkeria egiteko gai zegoan, zer egin asmatuta zeukan. Anab Poli 31. Ipuiñ bat mamintzean, egi ez diran [...] gauzatxuren batzuk be asmau egiten dituala. Bilbao IpuiB 277. Zeozer asmau bear zala-ta ei-ebizen auzokoak. Akes Ipiñ 29. Pitagorak asmatutako teoremak dakarrenez. Zait Plat 57. Egun aetako orduak, bere eskuz zuzentasun-egarria asetzeko era aukerakoa asmauten emongo zituan. Erkiag BatB 90. Bi notaz soilik melodi luze bat asma dezala. Osk Kurl 48. Eta erlijioaren itzala alde guztietatik uxatu nai lutekenak, diborzioa asmatu digute. Vill Jaink 158. Dirua inguratzeko lanbidea ere egokia asmatu zuan. NEtx LBB 41. Eziñ ukatu azkarra danik / [moda] au asmatu duanari: / gonak jasotzen zituan lanak / kendu dizka aizeari. Olea 97. Neronek asmatu bear [gaiak], da ez da iñork uste duan bezin lan erraza ori ere. Uzt Sas 22. Zuk ez duzu kia asmatuko, ez. (G-nav). Inza NaEsZarr 102. Pastorala zaharretan gaiak atera dituzte Bibletik, Sainduen bizitzetarik, [...] eta erdi-asmatu ixturietik. Lf in Casve SGrazi 15. Gizon trebeak asmatutako tresnak be egiñerazo ebazan, geziak eta arri andiak jaurtiteko. Ker 2 Par 26, 15. Lan oro egin eta artelan oro asma dezakete. Bibl Ex 35, 35. Kontu illunak izan badira / erriko pestetarako, / alaiagoak asmatu bear / beste egun baterako. MMant 145. Egin dezagun euskaldunen batek asmatzen edo aurkitzen duela egun edo bihar Einstein-ek fisikan edo Fleming-ek medikutzan asmatu edo aurkitu dutenen pareko zerbait. MIH 205. Ez dira berrikeria hauek Olabidek asmatuak. Ib. 343.
    v. tbn. GavS 7. Astar II 73. Zav Fab RIEV 1907, 97. Izt D 168. It Fab 258. Izt C 216. Hb Egia 124. Urruz Urz 47. Apaol 113. Elsb Fram 106. Lap 7 (V 5). Zby RIEV 1908, 771. Alz STFer 135. Arb Igand 113. Alz Txib 95. EusJok 42. Arrantz 152. JanEd II 78. Inza Azalp 76. Mok 3n. Muj PAm 5. ArgiDL 108. FIr 165. Lab EEguna 78. Aitzol in Laux BBa VIII. Ir YKBiz 224. SMitx Aranz 225. FLab in Munita 9. Bilbao IpuiB 274. Arti MaldanB 199. Basarri 189. SM Zirik 59. And AUzta 130. Izeta DirG 77. Gazt MusIx 63. MAtx Gazt 40. Ibiñ Virgil 44. Alzola Atalak 148. Azurm HitzB 34. Berron Kijote 62. Etxabu Kontu 34. Ataño TxanKan 10.
    Asma: Azc PB 298.
    (Part. en función de adj.). Inventado; ficticio, de ficción.
    Farise-tzarrak egondu ziran Jesusi begira arzai onaren ta gaistoaren ta ardien parabol berri asmatu hau aditzen. Mb IArg I 372. Askotan izango dira alako enbusterubaren berbak asmaubak. fB Ic II 211. Eskuz eginiko idolo edo Jaungoiko asm[a]u ta guzurrezkuak. CatBus 23. Ez aita ta ez ama gelditu zala jaio ta bereala. Asmatua ori ere. Or SCruz 17. "Faidon" asmatua danik ezin esan diteke, gainera. Zenbait zeaztasun ezin ditezke asmatuak izan, inola ere. Zait Plat 83. Bizkai eta Gipuzkoako garbizale porrokatuek soilik ezagutzen duten hitz berria, hitz asmatua. Osk Kurl 23. Kontu bat be idatzi eban. Asmatua zan, bere burutik eteratakoa. Alzola Atalak 87. Etxaidez kanpora ere izan ditugu lan asmatuak. MEIG II 50. Asmatuen artean [hitz] jatorrik asko dakarrelako. MEIG VII 66. Zehatz eta zorrotz neurtzen zuen beraz [Urkijok] zer zen egia, zer egi-antzekoa, zer uste hutsa; zer gertatua eta zer asmatua. MEIG VIII 70.
    Imaginar; pensar. "Penser" Dv.
    O Iongoikoa, asma lekhu guzietan zarena / Eta guztiz Elizetan ohoratzen zarena. EZ Man II 61 (SP: "en tous les lieux imaginables"). Imayina edo asma ahal deitezken bizio eta pasione guziak balitu ere. He Gudu 54. Ezin asm-al adiña jakiunde. Mb OtGai III 190. Ikus, asma ez daitena, / Gauza mirestekoena / Fedeak du finkatzen. Monho 136. Asmau al, edo goguak emon al leikian jaaki mueta guztia prestau jakon. Mg PAb 216. Asma diteke seme errebes onen eskergabekeria, eta gogortasuna bezeñ itsusirik? AA I 423. Izate bat [...] zeina baino hoberik ta perfetagorik ezin asma baititeke. Dh 183. Asmau bedi naijeen dan gauzia, geijeen gusteetan jakona, ta berari itxi bagarik beti bizi biar badau, laster kansauko da. fB Olg 14. Gure baratzan arkituko du / asma diteken guztiya. Echag 60. Huna non haizen lehertua arimako eta gorphutzeko asma daitezken zori gaitz guziez. Jaur 124. Asmau leiteke zorigaiztotasun andijagorik? Ur MarIl 26. Debruak asmatu etzuena, emaztekiak egin zuen. Dv Prov REusk II 158 (citado en A EY III 49). Eta bigarren aldian ikusi zuen aree gehiago miretsi zuena, orduan ere etzuela bere untzian arnorik baizen. Harritua eta etzakielarik zer asma, joan zen bigarren aldi hartan ithurrira. Jnn SBi 94. Ezta gizona haizü asmatzera, gütiago erraitera [...] zonbat dohatsu den Maria zelian. Ip Hil 213. Hortik asma daite zer den Meza saindua eta zonbat den Jainkoarentzat ospagarri eta atsegingarri. Arb Igand 92s. Ez ginuen sekulan asmatuko izan zaitekela aski gizon atrebiturik gure artean. HU Zez 40. Kortako amaraun guztiak odola geldituteko etziran naikoa, ta iñok ezekian zer asmau. Ag AL 86.
    (s. XX) Gisa batetarat asma... eta bertzerik egin, horra gutiz gehienen zuhurtzia. GH 1922, 380. Ama baino hoberik zer ditake asma? Ox 145. Eta hortaik asmatzen ahal da ze luzetasuna zukeen holako oste haundiak. Zub 31. Bagaude gure aldetik, ez jakin zer asma. JE Ber 31. Asmatzen duzue gure erregeren auhendura nolakoa zen! Barb Leg 133. Ihiztariak harrituak, elgarri beira! Ez dakite zer asma. Ib. 131. Irakurliak asmau begi orain, bakandereak, ain barrezalia ixanik, barrerik egin ete-eukianentz tentelkerijokaz. Otx 170. Asmatzen buru belarri ibilli arren, ez dakit zergatik utzi nazun zurekikoak aurretiagotik adierazi gabe. TAg Uzt 199. Nork asma zure loria? Iratz 168. Aise asma ditazke bi emaztekiek erabil zituzketen solasak oraiko gazteen manera trixtez. Lf Murtuts 52. Gazteluak zer opako zion asma eziñik, an atera zan egiñalean Alostorrera biotza naigabez erdibituta. Etxde AlosT 48. Argi ta on danak iturburu Yainkoa dun bezala, illun eta gaitz danak iturburu deabrua zula asmatu zunan. Or QA 69. Artzain xaharrak etzakien zer asma. Zerb Azk 40. Au iguiña! Aski zait ikuspena asmatzea oka egiteko zorian jartzeko. Txill Let 88. Neska zoragarria! Utzi ditzagun andik aurrera. Zuek asmatu eziñekorik ez nizuteke esango. Anab Poli 138. Txanton ire aita laztanak esan yeustanan euk asmau eikeana. Erkiag Arran 108. Eta nork asma dezake zer galtzea izanen zen Elizarentzat Frantsesen aitamek "ez" erran balute Jainkoari [...]? Ardoy SFran 67s. Papela makiñan nola ipiñi asmatzen asi da. NEtx LBB 103. Urtainen kontra jarri / bainaiz fantesian; / horixe asmatua / nadukan etxian. Mattin 142. Funtsean aditzaleek arizaleen eletarik asmatu behar dute gauzak non gertatzen diren, eta noiz. Lf in Casve SGrazi 12. Edozeinek asma dezake, irudimen aberatsegiaren jabe ez bada ere, nolako sendimendu gazi-gozoz irakurri ditudan. MIH 211.
    v. tbn. Itz Azald 22. Lh Yol 45. Etcham 133. Munita 56. Gand Elorri 221. Azurm HitzB 55.
    sense-2
    2. (V-arr-gip, G-azp; SP, Urt I 141, Ht VocGr, Lar, Añ, Dv) Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 167.
     "Deviner" SP, Ht VocGr 349, Dv. Adivinar; acertar. "A que se lo adivino, asmatzen, aztiatzen, igerten diodala" Lar. "Adivinar", "atinar, acertar" y "acertar" Lar y Añ. "Ezin leike asmatu (G-azp) [...] ez da asmatzen errez (G-azp) [...] asmau be inondik hori (V-arr)" Gte Erd 167. "Igarri eta asmau ez dira gauza bera, normalean. Igarri-k antzeman esan nahi du, intuitiboa; asmau, aldiz, deduktiboa" Elexp Berg. AxN explica artez eman zioen Abade hark xedeari (379) por zuten [por zuzen] asmatu zuen Abade hark gaitza zertan zegon. v. igerri. Tr. Documentado desde Etcheberri de Ziburu, en el sdo. de 'profetizar'; cf. asmatze ya en Leiçarraga. Es algo más frecuente al Sur.
    Bertzeek berriz ematen ziotzaten zapardalakoak, erraten ziotela: "Asma diezaguk, Kristo, nor den mazelakoz jo hauena". He Mt 26, 68 (TB, Ur, Leon, IBk e IBe asmatu; Lç, Hual, Samper profetizatu, Dv profetisatu, Ip khausitü, Echn, SalabBN pentsatu, Ol, Arriand, Ker igarri, Or igerri). Baña nik eztakit zer otsak izan dirian, iges dau luak nire begijetati, ta asmau ezinik zer dan, ernegau ta jagi nas. Mg PAb 137. Asmatu ezazu zeñek heritu zaituan. Oteiza Lc 22, 64 (Brunet asmegitatu). Elizondorat Rodil beldurrak egortzen; / Han nihori xizpa bat etxetan asmatzen. Hb Esk 162. Ez dakizute, gauza isillak asmatzen niri eramaten didanik iñor ez dala? Lard 58. Somaketa onentxen itza / (saiatu zaitezte denak) / propina ona izango du / zer dan asmatzen duenak. Bil 92. Oiek bai dirala matematikak, oiek. Asmatu besterik ez dago... Sor Bar 93. Nork asmatu oien goguak! Ezerekin ez dira naikidatzen. Sor AuOst 85. Ez zakie gaixoek zer derabilkan buru barnean, badakikanez zerbeit ala deus ez, asmatzen dukanez zer duten gaitza edo bat ere baduten. JE Bur 124. Eta gu berriz irabaziyan / zerbait gelditu geranak; / galdutakuak tristurarekin, / poza asmatu duanak. EusJok 169. Azkenik, nok ze gaitz eban, bertan asmatu oi eutson. Or Tormes 15. Ama, nere izena asmatu dezunian, zu ere jakiñen gañean zaudela garbi agiri da. Alz Ram 126. Azkena gaxo egon nintzanean, medikuak ez zidaten asmatu. Lab EEguna 66. Ez da, ba, beti beti lenegoti asmatzea errez izaten-da... Lek EunD 35. Ezin asma al dezakezue zuei aspaldi agindutako Mesia ni naizela? Ir YKBiz 233. Noizik-beinka egiñarazten zuten Erromako Agintariak yende zenbatze ori, zenbat mendeko zituzten yakiteko, zenbateko zergak yarri bear zituzten asmatzeko ta ala. Ib. 20. San Isidor-ek zertako utzi zun [euri-ondarra] / jende arek asmatu du. Or Eus 228. Beti bere aita ta amaren begietara begira, zeion nairik txikienak asmatu naian, bereala betetzeko. ABar Goi 70. Baña, nolatan asmatu dezu nungoak geran? TAg Uzt 241. Aditu zuenean nola behin Mardokek asmatu zituen Errege hil gogo zuten bi zerbitzariren xede tzarra. Zerb IxtS 74. Danielek laster asmatu zuen egia. Ib. 69. Bular dardaratsuak / kolko saltzallean / ezin asma daikezu / zer dizun gordea. SMitx Aranz 234. "Apika" esaten du bai, ta ala beti asmatuko du. JAIraz Bizia 101. Noren itxura dedala, uste dezue, arlote onek. --Olentzerotarako aukerakoa zaude, konpañeo. --Asmatu dezu! NEtx Antz 114. Zertara etorri ote zen Sebastian bere etxalderaño arrats illun artan? Iñork ezin asma, illak ezpaitira mintzatzen. Etxde JJ 153. Eta norbeit edo zerbait azantzetik ez bazezaken asma, bere gogoa erabiltzen zuen luzaz heia nor edo zer izan zitaken holako azantza egin zezakenik. JEtchep 23. Bota, esan. Bañan asmatzen badek ere ez diat esango. Ugalde Iltz 64. Zein on eta zein gaizto ez da errez asmatzen. Anab Aprika 11. Dana erdiz-erdi asmatu dizut, ez al da ala? MAtx Gazt 93. Noiz eta nola igoa? Ezin ba asmatu. Gazt MusIx 153. Zuek nai dezuena esango dezue; baiña eun bosti, zuen izketa zertaz zan asmatu baietz. NEtx LBB 146. Orain asmatu zazu / arrazoi nork duan. Uzt Sas 259. Ene izena egun gora badabila, / zerengatik den ezin asmatuz nabila. Xa Odol 337. Zarata arek arrituta laga eban, zegaitik izan eitekean ezin asmaurik. Etxabu Kontu 173. Besterekin sartuta bazaude, beti bildurrez zaude, nola asmatu ez dakizula. Albeniz 236.
    azpiadiera-2.1
    (Lar, Añ, H).
    Predecir, pronosticar, profetizar, adivinar (el futuro). "Predecir" y "pronosticar" Lar y Añ. "Profetizar" Añ. "Deviner par divination" H.
    Hasi ziñen hitz sainduaz / jendea konbertitzen, / Paristar laborariak / nola asmatu baitzuen. EZ Noel 175. Ez dakizue ni bezalako gizon batek eztuela faltatzen asmatzera. Urt Gen 44, 15 (Dv asmatu, Ol igarri). Etorkizun zeuden gauzak asmatzean, hitz egiten zuen noizean bein Kristo edo Mesiasi zegoz[k]an gauzen gañean. Ub 47. --Zergatik deitu ziran Profetak? --Zeren alde-aurretik asmatzen ta agertzen zituen etorkizun zeuden gauzak. Ib. 48. Asmatü düdana dük heltüren, Filistinek hire harmada diek porrakatüren. Egiat 172. Asmatzen derala nik / zer zaion gertatzen / lau urteren barrenen. It Fab 108. Gutik ere denboran zuten asmatuko / Herririk toki hortan zela agertuko. Hb Esk 138. Etorkizunak zure izenean asmatu edo profetizatu. Lard 385. Zure izenean ez al giñituen etorkizunak asmatu, eta zure izenean ez al giñituen demonioak bota? Ur Mt 7, 22 (Lç, Echn, Hual profetizatu, TB profetisatu, HeH aitzinetik agertu, Ol igarketak egin, Ker igarri). Ostu dezuten kopa da ura bera zeñean edaten duen nere nagusiak, eta zeñean asmatu oi duen. "Augurari". Dv Gen 44, 5. Aise asmatu zuten Erreboluzioneko gizonak yuanen zirela gauzen azken kontsekentzietaraino. Elsb Fram 102. Aber asmatzen dezuten zeñek erosiko dizkizuten... datorren urtian? Alz STFer 133. Nexka ura Yolanda zala, irakurleak errexki asma dezake. Lh Yol 13. Ez ginuen guk asmatuko norat duzuen gaurko zuen xedea. Barb Sup 82. Zeruari begiratuz asmatzen duzue zer eguraldi, zer aro egingo duen. Ir YKBiz 234. Maiz esanez etzala gerokoa asmatzeko iakinbiderik; gizonen igarkizunak, agiz, alabearrez gertatzen zirala. Or Aitork 161. Bi orduko bizirik etzeukala esan zunak, etzin asmatu. Ataño TxanKan 112.
    azpiadiera-2.2
    Acertar (a un blanco, a un objeto), atinar.
    Zuhamutan okhilak egiten biradak, / Dohalarik itzuliz adar puntaraino, / Haitz zorriei mokoka, asmatzen dueino. Hb Esk 237. Bidean dagon pabrikako leio batetik beltzetako batek eskupeta zuzentzen du Santa Kruzengana, ta ¿asmatuko ote du? Or SCruz 91. Gerrezurrean eskuz jo, / iztazaiñera nai orpo. / Ez du asmatzen; ari da ta ari / bestea noiz lurrerako. Or Eus 172. Etzan erreza illuntasun artan tiroa asmatzen, bañan, nola nai ere saiatu bear. Etxde JJ 154.
    azpiadiera-2.3
    Acertar (a hacer algo).
    Baña zure amoreak / asmatuko bait du, / nola, joan-agatik, / aiekin gelditu. GavS 19. Irurogei ta amarreko orri gaiñean zenbat erantsi, ez luke itzetik ortzera esaten asmatuko. Mok 4s. Nondik asi ta non bukatu ez dakizula, pekatuak nola esan eziñ asmaturik. ArgiDL 5. Beste izkuntzetako olerkien joskera, esaera ta neurtizkera ere beren etxeko soñekoz jantzi nai lukete, baño lan ori egiten gutxik asmatzen dute. Inza (in Jaukol Biozk VI). Santa Kruzek egiten zuna obe bearrez egiten zun, beti asmatzen ezpazun ere. Or SCruz 69. Zenbat eta geiago aritu, errezago asmatu dezakezute, "makur" pilla eder ori etxeratzen. Ldi IL 101. Baña bai zera! Ez nuan ezer zuzen egiten asmatzen. NEtx Nola 32. Allande, munduaren azkeneko bazterrean larrugorri jarrita, bere argitasun eta antzearekin aurrera ateratzen asmatuko zun gizona zan. Etxde JJ 68. Eta zeiñek asmatu du Luisek bezain ongi adierazten? Or (in Gazt MusIx 42). Bear bezela mintzatzen asmatzen badut. Berron Kijote 221. Zeiñen ona zan da zenbat mesede egin zigun esaten asiko banintz, ez nuke bear ainbat esaten asmatuko. JAzpiroz 66. Zezen ori nundik ondoen ziritu asmau nairik. Gerrika 193.
    sense-3
    3. (V-oroz-arr-ple, BN, S; Añ (V, G), VocBN, Gèze); asma (V-ple-ger) Ref.: A (asmatu, asma); Lrq.
     Percibir por medio de los sentidos. "Sentir, percibir escuchando" y "barruntar" Añ. "Flairer" VocBN . "Flairer" , "sentir" y "soupçonner" Gèze. "Barruntar, olfatear" A. "Entendre des sons qui exigent de la finesse d'ouïe" y "deviner, comprendre de pure intuition" Lrq. Cf. "opiner" Ht VocGr 393 y "s'informer" VocBN ( A), tal vez asimilables a este sdo. Oihenart (Not 47) considera el cast. asmar derivado de asmatze, que relaciona con usmatze. v. usmatu, sumatu. Tr. Documentado en textos vizcaínos y septentrionales; tbn., en el s. XX, en algún guipuzcoano como Anabitarte.
    Zeren Jainkoak ez baitu ez gorphutzik, ez kolorerik, ez figurarik edo moldurarik, eta gure sensuez ezin ezagut edo asma baititeke. CatLav 26. (V 61) Aiziari aldiz so egiten badügü ikhusiren dügü ta aithorturen gizonak khozü baizik eztiala hasmatzen. Egiat 195. Ez joan arako pozkari, olgura ta gozotasuna asmetan dozun lekura, ona izan arren. Añ EL1 56. Bereala konfesa zaite gaur, asmetan badozu zeure ariman bekatu ilkor eriotzko edo mortalen bat. Ib. 27. Asmetan daben bakotxean oñatz edo zarata bat, uste dau Medikua datorrela. Añ LoraS 72. Lur ikara andi bat asmau zan; jente guztia ikaratu, estutu, larritu ta bildurtu zan. Ib. 143. Lapur edo gizon-iltzalle batek asmetan dabenean justizia. Añ GGero 287 (Ax 432 (V 281) sentitzen). Sartu barri atan usain txarra, atsa ta kiratsa asmetan dozu. Ib. 74. Biotzean asmau eta etxaramon egin deutsezun Yaunaren dei argi eta biotzketaak. Añ EL2 66. Baia zaratea asmatu, ta arinka / igesten dau laur-oinka. Zav Fab, RIEV 1909, 29. Arako jakin edo asmadu dozunian norbait daguala berbaz zure kontra, egin dozu andik iges ez jakiterren zer dinuan? Astar II 105. Asmau ta sentiu eban zelako usain gozua botaten ebeen umiaren zaurijak. Ur MarIl 117. Haiñbertze tornu hark toki hartara egiñ zituen, / Non lezoingille bat hortaz noizbait ohartu baitzen: / Eta asmaturik yokoa / Miratu zuen zilhoa. "Se douta du dépôt". Gy 88. Asmatzen badie [iñhürriek] jatekorik barnen, huna zer egiten dien. "Si elles ont flairé". Ip Dial 31 (It senti badute, Ur usain egiten, Dv usmatzen). Iazo barik gauza txarrik / beti isilik ta bakarrik / --ezleien asmau-- / eldu zan damau / bigarren egun sentian / don Juan bizi zan errian. Azc PB 164. Pianu-otsa belarriak asmau. A EEs 1916, 109. Entzuten edo asmatzen ditugun guziak ez dira sinestekoak. "Non est credendum omni verbo nec instinctui". Leon Imit I 4, 1 (Ol itz ala susmo edozein). Doi-doi Juantxok asmatu zituan ogei gazteak. Anab Usauri 71. Kurrilluak, edari sundea asma dabeneko, jatzi egin dira, ta edan egin dabe askatik. Otx 158. Ezeban barru aldetik zarata txikarrena be asmaten. Ib. 83. Labasue egoan lekure be beti etorteisirian bein kea asmau askero. (V-oroz). JMB EF 38, 3, 11. Ota-keiaren errats mingotsa / asmatu neban zelaian. / Gero, gorago, ardi-usaiña. Gand Elorri 181.
    azpiadiera-3.1
    "(V-arr), ver, experimentar. Berori langorik eztau sekula onek asmau" A Apend.
    azpiadiera-3.2
    Experimentar.
    Baña da egazti batek asmetan daben nekea legez, zeiñek lurrean dabillenean, bere lepo ganean darabiltz bere egotxoak. Añ LoraS 127. Persona berak bere asmetan ditu gozotasun zeruzkoak negarren ondoan. Añ GGero 322. Eztakit zer dedan. Indarga ta aul asmatzen det nere gorputz guztia. A Ardi 91. Euzko-baratza bitan / --Egimen utsian-- / Sortutako bi lora, / Lorontzi batian / Jartiaz, asmatzen det / Poza biotzian. Enb 140.
    azpiadiera-3.3
    (Con aux. intrans.). Sentirse.
    Ta buruko zorabioa duela ta etzin bearreko asmatzen dala ta lotara doala esan digu. A Ardi 122. Alai asmatuko zan, dudarik bage, Aita au [...], arima garbi, eder, jainkozalearen utsegiteak entzutean. Onaind STeresa 108s.
    sense-4
    4. Decidir. "On jáatia asmau xuat" Iz ArOñ. .
    Asmatu zuan erostea baso erdi aguardiente. Mg CC 182. Asmatu ta zabaldu zuen bere jaiotzegunean eman nai zioela mai edo bazkari eder bat beste Egaztiai. VMg 75. Ta asmatu zuen sartzea iriña zegoan arrazko batean, ta irten zuen zuriz janzirik. Ib. 64s. Jesusen guganako ongi nai ta amorio geiegiak asmatu zuan guri utzitzea Mezako Sakrifizio guziz miragarria. AA I 503. Ezkontzia asmetan dabenian, leendanaz zelan prestau biar daben Ezkonduteko. fB Ic III 331. Asmeetan dabe gorubetia kanpokuakaz egitia. JJMg BasEsc 109. Baña, pentsau ta pentsau Gregoriok asmau / Eban bear ebala argia amatau. AB AmaE 310. [Satanasek] asmatzen du engañatzea gizona eta jartzea bere mendean. Ag Serm 128. Etorri da berau be pelota-lekura, ta laster asmatu dabe partidua. Kk Ab I 97. Alango takateko gitxigaz itsuak galduko ninduala ta, neuk bera galdutea asmau neban. Or Tormes 21. Beroni irri andi bat egitea asmau eben bein gogaldi oneko lagun batzuk. Kk Ab II 111. Betirako dan gauza bat bazkun iraunkor batzuen eskuetan uztea asmaturik geunden. Ldi IL 147. Zure illoba gaixo orrek bein asmatu zuan "aita" esaten eta zakarripurdi bat egiñik iges egin zion. JAIraz Bizia 111. Ganboar ustel oiek, etzuten erria artzeko kemenik, eta billau-odola dutenez, erria erretzea asmatu zuten. NEtx Antz 16. Ta pentsa nik Suizan beste lagunekin zazpi eguneko txangoa ganbeluz egitea asmatu genuala! Anab Aprika 39. Guk antziña asmatu giñian / jartzia zintzarria. And AUzta 83. Zerrihandik Mocotyren ondasunei zathi handi bat khentzea asmatu zuan. Osk Kurl 19. Otza sumatu du eta otz ori egoztearren asmatu du korrika egitea. Vill Jaink 71. Gazte batzuk merienda-askari bat egitea asmau eben. Alzola Atalak 53. Asmau ebela etxeko-andria izutu eta alde eraittia andik sorgiñen bildurretan. Etxba Ibilt 468. Zerri zahar batek asmatu zuen matxinada. MEIG I 175.
    sense-5
    5. Representarse, figurar.
    Ebangelioko pasarte onetati [...], artu izan da otsaldi edo kanta onen irudidea, zeiñean asmatzen dan Belen inguruko Arzaiak jakiñik Arzai berri bat eldu dala abel etxera. GavS 21.
    sense-6
    6. Recordar.
    Ara beste [kanta] bat oso polita, / ez dakit asma dezadan. "No sé si la recordaré". Or Eus 93.
    sense-7
    7. "Orrek denekin asmatzen du (G-azp-goi)" Gte Erd 202 (s.v. konpondu 'arreglarse, avenirse').
    Ez da erreza berakin asmatzea; kaskagogorrik bada... Lab EEguna 67.
    sense-8
    8. Desear, anhelar.
    Baiña amets ori egia izan dediñ nik badakit zure aotikako itz bat naikoa dala. Esan bada, andre, esan niri aiñ asmatutako itzño ori... Lh Yol 19.
    azpisarrera-1
    ASMA-AHAL. a) (Adnom.). Que se puede imaginar, tanto(s) como se puede imaginar.
    Berriz ere lotzen zaizko hisiz eta koleraz / Eta tormentatzen dute asma ahal maneraz. EZ Man I 112. Bilhatzen zituen aphaindura ergel, eta yauntsturen edergaillu asma ahal guziak. Lg II 155.
    b) (Uso sust.). Lo que se le ocurre. "Asmalak esan, decir disparates, perrerías. Asmalak esan dazkio" Asp Leiz.
    Eraso zion goien bean maizter zintzoari, asmatu-al guztia esanaz. Izt C 164. Asma ahalak erran zituen yaun batek sinhetsarazi nahiz lagunei Yainkorik etzela. Hb Egia 3. Kondesa izuaren izuz hilla zirudiela [...] eta Golo asma al guziak Kondesaren kontra esaten arkitu zituzten. Arr GB 17. Ondamuz amorratzen, apaiz, pralle, moja ta Malentxogatik asmatualak asmatzen, gezurrik eta zatarkeririk dollor lizun ta lotsagabienak aoa betean jaurtigitzen. Ag G 337. Alkarri asmatu-ala guziak jarri zizkien. TxGarm BordaB 84.
    azpisarrera-2
    ASMA AHALEKO. Tanto(s) como se puede imaginar.
    Aguriak geitu zituban asmau alako injurijaak, ta mutillak beti egiten eban barre. JJMg BasEsc 187. Iruditu egizuz asmau alako ikuskizun ta gozotasunak. JJMg Egunoro 57. Egia da hek asma ahaleko gozamen guziak garaitzen dituztela. Hb Egia 82.
    azpisarrera-3
    ASMA-AHALIK. Lo imaginable.
    Ez kanta euskaldunen / kontra asma-alik oro. SMitx Aranz 152.
    azpisarrerakoSense-3.1
    (Con superlativo). Lo más (...) imaginable.
    Behin ara ezkero, jakina! aipurik txurienak Jaioterriarentzako izaten ziran bezela, Euskal-erriarentzat, aldiz, asma-alik beltzenak. SMitx Aranz 152.
    azpisarrera-4
    ASMATU AHAL; ASMATU AHALEKO. v. ASMA-AHAL, ASMA AHALEKO.
    azpisarrera-5
    ASMATU ERAGIN. Hacer imaginar, hacer concebir.
    Diabrubak sare barruti alderik egin ez dagijen, asmau eragiten deutsee askori dongaro esango dala, eskandalubak emongo diriala. Mg CO 122. Jesusen amodijuak asmau eragin eutsazan pensamentu altubak eta santubak. fB Ic II 287.
    azpisarrera-6
    ASMATZEKO IZAN; ASMATZEKOA IZAN.
    Ser fácil de imaginar.
    Noiz-eta-ere bere untzi ttikitik erori eta itho baitzen, asmatzeko da izatu zukela burzoro zerbeit. Prop 1905, 193. Asmatzekoa da Lizarragaren asarrea ta amorrua, txoriak igesegin ziolako! Or SCruz 118. Horra nun behin Herioa etxolari buruz abiatu zen gaizo Mixeriaren hartzeko eta eramateko, asmatzeko da norat. Zerb Ipuinak 520s. Haatik, asmatzeko da nolazpait mirakulu egile bilakatu balin badira Frantsesen "bikario" ttipiak, berak ere zonbait egin dukela. Ardoy SFran 164.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Aisa da asmatzeko lege edo dekretu hetarik gehienak egin orduko ahantziak zirela. Elsb Fram 71. Hortarik asmatzeko da, ian atseginekin ikusi othe zituen bere komentuan san Benoaten ikasle batzu. Jnn SBi 109. Aise asmatzeko da nungo bidea hartu zuen orduan Herioak: zerukoa. Zerb Ipuinak 335.
    azpisarrera-7
    EZIN ASMATUZKO (Dv). Inimaginable, inconcebible. "Qu'on ne peut inventer, deviner, penser" Dv.
    Zu zare gure egoitza / Ezin asmatuzkoa / Yaunaren azken emaitza / Bethi gozatzekoa. CantIzp (ed. 1868) 100. Eta zonbat nahi urrun mariñelak bere begiak heda ditzan, bethi urak ditu ikhusten, bethi uhinak, bethi ezin asmatuzko eremu leihorgabe lotsagarriak. Arb Igand 153. Zenbaitek ezin asmatu omen yunate ipernuko oñazea betiko nola diteken. Yainkoaren eriotza bai dala ezin-asmatuzkoa! Or QA 72.
    azpisarrerakoSense-7.1
    Guk ezin asmatuzko xedeak gure Jainkoak baititu.Ox 21.
    azpisarrera-8
    JAINKOAK ASMA; JAUNGOIKOAK ASMA. Dios sabe.
    Zaude ba ortxe txintxo-txintxo, txuri-txuri egin arte, ta orduan, Jaungoikoak asma zer gerta diteken. NEtx Nola 29. Basaburu-inguruak Jainkoak asma noiz arte begien aurretik kentzen zizkiotela. NEtx LBB 38. Eta Jainkoak asma zer gerta zitekean illunabar aretan, bidean pausoak somatu izan ezpalituzte. Ib. 23.
    azpisarrera-9
    ZER-ASMA. "Ze-asma, busca-excusas, pone-pegas. Z-a. bat da mutiko ori" Gketx Loiola.
    azpisarrerakoSense-9.1
    (Pred.). "Eskolara ez joateko, beste zeozer ez egiteko, beti z-a. asiko zaizu" Gketx Loiola. .

    asmatu

    asmatu
    << asmalari 0 / 0 asmo >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper