OEH - Bilaketa

1017 emaitza edan bilaketarentzat

Sarrera buruan (31)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
anitz.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición septentrional y alto-navarra, tbn. aparece en Lazarraga, en algunos textos antiguos guipuzcoanos (Cantar de Bretaña, O. de Arin), así como en el Cantar de los Cántabros, Larramendi, Araquistáin, Iztueta, Arana, Jauregui, Arrese Beitia (AmaE 116), D. Agirre (G 114) y en autores occidentales del s. XX. An(h)itz es la forma más antigua y la predominante hasta nuestros días, en que ha sido suplantada, en la literatura bajo-navarra y labortana, por hainitz (o sus var. palatalizadas ha(i)ñitz ), que ya aparecen en Etcheberri de Ziburu. Algunos autores septentrionales (desde EZ hasta Duhalde) vacilan entre las dos formas. Los alto-navarros emplean sobre todo anitz, al igual que la mayoría de los autores occidentales. Se documenta aun- en algunos textos alto-navarros y baztaneses (Beriain (junto al menos frecuente anitz ), Etchenique e Izeta), y en los bajo-navarros CatLan y Xalbador (en ambos junto a anitz ); en el s. XX lo emplea Orixe y, a imitación suya, otros autores guipuzcoanos. Con aspiración inicial lo hallamos en algún bajo-navarro moderno como Etchebarne (99). Hay formas con fricativa (que en algún caso tal vez representen la africada) en el Cantar de Bretaña, Haramburu, F. Elizalde y otros dos textos alto-navarros. Encontramos añiz en un bando alto-navarro de principios del s. XIX (FrantzesB I 91). Hay (h)anitx en autores suletinos (junto a hanitz en muchos de ellos y sólo hanitz en Eguiateguy y Archu) y roncaleses; en Etchart hay hanitz (1.1r) y anitz . Lazarraga emplea anetx. Salvo errata, se documenta además hainintz en algunos ejs. de MarIl (89), junto al frec. hainitz. En cuanto a la aspiración, aparece tras -n- en los autores más antiguos hasta Axular, colocándose luego preferentemente en posición inicial. En DFrec hay 114 ejs. de (h)ainitz (106 septentrionales), 62 de (h)anitz (7 septentrionales), 8 de aunitz (uno septentrional) y 2 de hanitx, ambos del Norte.
sense-1
1. (L (+ -nh-), AN-ulz-erro, BN-ciz-arb-baig, Ae, Sal, R (?); Lar, Mg Nom , Añ, VocBN , Dv (-nh- BN), H (G, + -nh- BN)), ZMoso 69; h- VocS 131, VocBN, Gèze, H), hanitx (BN-arb (a-), S, R; Gèze, H (S)), hainitz (L, BN; SP, Ht VocGr 332, Dv, H (L)), ainhitz (L, BN), aunitz (AN, B), haunitz , aunditz (AN-ulz-gulina, B), anetx, aniz, añiz. Ref.: Bon-Ond 171; A (anitx, anitz, aunitz); Lh (hainitz); Lrq (hanitx); Iz R 296, Ulz (aunditz); EAEL 197; Gte Erd 32; Izeta BHizt2 (aunitz).
(Con sust.). Mucho(s). "Hainitz urthez bizitzea, vivre beaucoup d'années. Hainitz urthe du, il y a plusieurs années. Hainitz urthetakoa. Hainitzi erran diot ou erran derauet, je l'ai dit à plusieurs" SP. "Bertze hainitz lekutan, en beaucoup d'autres endroites" Ib. "(Viva usted muchos) años, [...] bizi dedilla anitz urtez" Lar. "Gracia, gracias, agradecimiento, [...]. Muchas gracias, viva vm. mil años, esker milla, eskerrik asko, anitz esker" Ib (tbn. en Añ). "Muchas veces, (AN) anitzetan, anitz aldiz" Añ. "Anitzaldiz, à plusieurs reprises" VocBN. "Grand nombre [...] Hainitzetako, qui est de plusieurs lieux ou choses. Toki hainitzetako ohitza da, c'est l'usage de beaucoup de pays" Dv. "Hanitz hitzemaileari guti fida hadi, [...]. Anitz izan ta yago nai (Sal)" A. "Anitx eznetako gazta (R), entremetido; litm.: cucharón de muchos pucheros, [...] queso de muchas leches" A EY III 284. "Anitx gárba, mucha paja" Iz R 296. "Aunditz aldiz, muchas veces" Iz Ulz. "Aunditz klasetara, gañera, biar báiteta, porque, además, hace falta (ir) a muchas clases" Ib. "Badü urte anitx hitz horik esan zúntiala (BN-arb, S), urte anitx igaran dira zük hitz horik erranez geroz (S), [...] urte aunitz dira ori erran zula (AN-5vill)" Gte Erd 32. "Yende aunitz bildu zen. Orrek badu diru aunitz" Izeta BHizt2. "Aunitz aldiz mozkortzen da" Ib. Aunitz urtez yaun-andreak!" Ib. v. asko.
Gram. En cuanto a su posición, es quizá algo más frecuente delante del sustantivo al que acompaña; la mayoría de los autores, sin embargo, lo utilizan tbn. --indistintamente, al parecer-- tras el sust. Cuando hace ref. a un sustantivo contable, el verbo se encuentra, ya desde los primeros textos, tanto en singular como en plural (a menudo alternando en un mismo autor), si bien parece más algo frecuente la primera opción en los textos más antiguos y la segunda en los modernos. Por otra parte, se diría que el empleo del plural se hace más frec. en aquellos casos en los que el sust. no está expreso: anitz etorri dira. El sust. al que acompaña va siempre indeterminado, salvo unas pocas excepciones: hainitz gauzetan (SP Imit III 55, 1), hañitz oraziñoen (Gç 31), haiñitz gauzetan (Ch I 19, 3), haiñitz presunek (He Gudu 88), hainitz sainduen (Lg II 282), hainitz lekoetan (Hb Esk 42), anitz sinisleen odolaz (J.M. Tolosa EEs 1913, 179), bertze hainitz bekatuen ithurburua (Larz Senper 16), hainitz eta hainitz irakurgaietan (Zerb Azk 53)
Anhitz plazer ukhen badu, anhitz behar dolore. E 87. Orhit adi nola duian egin anhitz bekhatu. Ib. 31s. Anhitz gauza behar dira iudizio handian. Ib. 55. Zeren anhitz ur baitzén han. Io 3, 23. Anhitz deabru kanpora egotz zezan. Mc 1, 34. Nola anhitz iainko baita, eta anhitz iaun. 1 Cor 8, 5. Niri haur eragin draudaten anhitz berze razoinen artean izan dirade, [...] zure zelo handia. Dedic * 5r. Konplimendu hunen ikhusteko desira ukhan dute anhitz regek eta profetak. Adv ** 3r. Hilén hezur anhitz baitzén lekhu hartan. Decl ã 2r. Ezadila othoi gure falta handiéz eta anhitzéz gehiagorik orhoit. ABC A, 8v. Biotzau jo deustazu anetx fletxaz. Lazarraga A17, 1885r. Hil hanitz bi aldetarik: hamasei mila baratu dituzu kanpuan. CartEspBN 449. Badakit euskal-herrian añhitz moldez minzatzen direla. Mat XIV (58 ainhitz ). Pasione dolorezko hark misterio añhitz baitaduka bere baithan. Ib. 189. Egonen zare oraño hemen denbora hañitz. Volt 204 (v. tbn. denbora anhitz (hainitz, hanitz, hanitx) en Ax 268 (V 179), Brtc 56, Dh 56, Xarlem 1526 e Ip Dial 79). Uriak egiten du gero hañitz lohi. Ib. 138. Zeren egin baitut bekatu auniz, eta andiak. Ber Trat 74v. Aunitz aldis leitzen da. Ib. 17r. Aunitz lekutan. Ib. 98r. Zeren galdeginika aniz <anniz> gauza ezpaizio respondatu. Ib.r 11r (tal vez errata por auniz ). Ezen Errefauak dio Erregeen ohorea / Dela, hañitz mihitako sujetak izatea. EZ Man I 17. Bekhatu hañitzez baldin bada kutsatu. Ib. 109. Denbor hanitz galdu dut. EZ Eliç 162. Hainiz berthute du. Harb 84 (96 añhitz ). Egiten duzu anhitz balentia. Ax 161 (V 108). Anhitz egur eder gelditzen da oihanean ekharlerik gabez. Ib. 350 (V 232). Ait et' am' etzak ohora, / Bizitzeko anhitz denbora. O Po 53. Anhitz daki on eta gaitzen berri / inguratu dituenak anhitz herri. O Pr 485. Ezen hartan hainitz errebelamendu da eta enganamendu hainitz. SP Imit I 2, 2. Hainitz arima ikusi zituen danatuen artean. SP Phil 256. Hainitz abisu dadukana. Ib. 89. Hañitz aldiz. Arg DevB 143. Urte aniz bizi izan du. Aleson 39. Joana, badakizu nola zor naizun Zaragozako arzobispoaren erraziotatik aniz diru. (Valdizarbe, 1656). FLV 2004, 334. Zeren haiñitz untzi sartzen da. INav 58. Ikusiko duzu xori xuri haiñitz. Ib. 120. Hañitz aldiz egiñagatik / Hañitz biaia handizki, / Eta egiñagatik hañitz / Sal erosi dohatsuki. 204. Kreatüra dohatsü bat, merexi hanitx <hanix> diana. Bp I 122.
(s. XVIII) Hau bera gerthatzen zaie hainitz burasori. ES 181. Hitz hainitz den lekhuan. Ib. 184. Bihotz haiñitz duzu deus pairatzekorik eztuzunean. Ch III 57, 1. Ene semea, on da haiñitz gauzen gaiñean etzaitezen izan iakinsun. Ib. 44, 1. Gauza hek berak galdeginen diezkate hainitz haurrei. CatLav A, 6v (V 8; 176 (V 91) ur hainitz ). Zergatik berze anitz bekaturen buruak diren. El 83. Bizi bedi, bizi anitz urtez. Lar Fueros 8. Berak gorde dezala beti urte anitzetan. Aq Carta a Lar 27. Presuna haiñitzen exenpluaz. He Gudu 61s. Natura finazius da, bereganat hanitx jente thiratzen dütü. Mst III 54, 1 (I 21, 3 konsolazione hanitx ). Bein, askotan eta anitz aldiz. Mb IArg I 312. Arkitu zuten Elizan ta eliz-gizon jakinsu anitzen erdian. Ib. 170. Komunio onak dakarz anitz argi, indar ta atseginz. Ib. 267. Ekharri zioen present edo emaitza hainitz. Lg I 334. Hainitz bekhatu barkhatu zaizkola emazteki huni. Lg II 157. Asko arima Jinkoa ganik grazia hanits hautetsiak ardietsi ondoan, galdu dire atsegin bano bat hetaz harturik. Mih 37 (70 hanitz grazia ). Hanitz andere dirade botxia bezaiñ gogor. Egiat 217. Gaiza hanitz dü galtho. Ib. 213. Aseguratu bear izanzitio aingiruak anitz gauza. LE Prog 120. Anitz inbidióso dá ofizio górtan. Ib. 110. Zeren hotarik batbedera baita aunhitz berze bekatüren ithürbüria eta prinzipiua. CatLan 112 (153 anhitz abantaila ). Hark eman lezakegün anitz grazia. Ib. 112. Othoitza hainitz orai artean egin duzu. Brtc 184.

(s. XIX) Franziako gaintitik / berri gaisto hanitx badügü. Xarlem 1199. Jente hunak enzün düt / hanitx <hanix> berri indiferentik. Ib. 230. Mündü huntan hanitx persuna bada malerus izanik. Etch 236. Tentazione hanitx izaten da. Ib. 666. Itztegia eta beste gauza anitz gai oni dagozkionak. Izt C 454. Aiako erriak seme buru oneko anitz eman izan ditu. Ib. 454. Ezkur anitz eraman oi zutela. Ib. 153. Erreka anitz dira erri onetan. Ib. 82. Anitz ezkondu dira adineraz geroz. Bordel 143. Damu det anitz bera danagaitik, damu det bai, nere biotz guztitik. Jauregui 243. Eta gauza hortan / Emazte dira gizon hanitz. Arch Fab 131. Hanitz alditan. Ib. 225. Zertako asmu haiñitz, egitekoetan? / Edo haiñitz xede, helantza gaitzetan? Gy 147 (312 hanitz ). Bada lür mota hanitx. Ip Dial 43 (It y Ur lur mueta asko, Dv asko lur mota ). Odola xuri dialakoz beste hanitx abereskak bezala. Ib. 25. Adar hainitz duen arbolak. Dv Lab 347. Errana da ere azienda hainitz dituenak izanen dituela lur onak ere. Ib. 89. Irakurri dut hainitz liburu Elizaren aldeko. Hb Egia 116. Anhitz nexkato gazte ikhusten zituen. Laph 238. Anitz aldiz eztira benialak beizik. CatAe 60 (CatSal 61 anitz aldiz, CatR 61 anitx aldiz ). Bekhatü murtal hanitz behar deia iferniaren merexitzeko? CatS 55. Solas eder hainitzekin lothu ginen berriz Olhetako bideari. Elzb PAd 33. Arthikitzen zituelarik bertze hainitz arima ifernuko su lametarat. Jnn SBi 76. Nere bizian herri eta eskualde hainitz ikhusi dut. Arb Igand 25s. Hanitz eliza eta komentü eraiki zütian. Ip Hil 24. Igorriak zituzten jandarme anitz. HU Zez 128.

(s. XX) Itz anixtan, nea, pronunziatadigu sudurrez. Mdg 128 (125 anitx gisatra ). Hanitz, hanitz jende bazen, plazan. JE Bur 140. Zu bezalako hainitz behar liteke bazterretan. Barb Sup 56. Haur hainitz izan zuten. Barb Leg 137. Anitz turista frantses yuaiten da beilarien ikusterat. Zub 78. Ikusbide anitz ezar nezazke hemen. Ib. 93. Jakintsu hanitzek baitiote. JE Ber 52. Anitz egunez ez gera alaitu. Ldi BB 110 (90 aunitz ). Igespide aunitz zituela. Or Mi 37. Olondriz ta Mezkiriz, ogi guti ta aur anitz. Or Eus 61n. Ez da aunitz urte galdua dela / oitura au Euskalerrian. Ib. 412. Agintaritzak aunitz urrutizkin dituan arren. EAEg 6-2-1937, 996. Horra zer pentsatu duten Xuberotar hainitzek. Lf Murtuts 50s. Siria, Armenia eta bertze hainitz herrialde konbertitu dituzte. Zerb IxtS 110. Hainitz azkaindar hil zen 1914-tik 1918-rainoko gerla ikaragarrian. Zerb Azk 25. Zoritxarrez, jakingarri aunitz betiereko galdu dugu. Mde Pr 265. Ha, gazte!. Hanitz hunarat jin Eskualdunen ixtoria, eta enea, berdin dituk. Larz Iru 56. Etzitzazkon ainitz egun behartu. Ardoy SFran 49. Denbora etan izaten ziren anitz diskusione zeruko gauzen gañean. Auspoa 77-78, 55 (v. tbn. aunitz egun ib. 24, yende aunitz ib. 26). Guk erabiltzen ez dugun hitz aunitz. Xa Odol 32 (111 aunitz amodio ). Hainitz gauza saltzen zuen. Etchebarne 61. San Agustinengan dute sustrai ageria edo izkutua geroko landare luze-zabal anitzek. MIH 354. Eta hau ez da ene ustea, euskaldun anitzena baizik. Ib. 218. Hor eta beste anitz lekutan. MEIG II 57.

v. tbn. v. tbn. Hm 203 (-nh-). Monho 100 (64 h-). CatB 13. Elsb Fram 63 (-nh-). Laph 82 (-nh-). CatBurg 26 (-nh-). Etcham 236. Hanitz: Tt Arima 27. Iraultza 84. Xikito 9. Osk Kurl 215.
Hainitz: JesBih 421. MarIl 7. Jaur 390. Zby RIEV 1908, 84. LElsb in Elzb Po 217. Lap 5 (V 5). Ox 45 (204 hanitz, 145 anhitz). Iratz 35 (a-). Zait Sof 164 (a-). JEtchep 110. Onaind STeresa 118 (a-). Hanitx: CatS 29. UNLilia 2. Const 39. Casve SGrazi 116.
azpiadiera-1.1
(Con sust., o beste, halako, etc. con suf. partitivo). "Bertzerik hainitz bezala" SP. "Bien obligé, eskerrik aski, edo haiñitz" Ht VocGr 391.
Skribatu ezten gauzarik anhitz egin Iesusek. Io 21, tí. Halakotz da zuen artean anhitz infirmorik eta eririk. 1 Cor 11, 30 (He bertze hainitz gauza ). Hala nola Caiphas, Pilate, haren emaztea eta anhitz berzerik. Adv ** 5r. Bada bertzerik ere hunelako kasurik, eta exenplorik anhitz. Ax 351 (V 233). Neure mendean anhitz ikhusi dut halakorik. Ib. 238 (V 159). Zeren hek guztiak, bertzerik anhitz bezala alferkeriak galdu zituen. Ib. 381 (V 250). Ezen nola ezpaita egiazkorik bat baizen, bai falsorik ta banaloriazkorik hainitz. SP Phil 2 (He 2 falsorik eta banorik haiñitz ). Lekuko dira [...] Santa Paula, San Paulino eta bertzerik hainitz. Ib. 279 (He 280 eta bertze asko ). Baina Iainkoak hainitz bertzerik ekharrio derautzu gogora fin hartarakotz. Ib. 374 (He 378 bertze asko hoberik ). Munduko egitekoek, hainitz manerazkorik izanez [...]. Ib. 256. Hirur mila jenteren kristitziaz, zoñi hanitz besterik jarraiki baitziren. Bp II 75. Zerorrek ere, "Euskaldun bat" orrek, atzera begiratu nai ba-dezu, ikusiko al-dituzu zu baño beeragokorik anitz. Ldi IL 109 (v. tbn. BB 136). Eta beste hitzik anitz, idazteari dagokionez, latinetik datoz. Mde Pr 226. Argimendu jakingarririk anitz eman digutelarik. Ib. 228. Bestalde, itzulpenik ainitz idatzi zuen. Ib. 244.
azpiadiera-1.2
(Precedido de sust. det.).
Ikusiko dituk, naski, gaztelu zarrak, erriak aunitz, baso gaitzak eta yai ta pestaburu. r Mi 11.
azpiadiera-1.3
( anitzik, en oraciones negativas).
Eta berze partebat eror zedin lekhu harrizuetara, non ezpaitzuen lur anhitzik. Mc 4, 5. Ez antikitaterik, ez kostumarik, ez jende anhitzik, ez gizonén zuhurtasunik [...], ez mirakulurik batre etzaiola Skriptura diogun huni neholetan-ere, ez deusetan-ere kontrariatzeko. Ins G, 1v. Eta ez zuen egin han mirakuillu hainitzik. He Mt 13, 58 (Dv ikhusgarri hainitzik ). Ez bide zuen eskolako alkietan galtzipurdi hanitzik higatu. Ox 190s. Ez du horrek oilaxko anhitzik iretsi! Ib. 159. Ez diagu ez [...] konplimendu hanitzik elgarri egiten! Larz Senper 60. Gau hartan ere etzen yende aunitzik karriketan. Izeta DirG 53. Ez zen orduan kaseta ainitzik. Larre ArtzainE 186.
azpiadiera-1.3.1
( anitzik, en oraciones afirmativas).
Bihurtuko zare presenteko eta etorkineko gauza hainitzik ikasirik. SP Imit III 38, 2.
azpiadiera-1.4
(Con el sust. no expreso). "Hainitz duena geiago nahi. Hainitz da deitua, guti hautatua. Hainitz da erraiten duenik, il y en a beaucoup qui disent. Hainitz bertzerekin. Hainitz dira, ils sont beaucoup. Hainitz dira erraiten dutenak, il y en a beaucoup qui disent. Hainitzek ikusten du edo ikusten dute, plusieurs voient. Hainitzetarik aditu dut, j'ai entendu de plusieurs. Hainitzez mintzo da, il parle de plusieurs" SP. "(Hacemos todo lo), posible, alik asko egiten degu, ahalik aski, anitz egiten degu" Lar. "Franco, [...] anitz ditugu, franko ditugu" Ib. "Vale por muchos, askoren (AN), anitzen diña da" Añ. "Anitz (G), asko (V), muchos" Mg Nom. "Anitz, beaucoup. En plusieurs cantons on prononce et l'on écrit hanitz" VocBN. "1. (adv.), beaucoup, en grand nombre. Hainitz ziren elkharrekin, [...]; 2. beaucoup, en grande quantité. Hainitz eman izan zaionari, hainitz galdetuko zaio (He Lc)" H. "Aunditz eztitzazkegu guk eduki, tokíik eztugú, no podemos tener muchas (gallinas), no tenemos sitio" Iz Ulz.
Ni bezala anhitz duzu halakorik munduian. E 101. Ezen anhitz ethorriren dirade ene izenean, erraiten dutela, Ni naiz Krist, eta anhitz seduzituren duté. Mt 24, 5 (Dv asko ene izenean ethorriko dire [...], hainitzak dituzte eskuraturen, Ur asko etorriko dira nere izenean [...] eta engañatuko dituzte asko ). Anhitzek hartu ukhan dutén [okasionea] . Ins B, 5r. Aek anitz <anys> ta / guk gitxitaia <guichytaya>. Cantabr 10. Ene parezereko bada anitz. " Muchos [...] son de mi parecer" . MRos 16.1r. Zeren añhitz baita Euskal-herrian irakurtzen dakienik. Mat XXVI. Ene odola ixuriko baita zuengatik eta aunitzen gatik. Ber Trat 71v. Bekhatu hetarik haiñitz zitzaiola barkhatu. EZ Man I 55. Haiñitzek desira luke aphaindu konbateko. Ib. 56. Anhitz direla deituak, baiña gutiak hautatuak. Ax 134 (V 88). Anhitzek laudatzen du errege haren kolpe hura. Ib. 289 (V 192). Badirudi bekhatu arina dela, behintzat anhitz da handiagorik. Ib. 189 (V 128). Iainkoak anhitzi emaiten deraue pribilejio haur. Ib. 74 (V 49). Hobe da guti duzun hainitz baino. SP Imit III 7, 3. Hainitzek hainitz darasate, eta hargatik zinetste guti eman behar zaie. Ib. 36, 1. Eztuzula ansiarik izen edo fama handiaren itzalpeaz, hainitzekiko familiertasunez. Ib. 24, 2. Hostia batean da, / Hala da hañitzetan? 213. Eta nola hanitx, nork bere nazionentzat trabaillatu baidire [...] hargatik entreprenitu dut obra xume hau eskoaraz emaiterat. Mong 587. Izenian, ezagützen düt eztela jinko bat baizik, hanitz baliz erran niro izenetan. Bp I 44.
(s. XVIII) Hala egin izatu dute hautarik hainitzek. ES 177. Hizkuntza hura nahasi, eta bat zelarik hainitz egin zenaz geroztik. Ib. 391. Gizonak gare eta gizon flakoak haiñitzek aiñgerutzat bagaduzkate-ere. Ch III 45, 3. Anitzek egitentuztela bekatu mortaleak eta andiak. SermAN 4v. Barkatzen dizkio bekatu mortale guziak, aniz badire ere. El 68. Hura da, orotra ere, harri preziatü hanitxi gorderik daguena. Mst III 32, 3. Merkatari nagiak ez nekatu naiez galdu oi ditu irabaz-aldi geienak edo beintzat anitz. Mb IArg I 80. Purgategiko suaren aldean emengo suak, anitzek dionez, su itzalak dirala. Ib. 255. Anitzek egiten dutena. Mb IArg II 356. Hiletarik anitz pitztü ziren. CatLan 45 (65 hanitz ). Hainitzek xerkhatuko dute hartarik pasatzea, eta ez dute ahalik izanen. Brtc 141.

(s. XIX-XX) Ageri da istorian / hanitx hil izan zela / egun batez ehün milla / gerlan hil izan ziradiela. Xarlem 1481. Hainitz balin baduzu, emazu frangoki. Dh 228. Bota zion aurkez aurke, beste anitzen artean, itz neurtu au. Izt D 172. Ezen hainitz ethorriko dire ene izenean, diotelarik: Kristo naiz, eta hainitz yende enganatuko dituzte. TB Mt 24, 5 (Echn aunitz / yende aunitz, Hual anitxek / jente anitxi, HeH hainitz / hainitzak ). Herri huntan eta bertze hainitzetan. CatLuz 2. Hanitz han edireiten direla nik beno gütiago merexitü dienik. UskLiB 70. Garratza izanen zaiote hainitzi mintzaira hau. Hb Egia 153. Lur gutik ongi lanthua delarik hainitzek gaizki lanthua denean baino gehiago ematen du. Dv Dial 52 (It asko gaizki landuak, Ur askok txarto gijaubak ). Nik baino urhe gehiago duen hainitz balinbada Sarako herrian, ez dela bat nik baino irri gehiago egiten duenik. Elzb PAd 12. Nor den ahal dakite / Luzaiden nagusi!! / Anitz haren pareko / Amak eztu azi. Bordel 119. Gutarik hainitzi, / Zuri zer zor dautzugun zitzaikun ahantzi. Zby RIEV 1908, 290. Hala uste dute anhitzek. Laph 23. Hainitz dira salbatzen direnak. Ip Hil 36. Anitzek bazakiten ordukotztat ohointza horien berri. HU Zez 60. Bidea ez dugu beharrik galtzen, hanitzek egiten ohi duten bezala. JE Ber 8. Mandozain lagünetan hanitz baziren erligioniaz erri egi nahi zienik. Const 26. Handik ere hanitzek, or dituzte argitzale, ahaide eta adixkide. Larz Iru 26. Hor ziren fedegabeek, eta beste ainitzek ere [...]. Ardoy Fran 167. Inguruko beste anitz bezala. MIH 375. Baten ordez anitz badira, hainbat hobeki. MEIG VIII 110.

v. tbn. Egiat 211 (h-). Bordel 103 (h-). Arch Fab 77 (h-). Zub 65. Mde Pr 204 (245 hainitz). Osk Kurl 19 (h-). Hainitz: Volt 140. He Gudu 148. Lg I 296. Jnn SBi 49s. Ox 173. Etcham 119. Zerb IxtS 100. Zait Plat 109. Anitx: Mdg 128. Ainhitz: Etcheb Zeruari 29.
azpiadiera-1.4.1
( anitzik ).
Tratu hortan hainitzik ezliro galdu. ChantP 88.
azpiadiera-1.5
(Con demostrativo, bat, etc.).
Bil daitezela zenbait etxeko jaun; guzien artean egin dezatela gisu-labe behar-den-bezalako bat. Bakhotxari etzaio hainitz bat gostako eta guzien on handia atherako dute. Dv Lab 189. Ikuspuntuaren bitxiak baizik ez ditu anitz horiek bi bakarrik bihurtzen. MEIG VII 164.
sense-2
2. (Urt I 62 (hañitz), Lar), hainitz (SP) .
(Con verbo). Mucho. " Hainitz da, c'est beaucoup" SP. "Importa mucho, asko, aski, anitz egoki da " Lar. AxN explica handi (378) por anitz, en: eztu haragiak tentatzen-handi. v. asko.
Ezta anhitz luzaturen exekuzionia. E 67. Minzatzeko manerán anhitz arrastatu gabe. Adv * 7v. Salutatzen zaituztez gure Iaunean anhitz. 1 Cor 16, 19 (Dv xitki agur egiten ). Badakit Iauna auniz zor zaitudala. Ber Trat 74v. Probeari emanen diozuna, guti edo anhitz, emozu berehala. Ax 229 (V 152). Zahartzean anhitz balioko duenak, gaztetik behar du ezagun eta ageri. Ib. 175 (V 117). Anhitz daki on eta gaitzen berri. O Pr 485. Esteiari izan denari bethiere, / on derorkona hanitz zaio apur badere. Ib. 692. Anhitz iana eta anhitz edana da hontara nakarrana. "Le manger beaucoup & et le beaucoup boire" . Ib. 26. Guti ukhen eta anhitz gastatzeak. Ib. 241. Gizonaren etsaiak hanitz eta handi dira lurrian. Tt Onsa 169. Hitz gutiz, hanitz erran du. Ib. 59. Berze batzuek hanitx baliatzen dira erran dugun konstantinopolitana miragarri hortaz. Mong 588. Eta aren mertxedearen itz batek anitz egiten du edoziñ ere gauzetan . CatNav 138. Eztakizula iduri anitz dakizula zergatik geiago utsegiñen duzu azertatu baño. Ib. 138. Zoin besta [Pentekoste] Judiek ere hanitz ohoratzen baitzien. Bp II 71. Materia grabean edo anitz inportatzen deban gauzaren baten gañean. OA 169. Eritu debanak bere faman grabemente edo anitz. Ib. 171. Zenbat ez ditu enganatu haiñitz bizitzeko esparanzak. Ch I 23, 7. Berandua da anitz xardukitzeko. SermAN 7. Hala etzira hanitx, ez ardüra nahasiren. Mst III 25, 1. Anitz asaldatu oi da. Mb IArg I 229. Anitz balio duen gauza. Ib. 210. Hañitz baduzu, emazu hañitz. Mih 85 (96 hanitz). Ixildu anitz, diskurritu yago. LE Prog 120. Anitz irabázi. LE Ong 52v. Ez zare hemen hainitz bizitzeko. Brtc 137. Beiñere eztugu anitz deseatzen, gutxi estimatzen duguna. (Irún, s. XVIII). FLV 1987, 309.
(s. XIX-XX) Ordian behar die hanitx gañatü / Hanitx gañatü eta güti despendiatü. Etch 398. Lezoko erria ondratu izan dute anitz bertan jaiotako seme argidotarrak. Izt C 478. Soñean zeukan janzi latzagatik beneratzen zuten anitz. Aran SIgn 94. Gure izkribatzaile zahar eta lehenbiziko hetarik hunat erori da hainitz eskualdun mintzaia. Arb Igand 33. Hainitz pairarazi behar ziona. Ip Hil 172 (v. tbn. Xikito 3, PierKat 45 hanitz maite izan ). Anitx alegraten naz. Mdg 138. Saltegietako edergailueri hainitz behatu gabe. Zerb Gerlan 77. Makurrago gerta-bildur, ixil jasan dut anitz. " Aguanté mucho" . Or Poem 547. Ainitz duk alegranzia ta kuraiaren ukaitea bizian. JEtchep 65. Eta, hanitz ikusiz, laster jujatzen ikasten duk. Larz Iru 54. Jakin duzia hanitz edan othe zuten afaritan? Larz Senper 58. Gizajo arek etzuen aunitz iraunen. Izeta DirG 45. Ainitz duenak gehiago nahi. Ardoy SFran 36. Mattinek anitz erraiten dauku / eginez gero bi trago. Xa EzinB 87. Zenbeit gauez sumatu zuen esnia aunditz gutxitzen zitzaiola. AIr EuskIp 70.

v. tbn. Hm 188 (-nh-). Mercy 37 (h-). Xarlem 1480 (h-). Arch Fab 195 (h-). Gy 312 (h-). ECocin 2 (h-). Laph 3 (-nh-). Legaz 26. StPierre 12 (h-). Ox 190 (h-). Zub 93. Hainitz: Gç 30. He Gudu 109. Aunitz: EA OlBe 8. Hanitx: UskLiB 34. UNLilia 12. Const 30. Casve SGrazi 42.
azpiadiera-2.1
(Precedido de guziz ).
Da ofrenda ona, eta guzis aniz Iaungoikoari agradatzen zaiona. "Es muy buena ofrenda y muy agradable a la Majestad de Dios" . Ber Trat 60r. Azkenean guzis aunitz lagunzen da meza ongi enzutea fiteago. Ib. 110r.
azpiadiera-2.2
Salütatzen zütüt hanitx <hanix> / Lonbardiako Erregia. ' Je vous salue bien' . Xarlem 80.
azpiadiera-2.3
(Con suf. partitivo). " Ez duzu hainitzik maite, vous ne l'aimez guère" Dv.
Zeru lurrak ditu Iaunak / betan iharrosiko, / orduan eztu iaustera / hañitzik beranduko. EZ Noel 31. Ez haiz hanitzik agertu hunarat, mendirat iganez geroz. Larz Iru 112. --Edan ausarki! hunek kentzen dik tripako mina. --Noren tripako mina? Zure ala gurea? --Erdi kexu: Hik edanak, ez dik hanitzik nehorrenik kenduko! Ib. 60. -Zer naukak? Ni hobendun horren miseriaz? -Ez du bethi iduri, hemengo muthilgotik hanitzik ondu dela! Ib. 112.
sense-3
3. (ZMoso 69), auniz (AN-egüés-olza ap. Bon-Ond 171), hainitz (Dv).
Muy. " Hainitz handia, très grand" Dv. v. hagitz.
Non izango baita beti bezela buru / nobleza guztiaren aniz estimatua. CantBret 21s. Gure kario eta anitz maiter, osegarria. Etchart 1.1r. Kapitulu lehena, hañitz nezesarioa biaietan dabil hañarenzat. Volt 132. Ea hainitz iakina den eskiritura sainduan edo gradu handitan iarria. " Si peritus sit in Scripturis" . SP Imit III 7, 5. Heldu zaio komunzki akzident hori hanitx berotua eta borthizki malfonditua denian. Mong 589. Bertutean haiñitz aiñtziña goanen zare denbora laburrik artean. He Gudu 89. Bertze zenbait abisu haiñitz probetxosak. Ib. 96. Idortasunezko estatu bat hanits gaia da zure Saindutzeko. Mih 48. Miraturik nago hanitz, / ene populu maitia. AstLas 28. Etxiak oro ezarri tie / hanitz desolaturik. Ib. 33. Samsonen historioan edireten tugu abisu hainitz zuhurrak. Lg I 235. Hango populua baitzen hainitz animotsua. Ib. 197. San Luc miriku zen, [...] miriku hainitz yakina. Lg II 90. Hainitz arraiki izan ziren hartuak eta guziez ohoratuak. Lg II 122. Leku anitz legun batian. AR 362. Hainitz probotxus laiteke. Brtc 9.
( s. XIX) Usain gozo ezti bat / Kolorez airosa, / Bere arropa ere / Anitz baliosa. Bordel 107. Sen Grat gure begirazale hanitz iratzarria, [...] gure faborizale hanitz photeretsia. UskLiB 142. Nahiz hainitz gaizki den tratatua, ororen gatik ere, barkhatzen du. Jaur 193. Tormenta horiek hainitz ziren saminak. Ib. 152. Katar deaurru ori / baldin iltzen balitz / --esaten zuten--, ongi / ginduzkek gu anitz. It Fab 110s. Anitz ikara andi / baten ondorean, / bein esan omen zuten / elkarren artean. Ib. 145. Titia utzi duten / auntzentzat da berriz / kaudanaren muskilla / bazka ona anitz. Ib. 195s. Jaun aphez baten da hanitx itxusi / Basa kobla huntzia ürgüillia gati. Etch 458. Hanitz gaizki duk hire aztala / Zamari jaunen barbera. Arch Fab 167. Egia errateko, hainitz arraia da. Hb Esk 93. Ikusten dut [...] urhats orotan hainitz gaizki eta eragabeki ibili izan naizela. Dv LEd 141 (Cb Eg II 76 txit eragabe, txit gaizki). Hainitz ona da. Dv Dial 106. Belhar xehia eta bella eta trefla xuria edo gorria hanitx hun dira bazkatako. Ip Dial 82 (It agitz dira onak, Ur dira guztiz onak). Zaren anhitz ala guti iakintsu, gozaturen duzu. Ip ( in AxIp XI (cf. Hil 67 hanitz ) ). Anitz delikatu da. CatAe 2. (CatSal 3 arras, CatR 3 anixki) Miriku bat hainitz abila. Elzb PAd 61. Buruzagi hainitz aiphatu batek. Arb Igand 97. Gabaz etzuen loik egiten hainitz guti baizik. Jnn SBi 71. Hainitz eder atzeman du partida hori. Zby RIEV 1908, 89. Maitagarria da anitz / zumu ain gozoa. JanEd I 114. Judu-herrietan, hainitz ahalkegarri zen, neskatxa batentzat, ezkondu gabe egotea. Jnn SBi 36. Hainitz aspaldikoa zelakotz hekien etxea. Ib. 172. Haurrean, anhitz atxikia zen Franzisko khurutzefika hari. Laph 230. Anitz zahartua iduri omen zuen. HU Aurp 69.

( s. XX) Kemen fiestak ekuten tigu anitx alegre. Mdg 140. Anhitz hobendun dire beraz burhasoak lazo balinbadire haurren bathai-arazteko? CatJauf 105. Koblari bat, hanitz ederki kantuz gure arbasoez mintzatu zaukeguna. JE Bur 142. Orai trenka ditzagun bi eztabada, Frantzia hanitz urte huntan nahasia daukatenak. Ib. 50. Eskual-Herria, Eskualdunak hainitz aiphatuak dira aspaldi huntan. Barb Sup V. Holako baten eskuratzea / anitz da estimagarri. Etcham 235. Uzta bat heldu zautzu / hanitz aberatsa. Ib. 131.

v. tbn. Tt Onsa 171 (h-). CatS 63 (h-). Legaz 28. Elsb Fram 162 (-nh-). Balad 224 (-nh-). Hainitz: Ch I 23, 4. ECocin 52.
azpiadiera-3.1
Botatzen du harri bat, hainitz, hainitz urrun. Barb Leg 127.
azpiadiera-3.2
(Con adj. con suf. partitivo).
Eta konpreni dezagun ongi bekhatua, zeintarik libratu nahi izan beikaitu, dela zerbeit hainitz izigarririk. Jaur 349.
sense-4
4. (Usos determinados)
azpiadiera-4.1
(Det. Pl.). Muchos, numerosos. " Hainitzak [...], qui sont nombreux. Hainitzak dire hola egiten dutenak, [...]. Hainitzak deithuak, guti hautatuak, beaucoup d'appelés, peu d'élus" Dv. " Hainitzak, numerosos" A.
Zeren eta bide hunez [San Frantsesen Ordena] hainitz martirek, Ipizpikuek [...] izatu baitu zeruko loria, nola hainitzak baitira kanonizatuak eta hainitzak beatifikatuak. Harb 419s. Badarik maitatzen da eta hainitzak bere ahalaz enseiatzen dire hartan laketzera. SP Imit III 20, 4. Zeren hainitzak despazienziatzen eta nagitzen dire, gauzak heldu eztirenean hekin gogara. Ib. 7,2. Haiñitzek galdu dte debozionea. Ch IV 18, 2. Hainitzak dire ezen deithuak, gutiak ordean hautatuak. He Mt 20, 16 (TB, Dv hainitzak, Echn aunitzak;anhitz dirade deithuak). Haiñitzak (eta bereziki emakumeak), bertutean fiñkatuak eta ahituak direla imayinatzen dire. He Gudu 30. Hainitzak dire lehenak direneen artean azken izanen direnak, eta azken direneen artean hainitzak dire orobat lehenbiziko gerthaturen direnak. Lg II 195. Beraz gutiak salbatzen eta hainitzak damnatzen badire, hori heldu da gizonen falta phurutik. Brtc 143. Klarki adi-arazten bai daroku, zein hainitzak diren damnatzen direnak, eta zein gutiak salbatzen direnak. Ib. 141. Hainitzak gordeak daudela, / Bertze batzu joan ihesi. Monho 40. Gizon bezala ta giristino bezala bethetzeko ditugun eginbideak hainitzak dire. Dh 141. [Lorioski trabailatzen dire] batzu bere peredikuez, bertze batzu bere kontseiluez, hainitzak bere bizi edifikagarriaz. Jaur 170. Balakite hainitzak nola bizi diren, / Aphalago luzkete bozak altxaturen. Hb Esk 168. Hanitzak ziren ezin yasan zezaketenak haren sinhets errexa. Hb Egia 23. Aithortzen dut handiak eta hainitzak direla zuri egin darozkitzudan damuak. Dv LEd 3. Laborari sobera ikhusten dut lanari iheska. Hainitzak dira ahal bezain arinkiena iragaiten direnak. Dv Lab 82. Ezkondu eta gero / Anitzak maluros, / Elgarrekin disputan / Gau eta egun oroz. Bordel 172. Beren dohainez urguilutan / Hainitzak baitziren jarri, / Nausi nahiz, nahasmendutan / Zerua zuten ezarri. Zby RIEV 1908, 205. Hortakotz erraiten dautzuet hainitzak ethorriko direla, iguzkia sortzen eta gordetzen den tokietarik. Lap 354 (V 162). Mariñelen emazteak, / Hainitzak senhar gabeak. Arb Igand 157. Hainitzak ziren jakin nahi zutenak harren ganik zer behar zuten egin saindutzeko. Jnn SBi 125. Egiaren aithortzeko, etxetik itsasorako bide labur hortan gutiak balin badira orai artio galdu direnak, hanitzak badakigu ibili direla nekez, gogoetatuak. JE Bur 208. Hor kausitzen den bizi dorpeaz / anitzak dira lotsatzen. Etcham 228. Hurbiltzen zitzaizkonetarik hanitzak bereganatzen bazituen, bertuteaz zituen bereganatzen. JE Ber 66. Gu "euskaldun fededun" gintaizke ainitzak, / fedetik ihes egin ez balu hizkuntzak. Xa Odol 241.
v. tbn. Elsb Fram 162 (-nh-). Ainitz: Larre ArtzainE 77.
azpiadiera-4.2
(Precedido de sust.).
Halakotz erraiten drauat barkhatu zaizkala bere bekhatu anhitzak. Lc 7, 47 (He barkhatzen zaizkoela hainitz bekhatu). Diokletianek baño are kruelagoak / Arteak iakinen ditu eta hañitzagoak. EZ Man I 66. Badakhusat klarki, zuk egin liburuan, / Merezi hainitzak, ditutzula zeruan. Hm ( in Harb ẽ, 3v ). Egitekuak gaizki duatzanian, pazentziak eta ümilitatiak haboro plazer egiten ditazie, eziez, nahi bezala duazanian, konsolazione eta debozione hanitxak. Mst III 57, 1. Alo, jaun handi hanitxak, / erragüzie egia. / Sendatüren giradia? [...] Alo, jaunak, koraje, / Jinkuatan sinheste, / Sendotüren zideie. 'Allons, messieurs aux grands talents' . ChantP 318 (Interpr?).
azpiadiera-4.3
Laztanik anitzenenak banatuz gogai goragarrienak naasi. Txill Let 87 (ref. a las parejas de enamorados).
sense-5
(Det. sing.). (Dada la dificultad de establecer en algunos de los ejs. la distinción entre las acepción sustantiva 'abundancia, gran número', 'lo mucho' y la adjetiva 'abundante, numeroso' se han incluido ambas en un mismo apartado). "Dugun aphurra edo hainitza zureganik da (Hm)" SP. "Hainitzagoa" Ib. (sin trad.). "Izpiritu gehiégia, izpiritu hañitzégia" Urt I 365. "Hainitza, pluriel" Lecl. "(Adj.), le grand nombre, la grande quantité. Onetik hobe da hainitza gutia baino" H.
Gauza gutian izan aiz leial, anhitzaren gaineko ezarriren aut. Mt 25, 21 (He zeren gauza gutiren gaiñean leial izan zaren, ibeniko zaitut hainitzen gainean, Dv hainitzen buruan). Bada, nor ere fidel izanen baita gauza gutitan, dio salbatzailleak berak, hura ezarriren da hainitzaren gainean. SP Phil 381 (He 385 gauza hainitzen eta handien gainean nausi ezarria izanen da). Hobeago da gutia, ezen ez orguilleria [sic] eman dezakeen hañitza. Ch III 7, 3. Hauta zazu hobeki gutia, ezen ez hañitza. Ib. 23,3 (SP lehen hautazazu gutiago izaitea ezen ez geiago). Ttipitik handira, gutitik hainitzera, etxetik galeretara, bizitik hiltzera. Dv Lab 306. [Saintiak] relijius güzier etsenplütako emanik dira; eta haiek haboro erakharri behar gütie bizitze espiritüalian borogü egittera, eziez ephelen hanitzak laxu eta nagi izatera. Ip Imit I 18, 4 (Mst eziez ephelen hanitxtarzünak).
azpiadiera-5.1
(Indet. sing., uso sust. y adj.).
Egotz zezaten bada [sarea], eta gehiagorik ezin hura tira zezaketen arrainén anhitzez. Io 21, 6 (Dv arrainketaren handiz). Ifernuan zein hañitz den pena eta dolore / Aingeruak eztu aski kondatzeko podore. EZ Man I 92 (v. tbn. 103). Debozionezko meza deitzen diat saindua, / Zer nahiden Iainkoari galdetzeko donua. / Meza haukin hain duk, handi eta hanitz nonbrea, / Nola gauza zeñez egin baiteiteke galdea. EZ Man II 46.
azpiadiera-5.2
(Precedido de sust.).
Diakrék halaber behar die izan honest, ez bi hitzetako, ez mahatsarno anhitzari emanak. 1 Tim 3, 8 (He ez arno hainitz edaterat emanak ). Iainko ona zu othoizten / Zaitugu arimentzat, / Bederatzi urrena egun / Egiten denarentzat. / Isur diozozu zeure / Graziaren ihintza, / Zeruetan diezazun / Itzul esker hanitza. EZ Eliç 81.
azpiadiera-5.3
(Det. pl.).
Oi ene Jainkoa, zeiñ handiak, zeiñ hainitzak diren [...] ontasunak. Ch IV 14, 1.
sense-6
5. (Con comparativo). "Mucho mejor, [...] (AN) anitz obea " . "Beaucoup, très; fort" H, que cita el ej. de He. " Hainitz hobea, de beaucoup meilleur" Lh. v. infra ANITZEZ.
Hainitz gehiago diratezke oraino erraiteko gelditzen direnak. ES 194. Hainitz preziatuagoa suaz frogatua den urrea baiño. He 1 Petr 1, 7. Ta irabazi zuen ura guzia ta anitz geiago. Mb IArg I 329. Berak ekharri ziotzkan presentak baino hainitz ederragoak. Lg I 335. Bertze batzuei hanits zaie gaixtoago ez billakatzea, ez da hori asko. Mih 11. Ez othe dute ere haurrek baiño hainitz gehiago iretsten? Gy VI (v. tbn. Jnn SBi 56, Zerb Azk 6, Ardoy SFran 42 hainitz gehiago). Ez nuen arren nahi yoan urrunago, / Segitzen dut lerroa hainitz aitzinago. Hb Esk 73. Neror-baithan baino sinheste hainitz hobea nuke zu baithan. Dv LEd 89. Sos zikhin baten ustean, hainitz gehiago galtzen du. Dv Lab 25. Zango hura bertzea baino anhitz laburrago gelditzen baitzen. Laph 16. Ixilik egonez hainitz hobeki eginen nian naski. Elzb PAd 29. Eskribitako ez kantxoin bat, ezik anitx obro. Mdg 125. Den itsuenak ikus dezake, bertzalde, hanitz gutiago aski litakela. JE Bur 49. Hura ere badoa harria baino hainitz urrunago. Barb Leg 127. Oraiko meza aberatsago ainitz iduri zait eni. Mattin 117. Azkenik, Urepele, zutan gelditzen niz, / gure xokoak ere merezi tu bi hitz; / nork bera laudatzea itsusi ez balitz, / bertze oroz gorago ezar niro ainitz. Xa Odol 93. Honengandik hartzen duena baino anitz gutxiago. MEIG VII 110.
azpiadiera-6.1
(Con el comparativo con suf. partitivo).
Eztezazüla handiarena egin, bena aithor ezazü lehenago zure jakin gabia. Zeren nahi düzü zure büria beste bat beno haboruago etxeki, denen gañen zü beno jakitusagorik hanitx, eta zük beno hobeki legia enthelegatzen dienik? Mst I 2, 3.
sense-7
6. (En las exprs. hain anitz, ahal bezen anitz con valor equivalente a beste 'tanto').
Zergatik ofenditzen da ain anitz Jangoikoa bi juramentu ebetan?--Zergatik atrebimentu andia den, Jangoikoa ekartzea testigo gauza falsu eta gaistoendako. El 52. Egin edarietarik ahal bezen hainitz eta ahal bezen kario saldu nahi. HU Zez 28.
sense-8
7. (Ae), auniz (AN-5vill).
A menudo. Para la pregunta 'lo ha solido vender a menudo' Echaide Nav 299, recoge nik saldu beiak anitz (Ae) y saldu izandu tut auniz beiak (AN-5vill), junto a saldu nat anitz aldiz beiak, saldu itut ardura beiak, etc., de otras zonas de Navarra. v. ANITZETAN.
Anitz erraten duzue justizia eta bakea, eta ez batere egin. MRos 14.1v.
azpisarrera-1
ANITZAGO. "Plus, haiñitzago, gehiago, haboro" Ht VocGr 404. Cf. gehiago.
Hanitzago dirade emaztetan gizonen eretzian adiskidegoaren gerthaldiak. Egiat 218.
azpisarrera-2
ANITZEGI. "Izpiritua gaindiz du, izpiritu hañitzégi du, izpiritu gehiegi du" Urt I 365. "Demasía, (c.) geiegia, (V) larregia, (V, G) askoegi, (AN) anitzegi" Añ.
Orobat eginen dute bertze kongreganistek, edo baldin hainitzegi badire, bederen kongregazioneko kargudunek. JesBih 431.
azpisarrera-3
ANITZ ESKER (Ae ap. EI 297; Lar, Añ, H). Muchas gracias (fórmula de agradecimiento).
Anitz eskér, Jauna. LE Prog 100. Aunitz esker! Or BM 126. Aunitz esker! SMitx Aranz 224.
azpisarrera-4
ANITZ ETA HAGITZ. Mucho(s). v. HAGITZ ETA ANITZ, ANITZ ETA ANITZ.
Eta zer litzake [...]? Zeru guziaren aldean amets bat, edo pitsik txikiena baño, anitz eta agitz gutiago. Mb OtGai I 53s. Bestetara esan: gizon anitz eta agitz bat eginik, gizon aundia gertarazten omen da. Zait Plat 5. Ainitz ta agitz areago. Ib. 46. Etorri eta eseri zan ikuzita, ta etzan ainitz eta agitz mintzatu arrezkero. Ib. 107. Platonen iritzian, agitz eta ainitz zekiten Espartekoek, inork uste baino geiago iakin ere. Ib. 59s.
azpisarrera-5
ANITZ ETA ANITZ. Mucho(s).
Horra [...] nola atheratzen diren gogoeta onak [...] hainitz eta hainitz moldez begietaratzen diren gauzetarik. SP Phil 135 (He 138 gauz gehienetarik). On da kanpoko lanei lotzea, hainitz eta hainitz manerazko obra ahal bezanbat hartzea arimaren apartatzeko gauza tristagarrietarik. Ib. 467 (He 473 eta haiñits suertetakoei). Eta fededun beren artean ere badira anitz eta anitz gaizto. Mb IArg I 236. Anitz eta anitz dira munduan oriek arzeko prestatu nai gabez. Ib. 239. Inareák emán anitz ta anitz buélta airean, ta apénas arrapatzendú eltxobát. LE Prog 120. Gaitz mueta askotakoakin etortzen diran anitz ta anitz. Izt C 86. Zelian badela hanitz eta hanitz arima saintütü direnak. CatS 111. Nihork igurik zezaken baino hainitz eta hainitz fraide gehiago. Jnn SBi 53. Harren inguruan zirenetarik hainitzek eta hainitzek bihotza hautsia eta erdiratua zuten. Ib. 140. Bazakiten ba urdek, etzitakena zela hori, anitz eta anitz tokitako. HU Zez 111. Hanitz eta hanitz urteren eskola galdegiten duten ofizioetan. JE Bur 194. Profeta hunek ere egin zuen hainitz eta hainitz mirakuilu. Zerb IxtS 66. Hainitz eta hainitz egin dutela Eliza munduaren azken puntaraino ezagutarazteko. Ib. 112. Bazen anitz eta anitz hots-bilkura latinez zilegi eta gurean debeku zenik. MEIG VII 179.
v. tbn. Elsb Fram 79 (-nh-).
azpisarrerakoSense-5.1
(Det.).
Hainitzak eta hainitzak ziren nardatuak ere zirenak entzuteaz Jenebieba saindu bat zela. Jnn SBi 72. Hanitzak eta hanitzak badira, bizkitartean, ohartzen ez zaizkonak. JE Bur 177.
azpisarrera-6
ANITZ ETA ASKO. Mucho(s). v. ANITZ ETA ANITZ.
Anitz eta asko, dio Kristo Jaunak, asiko dira lan orretan. Mb IArg I 96. Anitz eta asko irabaziko ez luke [...]. Ib. 161.
azpisarrera-7
ANITZETAKO (AN ap. A; Lar, Añ, Dv). "Común, ordinario, vulgar" Lar. "Común" Añ y A.
azpisarrera-8
ANITZETAN (AN ap. A; Lar, Añ (AN), H; hanitx- S ap. Lrq; hainitz- Dv y A). (Expr. adv.). Muchas veces, a menudo, frecuentemente. "Anitzetan dator gure etxera" Añ (s.v. frequentar). "Hainitzetan erran diot, je lui ai souvent dit" Dv. v. ASKOTAN.
Ikhusirik anhitzetan beharrian pobria, / eri, gose, egarria eta buluzkorria. E 67. Nihaur ere ebili niz anhitzetan erhorik, / gauaz eta egunaz ere hotzik eta berorik. Ib. 99. Amoria ezin [= ezein] zenzuz ezin daite goberna / anhitzetan honesten du guti behar duiena. Ib. 139. Anhitzetan eta anhitz maneraz lehenago Iainkoa minzaturik gure Aitei Profetéz. He 1, 1 (He hainitz orduz, Dv asko aldiz ). Behatore, hitz hunen lekhuan ezarri ukhan dugu anhitzetan, bizitze gaixtotako. Decl ã 1v. Anhitzetan mihiak aiutatzen du spiritua eta Iainkoaganik aldaratzetik begiratzen. Ins E 3r. Hala nola anitzetan skribatü baiterauzüt. Etchart 8.1r. Skribatu dizut anitzetan. MRos 14.1r. Aitortzen dut ezen ene gaixtakeriek añhitzetan eman deratzutela okasino ene zureganik khentzeko. Mat 227. Aithortzen dut egiazki ene bizitze gaixtoak añhitzetan-ere merezi zukeiela urrundu zinen ene ganik. Ib. 295. Hañitz aldiz merezitu tuken pena larriak / Hañitzetan kita detzan erran tresor handiak. EZ Man I 25. Hañitzetan arimaren izenean gaixtoa / Gizonei mintzatu zaie Satan Ifernukoa. Ib. 125. Anhitzetan, zer mintzo zaren eztakizula, arneguak eta iuramentuak egiteintuzu. Ax 91 (V 62). Anhitzetan ere Eskritura Sainduan, konparatzen da bekhatorea ardi errebelatuarekin. Ib. 77s (V 52). Etzuen behin gaizki erran saindu batek: anhitzetan ere, ifernura ioaiteko hartzen dugun trabailluaren erdiaz, erdiets genezakeiela parabisua. Ib. 516 (V 322). Ez behingoaz, baiña maiz eta anhitzetan usatzeaz egiten da trebetasuna. Ib. 91 (V 62). Semea, hainitzetan artha handiz khexu dabilla gizona desiratzen duen gauzaren ondoan. SP Imit III 39, 2. Hainitzetan badirudi karitatez hari garela, eta aitzitik sensuen oldez hari gare. SP Imit I 15, 2. Caton zuhurrak hainitzetan bezala orai-ere emaiten daroku erremedio on bat. ES 199. Hañitzetan unhatzen naiz hanbat aditzeaz eta irakurtzeaz. Ch I 3, 2. Hañitzetan aditu dut hobeago dela, eta segurago, mintzatzea baiño, entzutea. Ib. 9,3. Dolore hunek izan behar du, haiñitzetan erran dudan bezala khexagabea eta neurthua. He Gudu 150. Hanitxetan eskriptüra saintaren irakurtzian, gure sobera jakin nahiak nahasten gütü. Mst I 5, 2. Hanitxetan gizoner plazer egiten dian gaizak, desplazer egiten beiteio [Jinkuari] . Ib. 7,3. Ükhen ezazü konpasione kreatüra flakü hanitxetan injüstoki eta mortalki ofentsatü zütian hunez. Mercy 4. [Ur benedikatiak] sendotzein tü anhitzetan eritarzünak, apartatzein tü ozpinak eta tenpestak. CatLan 121s. Ezgirela ezdeus eta bekatü bezik, eta anhitzetan merexitü dügüla ifernia. Ib. 113. Zeren eta zerbaitetan honki egiten badie, hanitzetan gaitz beitie obratzen. Egiat 195. Galdeginez bizia edo moltsa, / hainitzetan biez duk gabetu. Iraultza 15.
(s. XIX-XX) Deitzea berriz mortalak ez dagokie ain ongi, bada anitzetan benialak baizik ezbaitire. CatAN 57. Ükhazü pietate hanitxetan ofensatü zütian bekhatore miserable hunez. UskLiB 99. Hanitxetan zure kontra / Garrazki mintzatü beitira. Mustafa 57 (ap. DRA ). Min dut bihotzean ikusiz hainitzetan yende xehea goizetik arrats unhatua. Hb Egia 142. Ene semea, hainitzetan erran izan darotzut aziendak garbiki iduk detzatzun. Dv Lab 279. Eta etzaie ain ongi mortalak deitzea, anitzetan benialak baizik eztirelakotz. Legaz 47. Ezagutu dute hainitzetan Jondoni Murthutsek eta haren lagunek bothere handia dutela Jainkoaren aldean. Jnn SBi 147. Ez dadien Elizaren erakaspena makur hartua izan, hainitzetan gertatzen den bezala. Lap 349 (V 160). Ene arima errendatu baitut hainitzetan faltadun. Arb Igand 179. Hur mañiak, bai eta ere alphorezkoak ezinago hun dira hanitxetan. Ip Dial 79 (It, Ur y Dv askotan ). Hanitzetan laborari iduriz gaizoenetik eta jakintsunik bipilenera ez da arte izpi bat baizik. JE Bur 167. Ama hanitzetan mintzatua baitzitzautan hartaz. Ib. 10s. Hainitzetan betizoa tiroz hil behar zuten. Zerb Azk 46. Anitzetan balio handiko poema andana bat badugu gainera. Mde Pr 233. Ta aunitzetan yoaten nintzen panaderira. Auspoa 77-78, 21. Pertsua frango kantatu nuen; lagun horiekin ere ba, bainan aunitzetan bakarrik. Xa Odol 41. Geroztik entzun du ainitzetan / zer den aitaren beharra, / zu ez bazintut, egin nezake / segur goxoki nigarra! Xa EzinB 59.
azpisarrera-9
ANITZEZ.
azpisarrerakoSense-9.1
a) (h- BN-ciz ap. A; Añ (AN), VocBN, H; aunitz- AN-5vill ap. A; hanitx- S ap. Lrq; hainitz- L, BN, S ap. Lh; SP, Dv).
(Con comparativo). Mucho (más). En esta misma función puede usarse tbn. anitz a secas (v. ejs. supra). "Hainitzez geiago, hainitzez areago" SP. "(Mucho) menos, [...] anitzez, askiz gutiato" Añ. "Zu beno zaharrago niz anitzez" VocBN. "Hainitzez handiago, plus grand de beaucoup" Dv. "Aunitzez ederrago, mucho más hermoso" A. "Hainitzez, con mucho. Hainitzez haundiago, mucho mayor" Ib. "Hainitzez hobia, de beaucoup meilleur" Lh.
Tr. Propio de la tradición septentrional.
Eta anhitzez gehiagok sinhets zezaten beraren hitzagatik. Io 4, 41. Etzarete zuek anhitzez hek [zeruko xoriak] baino exzellentago? Mt 6, 26. Sentenzia larri hunek heriotzeak baiño, / Neure baitan izitzen nau haiñitzez gehiago. EZ Man I 47. Ezen eztuzu [gizona] hanitzez / Aingeru oñak baño, / Beherago egin eta ez / Hanitzez gutiago. EZ Eliç 371. Bai eta (zein baita hainitzez geiago) maiteago naute bere burua eta bere merituak baino. SP Imit III 58, 5. Segurago da haiñitzez eta hobeago oraidanik zure salbamenduaren egiten zeroni haritzea. Ch I 23, 5. Jaiñkoari haiñitzez agradagarriago zaio [...]; eta maiz obra onak hañitzez gutiago plazer egiten dio. He Gudu 154. Hanitxez ehikiago sartzen beitira bethiere imajina eta figüra itxusiak, eziez jalkiten. Mst III 20, 2. Hañitzez yakinzunago billakatuko zare. Mih 88. Aunhitzez abündosago eta perfeitago da jüstuen partia ezinez bekatorena. CatLan 55. Barnetiko pietatezko aktuak [...], kanpotiko aktuak oro beno hanitzez gorago edo baliusago direla. Mercy 33. Basa arimalien arima die ta hanitzez basago dirade. Egiat 266.
(s. XIX-XX) Egun bat zure atarian / Iragana / Bertze asko millen artean, / Ene Jauna, / Hainitzez da hobeago. Monho 86. Dudarik ezta sinhestun baten bekhatuak hanitzez handiagoak direla, legez kanpoko batenak baino. Dh 112. Soldado joan baino hainitzez / hobe dugula ezkondu. FrantzesB I 12. Hanitzez baliusago dira, eziez batbederak bere bürüz egin litiruanak. UskLiB 86. Hobe dügü hanitxez / arma gureki hartürik. Mustafa 167 (ap. DRA ). Hainitzez gehiago eta hobeki maithatu nahi zaitut. Dv LEd 75. Gatza yaten duen aberearen haragiak hainitzez gostu hobea du. Dv Dial 57. Gatzareki jana hanitxez hobeki ehaiten beita, eta gatz jaten dian aberiaren aragiak hanitxez hobe beitü gozua. Ip Dial 57. Horra nola jendaia giristinoak diren bethi bertzeak ez bezalako eta hainitzez hobeak. Arb Igand 66. Bainuen haren aldean bigarren diti bat, anitzez ttipiagoa. HU Aurp 185. Ixilik egon baliz Xikito ümilki / Ez othe zin eginen hanitxez hobeki. Xikito 2. Bi izpirituen batasunak dakarren zoriona, hanitzez, hanitzez errotikakoagoa da, ezen ez gorputzetarikakoa. JE Bur 97. Primaderan eder da segur iguzkia; / Hainitzez ederrago haurraren begia. Ox 179. Herriko hizkuntza dakiten Irlandarrak hanitzez ugariago dira. Mde Pr 240. Aita nuen gizon bat tatxarik gabea, / haren seme hau baino ainitzez hobea. Xa Odol 76.

v. tbn. Etxde JJ 82 (17 hanitxez). Hainitzez: Zerb Azk 77. Ainitzez: Larre ArtzainE 249. Hanitxez: Mdg 137 (a-). Const 39.
azpiadiera-1.1
Mucho más.
Grasseko hiriaren hanitzez hunainditik, La Crau deitzen duten zelhai legartsu zabalean. JE Bur 84.
azpisarrerakoSense-9.2
b) Con mucho; mucho, grandemente.
Hanitzez gainditzen ditüzte [purgatorietako penek] mündü huntan sofritzen diren eta sofri ahal daiztekeen güziak. CatLan 61. Zeren bere jaidurei esku hartzerat utziz, bere egunak hainitzez laburtzen baitituzte. Dh 198. Bertze guziak hainitzez xitzen ditu, iguzkiak bertze izarrak xitzen dituen bezala. Ib. 261. Bere sor-leku xumean ororentzat bizipiderik ez, sortzeek hiltzeak tokitan hanitzez gainditzen dituztelakotz. JE Bur 204. Gero Lapurdiko idazle batek, d'Arambillaga zeritzanak, itzuli zituen Imitazionearen bi azken zatiak. Chourio hirurgarren heldu da, bainan hainitzez ezagutuena. Zerb Azk 59.
azpiadiera-2.1
(Con ere ).
Amesturik eskualdeko / etxetarik hazkarrena / Zitakela malda huntan, / hainitzez ere, harena. Etcham 164.
azpisarrerakoSense-9.3
c) Muchas veces. v. ANITZETAN.
Zenbat aldiz behar da / Hartu urthe gustiez? // Behiñ obligaziñoz, / Amudioz hañitzez. 214. Anitzez irri egiten zion aitari esaldi nastu moldakaitzean jardun oi zualako aitak. Ag G 221. Goseak edo egarriak anitzez darama uritik goruntz Odolki adiskidea. Ib. 375. Anitzez sumatu oida, sukalde bazterrean, amabisabaren eresiketa dardarazkoa. Ib. 366.
azpisarrera-10
ANITZ MILA. Miles de.
Aingeruén anhitz millatako konpainiara. He 12, 22 (He hainitz milla aingeruetako; TB mila mila aingeruetarat, Dv asko miletako, BiblE milaka eta milaka aingerurengana ). Anhitz milla urthe, anhitz mende du hemen gaudezilla. Ax 606 (V 389). Hainitz-milla bekhatore konberti-araz letzakenak. He Gudu 38. Anitz mill Badag armaturi ateratzen zaie bidera. Mb IArg II 300. Omen ditu ja zonbeit urte huntan gobernamenduak anitz mila gazte errientsa-gei. HU Zez 104. Dudarik gabe anhitz mila debruz poseituak zirela Parisiano hek. Elsb Fram 135. Denen onetan xuxen egin izan da, ordu batez, hanitz mila liberakoren tratua. JE Bur 173.
azpisarrera-11
ZEIN ANITZ. Cuánto (adv.; litm. 'qué mucho').
Espiritu Sainduak [...] erakusten daroku zer diferentzia den presuna debotaren eta nagiaren artean. Zeiñ hañitz balio duen debotak eta zeiñ guti nagiak. 29.
anitz
<< anisete 0 / 0 antolamendu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper