amore.
Tr. Para la 1.ª acepción, la forma gral. es amore (amure en la mayoría de los autores suletinos); no obstante, amor es la forma más gral. en la expr. amor(e) eman, y la única documentada para amor egin, así como para la 2.ª acepción. Hay además amur(rrik) eman en Illarramendi, Lekuona y Auspoa (39, 47), amure emon en Etxaburu y amora emon en Azkue.
Onom.:
Xemeno de Dona Amorea Pero Gaico. (1366). Arzam 102.
Garcia d'Egui Amorexea. (1366). Ib. 102.
1.
(V, G, L; Lcc, SP, Lar, Añ, Dv, H),
amure
. Ref.: A; Lh.
Amor. "Amorea en Labourt c'est à dire amour, amorioa, amudioa. [...] Amorea berri deino laztan, zahartu eta hastan. [...] Amoreak nihori ohore, orori dolore" SP. "(Obras son) amores, que no buenas razones, obrak dirade amoré, ez hitz ónen koloré" Lar (tbn. en Cb Eg II 118: Obrak dira amore, ez itz onen kalore [sic], y en EE 1885b, 547). "Amor. Amore? Artuak emona zabore (V-m-oroz), ¿Amor? Las dádivas exigen recompensa" A. v. amodio, maite.
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Parece que se emplea menos que
amodio en la tradición literaria, tanto antigua como moderna. En el s. XX se encuentra sólo en Aresti (
MaldanB 211) y T. Etxebarria (
Ibilt 486).
Olloa lumaz estari, / ni amorez izerdi.
Azk
Po
II.
Amorez errekeritzia.
E 177.
Amoria itsu da.
Ib. 141.
Cupido, nola dozu orrein gaxki / zeure matraz doraduok gobernaetan? / Zegaiti lauoi bardin on eretxi / ez deraustezu euren amoreetan?
Lazarraga A, 1145v.
Amore dulzearen ardurea / zeinbat dodan probadu gutxiago.
Ib. B15, 1182r.
Amoren kontentuak / eztaude [= eztute] irauten.
Mic TAV
3.1.27.
Zure buruaren kontrako gogortasun eta amore gaitzez.
"
Cum duritia et importunitate propria"
.
Ch I 13, 4.
Eta andik onesguna, amorea, maitetasuna.
Lar Gram 392.
Leen zauritu didazu amorez nere biotza.
Lar SAgust 14.
Jesusen amore-nekeei dagozten zenbait otoitz-gai.
Mb OtGai tí.
Utzi zigun bere amor-maitanz ezin andiagoaren [...] iturri-señaletzat Aldareko Sakrament andia.
Mb IArg I 387s.
Bada [Jangoikoari] zor diogu amore, beraren amorearen erakoa.
Ib. 105.
Onek diona da amore utsa ta illa dela hitzezko ta mihizko maitanza.
Ib. 104.
Jainkozko amore eder, puru edo nasgabe onek.
Cb Eg III 381.
Zure biotzeko amore ondogabearen egiazko ezaguera.
Cb Just 145.
[Espiritu sandue] da trintateko irugarren persona dibinoa zeñek prozeditzen baitu aiteren eta semearen amoretik.
CatUt 44.
Kristau lujuriako amore ta bideetan oitu dan batek.
Mg CC 185.
Konbersazio amoretik sortuak, jan edan geiegiak.
Ib. 172.
Amore loi guzia biurtu zitzaion gorrotora.
Ib. 132.
Amore gozoz ordituak.
Ib. 226.
Bere bularrean daukaten Kristorik ezer esan gabe, amore ta eskerrik agertu gabe.
Ib. 240.
Amore garbi interes bagia.
Mg CO 49.
Zelan artuko nenduban ainbeste amore, erruki ta biguntasunez?
Ib. 181.
Ikusita beste baga bijotza samurtu ta amoria bizturik.
Ib. 142.
Zelan erraz konfesau, gero amore gaistuan sartu bada, ta egin baditu bera bere lotsatuten dabeen akzinoe ezañak?
Ib. 118.
Bata da bestia dagoz peligru ezagutuban amore itxura iragoteko.
Ib. 125.
Loturik daukaz diabrubak amore zantarraren katia gogorrakaz.
Ib. 139.
Baña afizinoz, oniritxiz, gogoz, sarri alkarregaz egon, ta berba egitia neskatilla mutillak, da amore dongia artuteko, ta gauza txaarretara igaroteko okasino andija.
Ib. 135.
O, nok leukean Birjiña Amaren garbitasuna, Angeruen amore erexegiña.
Añ
EL1
164.
Ama maite batek erakusteko bere amore andia, azten dau bere umetxo laztana bere bularreko ugatzagaz.
Añ
LoraS
50.
Adiskida maitearen billete zoragarriak amorez itsuturik irakurten zenduzanean.
Ib. 91.
Urrearen ordez, opa egiozue amore benetako bat.
Ib. 67.
Amore sendo egiazko bat.
Ib. 52.
Neska mutileen arteko adiskidetasunak, amoriak.
fB Ic I app., 20.
Beste eskuka loi, berba nasai ta amore zikin gustijak gaitik bizi dira eureen ustez donzella garbi batzuk balira legez.
JJMg BasEsc 121s.
Kontriziñozkoa amore garbiti datorrelako, atriziñozkoa barriz, bildurreti.
CatLLo 63 (CatBus 48 amore garbiti
).
Zük badüzüla bost-pa sei amore; / Ni edireiten nüzü batere bat gabe, / Bat eman izadazüt khantoren jornale.
Etch 436.
Engañatu ez dezan / amore eztiak; / eta ez gutxiago / amoreen miñak / progatua daukanak / dirala samiñak.
It Fab 199s.
Indiano yaunak, / Zuen yaio tokiri bihotzez emanak, / Beiratuz urrunean haur onen amore, / Ekharri diozue langilei labore.
Hb Esk 112.
Amorez eritua [...] gaurik ez det pasatzen / soseguzko lotan.
Bil 134.
Ama gajoari berak al zezakean amore eta arreta guziaz begiratzen zion.
Arr GB 78.
Agertu izan ziñidan amore eta naitasunagatik ematen dizkitzut esker milla.
Ib. 30.
Obrak dirade amore, ez itz onen kolore.
EZBB II 74.
Gorputz, arima eta amore, irurak baten dirala.
Ayesta 136.
Ezta behatzen Semia Amari josten dian amuriaren botzari.
Ip Hil 184 (un solo ej. frente a los frecs. amorio y amurio
).
Amoreak dau "gaurra" bakarrik / ta eztau biarrik.
Azc PB 159.
Ib. 59.
Amorez eri nago / aspaldi onetan.
APBB 36.
[Ardua] naigaben izumena, / loaren lazua, / zugandik iges dabil / amore falsua.
JanEd II 11.
Aurren-aurren oazala, / ederra eta zabala, / ba dakizue zer amoreri / egiñen dion itzala.
"
Ya sabéis a qué pareja va a dar protección"
.
(ap. Or Eus 357
).
Zurekin zoriontsu besoz-beso doala, / goi-amorez bete duzun gazte bihotz zabala.
Iratz 155.
Gorputz, arima eta amore, irurak baten dirala.
Ayesta 136.
v. tbn. Tt Onsa 101. GavS 29. Oe 121. Egiat 206 (un solo ej., frente al frec. amorio). Ub 128. Aran SIgn 15. Gand Elorri 35.
(Como primer miembro de compuestos).
Largatzen bada amore txingarren bat, jaikiko da su andia.
Mg CC 186.
Jaikiko dira amore gar andiak.
Ib. 226.
Ta sartu giñan pakeko ta amore legean.
Ib. 153.
[Serbitzari onak] begiratuten deutsa etxiari amore modubaz, ta egiten dau biarra borondate onagaz.
Mg CO 49.
Espiritu Santu Yainkoa bera / sutan zerurik etorren, / Apostoluak ta ganekoak / amore-doiez beteten.
Añ
EL2
237.
Askok diyote kantetan beti / amore kontu naizela, / nik esaten det arriturikan / motibo gabe daudela.
Bil 133.
Danak urturik / Jainkozko amore garretan.
Aran SIgn 211.
Urte bi zan eukala / mutilak erretan / bere biotz samurra / amore-garretan.
Azc PB 130.
Zurekin lotzen nauen / amore-katea / ezin ausi liteke, / ain dago fuertea.
APBB 39.
Amore-kontu ni ametsetan / aiturik egun eta gau.
Mattin 141.
(Con complemento con suf. -(r)en, -(r)(en)ganako
).
Amor (hacia, a, por alguien o algo).
Zertara obligatzen gaitu Jangoikoaren amoreak?
El 49.
Jesus jaio-berriak eskatzen duen lenbiziko gauza da Jesus beraganako gure amorea; baña amore alferra ez, baizik langillea.
Mb IArg I 104.
Ez eta epeldu ere Jesusenganako amore andia.
Ib. 107.
Eta Jaungoikoaren zer amore [...] Eliz berean ere hau egiten dutenen bihotz loitsu galgarrian?
Ib. 74.
[Guzia] niganako zure amore paregabeak eragin dizu.
Cb Eg III 281.
Zer itxaron dezakete Jesu Kristogandik onelako nagi, alper ta bere amore gabeak edo beintzat gutxikoak?
Mg CC 208.
Zek artu eragiten deutsa ainbeste neke ta arazu? Gauza galdubaren asko gura edo amoriak.
Mg CO 33.
Serafin Jaunaren amorez erazekiak.
AA I 465.
Bereganako amore eta leialtasunez.
Arr GB 96.
Gure erakusle ta Erredimitzalle txit Santuarenganako amore biotz-biyotzekoa.
Aran SIgn 14 (
amore irazakia
).
Bakoitzak bere buruaganako amorea garaitzen.
Ib. 47.
Zerk egiten du pasio txaar ta zaarra ere garaitzea ain erraz? Diru amoreak.
Mg CC 233.
(Ref. a Cupido).
Sentidu neben amorearen / arkua desarmadurik.
Lazarraga B21, 1199r.
Amore jaunaren prezetuagaz.
Ib. B20, 1194v.
(BN, S ap. A
; SP, Dv (BN)).
Persona amada.
"
Amorea en Basse Navarre, c'est à dire concubine, amorantea
"
SP.
"Maîtresse, concubine"
Dv.
"Manceba"
A.
Leiara niri juan zatan / neure amorea, leena.
Azk
Po
III.
Eso[k] amor[e]ari / gaxo naxala / penaz natzala / jatorkedala.
Perucho 9ss.
Beti penaz izatia gaitz da, ene amore; / beti ere behar duta nik zugatik dolore?
E 159 (153 ene amoria
).
Uztazu hurranzera, amore maite, / orai partitzeko damu ginate.
Ib. 197.
Ieinkoaren ama hona grazia oroz betherik; / haren amore izateko ezta ehor dignerik.
Ib. 89.
Ni amoriak enu maite, nik hura ezin gaitzetsi.
Ib. 225.
Donzella desditxaduak euren amoreak an ekusten orduan.
Lazarraga A, 1154v.
Atzerengo <asserengo> gino / Kontentu izanik, / Ezta iñor joango / amorea ganik.
Mic TAV
3.1.27.
Aurthen amore berriagatik eztut utziren zaharra.
Bela 3.
Bere konkubinez, amorez [...] eskandaloski bizitzeko.
Tt Arima 70.
O Jesus maitea! O Jesus, nere amore ta nere on guzia!
Cb Eg III 329.
Üthürralt badabilazü jentez orori ihesi, / Taharnan eta lanin amoriekin.
'
Avec ses maîtresses'
.
Etch 364.
Atoz, atoz neugana, / Maintoni maitea. [...] Testigo izango zera, / Aitzgorri mendia, / Oñaten gelditzen da / neure amorea.
APBB 84.
Zuri ta gorri da / Neure amorea / Begiak ditu baltzak, / Urrezko ulea.
Balad 203.
Musde Urrutia etzen lotzen / bere tela mihisetan / araxe nahiago beitzen / amuriaren kapitetan.
Balad 176.
2.
amor (
V-oroz-m, G-to, L, BN-baig; Dv)
Ref.:
(amor, amorra).
Condescendencia; cesión, consentimiento.
"Fléchissement, action de céder, de plier"
Dv.
"Cesión, acción de ceder"
A "Amorra [...], la cesión" Ib.
Zeren nola amora karitatearen xerto bat baita [...].
"La condescendance"
.
SP Phil 375 (He 379 ezen prudenzia eta konplesenzia kharitatearen mutillak bezala dire).
Hargatik hasarteko iokoak [...] eztira gaizki erraiteko, baldin batzutan arrazoinezko amorak hetara bagaramatza.
"La juste condescendance nous y porte"
.
Ib. 376 (He 379 baldin lagun proximoaren gogara egin beharrak hortaratzen bagaitu).
Iainkoaganikako inspirazionea, tentazionearen kontra [...] eta inspirazioneari emaiten diogun konsentimendua tentazioneari egin ginizokeon amoraren kontra.
Ib. 150 (He 152 tentazioneari konsentitzetik gibelatzen gaituena).
Fiu, fiu! xixtuka aldiz heien makilak! Eta gero, kask, doi doiako amor ttipiena gabe, makilak makila koskatzean.
Barb Sup 184.
Erabilli bitez beroiek aalik txorrotxen: baño amore zentsudun apur batekin.
"Con un margen de racional arbitrio"
.
EAEg
6-4-1937, 1442.
(Con eman o egin elididos; v. infra AMORE EMAN, AMORE EGIN).
Aztalari ez barka, / eskuari ez amor.
"No des paz a la mano"
.
Gazt MusIx 101.
Orduan ihardoki diot gai izigarri luzea emaiten zautala eta ene indarrez goitikoa. Harek amorrik ez, baizik eta Don Joxemiel Barandiaranek hartuko zuela zatirik zailena.
Lf CEEN
1973, 121.
AMOREA EDUKI,
AMORE EDUKI,
AMOREA UKAN,
AMORE UKAN.
a)
(Con complemento con suf. -(r)engana(ko), -(r)entzat
).
Tener, sentir amor (por, hacia, a... alguien o algo).
Nik nola dadukat amore zugana, / Ieinkoari ere eder zaikala.
E 201.
Jaungoikoagaiñako zeunkan amorien poderez.
Urqz 66.
Aiekganako zedukan amore biziak [...].
Arr GB 125.
Eta zuganako eta gizon guziakganako amorea izaten erakutsiko diodala.
Ib. 23.
Nik ezingo dot lumaz ipiñi norañoko zan, / Bere biotzak niretzat eukan amorea.
AB AmaE 169.
b)
(Sin complemento).
Tener amor, estar enamorado.
Nihaurk ere ukhen dizit zeinbait ere amore, / bana hantik eztut ukhen probetxurik batere.
E 85s.
Malenkonia etzitela, badukezu amore, / bana ordu bazinduke zentzatzeko zuk ere.
Ib. 157.
Atsein andia da amore eutea / Eta bere bada gustiz firmea.
ArtPoV 86.
c)
(Con complemento en dativo).
Tener, sentir amor (por, hacia, a... alguien o algo).
Jesusi dion amoreagatik lagunzen die Jesusen Ama maitagarriak.
Mb IArg I 328.
Jesusen Biotzari zion amore ta debozioa.
Cb Just 18.
Jainkoari ta lagun urkoari zaien amore, ongi-nai ta maitanza.
Ub 124.
Izázu Jesús onarí amóre ta fede bizia, ta izanendúzu naidúzun guzía.
LE Ong 14r.
Ontan ezaunduko-dúte guziék zarátela nere diszipulo, barinbadióze amóre elkarrí.
LE Io 13, 35 (He baldin amudio baduzue elkharren ganat
).
Deustasun amore andia gatitik erdu, erdu sagrariotik nire biotzera.
Añ
LoraS
44.
Semea, begira ze amore neurri bagea euki neutsun, ta zuk maite izango enozu?
Ib. 94.
Ume on batek aitari deutsan amoreaz.
CatBus 49.
[Jesusi] dagokozun amore samurraz, nere hoben guzien barkhamenduaren eske heldu natzaitzu.
Dv LEd 150.
Izaiozu [zere emazteari] amore andi bat, eta gaurgero izan zaite beraren aita eta ama.
Arr GB 8.
[Ezkonduai] ematen ziezten erakutsi onak oi ziran: alkarri begiramentu eta amorea zegiotela.
Ib. 138.
AMOREAGATIK,
AMOREAKATIK ,
AMOREKATIK,
AMOREGATIK,
AMUREKATIK,
AMUREKATI.
a)
AMOREAKATIK (
VocBN, Dv, H (-ak gatik)),
AMOREKATIK (
VocBN, Gèze, H <amoracatic>)
Cf. VocBN: "Le mot propre serait amoregatik; par corruption on a substitué la lettre k à celle g". La forma es poco clara: ¿det. o indet.? ¿sing. o pl? ¿-katik arcaico por -gatik? En cuanto al valor, cf. cast. nav. por (a)mor de, que; gascón pramou, permou, proumou que.
(Precedido de sintagma nominal en gen.). Por el amor (de), por consideración (a). "Pour l'amour de. Laguntizatzu yende beharrak Yainkoaren amoreakatik" VocBN. "Pour que, pour l'amour de" Gèze. "Par amour, pour" Dv. "Zure amorea-gatik egin dut, je l'ai fait à cause de vous (litm.: pour l'amour de vous)" Lf Gram 384. v. AMOREZ.
Tr. Bien documentado al Norte hasta finales del s. XIX, al Sur es bastante escaso. Los únicos ejs. del s. XX corresponden a CatJauf (10) y Azurmendi. Las más usuales son las formas amoreakgatik y amorekatik, aunque también sea corriente la forma -e(a)gatik, sobre todo en los ss. XVIII y XIX. Las formas con -g- no se documentan en la tradicion suletina a excepción de Eguiateguy. Hay además amoriarengatik en CatUt.
Emaztiak ez gaitz erran ene amorekatik; / gizonek utzi balitzate, elaidite faltarik.
E 115.
Berze oroz gainetik hanbat maite zitut nik, / mundu oro utzi niro zure amorekatik.
Ib. 195.
Hanbatetarano bere fideletara hedaturen duela bere ontasuna, non haién amorekatik, haién haurrei-ere bere burua ezagut eraziren baitraue.
Lç
Ins
D, 4r.
Egiaz diotsuet, nehor ezta utzi duenik etxea, edo anaieak, edo arrebák [...] ene eta Ebanjelioaren amorekatik.
Lç Mc 10, 29 (He ebanjelioagatik
).
Othoitzez nagotzu odol preziatu haren amorea gatik.
Mat 200s.
Zerbitza dezagun zerengatik gure amoreakatik pasatu zuen eta sufritu anbat dolore eta trabaju.
Bert
Trat
11v (88v amoreagatik
).
Ene amoreak gatik nekeak sofrituak.
EZ Man I 86 (II 105 amoreagatik
).
Ni naiz zure amoreagatik haren zerbitzeko, balin diru kontant egiten badugu.
"Yo estoy por amor de vos a su mandato, con tal que me dé dinero de contado"
.
Volt 177s.
Ikhusten dugunean ezen gizon batek gure ahaide edo adiskide bati egiten dioela gure amoreakgatik, zenbait ongi, guk ere lehenbiziko okhasinoan, errendatzen derautzagu eskerrak gizon hari.
Ax 226 (V 150, que traduce "en consideración a nosotros").
Uzdazu neure bakean Jangoikoaren amoreagatik.
AltsAuz 316.
Goldearen amorekati pot nabarrari.
"On baise le soc pour amour de la charrue"
.
O Pr 201.
Etzarela ahalke bertzeen serbitzatzera Iesusen amorea gatik.
SP Imit I /, 1.
Ene Iangoikua barkhamendu eske nahozu humilki ene bekhatu guziez, damu dut eta urriki zure amorekatik.
FPrBN 22 (
FPrS 32s zure amorekatik
).
Kontrizionea duenak damu du Jainkoaren amorekatik, [...] atrizionea duenak damu du bere amorekatik.
Gç 101.
Jauna, heien bistara [obra] eman baino lehen, heldu nitzazu har dezazun hanbat pena, laborarien amorea gatik, obra hunen examinatzeko.
Mong 586.
Berretuko diat hire ondorea Abraham ene zerbitzariaren amoreagatik.
Urt Gen 26, 24 (Dv ene serbitzariaren ariaz, Ur nere serbitzari Abrahamgatik
).
Guzietako dohatsuena da Jainkoaren amorea gatik zerbait pairatzen duena.
Ch I 22, 1 (Echve, Pi Jaungoikoaga(i)tik, Ol Yainkoagatik
).
Damu dut eta urriki zure amoreak gatik, zeren guziz ona zarelarik, ofensatu zaitudan.
CatLav 10 (V 14).
Eta guzien gaiñetik, hauk guziak egitean, haren Izen sainduaren gloria xoillaren amoreak gatik.
He Gudu 36 (136 amorea gatik
).
Maite dianak behar dütü, bere maitiaren amurekatik, gaiza gaitz eta kharats direnak oro gogo hunez besarkatü.
Mst III 5, 8.
Ken arren, Jauna, zure amoreagatik, ta nere pekatuen soka ta amarra nastu oiek askatu ta autsi itzatzu.
Cb Eg II 29.
Geure aziñoe guztiak egin Jangoikoaen amoreagaiti.
Oe 100.
Eman zion erakutsterat maite zuela haren aita Daviten amoreagatik.
Lg I 325.
Prest egon behar bai zare hauk guziei ukho egiterat Jainkoaren amoreak gatik.
Brtc 199.
Mandamentuak erakusten digue Jainkoaren amoreagatik egin behar deguna.
Ub 121s.
Amatzen ditut orrengati naure proximo guziek naurau bezala eta barkatzen diotet biotzetik edozeiñ agrabio orren amoriarengatik.
CatUt 30.
Nula zük beitüzü han / prebilejio handirik, / trata itzazü eztiki, / ene amurekati.
AstLas 35.
(ss. XIX-XX)
Ene alhabaren amorekatik / ükhen ezak pietate / Ehadila izan krüdel / guretako heben.
Xarlem 1386.
Eztot egingo ain gauza erraz bat zure amorea gaitik ta nire arimearen onerako?
Añ
LoraS
166.
Jaundone Paulo hark berak [...] hanbat jazarkhunde jasan du Jesusen amorea gatik.
Dh 171 (227 amoreak gatik
).
Maite zütüt zure zihauren amorekatik eta hartzen dizüt erresolüzione fermo bat hebetik aitzina zure amorekatik baizi deusen ere ez maite ükheiteko.
UskLiB 108 (21 amurekatik
).
Aplika zaite, Mariaren amorea gatik, ongi bethetzen zure estatuko eginbideak.
MarIl 30.
Guziak, zure izenean eta zure amoreagatik, bihotzez onhesten ditut.
Dv LEd 244.
Zuk dakizuna da, Jainkoak nahi duela haren amoreagatik mundua utz dezazun.
Laph 129.
Hain eder agertü zen xahütarzüna eta Birjinitatia Mariaren begietan, non haren amorekatik, ükho egin beitzian Salbazaliaren Ama izateko esperantzari ere.
Ip Hil 46.
Aita Gurea... Hemen belaunikaturik [...] eskatzen dizut luzaro / zure Amaren medio, / Amaren amoregatik, / hilobi bat Zegamako, / nun nire aita baitago.
Azurm HitzB 54.
v. tbn. Mih 15. JesBih 452. Jaur 343. Jnn SBi 108. Amorekatik: Tt Onsa 116. Bp I 49. CatLan 13. CatLuz 35. Amurekatik: CatS 124.
b)
(Hb, T-L; amorekatik L, BN, S; VocBN, Dv; amoregatik BN). Ref.: A (amore); Lh (amorekatik); Lrq /amoekátik (èta)/. (Reforzando una oración subordinada final. Puede ir tanto al final como encabezando la subordinada. En cabeza, es particularmente frecuente entre los suletinos). "Afin que. Othoi zazu Yainkoa fidanzarekin amorekatik zure haurrek itsasoa igaran dezaten etxetik Amerikalat osagarriarekin" VocBN. "Afin que" Dv y Lrq. "Afin qu'il voie, ikus dezan, ou ikus dezan gatik, ou ikus dezan amoreagatik, etc." T-L. Cf. Lrq: "Mot qui semble introduit par les maladroits traducteurs de sermons français en basque. Le basque parlé ou écrit par ceux qui le savent bien n'use pas de particules de subordination".
Tr. Bien documentado en autores septentrionales hasta finales del s. XIX. En el s. XX sólo lo encontramos en
CatJauf, Lafitte y Etchebarne (en los tres
amoreagatik eta). Al Sur lo emplea Villasante (
Jaink 43
amoreagatik, 76
amoreakgatik).
Heda ezak gure gainera eure Spiritu saindua, [...] nehork gure instruitzen harturen duen pená galdua ezten amorekatik.
Lç
ABC
B, 2r.
Zu hil zara, ni hil eznendin amorea gatik.
Mat 278.
Iendeak alfer etzeudezin amoreakgatik.
Ax 25s (V 15).
Bat bederak zerbait kontentamendu duen amoreakgatik.
Ib. 18 (V 9).
Gure bekhatuak eta elkharren arteko ofensak barkha diatzagutzun amorea gatik.
SP Imit IV 9, 6.
Amorekatik Franziako Herri onsa xüxentü direnetan bezala, gurian ere frütü honak sor ditian graziaren indarrareki.
Bp II 4 (v. tbn. 122).
Osoki satifatuak geldi zaitezten amoreagatik, oraino nahi narokezue xeheroki erakhutsi [...].
ES 178.
Jainkoak, gizona alfer etzegoen amoreakgatik [...], eman dio trabailua.
Ib. 184.
Erraxkiago jardirets ditzagün amorekatik [...] galdegin dazkogün gauzak.
CatLan 73.
Igorrazü zure egiaren argia, amurekatik lürra argi dezan.
Mst III 23, 5.
Emadazü enthelegia, jakin ditzadan amurekatik zure manü saintiak.
Ib. 2, 1.
Amurekatik Zelian zuri jünta ahal dadin.
Mercy 24.
Dolürik, arren ez, hen herioari, ezetare gazterik hiltzen denari, amoregatik dezen zaharrek ikhus hari eztiradiala ezkapiren.
Egiat 167.
Gaizkia beitü eginen amoregatik harez mintza dadin jendia.
Ib. 261.
Bere lagün ororeki / Mauntaban bara ditian / amorekatik gero nik / Ifernian lanta ditzadan.
Xarlem 254.
Hekien imitatzera entseia gaiten, hek bezala gu ere Jainkoari agrada gaikizkon amorea gatik.
JesBih 450.
Betha ezazü ene bihotza zure amuriuaren süiaz, amurekatik dolore bizi batez hunkirik izan nadin.
UskLiB 21, 143 amorekatik
.
Bat bederak egin ahal ditzan amorea gatik bere erreflekzioneak irakurtuak zaizkon egien gainean.
MarIl 15.
Bethi gehiago eta hobeki maitha zaitzadan amoreagatik.
Dv LEd 132.
Amoreagatik kondenatua izan ez nadien.
Ib. 58.
Amoregatik Isaia profetaren hitz hau izan zadin konplitia.
SalabBN
Mt 4, 14 (Lç konpli ledinzát, Dv bethe zadientzat, HeH bethea izan zadin gatik
).
Lazaro hila da eta bozkariatzen naiz zuen gatik, zeren ez naizen han aurkitu, zuen sinhestea hazkar dadien amoreagatik.
Lap 218 (V 98).
Amurekatik [...] hel ahal gitian zelüko gloriala.
Ip Hil 255s.
Amoreakatik arima garbienek probetxuekin irakur ahal dezaten Axularren liburu ederra, garbitu, leuntu eta aphaindu ditugu lekhu [...] eta gordinegi zirenak.
Ip (
in
AxIp IX
).
v. tbn.
CartUrruñ 133. He Col 1, 10. Jaur 350. Amoreak gatik: Hm 230. CatLav A 8v (V 9). Brtc 8. Amorekatik: Etchart 3.1v. Tt Onsa 19 (Arima 11 amorekati). Amurekatik: CatS 80 (10 amure gatik
AMOREAGATIK ETA
(amorekatik eta S ap. Lh y Lrq; amoreak gatik H). "Amoreak gatik eta iratzar dadin, afin qu'il se réveille, [...] iratzar dadintzat, pour qu'il se réveille" H. "Afin que..." Lh. "Parfois ce subjontif final est annoncé par arren-eta, nahizik-eta, nahiz eta, afin que, ou encore amorea-gatik-eta, pour l'amour de ce que, [...] Amorea-gatik-eta jin dadin, afin qu'il arrive" Lf Gram 748.
Amorekatik eta heen protekzione püxantaren medioz Jinkoaren ganik jardirets ditzagün [...] grazia güziak.
CatLan 162.
Igorriko dütü oro Tresorierari, amurekatik eta ordre hunaren konserbatzeko ezinago nezesari den sübordinazionia eta gaizen behar bezala edükitia, begira dadin.
Mercy 41.
Amorokatikan [sic] eta gizonak idek ditzan begiak eta urriki dain bere kulpez.
LuzSerm 274.
Amoreak gatik eta uste izan ez nezan guan zela etxera ni han utzirik, ezarri zituen bere makhila eta maripulisa, bat bertzearen aldean, ohearen zangoetan, nik, atzartzean, berehala ikhusteko gisan.
Elzb PAd 66.
Amorekatik eta zure zerbütziari eta amorioari fidelki eretxekirik egon ondoan bizitze hilkor huntan, bethiereko laidorioak ützül ahal ditzatzün zelian.
Ip Hil 267.
Amoreagatik eta gure saria izan dadin handia eta ederra.
CatJauf VI.
Egizue bada behar dena, amoreagatik eta dohatsu izan gaitezen.
Lf Murtuts 4.
Amak ezartzen dauzkit bi gaitzuru arto irin, ogi irin puxka batekin nahasirik, amorea gatik eta eskuz egiteko zailtxagoño izan ziten.
Etchebarne 26.
AMOREAK EGITE.
Cortejo, acción de cortejar.
Biarrak priesaz, ondo nai txaarto amaituta, egiten dabe Bigiria. [...] Etxe batzubetan luzatuten dabee funzinoia amar amarka, ardijak aparteeta, alkar jasote, amoriak egite ta aitatutiaz lotsatu leitezan gauzarik ezaiñ ta tontueenakaz.
JJMg BasEsc 109s.
AMOREA KENDU,
AMORRA KENDU.
"Amorra kendu, poner tiesa una cuerda, enderezando sus senos o curvaturas" A (s.v. amorra). Cf. supra
(2)
y AMORE EMAN.
Gizon iakitunok agerbide biurriaren magalei ta okerruneei amorra kentzen zazpi aleginak egin dituzte.
Zait Plat 40.
AMOREA MARGARITATXO.
Nombre de un tipo de danza.
Amorea Margaritatxok ditu 5 zatitan 34 puntu.
Izt D 115.
AMOREAN
(Precedido de gen.). En el amor (de).
Apa lastan alkar biak artu dabe gustioen amorean.
"Y luego el uno al otro se besaron [...] en gracia de todos los presentes"
.
Andram
159.
Ta Jaunaren amorean ta zure anparoan eriotza on bat egiteko.
Cb Just 149.
Pakean eta elkar maitatzen bizi eta pakean eta zure amorean ill gaitezen.
Urruz Zer 58.
AMOREARREN
(Precedido de gen.). Por el amor (de). Cf. AMOREAKATIK.
Neure laztanaen amorearren / egin gura dot negar bat.
Lazarraga A, 1143v.
Jaun Zerukoaen amorearren, / jauna, zaoza geldirik.
Ib. A7, 1172r.
Zeure amorearren parketan deustet.
Urqz 33.
Iragoten Jaunen amorearren edozein bere pena.
Ib. 57.
Bere amorearren ametan dot neure projimua neure burua legez.
CatLlo 93.
Ametan bere dot neure projimoa neure burua legez, ta Jaungoikoaren amorearren.
CatBus 54s.
Jaungoikoak eukiko leukela nire ardurea eta ez leukela itxiko galduten, bere amorearren borondatez zeruan sartutea atzeratu eta luzatu ebana.
Itz Azald 65.
Maitasun bati uko egin, maitasun aundiago baten amoriarren.
Vill (
in
Gand Elorri 15
).
AMORE HARTU.
Enamorarse, amar (litm., 'tomar a alguien por amante').
Emazte eta gizon orok har amore Maria, / eta orori baitekegu berak konplimenduia.
'Tomad por amante a María'
.
E 93.
Neure gaizki penatzeko har zinzadan amore; / iagoitikoz ukhen dut nik zugatik dolore.
'De ti me enamoré'
.
Ib. 157.
Berzerena har dazanak beretako amore, / oborotan ukhenendu plazer bano dolore.
'Quien se enamore de la que es de otro'
.
Ib. 133.
Andre hona har dazagun orok gure amore / Bertze oro utzi eta egin hari ohore.
'Tomemos todos por nuestro amor a esta buena Señora'
.
Ib. 91.
(Precedido de gen.).
Alan bere, Santa Maria Magdalenak beste, Jaungoikoaren amore artuko baleu bere [...].
CatBus 49.
AMORE-BEHAR.
Necesitado de amor.
Beste amore bilatuko nax / amore bear banadi.
Lazarraga A4, 1165r.
AMORE-BELAR.
"Amore-belhar, réséda" Hb. "Amorebedar (msLond), satirión" A. v. AMODIO-BELAR.
AMORE-DAMU
(Añ). Contrición. v. AMODIO-DAMU.
Kontrizino edo damu osua da amore damuba, ta atrizinua bildur damuba.
Mg CO 44 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.).
AMORE-EGILE (
amor-e Urt IV 349, Dv A),
AMORGILE.
"Cedens, lekhu egiten duena, lekhu egillea, amoregiten duena, amoregillea" Urt IV 349. "Amor-egile, qui est d'un caractère faible, cédant quand il faudrait tenir tête" Dv A (amorregile).
Karitatea pazienziatsua da, mansoa, idekia, zuhurra, begiratua, amorgillea, begitartetsua.
"Condescendante"
.
SP Phil 173 (He 175 begiratua eta ethorkorra).
AMORE EGIN,
AMOR EGIN
(Urt IV 349, Dv, H; amor(r)egin BeraLzM). Ceder, rendirse, someterse. "Ceditur, errendatzen dire, lekhu egiten dute, amor egiten dute" Urt IV 349. "Nik zuri amor egingo eta zu handiagotzen zare, plus je vous cède et plus vous en prenez avantage" Dv (s.v. handiagotu). v. AMORE EMAN.
Tr. Sólo se documenta la forma amor egin.
Nork ere bere burua baitaduka bere azpiko eta meneko, hala non guthiziak amor egin diozon arrazoinari [...], hura egiazki da bere buruaren nausi eta munduko jaun.
SP Imit III 53, 2 (Ch sensuek arrazoiñari obeditzen, Echve aragiyak arrazoiari [...] obeditzen).
Jondane Paulok egin ahala egin duelarik Jainkoaren arauera guziei amor egiteko.
Ib. 36,1.
Filotea, largatzen bagare konpainiari amor eginez, irri egitera, [...] dansatzera munduarekin, eskandalua hartuko du.
SP Phil 427 (He 431 konpaiñiari amor-egiñez).
Edo elkharri amor eginez, edo batak bertzeak bezala egin nahiz.
Ib. 312.
Ezpere aditzen badu erraiten dela halakoa dela, eztu ukhatzen, aitzitik bihotz onez amor egiten du eta ixilik dago.
Ib. 208 (He 210 sofritzen du gogotik).
Momentu bateko ere ez giñoten egin amorrik eta ez giñaizten beheititu.
He Gal 2, 5.
Bertzeren manupean bizi denak guzien gainetik amor egin behar deraie bere aitzinekoei.
Dh 72.
Hanbat adiskide lohi, batak bertzea bilhatuz, batak bertzeari amor eginez, behar bada asko denboraz bekhatupean ehortziak.
Ib. 162.
Hestura latzetarik amorrik egin gabe ilkhi zare zori onez.
Dv Lab II.
Bainan zer nahi gertha zadin buruan ontsa sartua zuen etsaiari ez zuela amorrik eginen.
Laph 9.
Geroak erranen nork eginen duen amor [se refiere a dos candidatos]
.
JE Bur 116.
Zear oiala zabalduta luiari amorrik ez dagion ontzia [...] itxaso zear doake.
Zait Sof 181.
Beraz, ildakoaren aurrean amor-egizu ta illotza ez egikezu akullutu.
Ib. 189s.
Nik, ordea, ezertxotan ez diat amor egingo.
Ib. 131.
Amor egizu, zure gurariei buruz nik egiten dizudanez.
Ib. 120.
Aserrearen indarrari amor egiñaz.
Ib. 130.
Amari jaramon egin? Ala, aitaren gogoari amor-egin.
Erkiag Arran 129.
Berezko jit, oldar ta joerari amor egiñik [jokatu]
.
Onaind (
in
Gazt MusIx 146
).
Halabeharrari amor egiteak ematen digun eraman-indarraz.
MIH 301.
Iakiteko duzu nahi baduzu sarthu Santa Marten hartuko tutzu marearen bi herenak eta eginen diozu amor istiborreko aldeari kable baten inguruba.
"[Tu] deras arim quand tu entreras au cap de tribord d'un cable devers à bâbord"
.
INav
13.
Eta egiñen diozu amor aphur bat nordesteko puntari.
"[Tu] deras un petit arim à la pointe de nordest"
.
Ib. 18.
Eta utziko duzu buia hura sarzean ababorretik eta ioanen zare buia hari apur bat amor egiten diozula.
Ib. 130.
"
Laz horrek amor egiten du, cette poutre cède"
Dv.
"
Sokhak amor egiten du, la corde cède, ou se détend"
H.
AMORE EMAN (G-azp; SP Ax),
AMOR EMAN (V (emon), G, L, B; Dv, H, T-L; amorr eman G; Hb),
AMUR EMAN.
Ref.: A y Lh (amor); Gte Erd 14. Ceder, rendirse, someterse. (La construcción es normal tanto con dativo como sin él). "Ez du azken hatseraino amorrik emanen, il ne cédera pas (il sera inflexible), jusqu'au dernier soupir" Dv. "Capituler" T-L. "Ez du amorerik emango (G-azp), amor eman (B), amorrik ez du ematen orrek (B)" Gte Erd 14. Cf. A: "En algunos dialectos se dice con r suave, en otros con rr". Cf. cast. ant., nav. dar amor. v. AMORE EGIN.
Tr. Bastante más usado al Norte --no entre los suletinos-- que al Sur, donde no hay ejs. anteriores a 1850. La forma amore es muchísimo menos usada que amor en esta expresión (pronunciado amorr eman, etc. en muchas zonas): después de Axular no vuelve a documentarse hasta Otxolua. En DFrec hay 20 ejs. de amor eman y 17 de amore eman.
Baldin bethi ere azkenarekin gelditu nahi bazara, eta ez behin ere amorerik eman eta ez amaiñatu, ezta gerlaren akhabatzerik.
Ax 292 (V 194).
Demogula lekhu, demogula amore hirari. Erran nahi du begira gaitezilla presuna haserrekorretarik eta haserretzeko okhasinoetarik.
Ib. 291 (V 193).
Naturalezak berak ere onhesten du bentzutuek amor eman dezoten garaitiarren usantzei.
ES 108.
Ezta ageri gure Eskuarak batere jautsapenik egin dioela jende arrotzen garaitiari, aitzitik amorik eman gabe bethi on eduki du.
Ib. 108.
Bethi arrozoinari amor eman behar baitzaio denbora eta lekhu guztietan.
Ib. 103.
Nihor ez mesprezatzea, mundu guziari gogotik obeditzea eta amor emaitea.
CatLav 170 (V 87).
Gure bihotzak hainitz aldi diferentez gorphutzari eta sensuei amor emanik.
He Gudu 90.
Dabitek bere aldetik irakhatsten daroku amor eman behar zaioela arrazoinari.
Lg I 288.
Ez da pasione borthitzik amor eman behar ez diotenik Jesusen izen adoragarriari.
Lg II 111.
Legeko doktorek [...] amor eman behar izan zioten argitu berriaren zuhurtzia miragarriari.
Ib. 180.
Ordean beldurrak eta errespetuak amodioari amor eman behar diote.
Mih 41.
Hunek [haritzak] egiten du gogor; / Aldiz seskak badema amor [haizeari]
.
Gy 173.
Eta ondikoz moda dela / Txarrenak amor demala.
Ib. 10 (cf. Dv: "Txarrenak amor (dicton), le plus faible doit céder au plus fort").
Asko partida dire irauten dutenak / Bethetzen dituztela udako egunak, / Batzuk ez bertzek amor nahi gabez eman.
Hb Esk 212.
Ez du Napoleonek amorrik emanen.
Ib. 160.
Etzioten nihoiz amorrik eman eginbidei.
Hb Egia 53.
Ez dut amorrik emanen haren solas hazkar eta othoizteko aphainduei.
Dv Iob 41, 3.
Pelea luzaroan zalantzan egon zan eta oraindik lenengo aietan kristau buruzagiak amor eman bearrean ikusi ziran.
Arr May 174.
Amaren othoitz eta nigar guzien gatik ere, Zelze ttikiaren fedeak etzuen amor eman.
Jnn SBi 102.
Halako oinhaze ikharagarrietan zelarik Jesusen soldadua, Dazien han zagon begira, noiz emanen zuen amor, noiz erranen zuen bazuela aski.
Ib. 150.
Irrintzinaz gudura oldartzen, [...] Hek amorrik eman baino lehen, / Hilzera zauden guziak.
Zby RIEV
1909, 399.
Ez nuen amor eman nahi, Erlijioneko egien gainean.
Lap 298 (V 135).
(s. XX)
Oro beha, harrituak gudu berri hortaz; xamardunak jaunari amor eman beharko diola ikharan denak.
JE Bur 148.
Orotako berekoi eta zimurrena da violette deritzana. Hunek ez du amor eman nahi urin beroari baizik.
Ib. 88n.
Eskuak atzera amarratuak dituzula joan bear dezu. Ez dezu amurrik eman nai, bada ez naiz au baño bate ere gutxiago.
Ill Testim 23.
Hean, zuek ala guk, nork amor emanen duen lehenik?
Barb Sup 115.
Izura Pazientziako semeak ere amor emanen zuen Bezkin thematsuaren aintzinean.
Ib. 169.
Zorigaitzez, azkenean, amor eman behartu zitzion Lohilakat gaizoari.
Ib. 149.
Nahi ditiat, Gerrenean plat / Hire jabeak igorri / Heieri beraz, Xalbador, / Etzakala eman amor.
Ox 39.
Elhez Minini zuten jo / Larrutu, xehatu, eho; / Gatu debruak, duble ban, / Beharko dik amor eman!
Ib. 121.
Iruak ala zaudelarik, oiuka kanpokoek amor eman zezaten eta barnekoek geroago eta saminkiago, "ezetz, iñolaz etzutela amor emanen".
FIr 141.
Napartar koxkor batek / ez dio eman amor.
Yanzi 208.
--Ez, ez... joan bear dut. --Bañan ezer artu gabe? Ez, ez aiz joango. Amur emaiok osaba zaharrari.
Lek EunD 17.
Nik ere esango dizut / azken-azkenian, / amor emango dizut / onta' naizenian.
Tx B III 59.
Taldeak batzuetan amor ematen zuan.
Anab Usauri 72.
Zakarragoa naizela, konprome. Ez diot amor emango. Ark [Enbeitak] eskola izango du obea, ez asnasa.
Lab EEguna 97.
Beso-makillen oldarrari berpertan amore emon biar ixan eutsan.
Otx 149.
Azkenian be neuk amore emon biar.
Ib. 80.
Pilatok, erriari atsegin egin naiez, aien eskariari amor-ematea erabaki zuen.
Ir YKBiz 492.
Alkarri amor emanda, ez ote zerate ba batuko?
ABar Goi 51.
Ugazabarik geienak onetan amor emon baño beti burrukan ibilli be naiago dabe.
Eguzk GizAuz 154.
Gaxuxak sendi zuen ezteiliarrak haren alde zirela oro, eta nausi xaharra amor emaitera zagola.
Lf Murtuts 53.
Eleazar zaharrak amor eman duela, lotsaz gaizkirat lerratu dela?
Zerb IxtS 75.
Alperrik zabiltza. Eztu amor emango (no cederá).
Etxde AlosT 75.
Nire gutiziari amore ematen ezpadiozu.
Arti Tobera 288.
Errepublikanoek indarra [...] erabilli bear izan zuten gure erriok beren lege berriari amor ematera erakartzeko.
Mde Krit 51.
Bere irrikiari amore emanaz.
Mde HaurB 9.
Arraunean balijoaz bezela kantatu oi dituzte berak 6/8 konpasean; eta arraunaren konpasari amore emateko bezela, tarteka-tarteka ixil-une nabarmen batzuek egiñaz.
Lek SClar 105.
Ez dago gertu Zizili orren errez amore emoteko, orduaz aurretiko egiuneari buruz.
Erkiag BatB 157 (95 y 116 amoremon).
Beti gizonki jokatu gaituk / alkarri amor emanik.
Basarri 34.
Zure hitza atxiki behar zinuen eta ez berehala amor eman.
JEtchep 96.
--Eta zuk, zer hartuko duzu? [...] --Kafe bat, ihardetsi zuen muthiko gazteak, ez nahiz eta gizona kexarazi, menturaz kafe bati amor emanik hobeki helduko zela.
Ib. 93.
Ezbaitziren haatik jakin gabeak, ez eta ere beldurtiak amor emaiteko!
Ardoy SFran 126.
Baiña "setatsuok" amor ematen jakin degu.
NEtx LBB 8.
Sokatira ere ikusi izan degu polita, ezkonduak ezkongaien kontra, errikoak danak. Baña ez bereala alkarri amor ematen.
Uzt LEG 325.
Eta bere grazi-doaieri amor-emanaz maite-mindurik zegola.
Berron Kijote 176.
Ta gogo barik, baiña amure emon neutsan.
Etxabu Kontu 18.
Ez arras amor emaiteko etsaiari.
Etchebarne 39.
Ez bada amor emon nai eta / diferentziak urbildu.
Ayesta 127.
Urak barru aldera tiratzen, da ni beintzat, urari apur bat amor emanez, olatuak bazterreko arroketara eraman nindun.
AZink 87.
Atzera iñork egin nai ez, amor bata besteari eman nai ez.
Albeniz 211.
Hizketako itobeharrari idazkietan ere amor emateak ondore jakina du: euskalkien arteko bereizkuntzak sakontzea eta zabaltzea.
MIH 356.
Setaz eta elkarri ezin amor-emanez.
Ib. 231.
Baina, tentazioa bizia baino biziagoa izanik, ez diot amorerik eman.
Ib. 212.
Euskaldunok izan gara beti amore eman diegunak erdaldunei.
MEIG IV 57.
v. tbn.
Amor eman: StPierre12. Mok 19. Txill Let 87. Vill Jaink 65. Zait Plat 102. Ibiñ Virgil 48.
Seta gogorrari ekin diogunean, ez amor apur bat emateagatik danak ukatu ditut.
ABar Goi 55.
Iakiteko duzu nahi baduzu muillatu Konkorrionen, zoaz xuxen aborreko bururat zeiñetan baita baxa bat baiaren erdian eta utzazu istriborretik eta emanen diozu amor puntari kable baten inguruba.
"[Tu] deras arim à la pointe d'un cable"
.
INav
15.
Emozute amor suduesteko puntari harik eta baxa itsuak puntaz kanpotik deskubritu artean.
"[Tu] deras arim à la pointe de suroest"
.
Ib. 56.
Zankoek amor bidean! / Hanketan min! / Gaizo Martin! / Urhatsik ez dirok egin!
Elzb Po 205.
"
Amor eman, sentido de dar de sí, estirarse las medias, cuerda, camisón. Ez du amor ematen oial onek, no cede este paño"
A Apend.
Ilhekia ez da kalamukia; kalamuzko soka bere tinko hartarik ez da kantitzen [...], ilhezko soka aldiz harro hutsa da, eta tiratzen duten ber, amor emaiten du, hertsitzen eta luzatzen da.
Lf Murtuts 19s.
Paper-mutur batzuk baneuzkan gordeak ango kontuekin eta oriek tarte dirala ta nere oroimenak amor eman dezakeanarekin, arako kontu zaarrez noraño nintzakean gai ikusi dezadan.
Anab Aprika 8.
AMURE EMON (V-m ap. Zubk Ond
),
AMORA EMON
"Amure emon, lokarriak arindu edo ainbaten azkatu: aflojar las amarras" Zubk Ond.
Gaur goizeon banago Aizurdipean arrainetan, da ara ots baten eroan iaustek kordeleta urrun, amora [sic] emon nik beti, "euk gogaituko dok, arraine, nik baino lenago", emon nik amora.
A BGuzur 139.
AMORE EMANARAZI.
Hacer ceder, rendirse, someterse.
Antiochusek uste ukhan zuen, haren jeneralek ezin egina, berak eginen zuela eta Judas Machaberi amor emanaraziko ziola.
Zerb IxtS 77.
Arratsaldean Ottarre hirur aita-semeekin aise amor emanarazi zioten Estebene eta Benitori.
Zerb Azk 114 (ref. a un partido de pelota).
Eta nohizik behin, kanpoko aize freskuak, jolas-aldietatik ethorrita, sartu egiten ziran irakur-gela handian, ikasteko gogoari amor emanarazirik.
Osk Kurl 203.
AMORE ERAGIN.
Hacer ceder, someterse, rendirse. v. AMORE EMANARAZI.
Eta urrundu zen, eta sarthu bere etxera, eta aldi hartan ere etzioen bere bihotzari amorrik eragin.
Dv Ex 7, 23 (Ur etzan bere biotza bigundu).
AMORE GAIZTOKO.
De amor ilícito, pecaminoso.
Zeinbat galdu dira erijotzako une edo tranzian bertan [...] etorri jakeelako gela edo oe aurrera amore gaistoko laguna, ikusita beste baga bijotza samurtu ta amoria bizturik?
Mg CO 142.
Berba berde, nasai, amore geistoko, tentagarri, ipuiñ edo kontu zikiñakaz lujurija predikeetan dabeenak.
JJMg BasEsc 101s.
AMOREKO
(Adnom.). De amor. v. AMOREZKO.
Biztu bada fedea, ta erago Arzai aen antzera, al daizuen gogo guztiaz humiltasun, amoreko egikaiak, &c.
Añ
LoraS
64.
AMORE-MIN.
Mal de amores.
Leko bidi gizon gaztea / amore minez penatzen.
AzkPo I.
Denpora baten izan ninzan / amoreminez tentadua.
Lazarraga A21, 1193v.
Ainbat zan, bada, Silveroren / amoremina andia.
Ib. A, 1145r.
Begi oiek [...] adierazotzen digute Jaungoikoarekiko izan oi dan amodio bizia eta gartua, zeñaren txingarrak aiñ dira [...] portiz non Jangoikoari berari egiten dioten begizko santu bat, ta amore miñez gaizkitzen duten.
Lar SAgust 14.
Mediku jauna, gezurre diño, / nik ez dot amore miñik. / Amore minak badodaz bere / ez entrañetan sarturik.
Balad 169.
(Con gen. objetivo).
Damatxo baten amoreminak / narabil desterradurik.
Lazarraga A16, 1184r.
AMORETAN HARTU.
Amar, enamorarse, tomar (a alguien) por amante. v. AMORE HARTU.
Bihotzian zauri nuzu eta gathibatu nuzu. / Amoretan har nazazu, nik dudana zure duzu.
E 193.
AMOREZ.
a)
(Urt I 552). (Precedido de nombre o sintagma nominal en gen.). Por el amor (de), por consideración (a). "Othoi,
Jainkoaren amorez, arren, bihotz guziaz" Urt I 552. v. AMOREAGATIK.
Tr. Documentado al Sur ya desde Lazarraga, al Norte sólo lo hallamos en Leiçarraga, Duvoisin e Iratzeder.
Eure zerbitzari Abrahamekin [...] eta Iakobekin egin ukhan auen alianzaren amorez, eure zihor eta maledikzione hayén gainera prestaturik [z]edutzanak, itzuli ukhan dituk hetarik.
Lç
Ins
A, 6v.
Zeren sekulan ezin bakez baikinande Iainkoarekin, Iesus Kristen amorez miserikodiatan rezebituak eta onhetsiak garela segura gaitezkeno.
Ib. G, 4r.
Arren nanzuzu, / Jaun Zerukoaen amorez, / konta dezadan / Pasio Santua dolorez.
Lazarraga A29, 1203v.
Bitartean aitaorren esanak sofri itzazu pazienziarekin, Jaungoikoaren amorez.
CartAzp 125.
Arren sinhetste ematen dudanaren amorez, gaitzetik guarda nazazu.
EZ Man II 62.
Hekin desir guzia goiti zen eramana, bethi dirauten eta ezin ikus ditezkeien gauzetara, beldurrez ikusten direnen amorez, erakhar zitezen beherekoetara.
SP Imit I 22, 4.
Nor dira persegituak justiziaren amorez?
CatBurg 46.
Jesu Kristo zure Semearen amorez ta izenean, arren onetarako bear dedan grazia indazu.
Cb Eg II 112 (Dv LEd 202 -ren amorez eta izenean
).
Miserikordiazko obra, limosna ta besteak pobreai Jainkoaren izenean edo amorez egitea.
Cb EBO 55.
[Zor diogu] beraren amorez beste guziak ere guk ziñez maitatzea.
Mb IArg I 379.
Orra, bada, Jangoiko maitari gere amorez gizon egin ta jaio denak gugandik gaur eskatzen duena.
Ib. 104.
Jainkoaren amorez nekezko biziera bat egitera.
Ub 46s.
Eruatia, Jangoikuaren amorez, izaten dituban atsakabiak.
Mg CO 100.
Nire amorez Krutzean emona.
Añ
EL1
112.
Tóri, erratendizúla [Jesus onak], pása urrupagáu ene amóres.
LE Ong 16v.
Filosofuak jakiturijaren amorez ainbeste pazienzija ta mansotasun erakusten beebeen, guk Jesusen amorez [...] zer egiñ biar ez genduke?
JJMg BasEsc 187.
Baña bere barrunari bazizekan Jesusen amorez eta Jesusen izenean zerbait igaro bearra zuelako pozez.
Lard 489.
Oi nere Jainko maitharia! Eta zure amorez; ni nola erdiratzen ez naiz?
Dv LEd 73.
Bai, bera gizonen amorez, gizon guzien amorez, gizon gaizto aien beren amorez hill zan.
Arr GB 83.
Zure amorez ematen diot ogeita amar eguneko epea, penitenzia egiteko.
Arr May 41.
Ogei bat egun egin zituen, atez-ate eskean Jainkoaren amorez ematen ziotenarekin mantentzen zala.
Aran SIgn 31.
Ai ene bada! arimatxo au jat arikatu, / Zure amorez noa illten.
AB AmaE 157.
Baita gomutetan da Belenen zelan jayo / Ein zan, gure amorez abereen kortan.
Ib. 390.
Bai, doala, bidez-bide eta beilaz beila, / Euskal-anaien amorez Jainkoaren bila...
Iratz 189.
Mosquetera motz xamar agertzen da, baina bere horretan utzi dut puntuaren amorez.
MEIG V 75.
v. tbn.
CatBurg 46. CatBus 44s. Zab Gabon 105.
Oi ene laztanari / alanzaitez / balia dakidala / Jauna, amorez.
Lazarraga B8, 1171v.
Bere aitaren ta guganako amorez egin zen gizon.
Mb IArg I 105.
b)
Con amor, por amor; a buenas, voluntariamente, de buen grado (opuesto a bortxaz).
v. AMODIOZ.
Urthaur dira amorez ezkontzea eta urrikitzea.
"Le mariage fait par amourettes"
.
O Pr 467.
Hanitzek obeditzen dute, ez amorez, bainan bortxaz; eta hek pena hanitz dute.
Ch I 9, 1.
Ezkonduek nola egin bear dute bere andreki? Amores eta kordurareki.
El 54.
Zeren Jesus, zure Kapitaiña, hor baituzu aldean, [...] zu defendatzeko deseiñuarekin ethorriak eta behiñere ez permetitzeko, ez bortxaz, ez amorez hekiñ menera eror zaitezen.
He Gudu 101.
Eskatu ta artu zuen bataio santua ta asi zen amorez ta lanez eranzuten Jesusen amore guztiz ongilleari.
Mb IArg I 106.
Ta orregatik sufritu ta berriz deitu didazu, ta batzuetan amorez ta erregaloz, besteetan ikaraz ta bildurrez.
Cb Eg II 71.
Onela Biatikoa debozioz artu ta amorez bere anima santa Jainkoari eman zion.
Cb Eg III 234.
Ta bizimoduko gurutzeko ta karga amorez egunoro artu.
Cb EBO 54.
Lagundu nion amorez ta aleginez.
Mg CC 140.
Hitz egin bear diozu amorez, naiz zeuk ofenditu dezula, naiz zeu leenago berak.
Ib. 150.
Jesus Kristok amorez artu zituban pekatarijai emon eruaken enkarguba zan [...].
Mg CO 99.
Bethorkit gero aitzinera amorez edo bortxaz, / Berak kontu emaitera haren kontra erran denaz.
Gy 75.
Izan zaite zere agindupekoentzat biguñago: [...]. Espaasunen batekin datozkitzun guziak aditzatzu amorez.
Arr GB 32.
Bai, zuk neke-trabaju oek amorez bialtzen dizkidatzu.
Ib. 20.
Gidon Asisko Obispo jaunak artu zuan amorez bere jauregiyan.
Bv AsL 108.
(
amore onez
).
De buen grado.
Hanitx jente daude obedientzian bortxaz lehen, eziez amure hunez, eta hek phena soferitzen die.
Mst I 9, 1 (SP bortxazago karitatez baino
).
Oiek bere umeak fedez ta amore onez Jaunaren Legean azi ta eziaz salbatuko dira.
Cb Eg III 376.
Zuk au egiten badezu, seguru nago, pozik ta amore onez, Zu bezalako Ama, bera bezalako Semeak enzungo duela.
Ib. 295.
(
mila amorez
).
"(De buena) voluntad, [...] milla amorez
"
Lar,
Añ.
(
amoreaz
).
Irakurri egizuez amoreaz Jesusaren finezak.
Añ
LoraS
91.
(
hain amorez
).
Jenobebak beorretik jetxita, añ gozatsu, añ amorez, añ biguñ guziai hitzegin zien, non [...].
Arr GB 10.
c)
(Como refuerzo de una subordinada final).
Jangoikuak, pasino txarrak kendu daiguzan amorez, opa edo eskiniten deuskuz Zeruko sari andi ta ederrak.
Mg CO 37.
AMOREZ EDUKI.
Tener enamorado.
Esan nion: "Naukazu / amorez henetan, / ez nazazu eduki / olako penetan".
Auspoa 39, 85.
AMOREZ EGON.
Neskatxa luzituak, Lekunberrikoak. / Titi-aundiak dira Uitzikoak. / Beti amorez daude Gorritikoak.
"Siempre están de amores las de Gorriti"
.
Or Eus 63.
AMOREZKO (Lar).
De amor, amoroso. "Amorezko suak eta garrak dariozkana, Serafiña" Lar (s.v. serafín). v. AMODIOZKO.
Oi, amorezko errege jauna, / suplikaetan natxazu / degiozula oi Silverori / on derextala agindu.
Lazarraga A, 1151r.
Igorten dioela norbait amorezko mandatari lizun harekin bere nahi galgarriaz minzatzera.
SP Phil 433.
Amorezko ezkonzea, dolorezko bizitzea.
RIs 5.
Ez eta obeagorik adituko ere, biziago, gozoago eta amorezko itzkundean andiagorik.
Lar SAgust 15.
Zorabiak artu du bai; baña amorezko zorabiak.
Ib. 15.
O nolakoa izango ote da zure amorezko ta ondo gabeko itxaso ori!
Cb Eg II 46.
Niri ondoen dagokidan damu ta propositu amorezko bat arren indazu.
Cb Eg III 278.
Amorezko miñak akabatu zuela.
Cb Just 127 (cf. AMORE-MIN).
Zer umildade, pazienzia, debozio ta amorezko ejenplo ederrak eman zituen.
Ib. 57.
Trabatu zuen bere burua [...] Jangoikoaren amorezko lokarriz ere.
Mb IArg I 247.
Eresegi egizu gugan zeure amorezko sua.
Oe 4s.
Zenbat esku estutze amorezko danzeetan?
Mg CC 145.
Jesusen iges egite edo ezkutatze amorezkoak.
Ib. 227.
Egingo deuskubez agur ta ondo etorri gozuak, eskumun estu estu amorezkuak.
Mg PAb 205.
Bein edo beste, afizino amorezko baga neskatilla batek berba egitia mutil bategaz bakarrian ta errazoe onaz, pekatu ez da.
Mg CO 135.
O Jesus! Nos erexegingo dozu zure amorezko sua nire biotz otzituan.
Añ
LoraS
97.
Esan kanta-soñu amorezkoak Jesusi.
Ib. 136.
Jesto ta begirakune amorezko, geijeenez lujurijaz betiak.
JJMg BasEsc 132s.
Baña [Judas] gogortua zegoan amorezko esanak aditzeko.
Lard 443.
Uste gabeko agertze amorezko hura aiñ gozo ta atsegiñ egin zitzaion eze [...].
Aran SIgn 40.
Amorezko ta alkarnaiko lagundia.
Ib. 110.
O nere jende on maiteak, hitz gozo eta amorezko batekin zirautseen.
Arr GB 135.
Pakezko eta kontentuzko, estimaziozko eta amorezko biziera .
Ib. 140.
Oatzearen ondoan bere pajetxo batek leitzen dio amorezko kontu bat.
(AN-5vill).
Orreaga 62 (
amorezko tbn. en las versiones de Arbizu, Betelu y Viscarret; en las demás versiones navarras, amoriozko
).
Bertan bukatzen degu / amorezko festa... / Beste bat billatzeko / libre zaude, neska!
Auspoa 39, 87.
AMOREZKO DAMU, A. DAMUARI. "Contrición, [...] amorezko, ones damua, amore damua" Añ. v. AMORE-DAMU.
Zure izen santu ta amorezko Ontasunagatik, Amorezko damu ori indazu. Pekatua ill bedi ta ni ere bai pekatuarenzat.
Cb Eg II 33 (v. tbn. 32).
Zerutik Aingeru bat etorri ta esango balio grazian jarri dala damu amorezkoaren bidez, ez legoke prest eldutzeko komulgatzera, konfesatu gabe bekatu mortala.
Mg CC 214.
Ona eman kontrizinoe oso ta amorezko damuari garbijaren irudin edo pintura bat.
Mg CO 55.
"(Acto de) contrición, [...]
amorezko egintza
"
Añ.
AMORE-ZUN.
En busca de amor.
Ni naun berriz ethorria, / arren, iriki ezadan, / baihaut maite! [...] Ni naun zaldiz etorririk / amore-zun.
Mde Po 13.