hainbat.
Tr. Los autores vizcaínos emplean la forma ainbat, y los septentrionales y alto-navarros (h)anbat (algunos autores modernos como Mirande, Xalbador o Larre usan además hainbat). La forma tradicional guipuzcoana hasta mediados del s. XIX es anbat (antes sólo hay un ej. de ainbat en Larramendi); a partir de esta fecha, y sobre todo durante el s. XX, su uso va disminuyendo en favor de ainbat, hasta prácticamente desaparecer en este dialecto. En textos salacencos y roncaleses se documenta kainbat (además de un ej. de kanbat en Mendigacha); hay ainbat en MRos. También aparece ainbat en Bordel, pero aquí parece tratarse de ain (sinón. de hein) bat (v. HAIN BAT s.v. 2 hain).
Etim. La tendencia común llevaba a reducir hainbat, etc., a hanbat, etc., lo mismo que zeinbat a zenbat etc. Tendencias más recientes, que se siguen en la lengua escrita actual, llevan a hainbat, hainberze, etc., tendencia que aquí se respeta, mientras que zeinbat, etc. pasan ahora por dialectales.
1.
(
V-ger-gip; Mic 9v,
Lar,
Añ,
Dv (a- G),
H),
hanbat (
L; SP,
Ht VocGr,
Lar,
H),
kainbat (
R)
Ref.:
A (ainbat, hanbat, kainbat); A Morf 330 y 650; Etxba Eib .
(Con sust. indet.). Tanto (no contable); tantos (contable). Al igual que zenbat, hainbeste, horrenbeste, etc., que se refieren a cantidad, el nombre que le sigue es normalmente indeterminado. "Tant" SP y Ht VocGr. "Tanto, tanta" Lar y Añ. v. hainbeste.
Tr. En el s. XX su uso disminuye en textos septentrionales. Con sust. contables, el vb. es empleado en singular por los autores de los ss. XVI y XVII; en el XVIII alterna con el vb. en plural, construcción esta última que domina en el XIX y XX; cf. sin embargo ejs. con singular en Laphitz y Zalduby (con el sdo. de 'muchos'), Kirikiño (
Ab I 16), Inza (
Azalp 131), Enbeita (123) o Basarri (111).
Elas, nola izanen den heben damu handia, / [...] hanbat iende sekulakoz damnaturen denian.
E 69.
Hanbat denboraz zuekin nauk, eta ez nauk ezaugutu ni?
Lç Io 14, 9.
Eta hanbat mirakulu egin bazuen ere haién aitzinean, etzuten sinhesten hura baithan.
"Tant de signes"
.
Ib. 12,37.
Ainbat tenpora dan azkero / zabilzadela galdurik.
Lazarraga B16, 1201v.
Ha! ene Iainko bihotzekoa, hanbat ontasun egin derautazuna.
Mat 241.
Mezan daukagu presentean munduan zebillenean anbat milagro egin zuena.
Ber Trat 8r.
Oraingoa lizela ere zure azken orena, / beldurtasun hanbat behar duzu Iainkoarena.
EZ Man I 50.
Hanbat arrain itsasoan hazten duzun Iainkoa.
EZ Man II 145.
Izanen da gauz gaizki egina [...] zure penitentzia egitea [...] hanbat atsegin hartzen duenari [...] hain kontu guti emaitea.
Ax 555 (V 355).
Nolatan guztiarekin ere edireiten da hanbat zauri eta eritasun?
Ib. 529 (V 340).
Iesu Kristo [...], zeinda [...] ofendidu dogun ainbat bider.
Cap 116.
Huna, epel gaude oraino, hanbat dotrinamendu eta mirakuillu zure ganik enzunik, ikasirik eta ikusirik.
SP Imit III 18, 3.
O Iauna zertako othe, / goraturik fortunez, / mundu huntan nauzu bethe, / hanbat handidasunez?
Arg DevB 57.
Gizonari hanbat othoi eta remostranza egiten badut.
Tt Onsa 152.
Non koroa eternala, / Erresuma dohatsua? / Non tronu hanbat aingeruz / Glorian inguratua?
Gç 71.
Nola beraz zaituztet zuek / maitatu hanbat denbora!
Ib. 103.
Hanbat gaiza miragarriren ohoratzeko, zer egin behar da?
Bp II 30.
Aitzitik badirudi handik Latinak tuela hanbat izen diferent gauza batentzat.
ES 128.
Hanbat berri ez bazindu aditu.
Ch I 20, 8.
Hanbat arima on khar eta debozionerekiñ othoitzean daudezen denboran.
Ib. 25,8.
Iduritzen zaitzun arren hanbat etsaien bortxagunei ez dela errex kontraegitea.
He Gudu 98.
Nola Jangoikoak onzen ez ditu anbat aldiz nik eskatu ta ere nere senarra, nere giarraba?
Mb IArg I 229s.
Ala urratzeko / anbat urteko / bekatuaren katea.
Cb Bast 9.
Nork erranen zuen [...] hanbat animo bere etsaien kontra seinalatu zuen aitzindari zuhur hura, garaitua izanen zela?
Lg I 306.
Hanbat akzione eder filistindarren kontra egin izan zuena.
Ib. 280.
Hanbat akzione eder egin zituena.
Ib. 285.
Harren bazka dire eginak hanbat solhaz egiten zuen mihia, hanbat behatze egiten zuten begiak.
Brtc 114.
Onela, anbat Profeten [...] odola isuria izan zan zori gaiztoko erri doakabe hura kastigatu zuan.
Ub 112.
(s. XIX)
Jangoikoaren grazian badaramez anbat pena.
Mg CC 151.
Eskasturik presondegiak / hanbat jenderen sartzeko.
Monho 64.
An agertuko dira [...] galdu nituzan lagunak, eta ainbat kisketada, ate-joka ta dei emoeustazan konzienzia enea.
Añ
EL1
30.
Ipui eroak anbat atsegin ematen bazidaten, [...] zenbat eztituko ez zan nere biotza irakurri nituenean gerora ipui onak?
VMg X.
Zer esango degu Errege guztien Erregeren eskutik artu ditugun anbat ontarte ta mesedez?
AA III 340.
Nola gerthatzen eta egiten diren hanbat gauza espantigarri.
Dh 176.
Ez euken oneek arerijo ainbat gerratan ibili bati arpegi emoteko biar zan bildurreztasunik.
Astar II XIII.
Nihon ez da ikusi hanbat amodio.
Hb Esk 24.
Ni zer naiz bada, nitaz hanbat artha hartzeko?
Dv LEd 257.
Zugatik hanbat armada altxatu dira.
Ib. 250.
Iduritu zaionean jo duela hanbat antsiarekin igurikatu orenak.
Laph 128.
Bera eta bere semea ainbat perilletatik era añ miragarrian atera zituelako.
Arr GB 123.
Orra zelan ni nazan / iru gauza orreek, / munduan ainbat doe / ez dauz beste batek.
AB AmaE 357s.
Mintzatzeko ez dizut oraino hanbat usaia.
HU Aurp 191.
Hanbat dohañen phakatzeko / eztüt deüsik.
UNLilia 12.
(s. XX)
Ez al ditugu ikusi, ainbat aldiz, norbaiten tolestura ta izurrak?
Ag G 331.
Barrabaskerija, erri gustija barre baten ainbat egunian euki ebana.
Kk Ab I 119.
Ainbat neke gogorrak aien eskuetatik artu ta gero gurutze astuna sorbalda gañean eramateko.
ArgiDL 89.
Lurralde onetan ainbat gauza dagoz egitteko ta!
Altuna 83.
Bildur nintzan, ainbat ardureaz giltza lasto-tartean topauko ete eustan.
Or Tormes 57.
Euskalerria ez al da ba ainbat bersolari berezkoak sortzen dituen erria ta erri bertso zalea?
Inza (
in
Jaukol Biozk V
).
Ori dala-ta ikasten dozak / ain ondo ainbat idazti.
Enb 131.
Orren bidez du ainbat gaietan / aurrera gizonak egin.
Or BM 48.
Toki aietan ez zuten ainbat otz, ezta pisti izugarrien bildurrik ere.
JMB ELG 45.
Ortixek etorri dira ainbat kalte.
Eguzk GizAuz 20.
Zetozen anbat erromesentzat / an tellatuperik etzen.
SMitx Aranz 87.
Ainbat aldiz lo gozoa eragin dizun seaska maitea.
Munita 29.
Ezta hanbat denbora Biriatuar batek ixtorio hau kondatu daukula.
Zerb Azk 89.
Onela ostutzen zizkion ainbat sagar.
Anab Poli 48.
Au ikusi ta asko oi dira arritu, / zelan jotzen dituan ainbat kontziertu.
BEnb NereA 222.
Ainbat bidar Perikoitxua entzutziakin, ernegau zan medikua.
SM Zirik 56.
Ainbat gizaldi pasa ta gero / non arki larre obea?
Basarri 50.
Errexa bada ere damazun bizia, / ez dautazu emaiten hanbat gutizia.
Xa Odol 147.
Oldartzen zitzaizkonak hanbat gizon abil.
Ib. 194.
Ainbat denboran alkarrekin ibili ta gero, an izan zan gure bereizketa.
AZink 98.
Ez al da mingarri / gu bi lagun zaarri / bizi onek jartzea / ainbat mugarri?
Zendoia 47.
Ez zukeen bide horretatik joko, hainbat lan aurkeztuko zela jakin izan balu.
MEIG II 49.
v. tbn. MRos 10.2r. JanEd II 145. Aitzol in Ldi UO 6. FLab in Munita 5. Mde HaurB 66. Arti MaldanB 211. Gand Elorri 169. Onaind in Gazt MusIx 145. Ibiñ Virgil 99. NEtx LBB 372. Etxabu Kontu 61. Ataño TxanKan 265. Hanbat: Tt Arima 86. Ch I 25, 8. Mih 17. Jaur 156. Gy 65. Kainbat: CatR 17. Mdg 138.
(Pospuesto al sust.).
Perill hanbaten artean.
EZ Man II 136.
(Con oraciones consecutivas).
"
Ainbat gauzatan sartuta nabill eze azkenian danak gaizki eitteittut
"
Elexp Berg.
.
Signo bisible batek hanbat bothere ahal duke, non salbamenduko gauzán gure konzienziák zertifika eta segura ahal ditzan?
Lç
Ins
F, 1r.
Oi, ainbat dakust lazeria ze / eraetan jat, fedea!
Lazarraga A24, 1196r.
Ainbat atsegin Silverok artu eben Silviak egin eutsan promeseaz, eze kasi eukan gatx guztia kendu jakan.
Ib. A, 1142v.
Arren bada egidazu, Iauna, hanbat fabore, / etsaiak eztuen ene zauritzeko podore.
EZ Man II 37.
Amorio desordenatuak hanbat kalte egiten du non behin hark itsutuz gero [...] egiten baititu [...] traidore.
Ax 352 (V 234).
Bazko [...], zoñek hanbat merexi [='tanto mérito'] baitü, non bihar eta etzi orano begiratzen baita.
Bp II 54.
Bldu ziren hanbat jende, non ezin iduki baitzezaken etxeak.
He Mc 2, 2.
Hanbat hertsitasunekin, non ez baitzuen huts egin pontu xoil bat ere.
Mih 89.
Hanbat hots eta azantzekin / non [...] / ikharan bainintzen gan handik itzuri.
Gy 219.
Hanbat xehetasunekin mintzatu izan dire Salbatzaile aginduaz, non haren bizia eta heriotzea aintzinetik erranak bezala baitziren.
Lap 150 (V 66).
Hainbat atsegin izan nuen ikustez, non uste bainuen behin ere ez nintzala geldituko haren eskua trinkatzetik.
Mde Pr 106.
(V, G ap. A
).
Mucho(s).
Tr. Aunque no es fácil distinguir en cada caso si el significado preciso es 'tanto(s)' o 'mucho(s)', parece ser usado en todas las épocas y dialectos.
Hanbat (heltzen ohi den bezala) soinu mota da munduan, eta batre ezta muturik.
Lç 1 Cor 14, 10 (He, Dv hanbat, Ol asko
).
Egin ziola [Iaungoikoak Abrahani] anbat ofrezimentu juramentureki.
Ber Trat 77r.
Sinhetsberak trunpaturen ditu obra falsoez, / baliaturen da hanbat arte Ifernukoez.
EZ Man I 66.
Berze lanik / baduta nik / diela hanbat denbora, / zure artatzez, / zerbitzatzez, / et' onhestez kanpora?
O Po 4.
Gauza gustuko enetzat, / hanbat duzu kreatu.
Arg DevB 117.
--Elizak nola erakusten dü ügürikite hori hil ohoretan? --Hanbat khanderaren pitziaz.
Bp II 128s.
Konfesiño Jenerala deritxan Oraziñoa Eleza Santeak egunean egunean ainbat bidar munduan Meza ta errezu santuetan egiten dau.
Cb CatV 87.
Moda ergelei jarraiki hatzaie hire jaunzturetan, solasetan, bertze hanbat gauzetan.
Dh 149.
Ainbat atxakija billatu oi dozuz ez egiteko.
Astar II 115.
Ikhusgarri horrek, denbora hartan, ukhan zuen hanbat lekhuko.
Laph 230.
Laborantzari ihesi / hanbat seme alaba, / ai! ondikotz, baitoazi / toki arrotzetara.
Zby RIEV
1909, 109.
Gorphutzean baditugu begiak ikhusteko [...] eta bertze hanbat indar eta gai biziko beharrentzat.
Arb Igand 149s.
(s. XX)
Baseliza orretan, Done Antonio miragillearen bitartez, ainbat euskaldunen zauriak sendatu zirean.
Ag Kr 206.
Ainbat goialdeko ipui eta lurpeko gertaera badakizkit, urteak erakutsita.
Ag G 210.
Ainbat ardi galdu yozak.
Kk Ab I 54.
Euskal-Errian / bai-doguz ba gaur / biotz oneko / ainbat euzkotar jaupari.
Enb 141.
Ama Begoñakoak dau ainbat meritu.
Enb 81.
Eta au esanik, bakandereagana bigurtu zan agur egitten, eta ainbat zaldun emon eutsazan gelaragiño lagun egijuen.
"Molti cavalieri"
.
Otx 52.
Ainbat mende esku sendoaz idazten iardukan.
"Siglos y siglos"
.
Ldi BB 100.
Eldu intzan Nabarratik / ainbat zango egiñik.
"Haciendo mil pasos"
.
Laux AB 63.
Urte on dalarik ere, / aurrera dira ainbat jale.
"Muchos comensales"
.
Or Eus 279.
Onetan ainbat aburu ta eretxi dagoz.
Eguzk GizAuz 176.
Baiña gizabiotza ikasten ari izan diran filosofu ainitzek ainbat jakituri erakutsi dauskue euren biziera ta egitadetan.
Erkiag Arran 117.
Guzia garbi esan nai dizut jakitun ein zeralako, lenago ere gertatu dira lurrian ainbat olako.
SM Zirik 98.
Gizaldietan emon izan dauz / ainbat eliztar jakintsu.
BEnb NereA 40.
Andra Mari ta euskal-fede kondairetaz / ainbat bider itaundu neutsan illuntzeetan.
Gand Elorri 215.
Mixio-lurraldetan lan egiñaz ainbat sinisgabeko onbideratu omen zitun.
MAtx Gazt 102.
Gaia ainbat literaturetan agertzen da.
Alzola Atalak 148.
Morroi-neskame ta ainbat soiñeko / izango ditut etxean.
NEtx LBB 221.
Bekatuari estekatua naukate hainbat lotgarrik.
Xa Odol 265.
Guretzako badogu / ainbat atsekabe.
FEtxeb 134.
Goiz, eguerdi, illuntzero, / badezu ainbat bezero / gozatua onezkero.
Zendoia 182.
Ez ginuen hanbat parada izan elgarretaratzeko.
Larre ArtzainE 179.
Bere lanaz eta eraginaz, lanak eta eraginak utzi zituzten ondorioez, hainbat jende mintzatu da.
MEIG VII 30.
v. tbn. A BGuzur 136. Basarri 75. Azurm HitzB 28. Etxabu Kontu 207.
(En contextos negativos, con el sust. en partitivo).
Ene etxen ezpeitut / peretxurik hanbat.
AstLas 20.
Ederragorik hanbat baditaken etzautak iduri.
JE Bur 122.
Jakitaterik ez, dirurik ere ez hanbat.
JE Ber 49.
Kristautasunik ez dunak / euskaltasunik ere ez anbat.
SMitx Aranz 178.
Alguno(s).
Jentiak euki eban / ainbat ereparu, / argatik esan eben: / "Ak irabazi du".
(1857).
EusJok
II 78.
Joan zan eurakaz ibiltaldi bat egittera, ta ainbat berba egin da gero, aittatu eben Eladi.
Echta Jos 198.
Oi ez duzunez, ainbat berri pozgarri esaten dizkidazu.
'Me anuncias algo que me alegra mucho'
.
Zait Sof 50.
Or, an et'emen, / egari baldan, / ainbat inguma dabiltza.
Gand Elorri 61.
Lurraren ganean lo, ainbat gizonezko.
Erkiag BatB 192.
Ainbat aldizkaritan idazten deusku Kerexetak: Euzko-Gogoa-n, Zeruko-Argia-n
.
Alzola Atalak 129.
(Para expresar un pico, cantidad que excede).
Gero agertu zitzaien bosteun ta ainbat anaiei batean.
Ir YKBiz 540.
Berreun da ainbat gizon / galdu alajaña.
Basarri 45.
(Referido a una cantidad indefinida).
"Boxar, boxear, tener en circuito tantas leguas, itxerzan, inguruan ainbat lekoa izan, iduki, euki
"
Lar.
2.
(
Lar),
hanbat (
Urt I 149,
H),
kanbat. (
Con vb.).
Tanto.
"Tamañanamente"
Lar.
Tr. Mejor documentado en la tradición septentrional.
Gure artian haur dakusat itsutarzun handia, / nola dugun zerbitzatzen hanbat gure etsaia.
E 25.
Eta miresten zuen nola hark hanbat beranzen zuen tenplean.
Lç Lc 1, 21 (TB hainbertze, Oteiza, Brunet, IBk hainbeste, Ker ain luzaro).
Ene aragiok ikara dabilz; / ainbat sartu jate zure bildur[ra], / beretxat naxala gaxto lap[urra].
Lazarraga B3, 1153v.
Zergatik haren ondoan / hanbat naizen penatzen.
EZ
Eliç
219.
Zeure salbamendua, hanbat dihoatzun gauza.
Ax 73 (V 49).
Zegati ofendietan da Iaungoikoa ainbat, modu bi oneetako iuramentuakaz?
Cap (ed. 1893) 45.
Eta nutenak nihaur er' asaldatzen, / zergati baitut hura hanbat maitatzen.
O Po 23.
Bada zure miserikordiak eman diazaket hanbat desiratzen dudan grazia.
SP Imit IV 14, 3.
Zuk hanbat pairatu ondoan, / Jesus, zure gorphutzean, / egiñen othe narotzuke / urkhabea bihotzean?
Gç 92.
Hanbat behar dügia goiz arrats oroz Jinkoa othoitü?
Bp I 124.
Erraten badarotazu eziñ hanbat paira dezakezula, nola bada pairatuko duzu purgatorioko sua?
Ch III 12, 2.
Hortan konplitzen da bakhotxak bere buruaz egin behar duen ukhoa, Salbatzailleak Ebanyelioan hanbat gomendatzen duena.
He Gudu 36.
Nigatik anbat ekusi zuen Jangoikoaren izenean izan dedilla.
Mb IArg I 108.
Jainkoak hanbat benedikatu bazituen Obededon eta haren ahaideak.
Lg II 102.
Hanbat prezatzen duzun garbitasun hark berak, zure erraietarat yautsaraziko du.
Mih 21.
Egizu beraz, maita dezadan zuk hanbat maitatu duzun humiltasuna.
Brtc 218.
Nola hanbat konta dezakegu gure prestutasunaren [...] gainean?
Dh 214.
Etzira hanbat ibilten / lo dutenian jendek egiten.
Arch Fab 239.
Baiña han edergaillua, / berak hanbat laudatua, / kaltekor zaio gerthatzen.
Gy 63.
Berehalako ona ez badugu ikhusten, geroxagokoak ere ez daroku hanbat ukitzen bihotza.
Dv Lab 334.
Premu Jauna, handitxu hura nahi nuen baitezpada khendu; ez nuen harekin hanbat argituko gorthean.
Laph 18.
Hanbat dute xuritzen / handi hoiek elgar.
Zby RIEV
1908, 762.
Goazin mintza xuxen, eta itzul gure solaserat, nahiz ezkiren hanbat urrundu.
HU Aurp 199.
Nola ez baitu [zarrak] kanbat ekusten [...] ez yai ekusen lasterrari emoiten.
Mdg 164.
Argatik ainbat maite zaituzte Ama maitedun / olerkarien biotzak.
Jaukol Biozk 59.
Noraño elduko ete litzake / bere poz eta atsegiña, / ikusirik gaur argitaldurik / berak ainbat nai ebana.
Enb 121.
Lurra ez baita larrutua nihun [...], gerendari beha egoiteak ez gitu orai hanbat lazten.
JE Ber 14.
Irurtzuna zan bera; Latasan gau egin, / zekorra bidez anbat lermatu ez dedin.
Or Eus 357.
Hanbat zerk dautzu ote bihotza zauritzen?
Iratz 40.
Ta atzetik zitalki / eraso ta esi / anbat kosta bear zuan Ondarrabi.
SMitx Aranz 212.
Hainbat lilluratzen bahau, entseia hadi sartzera.
Mde Pr 102.
Ainbat kostata egindakoak / beste batzuek jatea.
Basarri 130.
Halere ez zaiku iduritzen elgarretarik hanbat zeiharkatzen direla.
Lf (
in
Zait Plat XXIII
).
Rhodope ta Ismaruk ez dute Orpheu ainbat miresten.
Ibiñ
Virgil
49.
Etzauku iduri Beila famatu horrek bazterrak hemen gaindi hanbat inharrosi dituen.
"À ce point"
.
Ardoy SFran 13.
Eman eskerrak igatik ainbat / saiatzen danari.
Olea 247.
Bertsoa ainbat maite duanak.
MMant 85.
Hemengo herritarra ez da hanbat berotzen ikasgarri horietara.
Larre ArtzainE 311.
Ez dira faltatu negar eresiak eta deitoreak, Kanpionek hainbat miresten zuen Arrese Beitiarenak esaterako.
(In MEIG VI 36
).
v. tbn. Inza Azalp 65. Arti MaldanB 217. Hanbat: Hm 126. Arg DevB 105. ES 144. UNLilia 4. Kainbat: Mdg 130.
(Con oraciones consecutivas).
Eta signo handiak egiten zituen, hanbat non sua zerutik lurrera eraits eraziten baitzuen.
Lç Apoc 13, 13.
Ainbat sentitu eben, bada, Silverok Sirenak agaz egin eben kaso gutxia, eze etorri zan eriotzako puntura.
Lazarraga A, 1142r.
Gure anaia eginez gero, / maite ditu gizonak / anbat eze barkatzen du / paradizuko jatea.
Ezcurra 29ss.
Bekatu mortaleak egin zituen gaistoak [aingeruak], anbat eze geros baitirade demonioak.
Ber Trat 93v.
Egizu hanbat zeure othoitz onez eta arartekotasunaz, non hekin batean ardiets dezadan orai Iainkoaren garazia.
Mat 291.
Artifizio gaixtoz da hanbat baliaturen / non iauntasun handiena baitu ardiatsiren.
EZ Man I 65.
Zu hanbat faboratu zaitu, non Iainkoaz lekhora ezpaita zu bezain miserikordiazkorik.
Harb 90.
Eta hanbat usatzen duzu bekhatu egitea, hanbat segitzen duzu, non alde guztiz beldurra galtzen baituzu.
Ax 106 (V 71).
Eta batzutan hanbat bortitzten da [...] non ezpailuke egon nahi herstura eta dolore gaberik.
SP Imit II 12, 8.
Ene probidenzian eztire hanbat fidatzen, non ezpaitute berek ere zerbait artha bere buruez itxekitzen.
Ch III 37, 4.
Orhoitzapen hunelakoek, hanbat borthiztu eta animatu dituzte emazteki sinpleak ere, non bentzutu izan baitute Munduaren zuhurtzia guzia.
He Gudu 98.
Memento batek ainbat balio dau, ze berean irabazi lei bekatari batek, bekatuaz il eban arimea ta galdu daben Jangoikoa.
Añ
EL1
48 (
EL2 55 ainbat... eze
).
Inguru larroina hanbat ibilli zen, / non zitadelara noizbait sarthu baitzen.
Gy 282.
Jesüs Kristek hanbat maite / ükhen dü khiristinoa, / ezin erran beitaiteke / Hark dian amorioa.
UNLilia 13.
Ainbat samurtu ere, malkoak ugari asi baizitzaizkion jalkitzen begietatik.
Gazt MusIx 163.
hanbat (S ap. Lrq
).
Mucho.
"Guère"
Lrq.
Tr. A partir de mediados del s. XIX parece usarse sólo en contextos negativos.
Berze oroz gainetik hanbat maite zitut nik, / mundu oro utzi niro zure amorekatik.
E 195.
Ingurura beha dago nork dezaken defenda, / guztiarekin alferrik hanbat doloratzen da.
EZ Man I 93.
Eta zuria hala baliz / arras kontent nündükezü / zeren zureki izatia / hanbat beitüt desiratü.
Xarlem 202.
Ez naiz hanbat orhoitu ez naizela iragaitzaz baizik lurrean.
Dv LEd 275.
Gantzak hanbat trabatu gabe, mendixka horren gainera igan zenean.
Elzb PAd 2.
Irrits heier dagon gizona aberearen heinetik ez da hanbat goititzen.
JE Bur 97.
Nola bizi den, nehork ez lakike hanbat.
Etcham 171.
Jakizu, nik erranik, hauziño bat eginen dauzutala, ez baitu Itsasuko herria hanbat aberastuko.
Lf Murtuts 8.
Han hil zen 1920ean, hanbat zahartu gabe.
Zerb Azk 78.
Ez nuen hanbat merexi bainan urrikaldu zen ordea.
Xa Odol 328.
[Errientsa] ez dugu euskaraz hanbat entzun, salbu hitz bakar batzu gure ait'amekin.
Larre ArtzainE 19.
v. tbn.
Hanbat: Arg DevB 123. Const 42. Zub 102.
3.
(
H),
hanbat (
Dv,
H) .
(Como pronombre. Puede recibir casos de declinación).
"
Hanbaten, qui appartient à tant de personnes"
Dv.
"
Egizu ainbat, hanbat ene amoreak gatik
"
H.
"¡Cuántos! [...] amaikak, makiña batek, ainbatek
"
Onaind EEs
1927, 122.
Tr. Mejor documentado en la tradición septentrional.
Tira zezan sarea lurrera, ehun eta berrogei eta hamairur arrain handiz bethea: eta hanbat bazen-ere, etzedin ethen sarea.
Lç Io 21, 11.
Baduk hemen muthilko bat, dituenik borz ogi garagarrezkorik, eta bi arrain: baina hauk zer dirade hanbaten arteko?
Ib. 6,9.
Ordu heronek iakiñen meza berezientzat, erregela ematea xoill gaitz duk hanbatentzat.
EZ Man II 51.
Eta hanbat bidegabe, hanbati, Iainkoari, geure buruari, Aingiruei, giristino lagunari, eta munduko bertze kreatura guztiei ere.
Ax 568 (V 364).
Hori egiten zuen Errege Davitek hanbat zituen egitekoen artean.
SP Phil 123.
Alakoak, ain andiak eta anbat dira Jangoiko maitagarriak munduko bazter guzietan eragin diozkan gauzak.
Mb IArg II 268.
O Biryina saindua, ene salbamendukotzat hanbat egin izan duzuna!
Lg II 119.
Zuretzat hanbat egin duen ondoan.
Mih 98.
Hanbat dela zatittoan / nola baida osoan.
'Il y a autant'
.
Monho 138.
Bertze hanbaten baithan gauza bera ikhusi izan da.
Dh 107.
Bertze hanbati bezala.
Ib. 122.
--Bada asko ongarri mota. --Nik ez dut hanbat ikhusten! Samatsa eta arkhin guti bat.
Dv Lab 130.
Kantu berri edo xahar / hanbat baitzen jadanik.
Zby RIEV
1908, 757.
Ainbat euskaldunen zauriak sendatu zirean, ainbaten samiñak ezti biurtu.
Ag Kr 206.
Denik ere, bertzea baino gehiago izan da, ez baitzen behar hanbat.
JE Bur 146.
Nola ainbat bai dira eleizaren umetan berentzat bear duten baño askoz geiago irabazten dutenak, oien irabazietaz beste guziok aberastutzen gera.
Inza Azalp 104.
Neke latzak artu ta bizia galdu daben gizasemeak ainbat izan dira-ta, Marxen eretxi ori guzurra dala autortu bear.
Eguzk GizAuz 49.
Hainbat dituk heure azalean ontziak.
Mde HaurB 101.
Bere barrenen zetozen ainbatentzat azken gaba izan zan.
Basarri 103.
Udalari be ez jakon atsegin izango ainbateri ordaindu bearra.
Etxabu Kontu 23.
Hirurogeita hamabost urte aurten beteak ditut nik / Hainbat badago hortara gabe beste munduan dugunik.
Larre ArtzainE 355.
(Con oraciones consecutivas).
"
Hanbatek diote non..., tants le disent que..."
SP.
"
Hanbat dira non
"
Ib.
Eta bil zedin harengana jendetze anhitz, hanbat non unzi batetara sarthurik iar baitzedin.
Lç Mt 13, 2.
Ezen hanbat eztuzu eman non are gehiago / eztuzun on emateko.
EZ Man II 55.
Heken holek [...] hanbat badira ezen gaiñez egiten baitute.
Ax 429 (V 278).
Abisu hauk hanbat eta hainbertze direla, non nihork nahi baditu begiratu, eztuela behar izanen zer egin bertzerik.
SP Phil 539.
Nahasi zerauela guziei bere hitzkuntza, eta lehen bat baizik etzelarikan, bat hura egin zela hanbat, non familia batek bertzea ezin adi baitzezakeen.
ES 390.
Hanbat harrek erran zuen, / non fiñean yaunak, eziñ yasanez ya / duende haren erasia, / baitzuen egorri fite baserrira.
Gy 204.
Bada Haitzeko yendez hanbat errateko / non beldur bainaiz kasik eskas agertzeko.
Hb Esk 113.
Muchos.
Eibarko zezen-plazan / esan dute ainbatek / Lasturko zezen bik ainbat indar / duala Soartek.
MendaroTx 391.
Bai, azken urte oneitan olako garatzak ainbat izan dira, England-an batez be.
Eguzk GizAuz 152.
Zagi ingurura / ainbat batzen dira.
BEnb NereA 27.
Atzo bertan, ainbat sartu ditue morroillopean.
Erkiag BatB 187.
(Ref. a una cantida indefinida).
Tanto, tal cantidad.
An berean egiten zuten egiunea (tratua), eguneko ainbat, eta andik yoaten ziran lanera.
Ir YKBiz 353n.
4.
+
hanbat
(Dv, H).
Tan.
"
Hanbat zen itsu non, il était si aveugle que"
Dv.
"
Ez da hanbat on
"
Ib.
Tr. Documentado casi exclusivamente en los dialectos septentrionales. Al Sur sólo se encuentra en Lazarraga, D. Aguirre y Gandiaga.
Hitz horrezaz erdiratu deraudazu bihotza; / nik zugatik dudan pena hanbat ere handi da.
E 219.
Hanbat da eder eta jentil.
Ib. 147.
Hanbat etzirade andere larri.
Ib. 213.
Erregeri, dakidala, nik eztizit faltatu, / zeren egon behar dudan heben hanbat gatibu.
Ib. 237 (Akesolo traduce "tanto tiempo", significado que tbn. Altuna prefiere; cf. infra HAINBATEN).
Testimoniaje hauk iunktatzen eta bardinzen dirade guziak hanbat ungi eta xuxenki, non hain konformitate handitik ageri baita klaroki.
Lç
Adv
** 4v.
Moisesek (hanbat zen terrible erakusten zena) erran zezan: Izitu naiz eta ikharatu.
Lç He 12, 21.
Ainbat zan, bada, Silveroren / amoremina andia, / eze, ez inor ekusterren, / itsaiten eben begiak.
Lazarraga A, 1145r.
Oi, ainbat <ain bayt> dira ederrak eze / ni nago admiradurik.
Ib. A1, 1159v.
Hainbat onhatu nago ezen seda bat baño gutiagoagatik emanuke estena eta bikia surtan.
Volt 270.
Hanbat naizelarik zordun zure aldera.
EZ Man I 37.
Bana naiz hanbat desditxatu.
O Po 22.
Hal' ere, hanbat neur' etsai niz, / laket niz hortan penatzez.
Ib. 2.
Gero zuzaz / zeinen luzaz / ukaturik nagoan, / eta halaz, / hanbat alaz! / errekeitu gaxtoan.
'Moi, qui suis ainsi, hélas! si méchamment traité'
.
Ib. 7.
Beso sendo baten fletxak / eztira hanbat bortitz.
Hm 126.
Haur hanbat bide hon eta segura dela non ezpaita hoberik.
Tt Onsa 93.
Menbriak oro, hanbat ederki elgarren artian beizaudian iosirik [...], barreiatzen ditu.
Ib. 146.
O noiz ethorriko da horen hanbat desiratu hura, zeiñetan zure presenziaz sasiatuko bainauzu.
Ch III 34, 3.
Haiek arrapostia ezta hanbat eijer.
Etch 348.
Yuiatzea gauza etzen errex hanbat.
Gy 188.
Hazi zaituzten yende hanbat nekhatua, / ez bedi nihoiz izan gaizki pagatua.
Hb Esk 171.
Oi nere Jauna, hanbat zordun ezagutzen dut nere burua zure alderat, non ez baitakit, ez zer erran, ez zer egin.
Dv LEd 135.
Esneko hortzen ordainak, hanbat xuri ez direnak, bainan zabalagoak.
Dv Lab 238.
Ikhusirik zure begithartia / elizateke posible, maitia, / düdan pazentzia, / hanbat zirade glorifikagarria.
ChantP 116.
Ez da hanbat zainhart izan behar hortako.
Zby RIEV
1908, 86.
Sobera ditu erroak lurrean barna, eta adarrak lodi eta azkar, ez baditu ere oraino hanbat urrun hedatuak.
Arb Igand 31s.
Eta ez badira ere gutartean nehon hanbat sinetsiak, halere beti mintzo.
HU Zez 29s.
Baiña ori gauza andia zan! Ainbat andia!
Ag AL 68.
Baditake etzen hanbat aho ederrekoa Inazio.
JE Ber 65.
Eder. Euria ez ainbat garbi.
Gand Elorri 134.
Hor ez bazira zure buruaz hainbat segur, kezketan egonen zira pertsuaren moldatzeaz beraz.
Xa Odol 63.
v. tbn.
Hanbat: AstLas 10. UNLilia 16.
5.
(Añ, H; hanbat Lar, H).
(Con numerales con el suf. -tan). Tantas veces. "Ciendoblo, eunetan anbat", "doble, otro tanto, bitan anbat", "cuatrotanto, lauretan anbat" Lar. "Doble, [...]
bitan ainbat" Añ.
Nehor ezta utzi duenik etxea, edo anaieak [...] rezebi eztezan orain denborá hunetan ehunetan hanbát etxe eta anaie.
Lç Mc 10, 29s (He, HeH ehunetan hanbat; TB ehun aldi bertze hain bertze, Dv ehunetan bertze hainbertze, Ol eunetan beste ainbeste, Leon ehunetan gehiago, Ker bateko eun alako, IBk, IBe ehun halako
).
Jainkoaren hitza artzeko, gordetzeko, azitzeko ta eunetan anbat emanarazteko.
Lar Carta a Mb 280.
6.
hanbat
(H). Otro(s) tanto(s). "Badira hogoi etxean eta hanbat lanean, il y en a vingt à la maison et autant au champ" H. v. infra BESTE HAINBAT.
Asko bider esan zioen hau Faraoni, ta anbat bider ukatu zan eskatzen zitzaiona egitera.
Ub 22.
7.
hanbat.
Probablemente, seguramente; sin duda. v. HAINBATEAN (g).
Tr. Documentado sólo en textos guipuzcoanos desde mediados del s. XIX.
"Ongi nai ta ezin izan" / esango dit anbat.
Bil 48.
Beste birtute argi batean begiratuko zuen anbat irakurleak.
'Habrá el lector reparado sin duda'
.
Aran SIgn 113.
Eliza-gizon batzuegaz baliatu zan, zeñak anbat engañatuak bazebiltzan.
'Quizá con engaño'
.
Ib. 55.
Batek zintura biar duela, / bestiak berriz kordoia, / anbat etxetik salduko dute / amoko edo txorroia.
Xe 315.
Guk baño errezago irabazten dezue; bai anbat.
Ag G 319.
Bai orixe, bai anbat.
Ib. 192.
Anbat gerta niteke / partida galtzera.
Tx B I 199.
Pazientziya artuko banu / anbat ez nuke kalteko.
Tx B II 61.
Mutil bat zebilkiok ondoren, eta, marmarrak dionez, anbat ez dek izango mutil ori zuen sendiarterako egokienetakoa.
TAg Uzt 104.
8.
Tanto como.
"Ce dialecte [se refiere al guipuzcoano] se sert aussi de ainbat ou anbat au lieu de bezenbat. Edozein da zu ainbat (It)"
Dv (en el caso de ainbat se trata de var.
de adinbat). v. adinbat.
Israeltarrak nai anbat edan zuten.
Lard 74.
Nai anbat aragi.
Ib. 75.
Odeia anbat, jendea ere zijoan.
Ib. 86.
Oiek anbat grazi / ez nunbait merezi.
AzpPr 67.
Zeruan anbat izarño / uretan islatzen ziran.
SMitx Arraun 109.
Nere guraso maiteak poz ainbat naigabe bazebilkiteken.
Ataño
TxanKan
31.
Maritzar hainbat Joanestzar bada munduan.
(BN-baig).
EZBB
II 56.
9.
(A Apend) .
(Uso sust.).
"
Ainbat bat, cierta cantidad"
A Apend.
.
Euneko ainbata ateratzearren.
"Para obtener su tanto por ciento"
.
Or (
in
Gazt MusIx 22
).
HAINBAT ...-AGO.
Tanto más. Cf. HAINBAT GUTXIAGO; HAINBAT HOBE.
Ezen duen guziari emanen zaió, eta hanbat gehiago ukhanen du.
Lç Mt 25, 29.
Eta begiratzera anhitz eman izan zaion guziari, hanbat gehiago galde eginen zaio.
"Tant plus"
.
Lç Lc 12, 48.
Mucho más.
Bada, hanbat afekzione handizago hura igorri ukhan dut, hura ikhusirik berriz alegera zaiteztenzát.
Lç
Phil
2, 28.
Eta hek hanbat gortzenago ziraden.
Lç Lc 23, 5.
Enzun ukhan zutenean ezen hebraikoén lengoajez minzo litzaiela, hanbat silenzio handiago egin zezaten.
Lç Act 22, 2.
Erraz da beeratu, goiartu, ta iltea edozein bizio txar bere asieran; baña bein andi eginik, ainbat gatxago.
Añ
LoraS
106.
Obeto sinistuko neuke aste bat bere luze egingo zeunkiala astian sarri komulgadu, ainbat sarrijagotan arzerren emon nai deutsuben diruba.
Astar II 235.
Lan da neke ez gutxi ta anbat are geiagoak bidean bizkarki eramanda.
Aran SIgn 90.
Egunerik egunera ainbat laztanago ebezan euren alabea ta Josetxo.
Echta Jos 363.
Edonungo beartsuei laguntzen ekien bilbotarrak ainbat geiago lagundu bear eutsiela euskaldunai.
Ag Kr 200.
Sartu zituzten beren aizkorak zuaitz lodien biotzetaraño, koipetan sartzen dan labana baño ainbat errezago.
Ag G 102.
Garrantzi aundikoa noski. Euzkadiri buruz ainbat areagoa berriz.
"Sobre todo"
.
EAEg
31-1-1937, 943.
Aren anima, bizkor baiño ausartagoa ta ainbat aulagoa, Zuregan ordez beregan entziñik, io ta lurrera zezan.
Or Aitork 139.
Ziskua gilbortuteko bidean jarri oi dira, ainbat eta areago, lurraldeok toki eratsuan [...] baldin ba dagoz.
Erkiag BatB 137.
Baiña Gurutzez ononzko erriak, ainbat eta dira aundiagoak, argiagoak, omentsuagoak, zorionekoagoak, nun ta Kristoren legea beren barren-barreneraiño sartzen duten.
Etxeg (
in
Ag AL 6
).
Ez duzu arbola itsusiagorik nola baita oliba ondoa; ez eta, hala hala, hanbat pollitagorik amanda ondoa baino.
JE Bur 82.
HAINBAT DEUNGARO.
Tanto peor. Cf. a(i)nbat deungeago en Lar y Añ, s.v. peor que peor. v. HAINBAT HOBE.
--Antxinako usadio zarra dot. --Ainbat deungaro, esa eutsan.
CrIc 60.
HAINBATEAN.
a)
(Lar (+ anb-), Añ). "(Al) tanto, por el tanto, anbestean, ainbatean" Lar. "Tanteo del tomar por el tanto, anbatetzea, anbatean artzea" Ib.
"Hanbatean gira, nous sommes à la même mesure, au même degré, au même point" H.
b)
A tal precio (indeterminado). "¿En cuánto? en tanto, zenbatean? anbatean, onenbestean" Lar. v. HAINBATETAN (b).
c)
En la medida que.
v. BEZANBATEAN.
Gizona dan anbatean, noren semea da?
Ub 131.
Seguru jakinik ba-dagoke, Mundu onetan bizi gerala, jakin dezakegun anbatean, ba-duala ondasunik andiena dan Jainkoaren grazia.
Ib. 190s.
d)
"Hanbatean, toutefois, sur ce" Dv.
Hanbatean, guziak ixiltzen dira. Orduan Jaunak hartzen du solasa.
Dv LEd 194.
e)
(BN-arb; anb- AN-ulz, B). Ref.: A Morf 361; Gte Erd 229; Izeta BHizt2. Regular, medianamente; hasta cierto punto. "Gure erie gaur anbatean dago" Izeta BHizt2. "Horrekin badoa hainbatean (BN-arb)" Gte Erd 229. v. HAINBESTEAN (b).
Hargatik bere hitza atxikiz, bederen hanbatean, Elizaren gizonak utzi zituen irakasle.
JE Bur 43.
Harekin [euskararekin] oraino bazoan hainbatean; behar orduan euskaraz mintzatzen baitzitzaukun.
Xa Odol 25.
Ezin ukatua da ere, hainbatean errexki eta ongi kantatzen duen baten ahotik, pertsu bera ere beti goxoago dela beharrientzat.
Ib. 64.
f)
"Ainbaten da, es igual, da lo mismo" DRA.
g)
"Ainbaten, por lo visto. Joan zara zu, ainbaten (Ker)" DRA. v. supra
(6).
HAINBATEAN HAINBAT.
"Hanbatean hanbat [...], ainbatean ainbat bihurtzea, rendre tant pour tant" H.
HAINBATEAN HAINBATEZ
(H; hanbatean hanbatez Lar, H). "Tanto por tanto, anbatean anbatez. Lat., æqua compensatione" Lar.
HAINBATEKIKO.
"Talión, anbatekikoa" Lar.
HAINBATEKIN.
Así pues, así; entonces. "Hanbatekin, hanbatarekin, sur ce (Lç Decl); en même temps" Dv. v. HAINBATENAREKIN.
Hunen gainean zure maiestateari suplikamenduz nagoka [...]. Hanbatekin Iainkoari othoitz egiten draukat, Andreá, nahi zaituen [...] konserbatu.
Lç
Dedic
* 7r.
Hanbatekin, hari berarik othoitz egiten draukagu.
Lç
Ins
F, 6r.
Aingerua hanbatekin, / hitz hauekin, / Nazarete hirira / ethor zedin berri haren / Mariaren / heltzeko beharrira.
O Po 56.
Ezar nezan porogutan, / ordea hanbateki / ez, isireki, / har den' eztela burutan.
'Mets-moi à l'épreuve. Mais pendant ce temps ne t'obstine pas à considerer que ce qui est n'est pas'
.
Ib. 29.
Segurta zite hala egin badezazu eztizula iagoiti bekhaturik egiñen [...], eta hanbateki onsa hilen zirela.
Tt Onsa 37.
Paganoak eztaki Iaunaren borondatia eta debetia, eta guk bai; hanbateki gehiago bekhatu egiten dugu.
Ib. 28.
Herioa dela gizonaren honki egilia, eta hanbateki herioa eder dela, hon eta maitagrri gizonaren.
Ib. 167.
Egunaz gau ilhuna eta beltza bilhatu zuten, hanbatekin hamar birjina gaixo hek [...] oherat ioan ziren.
Ib. 72.
Badire hamateki (pilotari) biga prest direnak partida horren egiteko.
Eskual 9-10-1958 (ap. DRA
).
HAINBATEKO.
a)
(hanbateko Dv A). Tan grande, de tal magnitud. "Qui est si grand, si considérable. Hanbateko haizea da non, le vent est si grand que" Dv. Cf. hainbateko.
Ezin jan zindukean zuk / anbateko amena: / ala bera txipitu ze / zure aguaren neurrira.
Ezcurra 19ss.
Ekusi zuen an bere ama maite hau [...] bizirik ezin iraun zezaken eran: anbatekoa zen horduko Birjin Amaren bihotzeko illuntasuna.
Mb OtGai III 37.
Oi nere Jesus guziz maithagarria! Hanbateko amodioagatik, nik zer zor ez darotzut?
Dv LEd 56.
Zure hanbateko ontasunak ukitzen nau noizbait bedere.
Ib. 78.
Hainbateko etsiak hartu zituen guziak, non ez baitzuten gehiago ihoren hiltzeko gogorik.
Mde Pr 139.
Jakite goren au ere / ainbateko duzu, / jakite-almenik ezta ura / dezakena burutu.
"De tan alta excelencia [...] que no hay facultad ni ciencia que le puedan emprender"
.
Gazt MusIx 229.
Anima illezkorrak, / ainbateko egiñak.
"Hechas a bien tamaño"
.
Ib. 107.
(En contextos negativos).
"
Hanbatekoa (ez da), il ne vaut guère; ça ne vaut pas gran'chose"
Dv.
"
Zaldi hori ez duzu hanbatekoa
"
Ib.
Ezi debózio sóllak eztire señále anbatékoak.
LE Doc 203.
Ezpaita ere disposizioa béti anbatékoa.
Ib. 115.
Segur harotxak hauzoa / ez zuen hanbatekoa.
"C'était pour l'horloger un mauvais voisinage"
.
Gy 135.
Gogo gaixtoz eman baleza, bera ez laiteke hanbateko gizona.
Dv Lab 140.
Bertzalde, gauza orok dakitena da, Apostoluak etzirela han arte hanbateko soldadu agertu.
Hb Egia 87.
Nola eskolarik ez baita hemen, hanbatekorik, gure serorek daukatena baizik.
Prop 1884, 5.
Ene misionearen hastapenak ez dire hanbatekoak izan.
Prop 1896, 97.
Nahiz ez hanbateko giristinoa, gerla zozo hortan ari zenaz geroz!
HU Zez 23.
Zuhatz multzoño batzu ikusten ere daizkogu tokika, ez hanbatekoak haatik.
JE Ber 40.
Burdin-biderik ez zen nehun, eta gainerateko bideak ere ez omen ziren hanbatekoak.
Lf Murtuts 20.
Baña Fray Luisen Bibliarekiko jakite guzia [...], ezta ainbateko aren egintzan.
Gazt MusIx 61.
Uzta etzen mentura hanbatekoa, bost ehun giristino.
Ardoy SFran 241.
Haizeak ere etziren hanbatekoak.
"Les vents non plus n'étaient pas excellents"
.
Ib. 216s.
Bainan ez dakit zer hainetako pertsularia zen. Ez hanbatekoa neholaz ere, nehon ez denaz geroz aipu.
Xa Odol 32.
Etxekandereak baietz, bainan ogia zuela ez hanbatekoa, hots, ez hain xuria egun hartakoa.
Larre ArtzainE 134.
"
Anbateko liburua, libro enorme"
A Apend. "Enorme. Anbateko ostikoa man zion" Izeta BHizt2.
.
Anbateko elur pilek egin zituzten.
Izeta DirG 87.
Gaizo mutikoa, hanbateko torra aldiak eman behar izan zazkon ganbara zolari, lehen bezala ezartzeko.
Etchebarne 80.
Pasable.
Itxura hanbatekoa zuen oraino bainan emaiten zuen bihotza zuela akitua.
Larre ArtzainE 143.
b)
"Equivalente, ainbatekoa", "idéntico, [...]
ainbatekoa" Lar y Añ. Cf. hainbateko. Cf. tbn. ADINBATEKO.
c)
(Tras numeral).
Tantos como (...).
Egia da horrela mintzo diren gizonak ez direla mila hanbatekoak.
HU Zez 29.
d)
(Tras numeral con el suf. -tan
).
"Centiplicado, eunbidertua, eunetan anbatekoa
"
Lar.
Cf. supra (5).
d)
"Arenbatekoak edo dire, son de por allí" Alt Eus 1925, 73.
HAINBAT ...-EN (V-gip; Añ, H, A).
Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Lo más (...) posible. "(Con la brevedad) posible [...], ainbat lasterren" Añ. "Ainbat lasterren, cuanto antes, lo más pronto posible. Ainbat beranduen, lo más tarde posible" A. "Ainbat geixen ekarrizu" Etxba Eib.
Tr. Propio de la tradición vizcaína, aparece tbn. en algunos textos guipuzcoanos.
Kontriziñoa. Egin bear leukeana ainbat sarrien.
Cap 118.
Biortuten ezpadeutso ainbat lasterren.
Oe 112.
Ez daruez egin loikeriak gurasuen aurrian, ezpada ezkutuban ta ainbat bakarren.
CrIc 180.
Prestatzen zirala anbat ondoen.
Mg CC 157.
Urten egizu ainbat lasterren onelango etxeti.
Mg PAb 72.
Anbat lasterren eldutzeko.
VMg 62.
[Errazoiak] iminiko ditut bada, ainbat argiruen aituko dituzun moduban.
fB Ic II 271.
Ez zara aaztuta egongo aita, ainbat lasterreen honraak egitian zeure emazte nire Ama onari.
JJMg BasEsc 273.
Baña gura leuke ainbat sarrijen konfesadu deitezan bere semiak.
Astar II 221.
Da propositu firmia ere / aurrerantzerako artu, / ipintzen deuskun penitentzia / ainbat lasterren kunplidu.
(In Xe 351
).
Nai eban ipintea ainbat galantoen.
AB AmaE 214.
Joan dedilla Inazio ainbat laisterren.
Apaol 50.
Ainbat sarrien [artu bear dabe], il guztietan, aste guztietan, eta egun guztietan bere.
Itz Azald 162.
Eskolatik ainbat goizen urteteko.
A BGuzur 126.
(s. XX)
Ainbat lasterren erabagi bear ebala gauzeak.
Ag Kr 165.
Etxera ekarri bear dozu ainbat ariñen.
Echta Jos 178.
Adiskide andi ura ainbat lasterren arpegiz arpegi ikusteko leiea erne zitzaion.
Ag G 206.
Zeure zartzarua ainbat ondoen igaroteko.
Kk Ab I 28.
Bera artezkaitzat dala juteko / ainbat ondoen errira.
Enb 40.
Ainbat lenen [espetxeratubak] lagijak ipiñiriko erri-auzitegiperatuta.
EAEg 9-10-1936, 7.
Ua ba, biar bertan Ipiolara, jabetu adi otsegiña dagonez, eta dakarkidak onontz ainbat laisterren.
Etxde AlosT 76.
Joan-etorria ainbat ariñen egitea erabagi eban.
Bilbao IpuiB 262.
Neroni saiatua naiz besteren ondotik [paper zaharrak] hainbat zuzenen argitaratzen.
MIH 281.
v. tbn. Zuzaeta 50. Azc PB 45. Altuna 67. Balad 58. BEnb NereA 220.
Ainbat gogorik onenagaz ta usterik zintzuenagaz entzuteko.
fB Ic II 271.
Ainbat berbarik gitxienagaz.
Ib. 220.
Ainbat usterik garbijenagaz, ta zuzenagaz begiratu biar dau kristinaubak.
fB Ic III 333.
Ez berba bat, ainbat zuzenena ta santubena izanda bere.
fB Ic II 225.
HAINBATEN.
Eiagora, nik zer daidit? Zaude ixilik hanbaten.
'Un instant'
.
E 173.
HAINBATENAREKIN (Dv).
Así pues, así; de este modo. v. HAINBATEKIN.
Zeren Iainkoaz lekora Saindurik handiena Andre Dana Maria baita, eta hanbatenarekin arartekorik ere hoberena.
Mat 92.
Hanbatenarekin ene Iainko Iauna ez nazazula utz, etzaiteala ene ganik hastan.
Harb 330s.
Baduke bere bekhatuaz behar den urrikimendua, damua eta dolorea. Eta hanbatenarekin eztu bitartean zer etsiturik [...] zeren ezpaita oraiño orduan erremediotik kanpoan.
Ax 196 (V 131).
Ebatsten baitiote Jainkoari, emazteari, senharrari, zor zaioten amodioa, eta hanbatenarekin bihotza.
He Phil 288 (Dv traduce "en même temps").
HAINBATENAZ
Tr. Exclusivo de la tradición septentrional, prácticamente desaparece en el s. XX.
a)
(hanbatenaz SP, Lar, Dv, H). (En correlación con zenbatenaz, zenbat ere). Tanto más (... cuanto más). "Zenbatenaz hobeki mintzatuko baitzare, hanbatenaz hobeki entzuna izanen zare " Dv. v. ZENBAT ... HAINBAT (b).
Zenbatenaz on beharrago [...] gure buruak ezagutzen baititugu, hanbatenaz zinezago dugun rekursa hire ontasun subiranora.
Lç
Ins
A, 5r.
Eta haur hanbatenaz gehiago zenbatenaz baitakusazue hurbiltzen dela egun hura.
Lç He 10, 25.
Zeren zenbatenaz eta halakoak periletanago baitabilza itsasoan, hanbatenaz [...] ikasiagoak behar dute egon.
Mat 326.
Hanbatenaz behazuna eztugun handiago, / zenbatenaz neke izan baitugu gehiago.
EZ Man II 139.
Zeren usoak zenbatenaz gazteago, hanbatenaz dira hobeago, gozoago eta zaporetsuago.
Ax 171 (V 115).
Zenbatenaz geiago ilkhi ahal baitzaitezke zure ganik hanbatenaz barrenago ene baitara iraganen ahal zare.
SP Imit III 55, 1.
Hanbatenaz barkhakizunago, zenbatenaz ere [...] enorantzia, eta arbuioa baitira hobenduriagoak.
ES 164.
Zenbatenaz izanen baituzu animo gehiago, hanbatenaz agertuko zaizkitzula traba hauk ariñagoak.
He Gudu 167.
Zunbatenaz bortxa haboro zure büriari eginen beitüzü, hanbatenaz bizitze hunian profeitatürenago düzü.
Mst I 25, 11.
Hanbatenaz minkiago sentitzen zuen sakrifizio hura, zenbatenaz baitzakien [...] zer tormenta ikharagarri, eta zer heriotze laidotsu yasan beharko zituen.
Lg II 117.
Hanbatenaz leialtasun gehiagorekin, zenbatenaz berant hasi izatu bainaiz.
Mih 15.
Zonbat ere handi beita gure inikitaten nonbria hanbatenaz handiago düzü Jauna zure jüstiziaren pietatia.
Mercy 3s.
Zenbatenaz apalago / bai datza ezarria, / hanbatenaz bortitzago / da zimendu berria.
Monho 106.
Hanbatenaz gehiago hurbilduak Jesu-Kristo gana, zenbatenaz hobekiago iakinen baitugu haren imitatzen bere sofrikarioko estatuan.
JesBih 450s.
Eta askotan gerthatzen baita gauza bat zenbatenaz xehatzenago, eta hanbatenaz dela, argitu behar bidean, goibeltzenago.
Gy Vs.
Eri bat, zenbat ere etsiago dagoen, hanbatenaz hobeki agertzen da nolakoa den midikuaren jakintasuna.
Dv LEd 66.
Soineko labur bat dakharre, hanbatenaz irriegingarriago zenbatenaz bera baita luzeago.
Laph 95.
Zenbatenaz ere Eskualduna atxikia baita [...] fueroeri, hanbatenaz zitzaion gorago ezartzekoa jendaiarik handienen herronkan.
Zby RIEV
1908, 89.
Zonbatenaz beitzen dohaintsiago, hanbatenaz bere büria zordünago edükitzen zian Jinkoaren eretzian.
Ip Hil 59.
Ahulezia, hanbatenaz bitxiagoa, ahalgegarriagoa, zonbatenaz ere gutiago baitziren holetan oraino bihurrian jarriak.
HU Zez 211.
Zenbatenaz ere lehiatzen zaren oinak lehorrean landatu beharrez, hanbatenaz murgiltzenago zara lokazpean.
MEIG IX 95.
v. tbn.
Hanbatenaz: Arg DevB 48. Tt Onsa 148. Ch I 4, 2. CatLan 3. Dh 44. MarIl 114. Jaur 115. Hb Egia 135. CatS VIII.
(Sin -ago
).
Eta zonbatenazago arkordüa lüzatüren baita, hanbatenaz gaiztoek eta ohoinek hartüko düte pretexto gaizki egiteko.
Etchart 9.1v.
Ezen zenbatenaz baitu luze pazienzia / hanbatenaz eman ohi dik gaztigu larria.
EZ Man I 91.
Hanbatenaz aitzinaturen zare bertutetan, zenbatenaz eginen bailiozu zure buruari bortxa.
SP Imit I 25, 11.
Zenbatenaz zure buruari bortxa egiñen baitiozu, hanbatenaz goanen zare aitziña berthutean.
Ch I 25, 11.
Miñtza gaitezke enganio hanbatenaz beldurtzeko batez, zenbatenaz baita deskobritzeko gaitzagoa.
He Gudu 80.
Zenbatenaz [...] gudukatzeko molde hura baitzen ohi ez bezalakoa, hanbatenaz da ageri zenbait misterio gorde erakutsten zuela.
Lg I 214.
Huna non, zenbatenaz aintzinat baitohazi eta hanbatenaz [...] lurra urruntzen zaioten.
Lap 43 (V 24).
Bainan zonbatenaz baikare erdaran usu mintzatuko, hanbatenaz hartuko dugu harrekilako trebetasuna eta amodioa.
Arb Igand 28.
Zonbat ere ükhen beitzian, hanbatenaz bere büria Jinkoari zordün edükitzen zian.
Ip Hil 113.
b)
Así, de este modo.
v. HAINBATEZ.
Hanbatenaz alianza hobeagoren fiadore egin izan da Iesus.
"
D'autant Jesus est fait pleige d'un meilleur testament"
.
Lç He 7, 22 (Dv hanbatenaz; TB hainberzez, Ol onezkero, IBe horregatik
).
Egia da Iguzkia / ez da nihoiz zahartzen, / guztioi egun berria / darokula ekhartzen. / Hanbatenaz da indartsu / bere naturalezan.
Arg DevB 27.
Erresumatik igorri dirua, bethikotz galdua da eta hanbatenaz erromesten da tokia.
Dv Lab 86.
c)
(SP, Dv, H). "Hanbatenaz geiago, d'autant plus" SP. "Hanbatenaz hobeki, d'autant mieux" Dv. "Hanbatez, hanbatenaz gehiago, d'autant plus" H. v. HAINBATENAZAGO.
Hargatik eztugu etsitu behar tentatzen garenean: aitzitik hanbatenaz berokiago othoitz egin behar diogu Iainkoari.
SP Imit I 13, 7 (Ch hanbatenaz khar gehiagorekiñ, Mst, Ip hanbatenaz sü habororeki; Leon are khartsukiago
).
Zeren Jinkoaren legiak ikhasirik, haren zerbütxari hobe baitirate, hanbatenaz emiago eta bere peko baitütükie.
Bp I 25.
Gu berriz, ene anaiak, separatuak izan baigare zuen ganik denbora guti batetakotz ikustez eta bihotzez, hanbatenaz gehiago lehiatu gare zuen ikusterat.
He 1 Thess 2, 17.
Orduan Jinkoaren botherearen gañean pausa ahal zaitezke, hanbatenaz trebanzia eta esparanza gehiagorekin.
Mih 33.
e)
(Con non
).
Tanto más (... considerando que).
Nik egin dudana hanbatenaz hobeki ikusi behar du zure bihotzak, non bera gai izanen baitzen bertze horrenbertzeren egiteko.
Hb Egia 19.
Horra heldu zakola abiatzeko tenore, hanbatenaz lazgarriago non Enperadorea gerla berri bati lotzera baitoa.
JE Bur 143.
Cestona-ko hiriñoan gaindi bagoazi, alde orotarat beha, hanbatenaz begiak erneago non frantsesek toki hau irriz jokatzen ohi baitute, diotelarik: Cestona, le Vichy espagnol!
JE Ber 74.
(Sin -ago
).
Hanbatenaz egia diozu, Etxeko-Jauna, non mezan aurkhitzen direnak oro partalier baitire Aphezarekin aldareko Sakrifizio hortan.
Arb Igand 103.
Lehiatu gogo nintzan [...] peludo harrapatzera!... Hanbatenaz ere non amak baitzakien peludokitik jaki hautaren adelatzen.
JE Bur 14.
Aiphatu dugun sailean bermatzeak uste dugu eman lezaken ondorio zinezkorik. Hanbatenaz ere non hango buruzagiak bere jabe baitira, bere gain ari.
Ib. 180.
Iguzkiak erre nahi du, hanbatenaz non ez baita zuhatz handirik ezagun, bide-bazterretakoez bertzalde.
JE Ber 36.
Harek du ere joiten lehenik begia, hanbatenaz non molde hartako obrarik ez baita hanbat ikusten Eskualerrian.
Ib. 54.
HAINBATENAZAGO.
Tanto más. v. HAINBATENAZ (c).
Translatatürik franzezetik gure lengoajiala, herri orok endelga dezan amorekatik, eta hanbatanazago [sic] kontentamendü eta dezir har dezan bakiaren ardieztera.
Etchart 3.1v.
HAINBATERA.
Sin más (?).
Jauntxuok ezin ori iruntsi ain batera.
Gerrika 52.
Nok iruntsi orrenbesteko traiziñozko bolarik ain batera?
Ib. 280.
HAINBATERAINO.
v. HAINBATETARAINO (b).
HAINBAT ETA HAINBAT .
(Forma con reduplicación intens.).
a)
(Como pronombre).
Tantos.
Zergatik bein ongi konfesatu ta ere, berriz ta berriz bekaturatzen dira anbat eta anbat?
Mb IArg I 246.
Guzia hiratzen naiz ikhusten dudanean hanbatek eta hanbatek ahantzia uzten dutela.
Dh 246.
Muchos.
Egun-sentiak argia ekarri deuskunean, erriko lagunik geienak nik neuk ezagutzen nituelakoan-ta, ainbat eta ainbat ezagutu eziñik ibilli nok.
Erkiag BatB 16.
b)
(Seguido de sust.).
Zer deboilamendutan erortzen den giristino laxo, nagi bat tribunal ikharagarri hartan, dakusanean bere burua bere ta bertzeren hanbat eta hanbat bekhatuz kargatua.
Dh 144.
Mucho(s).
Oi, ene bakanderea; ainbat eta ainbat gauza biar dozuz zuk be, orratiño.
Otx 126.
Bertan iragan mende erdian ikasi izan dabe ainbat eta ainbat erriko semek.
Erkiag Arran 133.
Ainbat eta ainbat baserrik itxi dituzte beren ateak.
Basarri 127.
Euskara, hizkuntza "ñimiñoa" izateaz gainera, ez da erabilia izan, menderen mendetan, hainbat eta hainbat eremutan.
MEIG VII 187.
Algunos, ciertos.
Asto onek, bein, urre ta arri-bitxidun aulkijakaz apaindduta joiazan ainbat eta ainbat zaldi-arin errotsu ikusi ei zittuzan.
"Certi corsieri"
.
Otx 119.
HAINBAT ETA ... HAINBAT ETA.
Cuanto más (...) tanto más. v. ZENBAT ... HAINBAT.
Anbat eta grazia eta pribilejio geiyago ematen badio anbat eta eszelenzia aundiyagokua izaten bada onelako kriatura.
SMSerm
196s.
(tal vez error por zenbat eta... anbat eta)
HAINBAT ETA ERDI.
"Tanto y medio, anbat terdi, anbat eta erdi. Lat., sesquitantum" Lar.
HAINBATETAN.
a)
(hanbatetan Dv). Tantas veces.
Hik hanbatetan erran duán bezala.
Lç
Ins
D, 7v.
Nola nagoen espantaturik zuzaz, ainbatetan eta betiere dmanda dezazun kopia.
MRos 16.1r.
Zuengatik gintezela hanbatetan izerdi / eta askotan ez ohera herstu gabe gau erdi.
EZ Man I 122.
Patriarkak hegaldatu ziren Zeru gañera, / hanbatetan desiratu plazerezko etxera.
Ib. 129.
Zergatik bada ni zuri hanbatetan emanez geroztik [...] zenbait obra miragarrizko eztugu egiten?
Harb 375s.
Eta halatan hanbatetan abisatzen gaitu geure Iaungoikoak.
Ax 616 (V 396).
Nik hanbatetan errana / nahi eztuna sinhetsi.
O Po 29.
Zuk hanbatetan Iainkoa ofensatu eta millatan Ifernua merezi izan duzun horrek.
SP Imit III 13, 3.
Zuk deithatu nuzu fediala, eta hanbatetan rezebitu miserikordiala.
Tt Arima XII.
Hanbatetan zure kreatzaillea ofensatu, eta ifernua merezitu duzun ondoan.
Ch III 13, 3 (Mst hañbestetan, Echve ainbeste bider
).
(En correlación con zenbat
).
Sathanek diotsa berriz, hanbatetan faltatu / duela, zenbat Zeruan baita izar landatu.
EZ Man I 56.
Hanbatetan, Iaun puxanta, darokitzut eskerrak, / zenbat moment bizitzean ioan baitzaizkit alferrak.
EZ Man II 33.
b)
A tanto, a tal precio (indeterminado). "Ainbatetan, hanbatetan, à tel prix" H.
Erran ziezón Pierrisek: Erran iezadan, hanbatetan landá saldu duzue? Eta hark erran zezan: Bai, hanbatetan.
"
Autant"
.
Lç Act 15, 8 (He, Dv hunenbertzetan, TB hain berzeren, Ol onenbestez, Ker onenbestetan, IBe honenbestean
).
HAINBAT ETA HONENBAT.
a)
Tanto y tanto.
Hanbat eta hunenbat behartu zuen Samson, egun osoz, bere nigarrez eta lausenguez, non azkenean amoratu baitzuen.
Lg I 233.
Haren adiskideak hanbat eta hunenbat izan ziren errabiatuak, non atrebitu baitzaizkon haren anaiari mintzatzerat.
Birjiñ 83.
Am-Eskolastikaren elhekak [...] hanbat eta hunenbat hunkitu zuen Errosalia, non [...] guzia bere bihotzean bildu-bildua baizagon.
Ib. 156.
b)
(Seguido de sust.). "Hanbat eta hunenbat barraiadura garraiatzen diote, ces choses lui amènent tant et tant de distraction" H.
HAINBATETARAINO.
a)
(SP, Dv). Hasta tal punto. "Hanbatetaraino, jusqu'à tant" SP. "Hanbatetaraino khexarazi nau non" Dv.
Konfirmatu izan da promes hura bera, bai hanbatetarano, non konfidanza [...] klaroki aitzinetik deklaratu izan baitzen.
Lç
Adv
** 2v.
Hanbatetarano non ezpaitzen populurik ez rejionerik on irudi zaionaren araura Iainko berririk egiten etzuenik.
Ib. ** 2r.
Kreatura guziek zuzen dute ene kontra altxatzeko, hanbatetaraiño egun oroz ofensatzen zaitudanaz geroztik.
Ch III 41, 2.
Ahalka zaite hanbatetaraino zure burua nothatua ikhusteaz.
Dh 274.
Jainkoak nere salbamendua hanbatetaraino agiantzatzen du, non bera gizon egin baita.
Dv LEd 56.
Ezik janhari eskasak agortzen du amen esnea, hanbatetaradino nun ez beitituzte hazten ahal beren haurrak.
Prop 1876-77, 82.
Aita sainduak maite zuen hanbatetaraino, nun [...] haren etxe lañorat yuan zen.
Zub 46.
b)
HAINBATERAINO. (Con relativo). Hasta donde. v. ADINBATERAINO.
--Afari-usi onetan, edo Kolaziotan zenbateraño jan diteke? --Kristau onak, ta Jainkoaren bildurtiak jan oi duten anbateraño.
Ub 189.
HAINBATETARAINOKO.
"Hanbatetarainoko, qui est de tel point, de tel degré que. Hanbatetarainokoa izan da zure eskergabetasuna (He)" Dv.
Izatu ere dire sainduak Jinkoari beheramendu handiak galdetu diotzotenak; hanbatetareñokoa zen perfet izateko zuten gutizia.
Mih 94.
HAINBATETARAINOKOAN.
Tanto, hasta tal punto (que).
Dantzatu zen eta agradatu zitzaioen hanbatetaraiñokoan Herodesi [...], non erregek erran izan baitzioen: "Galde diezadazu nahi duzuna eta emanen darotzut".
He Mc 6, 23.
HAINBATETIK.
Por poco. "Ainbatetik atraia da bizirik (B)" Gte Erd 188 (junto a doi doia, ari aritik, etc., de otras zonas).
HAINBATETIK HAINBATERA.
"Hanbatetik hanbatera, de tant à tant" SP.
Baina bethiereko kargudun bat ezta egin behar, aitzitik hanbatik hanbatera aldatzen dela.
Harb 440.
HAINBATEZ
Tr. Propio de la tradición septentrional. Al Sur sólo se encuentra en Añibarro. Los únicos testimonios del s. XX corresponden a Leon y Mirande.
a)
Así, de este modo, con esto.
Anbatez otoiez <otoy y es> nauzu.
Rabelais 148.
Nork-ere begiesten baitu emazterik, hura guthizia dezanzat, hanbatez adulteratu dukeela harekin bere bihotzean.
"
Déjà"
.
Lç Mt 5, 28 (TB yadanik
).
Hanbatez beud' erranak / agerriz dadutzanak, / eztakit, ezterrazket, / Gordailluan daunzanak.
O Po 28.
Begiratzen ezpaituzte gaitzetik, bai bedere gutiago bekhatu egitera uzten eta hanbatez ifernua gutitzen.
Hm 229.
Armario xahuetan / zeudezin altxatuak [beztidurak], / erregen alabak dira / hanbatez prezatuak.
Ib. 52.
Zeren duenak duena emanez, hanbatez pobretzen da.
SP Phil 270.
Hanbatez indartsuago egon da Engelesa Irlandan, bera baitzen orain garaitzaileen mintzaira bakarra.
Mde Pr 209.
b)
(En correlación con zenbatez, zenbatenaz, zenbat ere
).
v. HAINBATENAZ.
Hanbatez haur Moises baino gloria handiagoren digne estimatu izan da, zenbatez ohore handiagotan baita etxea edifikatu duena.
Lç He 3, 3.
Zuri itzultzeko esker hanbatez gehiago / zenbat orain tristezia baitugu handiago.
EZ Man II 155.
Unzia zenbatez hutsago, hanbatez da ozenago.
O Pr 452.
Hanbatez kolpe gogorragoak jotzerat dohakola, zenbatez denbora ta salbamenduko laguntza gehiago eman baitio.
Dh 137.
Zeinbatez ikusten dozuen azken eguna urreratuten jatzuela, ainbatez lasterrago abiatu, prestatu, estutu ta arduratu zaiteze.
Añ
GGero
139 (Ax 188 (V 127) zenbatenaz [...] hanbatenaz
).
Zenbatez behatzenago, / hanbatez Peillori zaio / legez iduritzenago.
Gy 13.
Eta zenbat ere zuek heiki yazarriago, / hanbatez heien ospeak du distiatzenago.
Ib. 136.
Zenbatez ere gehiago xukhatzen baita hanbatez gasna hobea izanen da.
Dv Dial 87 (Ip gazna txükatiago eta hobiago date
).
Baldin damu-hartu dagoena, zenbatenaz handiagoa den, hobena ere hanbatez handiago bada, ai! zertan naizen!
Dv LEd 68.
Saindu guziak zonbat ere baitira zeruan gorago, hanbatez dira beren baitan umilago.
Leon Imit III 58, 8.
(Sin el suf. -ago
).
Eta zenbatenaz baita handi gure premia / Iainkoaren faborea hanbatez da handia.
EZ Man I 70.
Zenbatez triste bizia, / hanbatez eder saria!
Arb Igand 157.
(Sin el suf. -ago en la oración subordinada).
Nakusanean hanbatez ene entrepresa handiago, zenbatez nik skribatu dudan lengoaje motá baita sterilenetarik.
Lç
Dedic
* 6v.
(Sin el suf. -ago en la oración principal).
Prestutasun guzia, dio San Bernatek, hanbatez da egiazko prestutasunik urrun, zenbatez baitu Jesu-Kristoren exenpluekin iduri ta egite gutiago.
Dh 253.
c)
"Hanbatez [...] gehiago, d'autant plus" H.
Ezen nork-ere baitu, hari emanen zaió, eta hanbatez gehiago ukhanen du.
Lç Mt 13, 12.
Eta hanbatez gehiago othoitz egiten drauzuet haur dagizuen.
Lç He 13, 19.
Uholde minetik duzu / bide hartan edanen: / hanbatez gorago duzu / burupeor izanen.
Hm 149.
d)
(Dv (que cita a He)). Tanto (...) que.
Hanbatez badohatzu, Philotea, erranik heldu naizenaren ongi aditzea non ez bainaiz herabe izanen hura zuri hedatukiago explikatzera.
He Phil 443 (SP 433 hanbat (...) non
).
HAINBATEZ HAINBAT.
"Tantos a tantos, ainbatez anbat
[...]. Lat., numero æquali" Lar. "Hanbatez hanbat, ainbatez ainbat, rendre en égal nombre" H.
HAINBAT GAIZTO,
HAINBAT GAIZTOAGO.
v. HAINBAT HOBE.
HAINBAT GUTI.
Tampoco. v. HAINBAT GUTXIAGO.
Iguzkiak etzaituke / egunaz hiratuko, / ilhargiak hanbat guti / gauaz doloratuko.
Hm 127.
HAINBAT GUTXIAGO.
Menos aún; tampoco. v. HAINBAT GUTI, HAIN GUTXI.
Nik ez neukan ogirik, ainbat gutxiago nun irabazirik.
Zab Gabon 79.
Ez da partidu politiko bat, ainbat gitxiago alkartasun ongille bat.
Itz Azald 54.
Aita Santuak eta Obispoak [erabagi bear dabe]; iñozko eraz ez gobernuak eurak eurenez, eta ainbat gitxiago gizonak eurenez.
Ib. 53.
Ez nau egundo neuk egin dotan gauza batek ase, ta ainbat gitxiago irakurgei onek.
Ag Kr 11.
Urraida-garaiko jantzien berri gutxi dakigu. Eta aldi artako euskaldunak nola jazten ziran berriz ainbat gutxiago.
JMB ELG 70.
Ez eban iñoiz jakin [...] auteskundeetako gorabeerarik. Ainbat gitxiago susmau ta ikusi, aldi orretan angoak eta emengoak erabilten dituen joan-etorriak.
Erkiag BatB 68.
HAINBATIK .
(En oraciones negativas).
a)
(Tras sust.).
Tanto(s).
Marmutza hekiek landetan ez lezakete kalte hanbatik egin.
Dv Lab 168.
Elhe onak hitz murritzez / ez du gozo hanbatik.
Zby RIEV
1908, 757.
Ez du urthe hanbatik / sor herritik joanik, / Pattin ethorri zaiku / aberats jadanik.
Ib. 1909, 226.
Ez duzue mandarin hanbatik nik bezala egiten ikhusiko.
Prop 1896, 19.
Ez zen harriz etxe egiterik. Harri hanbatik, ez hanbatekorik ez da.
Prop 1902, 158.
b)
(Como pronombre).
--Baduzu asti. --Ez hanbatik.
Darthayet Manuel 342.
Jainkoaren beldurra dugu bai, / gizonenik ez hanbatik.
Zby RIEV
1909, 400.
Obeko duzu hemendik goiti / artalde oi libro utziz, / nik ez dauzut hanbatik jaten, / zu kexatzen zira gutiz.
Xa EzinB 95.
c)
(Con vb.).
Mucho.
Igerika ez baitzen hura hanbatik ohitua.
Gy 65.
--Horiek hobeki doazkigu guri. / --Ez hanbatik zeuer ere.
Ib. 151.
Ikhusi zuenean haren begi handiek eta oihu ikharagarriak ez nindutela hanbatik izitu.
Elzb PAd 5s.
HAINBATIK HAINBATEAN.
a)
(hanbatik hanbatean G-to, AN ap. A; SP, Ht VocGr, Lar Sup, Dv). En igualdad de condiciones. "Tant pour tant" SP. "Caeteris paribus, anbatik anbatean" Lar Sup. "En igualdad de circunstancias" A.
Hanbatik hanbatean errege bera presunalki nihor gana ethorririk salbatzea gehiago dela eta prezatzekoago dela daritzat.
Harb 228s.
Hanbatik hanbatean, ederrago zaitza Iainkoari gaztetasuneko obra onak, zahartasunekoak baino.
Ax 170 (V 115; Añ GGero 139 ainbatik ainbatean).
Hanbatik hanbatean: caeteris paribus: hobe da arropa osoa, pedazatua baino.
Ib. 551 (V 353).
Ez da nihor gure artean nahiago behar ez duenik, hanbatik hanbatean, Joben ongarria, ezen ez Salomonen tronua.
Lg I 339.
Berexte auhendagarria! Dabitek hanbatik-hanbatean, galdetu zuen izurria.
Ib. 322.
Dabidek, anbatik-anbatean, izurria autu zuen.
Lard 205.
b)
De tanto en tanto, de vez en cuando.
v. HAINBATETIK HAINBATERA.
Hanbatik hanbatean, [paristarrak] Eskual Herrirat [...] heldu direlarik sinhesten balituzte, Eskualdunek bizitzeko molde berri batzu hartu behar lituzkete deus onik egitekotz.
Zerb Artho 673.
HAINBATIK HAINBATERA.
v. HAINBATETIK HAINBATERA.
HAINBATIK ...-EN.
Lo más . posible. v. HAINBAT ... -EN.
Ezkutatu zaitez emendik ainbatik ariñen.
Alzola Atalak 42.
Pekaturako arrixku aundia zalako, barriro be andik alde egiteko ainbatik ariñenean pausuak bizkortzen asi ei zan.
Ib. 41.
HAINBAT IZAN.
a)
(Lar, Añ; anbat Lar). (En la expr. hainbat da). Es lo mismo. "(Todo es) uno, [...] ainbat da" Lar. "(Lo mismo es) assí que assado, ainbat da onela edo orrela" Lar y Añ. "(No) importa, [...] eztoa ezer, ainbat da" Añ.
Eta zeren bethi baikara inperfekt eta bekhatore, hanbat da falta haren manamenduak konplitzen ditugun, non anhitz aldez eta maiz hausten ere baititugu.
Lç
ABC
B, 8r.
Zergatik ainbat da Maria edo itsaso miña
.
Lar SermAzc 45.
Alan bizkaitar guztiendako ainbat da sartzea, edo sartutea
.
Cb CatV 113.
Amar begi dituan zubi bati, bat falta bajako, ezin igaro liteke beste aldera; ta ainbat da zein amarrak uts egitea.
Añ
MisE
139.
Baña garbi eta iñolako gaitzgabea, eta bere izatez santutasuna bera dala! Anbat da, besteren pekatuak bere gañ dauzka, eta gurutze batean ipiñia izateko ori asko da.
Arr May 125.
Etzekiat; baña egin al-gentzakiokek ezer gaurko gizartearen iraduari? --Anbat uke, gaurko urirabear zoroak biotzean egundo ikutu ezpagindu.
TAg Uzt 84s.
Baña Euskaldunai egoki, edo arriari, ainbat dezu, eta onetxek sumindua nauka ezin geiagoraño.
Lar Carta a Gandara 162.
b)
(Aux. trans.). "Hanbat du bilhatzea, ez du atzemanen, il a beau chercher, il ne le trouvera pas. Hanbat duzu ez galdatzea, ez duzu izanen, autant vaut que vous ne demandiez pas, vous ne l'obtiendrez point" Dv.
HAINBAT ... NOLA,
HAINBAT ... ZEIN,
HAINBAT ... ZEINDA (etc.).
a)
(Con hainbat seguido de sust.). Tanto(s) (... como).
Erran ahal dezaket ezen [...] nik ukhan nukeela hanbat atsegin nola ukhan baitut atsekabe.
Lç
Dedic
* 6r.
Gauza klaroa da ezen hanbat diferenzia dela nola egunaren eta gauaren artean.
Lç
Ins
B, 5r.
Ematen zaionean anbat kontentu nola erran baita.
Ber Trat 19v.
Oraingoez hanbat dute sensu nola lehenez.
EZ Man I 111.
Ezen hanbat gizon eztik / ezpatak hill munduan, / nola atsegin soberak / eman baitu putzuan.
EZ
Eliç
101.
Izan zen perpausa, etzuela deusek ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez gorputzeko ere, nola egitekoen geroko utzteak.
Ax 15 (V 6).
Arratsaldean trabaillatzen hasi zirenei eman zerauen hanbat iornal eta alokairu, nola goizetik trabaillatu zirenei.
Ib. 169 (V 114).
Baletsa Iaungoikoari / har nenzan zerbitzari / hark er', eta leriztan / hanbat on zein nik hari.
O Po 38s.
Ezta hanbat premia mainatzeko eta garbitzeko, nola odolaren atheratzeko.
SP Phil 324.
Etzinduela munduan egiñ hanbat mirakullu nola egiñ baituzu hemen izatekotzat.
Gç 118.
Non egiten da hanbat burdina nola Eskual-Herrian?
ES 116.
Indazu zure erranen konplitzeko hanbat indar, nola baitut fermutasun heien sinhesteko.
Brtc 21 (tbn. en MarIl 49 y Arb Igand 195).
Ona izatekotzat lurrak izan behar du hanbat buztin nola legar.
Dv Dial 44 (It buztin ainbat ondar, Ur buztiñik beste ondar, Ip büztin bezañbat hariña).
Eztigu negu guziuan ekusi, kainbat elur nola orai dagona.
Mdg 122.
(Con vb.).
Tanto (como).
Idolá, hanbat erran nahi da nola imajiná, edo zerbait representatzen duen figurá.
Lç
Decl
ã 4r.
Bi hitz hebraiko dirade, eta hanbat balio dute nola lauda ezazue Iainkoa
.
Ib. ã 3v.
Erran nahi du hanbat nola fermu eta finko ezartea.
Mat 128.
Halaber bezti dezagun probe billuz gorria, / zeren baita hanbat gosta nola Prinze handia.
EZ Man I 15.
--Zelan dira ziertu fedeak erakusten deuskuzan gauzaak? --Ainbat zeinda egiak Iaungoikoen esanak.
"
Como verdades dichas por Dios"
.
Cap 25.
Ostien puskarik txikinenean bere Kristo guztia ainbat dago, zein Ostia osoan.
Cb CatV 75.
(En contextos negativos).
"
Ez du hanbat dirua eskas nola osagarria, ce n'est pas tant l'argent qui lui manque que la santé"
Dv.
Ezin erakutsi dezakegula berze gauzetan garadela aien debotoak eta afizionatuak anbat nola ofrezitzeas [...] sakrifizioa.
Ber Trat 19r.
Bañan nihork eztemala beharria hitzera, / hanbat nola hitz azpian ehorzia denera.
EZ Man I 4.
Zeren haserretzea eztago ez hanbat egitekoaren balioan nola presunaren kondizinoan.
Ax 287 (V 191).
Utzi bekhatua ez Iainkoa gatik hanbat, nola bere penagatik.
Hm 193.
Egiteko handiek ez gaituzte hanbat nahasten nola xipiek.
SP Phil 243.
Hartzen dut enetzat [...] erosi duzun lekua; ez bertze deusetako hanbat, nola zure maitatzeko eta benedikatzeko sekulakotz.
Ib. 65.
Bizi zeno etzela hanbat bere hilziaz orhituko, nola bi persona maite haien hilzia zela kausa.
Tt Onsa 123.
Zure amaren besoek benturaz eztute balio hanbat nola establiek.
Gç 73.
Amudio argituak eztio behatzen hanbat dohaiñaren balioari nola emaillearen amudioari.
Ch III 6, 2.
Deusi ere ez diozozula hanbat ihes egiñ nola zure bizioei.
Ib. 4,4.
Ez dugu hanbat konsideratzen bertutea eta Jaiñkoaren nahia, nola gure intres propiala.
He Gudu 167.
Eztituz ainbat gauzak baltztuten / gau ilunaren iluntzak, / zein da miruak dituz iluntzen / ama-alaben biotzak.
Zav Fab,
RIEV 1907, 94.
(En la expr. hainbat da nola 'es lo mismo que').
"Apóstol, ainbat da nola bialdua
"
Lar.
Cf. HAINBAT IZAN.
Emazte burua estali gaberik othoitz egiten edo profetizatzen duen guziak, desohoratzen du beré burua: ezen hanbat da nola arradatua baliz.
Lç 1 Cor 11, 5 (He, TB, Dv, IBk, IBe y Bibl bezala, Ol bezela
).
Kazua anbat da lurrezkua nola burnizkoa.
Sor AuOst 75.
(Con hainbat usado como pron.).
"
Hanbat nola ez bat ere [...], autant que rien"
SP.
Asarra ezkindezen gatik / ogi au errepartitzean, / bati anbat ematen dio / millari nola millatan.
Elizalde 155ss.
Deabruak anhitz sare badu ere arimen atzemaiteko, eztu batez ere hanbat atrapatzen nola emazte gaixtoez.
Ax 341 (V 226).
--Zeinbat bear lizate gabeko kolaziñoa? --Ainbat zeinda useetan dan konzienzia <conozenzia> oneko personaen artean.
Cap 58.
Munduko disgraziak [...] hanitz dolore eta tormenta emaiten, baina batek ere ez hanbat nola herioak.
Tt Onsa 147.
Zeren ez baitzeritzaten hanbat erresuma baten garaitzea [...] nola [...] hei bere hitzkuntzaren har-araztea.
ES 401.
Hanbat dela zatittoan / nola baida osoan.
Monho 138.
(Con hainbat seguido de adj. o adv.).
Ezta deus hanbat segur denik nola baita herioa.
Tt Onsa 108.
Hanbat abarizios eta gogor gertatu zen, dignitate hartara iganez geroz, nola baitzen lehen noble.
Tt Arima 25.
Arno fiñ, likur, xokolot, eta mazapanetan, / hanbat aise badoako [dirua], / nola purga, aiutetan.
Gy 100.
b)
(H, A (que cita a Lç)). (Con valor copulativo).
Zordun naiz hanbat Grekoetara nola Barbaroetara.
Lç Rom 1, 14 (He, Dv, IBk y Bibl eta, Ol y Ker ta, IBk nahiz
).
Hanbat gure bizitzearen reglatzeko nola Ebanjelioko gauzák aitzinetik prometatuak ziradela iakiteko [...] profetéz aiutatu eta zerbitzatu behar gara.
Lç
Ins
G, 5r.
Hanbat Zenán nola Baptismoan Iainkoak [...] emaiten draukula.
Ib. G, 7v.
Berak dispausatzen eta gobernatzen ere baititu, hanbat jeneralki nola partikularki.
Lç
ABC
I 2v.
Bil zitzaten eriden zituzten guziak, hanbat gaixtoak nola onak.
Lç Mt 22, 10.
Probetxa ahal ditezke egun oroz, hanbat goizean nola arratsean.
Mat 326.
Zenbat behar duzu hanbat pagatu duzunaren nola zure penaren?
"
Combien vous faut-il tant pour ce qu'avez payé que pour votre peine?"
.
Volt 216s.
Errezibitzen ere hanbat gorputzean nola ariman.
Harb 127.
Deshonesta hanbat emailiaren nola harzaliaren aldetik.
Tt Arima 101.
Gobernü hanbat espiritüal nola tenporalen pian.
FPrS 18.
Herriko güziak, zahar, gazte, txipi eta handiak, hanbat hiri bildü nola bazterretakoak.
Bp I 22.
Bekhatütik begiratzez, hanbat mortaletarik nula benialetarik. Mercy 3. Hanbat heen rezebitzeko disposizionen, nola efektuen.
CatLan 121.
Bardin judegua, ainbat paganua, / Maometanua, / Protestantia zeinda masoi artekua.
AB AmaE 347.
HAINBAT HOBE,
HAINBAT HOBEAGO,
HAINBAT HOBETO,
HAINBAT GAIZTO,
HAINBAT GAIZTOAGO,
HAINBAT DEUNGEAGO,
HAINBAT TXARRAGO,
HAINBAT SORDDES,
HANBATORIO.
Tanto mejor, peor, etc. "Hanbat hobe, tant mieux. Hanbat gaiztoago, tant pis" Ht VocGr. "(Es otro tanto) oro, ainbat obeago" Lar. "Peor que peor, ainbat gaistoago, anbat deungeago" Ib. "Ainbat obeto, tanto mejor" A. "Hanbatorio (L-ain), hanbat sordetx, hanbat ordetx (BN-mix), tanto peor" Ib. (s.v. hanbat). "Hamatsordei (S), amatsordei (R-uzt), hamatsordeis (S), tanto peor" Ib."Amatorio" Ib. "Hanbat xordets, tanto peor" Ib. (s.v. xordets). "Hanbat-hobe [...], tant mieux" Lrq. "Hanbat-sordeis /hamaćordéiś/, tant pis" Ib. "Anbat txarrago baekixan zer eitten ziarduan" Etxba Eib. "Ezpaiz etortzen, ainbat txarrago euretzat" Elexp Berg.
Tr. Algo más frecuente en la tradición septentrional.
Herri honetako da, duelarik emaztea eta hogoi eta borz haur baño gehiago. --Hanbat gastoago.
"Tant pis"
.
Volt 191.
Baina hanbat hobe, ezteiak dira eta ez nekeak, hobeagoa gatik diren gero.
Harb 250.
Ez darotzula horrek penarik, baiñan baldin are libertatea ardiets ahal badezazu, hanbat hobe; balia zaite.
He 1 Cor 7, 21.
Baña anbat obe orientzat.
Mb IArg I 334.
--Aita, anziñako kostunbre zarra det. --Anbat gaistoago.
Cb Eg III 388.
Hanbat hobe, dadin ofizio hartan ardüra are.
Egiat 167.
Hanbat gaizto guretako, ezpatügü sinhesten.
Etch 606.
Hanbat hobe ezpalin bagia enganatzen!
Arch Fab 13 (157 hanbat gaixto).
Hanbat gaxto, aldean, denari lokhartzen.
Hb Esk 92 (Egia 51 hanbat gaxtoago, y 148 hanbat hobe).
Hanbat gaixtoago egiten ez dutenentzat.
Dv Lab 219.
--Saran zeintakoa haiz? --Matxinenekoa. --Hanbat gaizto hiretzat.
Elzb PAd 7.
Hanbat gaixtoago beraz, Jainkoaren graziez baliatuko eztenarentzat.
Jnn SBi 17.
Hanbat gaixtoago beren bozak xede hortako gizonari emanen diozkaten boz-emaileentzat.
HU Aurp 82.
Ainbat obeto niretzat, olan balitz.
Ag AL 130 (125 ainbat gaiztoago).
(s. XX)
Hanbat gaixtoago apezen menean gazteria idukiko duen erresumarentzat!
JE Bur 55.
Ageri da zure galthotik ez düzüla nahi enekin egitekorik; hamatsordei zuretako.
Eskual 3-1-1913 (ap. DRA
).
Zalburdia artzen badu, bere ingurraztiko idazpenentzat anbat txarrago.
Zink Crit 62.
--Erran gabe doa ez dituztela berak hunkituko... --Hanbat gaixtoago!
Barb Sup 114.
Langille-batzak antolatuko balira, ainbat obe.
Eguzk GizAuz 80.
Ez duzu, ba garbiki erran nahi? --Ez dezaket, aita! --Hanbat gaixto!
Lf Murtuts 21.
Ainbat obe, pentsatu bide zun bere kolkorako, gizon illak ez dittun mintzatzen.
Etxde AlosT 84 (JJ 116 ainbat gaiztoago).
Suak bear baño oker geiago egiten badu, ainbat obeto.
NEtx Antz 135.
Hainbat hobe, pentsatzen zuen etseko jaunak, erasiak biharko uzten baditu.
Mde HaurB 44 (Pr 196 hainbat gaixto, 194 hanbat gaisto).
Eta galordepe euki ez baldin badau? Ainbat txarrago.
Erkiag Arran 157.
Ez duka makil hau ikusten? Hanbat gaixto.
JEtchep 111.
Hanbat gaixtoago harentzat bere hartan tematzen balin bazen!
Ardoy SFran 259 (9 hanbat hobe).
Eta hanbat gaixto zuretzat, zu lekukoa, ez bazinuen zuhaurek zilatzen haren barneko harra.
Larre ArtzainE 273.
Umore ttantto bat isur baleza, hainbat hobeto.
MIH 139.
v. tbn.
Hanbat gaixto: Etcham 142. Zerb Azk 95. Larz Iru 82. Xa Odol 51. Hanbat gaxto: Lap 411 (V 187). Hanbat gaiztoago: Mg CC 44. Gy 223 (gaitzt-). Hanbat gaixtoago: Lf in Zait Plat XXII. Hanbat gaxtoago: Laph 142. Arb Igand 142. Ainbat txarrago: SM Zirik 91.
HAINBAT OKERRAGO.
Tanto peor. v. HAINBAT HOBE.
--Eztaukat etxerik eta gurasorik. --Sasikoa beraz? --Or nunbait. --Ainbat okerrago.
Ag G 321s.
Eta gure iritzia bat ez badator, hainbat okerrago... guretzat.
MEIG II 107.
HAINBAT ... ZENBAT.
a)
Tanto (...) cuanto. v. ZENBAT ... HAINBAT.
Bainan hanbat baliatzen direla induljenziak / zenbat deklaratzen baitu mandatu egorriak.
EZ Man I 24.
Gizona hanbat da bere baithan zenbat baita zure begietan.
Ch III 50, 8.
Ainbat deutso [Jesuseri], zeinbat deutsan lege-imintzalla bateri, bere aginduak izan daitezela gorde eta beteak.
Itz Azald 117.
(En contextos negativos).
Hanbat etzuen sofritu San Laurendik grisellan [...] / zenbat arimak ikhusten baitu hutsen goitiaz.
EZ Man I 121.
Lagunak arritu ziran, ez anbat berai, Judu kristautuak izanik, etorri zitzaielako, zenbat Cornelio, eta onen aide eta adiskide Jentill ziranai.
Lard 499.
Esan onekin San Pablo bizkortu zan, ez anbat irrisku gogor artatik ateratzen zan usteagatik, zenbat aren Izen santua eta legea Erroman erakusteko aututzen zuelako.
Ib. 524.
(Con sust.).
Hartarakotz hanbat esker duzula ene mihian / zenbat inguru egiten baitu zeru goitian.
EZ Man II 113.
Gertuz hanbat maneraz gal diteke kastitatea, zenbat lizunkeria eta ahalkegaberia suerte baitira.
SP Phil 260 (He 262 hanbat maneraz, zenbat).
Erranagatik hanbat mende / zenbat osto oihanetan.
Gç 173.
(Con hainbat como pronombre).
Khen ezazu hanbat hogoi eta hamarretarik, zenbatek kontu hura xitu baitute.
EZ
Eliç
XXX.
(Con adj. o adv.).
Gauza bera duk Iainkoaz, zeñaren azoteak / hanbat handiak baitire zenbat pairu luzeak.
EZ Man I 91.
Bakhotxak du frogaturen haren pazienzia / hanbat izan dela luze zenbat pena larria.
Ib. 62.
Ezen gure ganik hanbat da urrun herioa / untziaren zenbat baita lodi oholatxoa.
EZ Man II 143.
b)
(Con -ago
).
Tanto más (...) cuanto más.
Ainbat andijagua artu biar dabeela Kalekuak, zeinbat ugarijago diran eureen artian arimako arrisku, ta galdu bide negargarrijak.
JJMg BasEsc IVs.
Ainbat egoki gera / izango du emen, / zenbat urrutiago / oiek gandik, Amen.
Urruz Zer 144.
Ainbat dala arima bere buruaren jabe / zenbat-eta egon maitasunaren lege zarraren menpe.
"
Es más libre el alma más rendida"
.
Berron Kijote 157.
BESTE HAINBAT.
Otro(s) tanto(s). Cf. Dh 182: "Hanbat errege ta erregina; munduko bertze hanbat handi ta aberats" ('tantos otros').
Santiagok ereñi zituen Españian sei edo zorzi ale, edo Jesusen legea ar-erazi zien beste anbat gizoni.
Mb IArg I 361.
Lau edo bost ermutar, beste ainbat plazenzitar.
Ag G 351.
Emen bost aukeratu zaizkizu beste ainbat probintziri egiñak.
SMitx Aranz 201.
(Como pronombre).
Eman zioten zebillen dirutik beste anbat eta anitz geiago.
Mb IArg II 270.
DEUS HAINBAT.
v. DEUS HANBAT (s.v. deus).
ZENBAT ... HAINBAT.
v. zenbat.