Euskararen Gramatika

42.23.4. Alabaina

42.23.4a Ikusi dugunez, alabaina-k aurkaritzako balioa har dezake, baina kausazkoa ere bai. Are gehiago, zenbait kasutan kausal-esplikatibo esaten zaio DM honi. Hau da esan nahi dena: alabaina-k (eta kausazko diren DM guztiek) osatzen duen perpausak aurreko perpausean esandakoa zergatik den hala ematen du aditzera, edo aurreko perpausean esan dena esplikatu nahi du. Kausazko alabaina-ren (kausazko esplikatiboa) adibide zaharrenak Hegoaldekoak dira. Hona hemen lehengo bera (§ 42.21.8c): Ereile gaiztoetan dago azaro txarra, eta gero uzta soila eta hutsa. Alabaina gutxik daki bere jaioterriko Euskararen erdia […] (Larramendi).

“Azaro txarraren eta geroko uzta urriaren kausa” euskara behar bezala ez jakitean datza, Larramendiren ustez. Horregatik diogu hor alabaina kausazko esplikatiboa dela. Lasai ipin zitekeen horren ordez zeren, ezen, zergatik, bada, izan ere eta abar.

42.23.4b Tokiari dagokionez, baditu adibide horrek beste bi alderdi oso gogoan hartzekoak: (i) puntua ezarri zuen Larramendik alabaina-ren aurrean; ez zen beharrik, ez du hor belarriak horrenbesteko geldiunearen beharrik sumatzen, eta, hala, puntu eta koma aurkituko dugu gero adibide askotan, eta are koma soila ere bai; (ii) kausazko perpaus zatiaren hasieran kokatu zuen diskurtso markatzailea. Ez da hori beti eta nahitaez horrela; maiz ikusiko dugu barnean. Ikus ditzagun adibide batzuk: Ez zen nehor atrebitu haren hartzerat: ez zen alabaina oraino etorria berak bere burua etsaien eskutarat largatu nahiko zuen muga (Larregi); Ikasi dutenek, apezpiku Jaunagana joan behar dute, ez du inork alabaina, hark baizik, Konfirmazioa emateko eskurik (Ubillos); Gaizki dirudien gauza da hau, batez ere emakume ezkonduetan; aditzera ematen due alabaina hego haizez beteak dauzkatela goiak (Agirre Asteasukoa); Beti atsegin berri batekin entzuten zaitut gauza horren gainean. Hori da alabaina laborantza guziko erroa (Duvoisin); Demagun oraino, berak ez bezala bertzeak bizi ezin ikusiz, poxoluz nahi lituzketela kendu. Gaizki bizi denak ez dezake alabaina aldean ikus, ez jasan, ongi eta zuzenki bizi dena (Hiriart-Urruti); Erakustuna baduzu, ulia bezala; aldiz, ikasterik nehor kasik ez, edo guti. Gizon gazteak alabaina […] nahiago hiri handia (J. Etxepare); Baina ordu dugu apezaz mintzatzeko. Badut ustea, lenen-lehenik hortarik hastea nahiko ote zukeen berak. Apez zeukan alabaina oroz gainetik bere burua (Larre).

Bigarren perpausaren buruan eta muturrean ere ager daiteke: Eta zer egin du, horrela hiru hilabete preso iragaiteko? Alabaina gaiztaginak ezartzen dira preso (Hiriart-Urruti); Lehen egunetan, haur guziak harrituak zeuden, zer demontre zen mutiko itsusi hura; soinekoen artetik izugarrizko ile luzeak ageri zituen alabaina (Barbier).

Beraz, adibide guztiok erakusten diguten bezala, kausazko balioa duen alabaina Iparraldeko idazleek ere badarabilte (Larregi, Duvoisin, Joanategi, Hiriart-Urruti…), nahiz Hegoaldekoek lehentxeago eta gehiago. Gutxitan ezartzen zaio puntua aurrean, baina beste puntuazio marka batzuk ageri dira, eta gehienetan perpausaren barnean dago kokatua.

Azkenerako utzi dugu nahita Mendiburu. Hau da, beharbada, kausazko alabaina gehien darabilen idazlea. Darabiltenen artean beharbada zaharrena dugu, eta DM horren erabileran idazlerik erregularrena. Izan ere, perpausaren barnean kokatzen du, aurrean puntu eta koma duela, eta kausa balioarekin erabiltzen du beti, ez aurkaritzakoarekin: Hau egiten duena ongi aterako da beste munduko tribunalean; ez du alabaina hara eramanen beldurrik […] (Mendiburu); […] hemengo artzainak bere onagatik egiten ditu bere artzainzako gauzak; egiten ditu alabaina ardiaren esneagatik […] (Mendiburu); […] ikusi zuena zen bere etxea alde batetik eta bestetik su egina ta laster hauts eginik gelditzeko bidetan sartua; zen alabaina areaz, karez ta harriz ez, baizik oholez ta zurez egina (Mendiburu).