Euskararen Gramatika

42.22.6. Halatan, Hala

42.22.6a Jatorriz, halatan diskurtso markatzailea hala moduzko adberbioaren forma luzatua, indartua baizik ez da, nolatan galdezkoari zuzen-zuzen dagokiona. Horren kidea, lehen mailako erakusletik sortua, gorago ikusi dugu beraz honelatan (§ 42.22.2h) diskurtso markatzaile konposatu ondoriozkoa osatuz. Ez da harritzekoa, hortaz, orain halatan aurkitzea balio berarekin eta bi modutara, gainera: beraz DMa indartuz ez ezik, bakarrik ere bai. Honetan desberdintzen da honelatan-etik; honek ezin baitu berak bakarrik DMa osatu, beraz-i lagunduaz azaldu behar du.

Halatan bera bakarrik diskurtso markatzaile balioan batez ere zubereraz aurkitzen dugula dirudi, euskalki horretan beraz guti baita ageri, lehengo mendeetan bederen. Horren lekua edo hutsunea betetzen bide du halatan-ek: Ontsa biziren denak eta ontsa hilen, behar du zuhur izan […] eta jagoiti gizona ez emaztia ez dira zuhur […] ez badute herioa gogoan. Halatan ontsa bizi eta ontsa hil nahi denak hauta beza […] herio bere bihotzean… (Tartas); Plumak iskiribatzen dituen gauzak mendez mende diraute, eta beti dira mintzo […]. Baina hitzak fite iragaiten, eta ahanziren dira […]. Halatan predikaria mintzo deino, haren predikua ere bizi da (Etxeberri Sarakoa).

Azken adibide horretan nabarmena da beraz-en pare-pareko balioa duela halatan-ek.

Eman ditugun adibideetan, bestalde, halatan DM balioan erabiltzen den ala jatorrizko adberbio balioa gordetzen duen zalantzak sor dakizkiguke; baina, oro har, guztietan DMtzat har daitekeela iruditu zaigu.

42.22.6b Juntagailua indartuz ere ager daiteke: Gure bekatuak […] garbi eta xuri gertatzen baitira […]. Eta halatan deabruak ordu hartan ez du eskurik ez zuzenik bekaturik ez den lekuan. Hanbateki arima hura Jainkoaren da… (Tartas); Hala bada guk ere geure bekatuak konfesatzen ditugunean, behar dugu geure gogoa, eta bihotza, intentzione gaizto guztietarik alde guztiz hustu, xukatu, garbitu; eta halatan, ura egotu den ontzia bezala, bat ere hondarrik, kutsurik, eta bekatuaren usainik, eta urrinik gabe gelditu (Axular); -Baina, jaun erretorea, erranen didazu, zer duen ene senarrak holako afera polizia horrekin? -Hori berek dakite. -Hala, ene senarrak gorde dit zerbait? (Larzabal).