Euskararen Gramatika

42.22.5. Honenbestez, Horrenbestez, Hainbestez

42.22.5a Diskurtso markatzaile hauen oinarrian, izenordain erakusle genitiboaren forma singularrak daude (honen-, horren-, (haren >) hain-). Horiei beste- izenordaina eransten zaie segidan, kasu instrumentalaren markarekin. Ager daiteke, hala ere, kasu soziatiboaren markaz ere, hots, honenbesterekin, hainbestenarekin eta abar: Paganoek etsitu zuten noizbait martir sainduaren erretzen ikustea. Orduan burrego batek, iganik egur metaren gainera, sartu zion ezpata bihotzean. Eta hainbertzenarekin haren arima saindua hegaldakatu zen Jesus jaunaren besoetarat (Joanategi); Aldeko iturrian xurga xurga edanik, badut uste lo kuluxka bat ere egina nuela, noiz eta ere iruditu baitzitzaidan, burrunba mutu ilun bat, urrun-urrundik heldu, entzuten nuela. Xutitu nintzen, eta, hainbertzenarekin, burrunba sumatu nuen nireganik hurbilago (Barbier); Egun berean bost mitin eman zituen eta hainbestenarekin ahotsik gabe geratu zen.

42.22.5b Hori bakarrik ez, -beste- gabe joan daiteke bigarren osagaia. Iparraldean -beste baino gehiago erabiltzen da -bat: honenbat (hunenbat), horrenbat, hanbat. Azken hori da soziatibo kasuan (hanbateki) Iparraldeko autore zaharrek gehiena erabiltzen zutena, zuberotarrek bederen. Halatan ere erabiltzen dute zubereraz (Tartasen hizkeraz, esate baterako): Orok erraiten zioten […] inmortal zela […]; hanbateki, herioa baitzen bertze gizon ororen gehien eta jaun, bere armak haren kontra galtzen zituela, hura zela gizonen erregea eta herioaren nagusia eta jauna (Tartas); Ikuiluko zekorrik ez da zergatik hil; zerri hil berria neskak labean atzo opil: honenbestez badute gosea nola isil (Orixe); Horrenbestez, garrantzitsua da gauzak pixka bat argitzea (Elberdin).

Ia gainerako diskurtso markatzaile guztiak bezala, jatorriz, adberbioak dira; baina, besteak legez, perpausean (mintzagaiaren atalen baten ondoren) hartzen duten lekuagatik, aurretik esanarekiko duten anafora balioagatik… DM bihurtu dira. Areago, hauek, DM bihurtzen diren beste adberbio asko ez bezala, ezin dira inoiz galdegai izan; ezinezkoa da honenbat (gaur gutxi erabilia) edo horrenbestez galdegaiaren lekuan ezartzea.