Euskararen Gramatika

42.21.7. Bizkitartean, bitartean, bien bitartean, artean

42.21.7a Bizkitartean aurkaritzako diskurtso markatzailea da, ekialdeko euskalkietan erabiltzen dena. Adberbio esapidea da berez. (Jatorriari dagokionez, ikus Mitxelena 1977b: 534). Zenbait kasutan ez da erraza izaten bizkitartean adberbio hutsa den ala DM den erabakitzen, bi erabileren arteko muga ez baitago batere argi horrelakoetan: […] zeren gauza batzuk sori dira, zeinak bizkitartean ez baitira ohorezkoak (Pouvreau).

Beste zenbait kasutan, berriz, nahiko argi antzeman daiteke DM gisa erabilia dela, alabaina eta horrelakoen pare: Iduri zuen bortxazkoa; bizkitartean borondatezkoa gertatu zen (Larregi); Erran dut hezerik hobe dela trefla; bizkitartean belar eskasa denean, hartarik begiratuko da (Duvoisin).

Bi adibide horietan ikus daitekeenez, bigarren perpausaren hasieran agertzen da maiz bizkitartean DMa. Hona adibide gehiago: Ez da zeren deus handirik erran halakoei. Bizkitartean badira egia entzun dutenak leize itsuenen erdian (Hiribarren); Apartamendua giltzatu eta eskaileretan punpatu nintzen, bizkitartean, Jelineken nobelari idortzeko denbora zilegitzen niola kalkulatuz (Borda).

Inoiz, ordea, perpausaren barnean tartekatua ere ager daiteke, zati luze edo laburrago baten ondoren: Honen araberalat haatik, badauzka barnean hiru egotegi luze, erdikoa gorenik, zabalenik ere ba, Baionakoarena baino zabalago. Jakintsuek kausitzen diote bizkitartean akats bat: aitzinaldea, bere ezkiladorre lau hegiekila apalskoekin bazterretan, eta, erdian, sarguiako bere aterbeinoarekin, hau harrizko zango batzuen gainean xut, anitzez berantago egina izan omen du aitzinalde hura, dena ere ez garaitikoari eman zen molde beretan (J. Etxepare).

Zenbait juntagailurekin batera ere ager daiteke bizkitartean DMa. Eta-rekin batera maizenik eta inoiz baina-rekin ere: Ezin sinetsizkoa da, eta bizkitartean egia (Hiriart-Urruti); Gurekin gure haur guztiek gloriako tronuetan adora zaitzatela beti sekulako mendeetan. Baina, otoi, bizkitartean egiguzu zure grazia (Gazteluzar). Esan bezala, hala ere, ez da erraz atzematen hemen noiz amaitzen den adberbiotasuna (denbora adberbioa litzateke) eta noiz hasten den diskurtso mailako marka.

42.21.7b Bitartean dugu sail honetako bigarren diskurtso markatzailea. Itxuraz, morfologiaz, bizkitartean-en pareko dugu. Hala ere, are ilunago gertatzen da, harenaren aldean, honen DMtasuna. Bitartean-en balio nagusia, izan ere, adberbio gisakoa dugu. Eta balio horrekin erlatibozko egituretan agertuko zaigu sarritan. Zalantzak zalantza, ordea, badirudi batzuetan behintzat aurkaritza diskurtso markatzaile gisa ere erabiltzen dela: Asko egoten dira […] herriko gizonik sendoenak noiz itoko ote zaizkien beldurrez eta ikaraz; eta eurak, bitartean, adiskideei edo ezezagun batzuei laguntasuna ematen dabiltzan umantkorrak […] agertzen dira olatu guztiei euskaldun ausarditsuen aurpegia emanaz (Agirre).

Beste DMen antzera, baina juntagailuarekin eta berriz diskurtso markatzailearekin batera erabiltzen da inoiz bitartean: Zorion horrentzat egitzue bestak, baina bitartean, baterarik biak, nahi nuke ukan hartua zure bakezko musua (Goihetxe); Irenek isiltzeko agindu dio, baina bitartean isiltasuna berriz etorri da etxera (Jon Muñoz).

42.21.7c Aurreko bi diskurtso markatzaileez esan denak balio du bien bitartean, (t)arte horretan, eta artean DMentzat ere. Areagotuta, ordea. Izan ere, inon egia bada hauek guztiak berez adberbio direla, hemen da: […] egiñak egin eta / etxera bakean, / ondo bildu behar dugu / aurtengo urtean, / eta denbora badihoa / bien bitartean (Uztapide); Emakumeak bakarrik sartu zitezkeen hildegian. Gizonik ez zen ikusten eguerdiko hamabiak arte. Eta bitarte horretan hildegi-barrena zurizkoz betea (Anabitarte); Kaleetan ere ikusten dira palmerak tarteka. Etxeak, behea ta bizitza bakarra, nahiko itsusiak. Artean, kanpotarrentzat zer-ikusia badaukate (Anabitarte); Bukatzen zuenean, tresna guztiak arras ongi xukatu, oso garbi utzi, eta kontuz-kontuz gordetzen zituen, labainaz betetako kutxattoa besteen ondoan ipinirik. Artean Patxi aurrean egoten zen aitaren zereginak zaintzen (Oskillaso).

Literaturan hain usu ageri ez diren arren, euskalkietan aurkitzen ahal dira arte horretan eta tarte horretan diskurtso markatzaileak ere: Baina Afrikaraino ere hedatu du bere misionesgoa, hiru urtez, Burundi herrian. Arte horretan Baionako hiru apezpikuk beretzat begiztatu dute, bere sekretariotzat harturik lehenak eta eliz-barruko bikario orokor beste biek (Larre); Arte horretan itzuli zaie Joanes semea, Herriko Etxerat joana baitzen mobilizazioari buruzko argibide eske (M. Peruarena); Etxearen aldamenean errementeria eta arotzeria atondu zituen. Tarte horretan Basokoen herria ezagutzeko aukera eduki nuen (Zuazo).