Euskararen Gramatika

42.21.6. Aitzitik

42.21.6a Formaz adberbio bada ere, diskurtso markatzaile gisa erabiltzen da batez ere aitzitik. Aurkaritza adierazten duten diskurtso markatzaileetakoa dugu hau ere eta, hortaz, berriz, ostera, aldiz eta horrelakoen kidea.

42.21.6b Badu, hala ere, haiek ez bezalako erabilerarik: batzuetan, izan ere, lehenbiziko perpausa ezezka doa eta aitzitik bigarren perpausaren hasieran kokatzen da, honela bi perpausen arteko kontrakotasuna markatuz. Horretan, perpaus hasieran joaten den baizik (eta) juntagailuaren ordain egokia izan daiteke batzuetan. “Ez gaitzazu tentaldira eraman, baizik libra gaitzazu gaitzetik” perpausaren ordez aitzitik duenaz balia gaitezke: Eta ez gaitzazula utzi tentazioan erortzera, aitzitik libra gaitzazu gaitzetik (Beriain). Gainera, sarritan, DM honen ondoren eten bat gertatzen da. Horregatik, zenbaitetan koma ere agertuko da idatzian: Ez gogor egin gaiztoari. Aitzitik, inork eskuineko masailan jotzen bazaitu, bestea ere eskain iezaiozu (Iraizoz); Sendagile irakurriak ez zekien hori guztia, baina ez du ahalketuko gazte amerikarrak bere hutsune kulturalak agerian jarri izanak. Aitzitik, poztu egin da ikastekoak dauzkan emakume kulturadun baten ondoan egoteaz (Saizarbitoria).

Menderatuak diren perpausen artean ere gerta daiteke, nolabaiteko tartekatze modura, kontrakotasun hori. Adibide honetan, esate baterako, bi baldintzazko perpausen artean gertatzen da kontrajartzea: Debozionerik ez baduzu, aitzitik sentitzen baduzu idorra zarela, jar zaitez otoitzetan (Pouvreau).

42.21.6c Batzuetan, lehendabiziko perpausa itxuraz baiezkoa izan arren, berez, ezezkoa balitz bezalaxe da, zeren ‘urrun izan’, ‘gibelatu’ eta horien antzekoak ezezkako predikatuak baititugu. Horietan ere gertatzen da, hortaz, ezezkoaren eta baiezkoaren arteko kontrakotasuna: Urrun da beraz deus egin nahiko dudan haren kontra; aitzitik eginen ditut haren alde egin ahal guziak (Hiribarren).

Nolanahi ere, lehenbiziko perpausa gehienetan ezezka joan ohi den arren, beste batzuetan baiezka doa: Alabaina gizonei barkatzen badizkiezu beren hobenak, zuei ere zuen Aita zerukoak barkaturen dizkizue zuen bekatuak. Aitzitik gizonei ez badiezue barkatzen, zuen Aitak ere zuen bekatuak ez dizkizue barkaturen (Duvoisin); Jantziren batzuk jasotzera etorri da, aldian behin egiten du. Liburuak eta diskoak ere eraman ohi ditu, bereak batzuetan, baina ez zaio inporta, aitzitik (Saizarbitoria).

Aipatzen ari garen kontrakotasun hori nolabait areagotzeko edo, ez-bai partikulak agerian jartzen dira zenbaitetan: Giristinoak ez dira zure etsaiak, aitzitik bai zure zerbitzaririk hoberenak (Joanategi); Horrek ez du noski beraren ospea konponduko, baina Gregorrek, ulertu dugu ja, ez du diskrezioa bilatzen, aitzitik ez dio axola (Markuleta).

42.21.6d Aurkaritza adierazten duten diskurtso markatzaile hauekin, guztiekin gertatu ohi den bezala, perpausaren hasieran joan beharrean, tartekatua ere joan daiteke inoiz aitzitik, nolabait ezkerretara jartzen den osagaiari hanpadura edo emanaz. Erabilera horretan aldiz, berriz, ostera eta horrelakoen pareko da. Ezkerretan daramana osagai soila izan daiteke —mintzagaia, zenbaitetan—: Zaldizkoek esaten zien oinezkoei, haiek baino hobeto borrokatu zirela etsaiarekin; eta oinezkoek aitzitik beste hainbeste zaldizkoei (Beobide); Harrirengan, aitzitik, idazlearen ospea konpartitzeko desira sumatzen du (Saizarbitoria).

Baina perpausaren zati handiagoa ere izan daiteke: Ez dugu beraz zeren eman gure bihotza mundu iragankor honi: egon behar du aitzitik, zerura altxatua; han ediren behar du oraindanik bere egiazko egoitza (Larregi); Neska gazte batekin zegoen eta Juliani ez zitzaion axola izan, aitzitik, poztu egin zen gizon gazteak aipaturiko harremana berreskuratu zuelako (Saizarbitoria).

42.21.6e Aitzitik eta baina, biak, esanahiaren aldetik berdintsuak dira. Hala ere, zenbaitetan biak batera aurkituko ditugu, aurkaritza nolabait indartzeko edo: Egin iezaguk grazia hau, ez duan permetitu nahi gauza hauek sekulan ahantz dakizkigun: baina aitzitik gure bihotzetan inprimatuak ditugularik, abanza gaitezen […] (Leizarraga).

Eta-rekin ere ager daiteke aitzitik. Eta-k lotura adieraziko luke eta aitzitik-ek, bere aldetik, bi perpausen arteko aurkaritza: Anitzetan badirudi karitatez ari garela, eta aitzitik sensuen oldez ari gara (Pouvreau); Kapitalaren atomizazioa dela medio, kapitalaren jabeek indarra galdu dute, eta aitzitik enpresaren goimailako zuzendarien indarra areagotu egin da (Heras).