Euskararen Gramatika

42.21.5. Aldiz

42.21.5a Diskurtso markatzaile honen jatorrian ere adberbio bat dugula esan daiteke, zalantza handirik gabe. Hemen, ordea, aldiz DMa dugu aztergai, ez aldiz adberbioa. DM bezala ekialdeko euskalkietakoa dugu batik bat, gaur egun euskara idatzian erabat zabaldua bada ere. Kontrakotasuna edo kontrastea adierazten du aldiz-ek ere eta, aurkaritza saileko beste zenbait diskurtso markatzailek bezala, bigarren perpauseko osagairen baten ondo-ondoan kokatzen da maiz, osagai hori aurreko perpauseko beste bati kontrajarriz: Aroztegia, aldiz, bidearen azpiko aldean, errekaren ondoan (Aintziburu eta Etxarren); Denbora hartan ohi nizun nik zugatik dolore, / orain aldiz zure faltaz mutatu naiz ni ere (Etxepare).

Kontrajartzea aski argi dago bi adibide horietan, hala nola zeintzuk diren nabarmenduriko osagaiak: ‘zerbait nonbait dago / aroztegia’ eta ‘denbora hartan / orain’.

Ezkerreko osagai hori perpauseko mintzagaia izaten da askotan, beti ez bada ere, goiko adibide horietan ere ikus daitekeenez. Mintzagaia markatzeko balio du horrelakoetan aldiz-ek, berriz-ek eta honen kideek bezala.

42.21.5b Beraz, esan bezala, perpauseko osagai baten ondoan izaten du askotan kokaleku aldiz DMak. Normalean, bistan da, osagai osoa izaten da diskurtso markatzailearen aurrean doana. Hala ere, osagai hori apurtuz ikusten dugu diskurtso markatzailea adibide batzuetan: Urguilutsua, eta abiriziosoa sekula ez dira pausuan jartzen: espirituz aldiz pobre eta umil direnak, bake handi batetan daude (Maister); Baina debozionea bihotzean, da Jainkua bere begien aitzinean ez duena gaizki egina erakusten duen hitz batek ehinera ofensatzen du. Nitan aldiz fidatzen dena […] gizonen lotsarik batere gabe izanen da (Maister).

Osagai osoaren ondoren joan beharrean —espirituz pobre eta umil direnak aldiz… eta nitan fidatzen dena aldiz…—, osagaia apurtuz ageri da horietan DMa. Estilistika kontua da beharbada. Dena den, ez dirudi honek jokabiderik ohikoena. Badirudi adibideotan aplikatu den erregela bigarren perpauseko lehen hitzaren ondoren jartzekoa izan dela, kontuan hartu gabe hitz hori perpaus osagaia den ala —hemen bezala— perpaus osagai baten azpiosagaia.

Perpausaren zati handiago baten ondoren ere ager daiteke aldiz eta are perpaus baten ondoren ere, aditzaren ondo-ondoan maiz: Usatu zara anitz minzatzen, hitz guztiaz juramentu egiten, usat zaitez bada orain, aldiz, iuramentuen uzten (Axular); Mintzo zara, zu, zure pentsuen arabera; ni mintzo naiz, aldiz, dudan ezin emanezko lekukotasunez seguratuak diren gauzen gainean finkatzen naizelarik (Lapeire); Jainko Aitari ematen zaion adin handiak aldiz gogoratzen digu haren probidentzia eta larderia handia (Xarriton); Handik alde egin genuelarik, aldiz, uste nuen ezinen nuela sekula idatzi, luma eskuan atxikitzerik ez nuela sekula izanen (Montoia).

Aditza isilpean dagoelarik, ez partikularen ondoren ere ageri da: Nafarrak faborito dira, ez aldiz, bizkaitarrak (Berria); Legearen helburua ura babestea eta kudeaketa zaintzea da, ez aldiz, negozio egitea (Berria).

Perpausaren hasiera-hasieran ere ageri da anitzetan: Ez nuen atsedeten Zu gozatuz; aldiz, zure edertasunak nindekarren, eta berehala nire haziak zuregandik ninderaman (Orixe); Aldiz, Pierre, Jean, François, Jacques, Dominique edo ni bezala Paxkal izendatuko balitz… (Landart); Aldiz hogei urteren buruan zubi berria ez zen oraino arras pagatua (Oronoz).

42.21.5c Diskurtso markatzaileetan ohikoa denez, juntagailuen lagun ere joan daiteke aldiz. Eta-rekin batera maiz erabiltzen da, emendioari aurkaritza erantsiz: Gazte nintzanean, hogei urtetan, / Ardura nenbilen neskatilakan; / Eta orain aldiz, ostatuetan, / diru guti poltsan behar orduetan, / nehork ez nau ikusi nahi konpanietan (Etxahun); Eta haiek, aldiz, beren galderak ezin isilduz: zergatik harrotu ote zen itsasoa? (Xarriton); Erraten da bozkarioa sortzen dela hor dagoen onetik, eta tristura, aldiz, hor dagoen gaitzetik (Xarriton); Eta aldiz, Hazparneko etxea erosi eta antolatuz geroz, bertze lanik ez zuen predikatzea eta konfesatzea baizik (J. P. Arbelbide).

Aurkaritzako baina juntagailuarekin batera gutxiagotan ageri da: Erran suma ukanen duzu. Baina aldiz zuk emadazu Aireari manatzea (Goihetxe); Batzuetan kondesatxo horrek eskale alderraia balitz bezala uxatzen zuen, baina bestetan, aldiz estaltze ederrak egiten zituzten autoko jesarlekuetan (P. Lizarralde); Baina orain, aldiz, bertaratu ondoren, sinesgaitza iruditzen zitzaion (Uribarri).