Euskararen Gramatika

42.21.1. Zer diren aurkaritzako diskurtso markatzaileak

42.21.1a Izenak berak argiro erakusten duen bezala, bi perpausen artean gerta daitekeen kontrakotasuna edo aurkaritza aditzera emateko erabiltzen dira sail honetako DMak. Beraz, alde horretatik baina-ren pareko dira nolabait. Azken hau, jakina, juntagailua da berez eta perpaus elkartuak bideratzeko erabiltzen dugu gehienetan: Nirea da liburua baina utziko dizut. Eta horixe da, seguruenik, aurkaritza adierazteko euskarak duen biderik emankorrena. Beste batzuetan, ordea, diskurtso markatzaile gisa ere erabiltzen dugu baina, hau da, testuari berari (eta ez perpaus elkartuari) lotura ezarriz: Zera esan nahiko zuen noski: banatan lo egiteko erabaki horrekin, betirako ari zirela atzera batzeko aukerari atea ixten: izan ere elkarganatze gehienak ohea konpartitzeak errazten zuen gorputzen adierazpenetatik etorri ohi zirenez hitzaren medioz baino sarriago. Baina berdin izan zitzaion orduan (Saizarbitoria).

Horrelakoetan, bistan da, baina-k ez ditu perpausak elkartzen. Testu mailako lotura bideratzen du, hau da, ondoan duen perpausak aurrekoekin nolako erlazio semantikoa duen adierazi baizik ez du egiten, gramatika juntadurarik gauzatu gabe.

42.21.1b Aurkaritzako diskurtso markatzaileek ere horixe bera egiten dute, hots, perpausen arteko kontrastea aditzera eman. Aski luzea da DM hauen zerrenda: ordea; berriz; ostera, aldiz; aitzitik; bizkitartean, bitartean, bien bitartean… ditugu batetik; alta, alabaina, alabadere; dena dela eta dena den; hala ere, haatik, horratik eta hauen kideak bestetik; barren… ere aurkaritzako markatzailea izan daiteke. Azkenik, kontuan hartzekoak dira, orobat, kontrakotasuna adierazten duten esapideak ere: guztiarekin ere, edozein modutan, zernahi gisa, nolanahi den, edozelan ere…

Aurkaritza adierazten duten diskurtso markatzaileak dira denak, baina badituzte, hala ere, diferentziak elkarren artean, bai esanahiaren aldetik, bai maiztasunaren aldetik eta bai euskalkiei dagokienez ere.

Perpausean hartzen duten tokiari dagokionez ere bada alderik. Batzuek, inoiz perpausaren hasieran kokatzen badira ere, honen barnean joateko joera dutela dirudi, osagai baten edo zati luzeago baten ondoan (horrelakoak dira, esate baterako, ordea, berriz, ostera eta aldiz); beste batzuek, berriz, perpausaren hasieran joateko joera erakusten dute, nahiz eta perpaus barnean joateko debekurik ez duten (horrelakoak dira, adibidez, aitzitik, bizkitartean, alta, dena dela eta hala ere).

Inoiz, harridurazko perpausetan eta, perpausaren azken tokia hartzen dute berariaz markatzaile hauetako batzuek, hari enfasi berezia emanaz: Munduko pastel guztiak gura nintuzke, ordea! (Irigoien); Beldur naiz dena koxka ez ote den, ordea! (Goenkale); Hara bestea, berriz!

42.21.1c Ondoko ataletan saiatuko gara hori guztia zehatzago azaltzen. Aurrera baino lehen, ordea, beste puntu bat aipatu behar dugu. Aurkaritza diskurtso markatzaile hauetako asko adberbioak dira jatorriz, beste DM anitzekin gertatzen den gisan. Eta gainera, jatorria gorabehera, adberbio garbi bezala jokatzen dute sarri askotan: Bihurtu nahi dut berriz, nire bekatuarekin irabazi nuen estadura (Kardaberaz); Zure iraupenak bigunduko du zerua; Jo atea, egin oles ostera ta ostera, ta irekiko zaizu (Mogel); Dena gutxi izango da, bai, kakañera honekin (berriz ere usain, berriz ere nazka aurpegia), “dodotis”ak ordaintzeko ere ez dugu irabazten eta (Goenkale).

Zenbaitetan, egia da, ez dago argi non ezarri behar den muga, hauxe bera gertatzen baita beste markatzaileekin ere. Dena den, perpausen arteko benetako diskurtso markatzaile gisa agertzen diren kasuak interesatzen zaizkigu hemen eta horiek aztertzen saiatuko gara.

42.21.1d Berez, diskurtso markatzaile deitzen ditugun elementu hauen zerrenda biziki luzea da, eta amaigabea. Antzeko zerbait gertatzen da aurkaritzako hauekin ere. Baina bestetik, eta horretara dator ohar hau, aurkaritzako hauetako batzuk birformulatzaileen sailekoak dira: hemen aipatuko ditugun dena dela, dena den, hala ere… eta gisakoak birformulatzaile urruntzaileak dira eta, hortaz, hemen aipatu bai, baina aztertu birformulatzaileen atalean (43. kapituluan) aztertuko dira.