Euskararen Gramatika

42.20.5. Ezpere(n) eta ezpabere

42.20.5a Ezpere(n) diskurtso markatzaile zaharkitu hau ere (egun ez da ia ageri testuetan) bestela-ren parekoa dugu, neurri batean bederen. Izan ere, besteak beste, baldintza moduko hautaketa adierazteko ere balio baitu: ‘horrela ez bada, aurreko perpausak esaten duena betetzen ez bada’ edo adierazten du ezperen-ek adiera horretan. Eskema baten bidez, honela irudikatuko genuke ezperen-ez osatzen diren perpausen esanahia: A, ezperen B = A, eta A ez bada, B.

Hori ikusten da adibideetan: Genobebak samurtasunik handienaz eskutik heldu zion, baina berak eskua atzeratu, eta izuturik esan zion: ai!, utzidazu; zure eskua hotza dago gela bezala. Eraman nazazu ezperen hilaren esku horrekin zere zulora; bada bizi hau niretzat astuna da eta ezin jaso dudana (G. Arrue); Juje hori zegoela ez jakinez zer egin, mehatxatu handiarekin hitza zioten egin: Pilatus, etsi ezazu Jesusen kondenatzera, edo ezperen zaudezen kargutik ilkitzera (Etxeberri Ziburukoa); Horien aurkez aurke entzun nahi baduzu, esateko gerturik nauzu. Ezperen, yauregi barnera goazen (Zaitegi).

42.20.5b Balio murriztailea ere izan dezake, bederen eta behintzat diskurtso markatzaileen antzekoa, hain zuzen: Eta baldin zure borondatea ezpada, Jauna, hanbat grazia egin dakigun, non leku asignaturik dugun, ezpere permeti bekigu, otoi, ia gure artean jarria den ordenantza, empatxurik gabe kontinua ahal dezagun (Leizarraga); Josef hire semearen / urrikal bekik pena / edo ezperen Birjina / erdi beharrarena (Etxeberri Ziburukoa).

42.20.5c Hirugarren adiera ere badu, ordea, edo juntagailuaren baliokidetzat har daitekeena (juntagailu hautakaria litzateke hemen), edo baita diskurtso markatzaile horren oinarrian dagoen ezpa juntagailuarena ere: Manual debozionezkoa, edo ezperen, oren oro eskuetan erabiltzeko liburutxoa (Etxeberri Ziburukoa); Raquel, ezperen Jetro zeritzon apezaren zazpi alabek jo zuten leku bererat (Larregi).

Adibideetan ikusten denez, perpaus hasieran edo aditzaren ondoren ageri da gehienetan. Juntagailuaren segidan ere.

42.20.5d Ezpabere gaur egun batez ere hizketan bizirik dirauen bizkaierazko diskurtso markatzailea da. Testuetan oso gutxi ageri da. DM hau ezperen-en antzekoa da, lehenbiziko adierari dagokionez batez ere eta baldintza kutsuko hautaketa adierazten du (‘hori betetzen edo gertatzen ez bada’, eta ‘bestela’ edo halako zerbaiten esangura du): Honek berbok emon behar dira oso-osoan? Bai, jauna, guztiak bat utzi baga; ezpabere, ez dago bautismorik (De la Quadra); Zer egin behar du deungaro ezkonduta dagoanak? Bilatu defentsore jakituria handiko bat, eta egin honek esango diona. Ezpabere beti biziko da bekatuan (Mogel); Alemanek ez zuten Gernika txikitu, ezpabere ingelesek eta frantsesek (Egia); Senide eta osagileek esaten zidaten kontuz alkohola, sexu eta telebistarekin, ezpabere txarto ibiliko zara (J. A. Irigarai).

42.20.5e Baizik-en pareko adieran ageri da hurrengo adibidean. Erabilera hori ez da, beharbada, zuzenegia, ezpa hitzak betetzen baitu normalean zeregin hori, eta ez ezpabere DMak. Eta, hain zuzen ere, liburu horren ondoko edizio batzuetan ezpada hitza ageri da, ezpabere-ren ordez (aurkaritza balioarekin, juntagailua litzateke hemen): Bekatu mortalean komulgetan denak hartzen du Jesu Kristo? Bai, Jauna, baina ez bere onerako, ezpabere bere kaltean (Laudioko katixima. Geroagoko edizio batzuetan: ezpada bere kaltean); -Josetxo, ez duzu zertan hartu nahibagerik, Maxima ta Ermokenen berbagatik. -Ez ama euragatik, ezpabere, Eladitori diodan errukiagatik baino (Etxeita).

42.20.5f Esan daiteke, beraz, bestela diskurtso markatzaileak duen lehen adieran erabiltzen dela, batez ere, DM hau: A, ezpabere B = A, eta A ez bada, B.

DM honek ere perpausaren hasieran kokatzeko joera nabarmena erakusten du, noraezekoa ez izanik ere: Zenbat sentituko zuen Jesukristok Judasen doilorkeria hau? Esan begie ezpabere bere berba bigunak: Judas neure adiskidea, esan zion… (Durangoko euskaraz lau sermoi).

Goiko adibideak kontuan harturik, oso arrunta da eta eta edo juntagailuekin batera agertzea, ikusten denez.