Euskararen Gramatika

42.20. Hautakariak

42.20.1. Sarrera

42.20.1a Sail honetan biltzen diren diskurtso markatzaileak hautakariak deitu ditugu, hiztunak hautaketa bat adierazi nahi duenean erabiltzen baititu. Jakina, hautaketa hori egiteko erabiltzen diren partikularik ezagunenak edo eta ala dira, baina horiek ez dira diskurtso markatzaileak, juntagailuak baizik, nahiz sarritan, beste juntagailuekin gertatzen den moduan, DM bezala ere ageriko zaizkigun. Baina, dena dela, horien berri juntagailuekin batera emanen da.

Hautakariak agertzen diren perpausetan halako kontraesan bat aurkituko dugu, bi zatien arteko aukera bat egin behar baita eta biak batera ezin baitira bete: Edan ura edo egarriak geldituko zara; Edan ura, bestela egarriak geldituko zara. Perpaus horietan badirudi ura edatea eta egarriak gelditzea, biak aldi berean eta batera, ezin gertatukotzat jotzen dituela hiztunak eta, honenbestez, bietako baten aukera egin behar duela. Horra zergatik deitzen ditugun hautakari.

42.20.1b Hurren datozen diskurtso markatzaile hauek hautakariak baldin badira ere, sarri askotan mugak ez daude batere garbi eta esanahi bat baino gehiago eskuratzen dute, unean uneko elkarrizketa baldintzak nolakoak diren. Hortaz, ez da harritzekoa izanen honako DM hau hautakaria dela bai, baina aldi berean emendiozko kutsua edo aurkaritzako ñabardura duela esaten badugu. Betiere, DMen mundua oso labainkorra eta irristakorra baita. Solasaren barneko lotura segurtatzeko erabiltzen ditugunez, gure hizkera baldintzak aldakorrak dira guztiz, mugagabeak eta hainbat baldintzaren pean geratzen direnak. Ikus ditzagun, zernahi gisaz, zein diren DM hautakariak: bestela/bertzenaz, osterantzean, gainerantzean, ezpere(n), ezpabere eta abar.

42.20.2. Bestela, Bertzenaz

42.20.2a Formaz eta sortzez, adberbio ditugu bi DM hauek. Ikusten ahal denez, beste eta -la modu atzizkiaz osaturikoa da bestela (bestelan, bertzela) eta bertze-ren forma gehi -n eta kasu instrumentalaren marka, bertzenaz (bestenaz).

Formaz ez ezik, balioaz ere adberbioa izan daiteke bestela eta, horrelakoetan, perpausaren barruan zuzenean aditzari lotua doa. ‘Beste modu batera’ esan nahi du, hain zuzen, ondoko adibide hauetan ikus daitekeenez: Bestela ezin badut, oinez joango naiz; Ariketa hori bestela egin behar duzu.

42.20.2b Beste batzuetan, ordea, esapide-DM bilakatzen zaigu, beste hainbat adberbiorekin gertatzen den gisan. Eta, orduan, inguratzen duten perpauseko aditz sintagmatik eta gainerako elementuetatik aparte doa, eta normalean horietarik eten batek —idatzia denean, komak— bereizten du.

Bertzenaz, berriz, diskurtso markatzaile lexikalizatu bezala bakarrik erabiltzen da lapurteraz, ez da adberbio beregaina, hau da, bestela hitzak dituen bi esanahietatik batekin bakarrik (DM gisa) parekatzen da.

42.20.2c Diskurtso markatzaile diren aldetik, bi egiteko bete ditzakete hitzok. Gehienetan, aurreko perpausaren aditzari dagokion balizko esanahia dute, betiere halako baldintza bat edo dagoela ezkutuan seinalatuz. Honela: Eguzkia bada, hondartzara joango gara. Bestela, etxean geldituko gara; Haurrek hamarretako joan behar dute ohera. Bestela, oso nekaturik jaikitzen din biharamunean.

Adibide horietan ikusten denez, bestela DMa perpaus oso baten laburduratzat har genezake: “bestela gertatuko balitz”, “eguzkirik ez bada”, “hamarrak ondoren joaten badira”, etab. Beste modu batera esanda: “aurreko perpausak esaten duena betetzen ez bada” esapidearen laburdura litzateke, alegia. Euskal literaturan oso arrunta da erabilera hau eta idazleen artean behin eta berriz aurkitzen da: Irten zaitez bada errota horretatik. Bestela, zagi, eta irin usuraz kargaturik hondatuko zara su eta garren leize izugarrian (Agirre Asteasukoa); Zorionez, ez nauk jaiotzez gorra, bestela mutua izango nindukek gainera! (Jon Muñoz); Eskerrak ez naizen horren marmartia, bestela garraztu egingo bainintzateke erabat, sarri-sarri joango nintzaioke bisita egin eta burua lasaitzera (J. Zabaleta); Bazter zaitez, ihes egizu, ilki bekatutik, bertzenaz, Jainko haserreak harrapaturen zaitu (Duvoisin); Euskaldun etxeko jaunak, euskaldun lur gizenaren jabeak, ohart zaizkiote sator-lan izugarriari! -Edo, bertzenaz, betitik euskaldunik baizen ikusi ez den tokietan (Barbier); -Hik ba, hik eginen duk bide, osagarriak laguntzen bahu segurik… -Hemen bi… -Agian ba… -Ez luke balio, bertzenaz, hola urruntzea! (Larzabal); Etsaiak dituzue oro hemen. Gauden mantso, xahu gara, bertzenaz! (Zerbitzari); Edozein idazlani amaiera emateko orduan, hauxe esaten dut, bestela ez nuke sekula amaituko (Urkiza).

42.20.2d Badu, dena den, bestela markatzaile honek beste esanahi bat ere, baldintzazko perpausaren kutsua guztiz galtzen ez duen arren: “gainerakoan”, “delakoa alde batera utzita”, “hori bazter utziz” eta antzeko esapideen baliokide izango litzateke bigarren esanahi honekin. Beraz, murriztea izango litzateke diskurtso markatzaile honen zeregitea, hurrengo adibideetan ikusten baita: Los Angeles hiri zabala eta hedatua da. Gainera errepideek gain behera gurutzatzen dute. Bestela, ez dago gaizki. (Hor esan nahi da Los Angeles hiriaren zabaltasuna eta bestelako eragozpenak alde batera utzirik, hori guztiori ahazten badugu, ez dagoela batere gaizki gure hiria). Noiznahi hamabost bat egun edo hilabete egingo ditu han elurrak, eta kezka emateko da. Baina, bestela, nik uste baino herri politagoa (Uztapide); Hura ere bat, bere erratekoekin, hau bezala; egungo egunean nehor guti baita haren eta hunen kaskoko gizonik; batek ala bertzeak, ziren tokian, zilo bat ederra utzi baitute, nekez-nekez betetzekoa. Ez ziren, bertzenaz, batere elgar iduriak… (Hiriart-Urruti); Franco hil zelako eta, askatasunaren izenean, dena bihurtu zelako lotsagabe, erasokor eta bortitz. Bestela ez zegoen moderno izaterik (Oñederra).

42.20.2e Diskurtso markatzaile honen kokaguneari dagokionez, adibideetan hala ikusten da, batzuetan hasieran jartzen dugu: Utzi nazan utzi, Madalen. Bestela, bihar goizean ugelduz josia jaikiko naun horrelako igortzearekin (Barrensoro); Isiltzen naiz; bertzenaz nire lagunak samurtuko zaizkit, toki guzia ebasten diedala (Hiriart-Urruti).

42.20.2f Perpausaren barruan ere koka daiteke, bai aditzaren eta bai galdegai ez den beste osagairen baten ondoan: Hobeto esan, aspaldi genbiltzan Nafarroan barrena, mugaz beste alderditik ere Nafarroa baita. Ikus, bestela, nonahi, etxe-aitzinetan nahiz pilota-tokietan (Lizardi); Baliatu zait; barnexko baitziren; Orain, bertzenaz, bizi ez nintzen izanen (J. B. Elizanburu).

42.20.2g Eta, orobat, perpausaren azkenean: -Baina uste al duk, nirekin etorri nahiko duela? -Usteko ez diat ba? -Asko aldatu beharko zian, bestela (Altzaga); Zer egingo nuke nik bestela! (Montoia).

42.20.2h Diskurtso markatzaile gehienak bezala, hauek ere juntagailuen ondoan joan daitezke, haiek gauzatzen duten juntadurari bere balizko esanahia edo indar murriztailea erantsiz. Eta-rekin erabil daiteke, jakina, bai adiera batean, bai bestean: Eta bestela dijoala zakurraren salara (Urruzuno); Ona delako gomendaturikoa bada, kontzientzia txarrarekin uzten dut; eta bestela, denbora galdu izanaren zapore txarrarekin (Urkiza); Baina egiak ez du bide bat baizik; eta, bertzenaz ere, izenak ez baitu usainik, salbu-eta zuen errespetua, xantre horrek, hor, ikusi zuen, keino bat zeriola, eta urrin bat gaitza (Lafitte); Arras zeure gogara mintzo zara; eta bertzenaz, ez dakizu zehatz-mehatz auzia zertan den (Jon Muñoz).

Baina juntagailuarekin, berriz, bigarren adierarekin ageri da gehienetan: Erderatik San Juan de la Cruz, edo holako zerbait itzul nezake, bai, baina, bestenaz, ez daukat idazteko lehengo eznahirik (Orixe); Los Angelesen bizi izan nintzenean nahiko gaizki, baina bestela arazorik gabe moldatu naiz (X. Mendiguren Elizegi); Gertatzen da: kanpoko umelak agertzen dira barruan lantzean behin, hormei hezetasun orbanen lotsak ateraraziz. Itoginen bat, baina bestela ez dago hain gaizki (Cano).

Nahiz ez beti eta ezinbestean: Kostaldeko biztanleek itsasoz bidaiatu zezaketen, baina bestela behartuta zeuden beren bitartekoez lortu zitzaketen baliabideetatik bizitzera (J. M. Mendizabal).

42.20.2i Aski maiz, azkenik, edo nahiz edota hautakariekin ikusiko dugu: Bere flakia aitortu behar. Bere plaua mugatu behar. Edo, bestela, irentsi nazala bere harrokeriak (Txillardegi); Aska nazazue, edota, bestela, egingo diat nik ezegitekoren bat gaur hemen (M. Lekuona); Frantzia beherean, herrausturik ematen da landetan. Hemen ere hala egin daiteke, edo bertzenaz gainerako ongarriekin nahasteka (Duvoisin); Sarrerako ateondoan jartzen dira, meza bitartean, gizonezkoak zutik, Edota, bestela, goiko korura igo (Barrensoro).

42.20.2j Bada diskurtso markatzailearekin ere erabiltzen da inoiz bestela: Esplika beza argiro eta etsenpluekin, bada bestela ezin ondo adi nezake (Mogel); Geure barruko deseoak, eta antsiak, eta geure borondatea Jaungoikoari osoro ematea; bada, bestela, non dagoan gure deseoa eta amorioa, han dago gure bihotza (Gerriko); Nork bada bestela? Izan al zezakeen interesik beste inork? (Irizar); Nondik bada, bestela, holako faboreak (Perurena).

42.20.2k Ezi diskurtso markatzailearekin (= ezen) ere ez dugu adibiderik falta: Ez duzu ororen ehiztea lege zeren naturak behar baitu sostengatu izan; baina zure lege sainduak ez dizu onesten behar baino haboro, eta haboroenik plazer egiten dienen txerkatzea; ezi bestela haragia ezpirituaren kontra altxa litekezu (Maister).

42.20.2l Esan dezagun azkenik, bertzenaz DMak, balio murriztailea duenean, ere DMaren laguntza ere har dezakeela: Ezpeletar batek salatu dit hori belarri xulorat, eta orok badakigu auzoek ontsa badakitela elkarren berri, […] Bertzenaz ere herriak, jendeak bezala dira (Lafitte); Ez dela beti goxo gau eskolako irakasle lan astelehenetan, bertzenaz ere (Bidegain); Aterabidea xinplea da, bertzenaz ere, alemaner errexki gogorat jiten zaizkie deserrituen hilarazteko moldeak (Oronoz).

42.20.3. Osterantzean

42.20.3a Diskurtso markatzaile honen formak ez du, bistan da, inolako zalantzarik eskaintzen: oste izena dago oinarrian, -rantz eta -(e)an kasu marken bidez osatua (ber gauza ‘osterontzean’ formarekin ere). Diskurtso markatzaile bilakaturik, bestela-ren kidekoa dugu, bizkaieraz maizago erabilia: Eskerrak oiloak ematen zion arrautza hari! Osterantzean ez dakit nik bere ortuko porru-berakatzekin bizirik urteterik ote zuenik (F. Bilbao); Agudo ibili behar dugu, osterantzean, haurra ere galdu eginen da (Aresti); Borrokan egiteko, osterantzean, ondorio latzak etorriko zitzaizkidala (P. Rekalde).

Kokalekuari dagokionez, hasieran joateko joera erakusten dute normalean adibideek.

42.20.3b Ondoko adibideetan ikusten den bezala, baina juntagailuaren ondoan ageri da batzuetan eta berriz diskurtso markatzailearen laguntasuna duela ere bai besteetan: […] eskolarako baino gogo handiago izango zuela Nikanorrek nahiz edonork, hantxe mendi bazterrean ibiltzeko eta egoteko. Etxera… bai, jaten eta lo-egiten. Baina osterantzean, hantxe ederto: gauzak hartu, gauzak utzi; eskuetan erabili, sakelan sartu; gero, atera (Erkiaga); Itsas- aldean, bada portu-izkinetan, osterantzean berriz, estazioetan; pixka bat geldi badaude, laster pasaietan; horrela bizi dira egun guztietan (K. Enbeita).

42.20.4. Gainerantzean

42.20.4a Aditzondoa da hau ere, formari dagokionez —gain izenak kasu marka bat baino gehiago hartuz sortua, hain zuzen ere—, baina diskurtso markatzaile gisa erabiltzen dena, osterantzean-en pare-pareko. Gainerontzean aldaera ere badu, gutxiago erabilia egun. Honen, eta orobat bestela diskurtso markatzailearen bi balioak bere ditu DM honek ere: baldintzari dagokiona eta murriztailea. Ondoko adibideetan ikus daiteke hori: Obligazio askoren mende / bizi gara gurasoak, / prezisamente guk hazi behar / haur inozente gaixoak, / erakutsiaz nola diren / Jesukristoren pausoak, / gainerontzean guretzat datoz / kastigu izugarrizkoak (P. Errota); Lagun bezala ona bazen, etsai bezela beldur izatekoa zenuten; gainerontzean, mesede egiteko eta laguntzeko beti prest zegoen (Etxaniz); Ez, ez daukat kexatzerik, gainerantzean aski ona atera zait orain arte (P. Lizarralde); Gainerantzean, egunak ez zuen deus interesgarririk ekarri (Jon Muñoz).

42.20.4b Itxura bertsukoak diren gainerakoan, gaineratikoan eta gainerakotz diskurtso markatzaileek, berriz, balio murriztailea baizik ez dute erakusten: Zeren premiazko atseginak, erran nahi da, ezkontza sainduaren xedera eta intentzionera behatzen dutenak segitu behar direlarik, badarik bihotza eta gogoa ez dira inoiz ere haietan amarratu behar. Gainerakoan, nornahik bertute onen behar handia du (Pouvreau); On da aitari dagokion bihotz baten egitekoa, […] Gainerakoan, ene irakurle maitea, egia da eskiribatzen dudala bizitze debotaz, debot ez naizelarik (Pouvreau); Orduan denok pentsatu genuen lapurrek, gainerakoan hain isilik zegoen etxe hartan pauso hotsak entzutean, alde egingo zutela (J. Zabaleta); Gainerakoan, esan bezala, jatorra zen (J. A. Arrieta); Gaineratikoan, nahasixea izanagatik ere jabalduran naiz, ez dut sofrikariorik batere pairatzen, ez baita guti (J. A. Irigarai).

42.20.4c Kokalekuari dagokionez, hasieran kokatzeko joera nabarmentzen da garbi, noraezekoa ez bada ere. Ikus, esaterako, honako hau: Ez zait hau, gainerantzean, lehenengo aldiz gertatu (Txillardegi); Zalantzarik gabe, Biblia herri-hizkuntzetara itzultzeak eta jende xeheko belaunaldiek, gainerantzean ezer gutxi irakurtzen zutenek, etengabe irakurtzeak kultur onura handia ekarri zuen (I. Mendiguren).

42.20.4d Juntagailuekin ere erabiltzen da, kideko markatzaileak balira bezala edo: Aurreneko uneetako ikas-lanetan Elduaingo parrokiak zerbait lagundu izan behar zion; baina, gainerontzean, berak bazuen zerekin zuritu Seminarioko paga-beharra (Orixe); Haurrak elkarrekin euskaraz mintzo hauteman orduko, gaztigatzen gintuen; baina gainerakoan ez zen batere jaun erretorea baino garratzagoa (Xalbador); Infernuan daudenek ere minagatik, iragaiten dituzten presagatik, dute sentimentu, damu eta urriki. Baina bertze gainerakoan, itsutuak, ostinatuak, eta bere faltarik behar bezala ezagutzen ez dutela, […] daude (Axular).

42.20.4e Ere diskurtso markatzailearen arrimuan ere ez da falta: Baina betiere aldi bakoitzean azken aldikotzat errezibitzen banitu bezala, gainerakoan ere ahal dagidan ongi guzia eginez, […] heriotze on baten egiteko grazia Jainkoari eskatzea (Duhalde).

42.20.4f Kontura gaitezen hemen ezin ditugula nahasi gainera eta orain ikusten ari garen gainerantzean diskurtso markatzaileak, lehenbizikoa emendiozkoa baita (beraz, zerbait gaineratzen duena) eta bigarrena hautakaria. Adibide hauetan ikus daiteke ongi aski hau: Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainera, lurrikarak izaten dira. Hor Los Angeles hiriari buruzko kualitate bat aipatu dugu lehenik (zaratatsua izatea) eta beste bat gaineratu diogu gero (lurrikara tokia izatea). Kualitate horiek bata bestearen kontra jartzen ez ditugun neurrian, beti erabil dezakegu gainera: Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainera, txikia; Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainera, zikina; Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainera, garbia.

Zeini zer kualitate erants dakiokeen, perpausean adierazten dugunaren inguruko presuposizioek esanen digute: jo dezagun, esate baterako, pelikula bat egin behar dela eta hiri baten bila gabiltzala horretako. Hiri hori nolakoa nahi dugun, zaratatsua eta txikia, zaratatsua eta zikina, zaratatsua eta garbia, denak zuzen leudeke goiko esaldi bakoitzean. Hala ere, nekez aurkituko dugu inor leku zaratatsuak maite dituena. Hortaz, ondoko perpausa ez litzateke zuzena izanen, hor aipatzen diren bi kualitateak, hain zuzen, elkarren kontrakoak baititugu: ?*Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainera, oso atsegina.

42.20.4g Balio murriztailea duen gainerantzean diskurtso markatzaile hautakariarekin, ordea, ez da halakorik gertatzen: Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainerantzean, oso atsegina. Hor ez dago inolako arazorik: lehenik kualitatea aipatzen dugu eta gero markatzaile batez baliatzen gara ‘kontu hori alde batera utzita’ edo halako zerbait adierazteko. Beraz, ez ditugu bi baieztapen horiek bata bestearen gainean jartzen hor: lehena ahazten baldin badugu bakarrik eta ahazten dugun neurrian bakarrik, hau da, haren kontra jartzen garen neurrian, da egia bigarrena. Hori dela-eta bietako bat aukeratu behar dugu nahitaez.

Ikus dezagun, azkenik, nola hurrengo adibideak ez duen inolako zentzurik: ?*Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainerantzean, lurrikarak izaten dira. Hiri bat “zaratatsua” izatea ala ez “atsegintasunarekin” erlazionaturik egon liteke, eta horrexegatik diogu gure gustukoa izan daitekeela nahiz zaratatsua den. Aldiz, zaratatsua izatea, eta, gainera, lurrikarak aurkitzea ez dago, gure munduan, bata bestearen kontra jartzerik. Horra hor zergatik ezin den gainerantzean jarri: diskurtso markatzaile honek halako aukera zerbait eskatzen du, hautaketa baten egin beharra alegia.

Laburtuz, hortaz, hona hemen paradigma osoa: Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainera, lurrikarak izaten dira; ?*Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainerantzean, lurrikarak izaten dira; ?*Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainera, oso atsegina; Los Angeles hiri zaratatsua da. Gainerantzean, oso atsegina.

42.20.5. Ezpere(n) eta ezpabere

42.20.5a Ezpere(n) diskurtso markatzaile zaharkitu hau ere (egun ez da ia ageri testuetan) bestela-ren parekoa dugu, neurri batean bederen. Izan ere, besteak beste, baldintza moduko hautaketa adierazteko ere balio baitu: ‘horrela ez bada, aurreko perpausak esaten duena betetzen ez bada’ edo adierazten du ezperen-ek adiera horretan. Eskema baten bidez, honela irudikatuko genuke ezperen-ez osatzen diren perpausen esanahia: A, ezperen B = A, eta A ez bada, B.

Hori ikusten da adibideetan: Genobebak samurtasunik handienaz eskutik heldu zion, baina berak eskua atzeratu, eta izuturik esan zion: ai!, utzidazu; zure eskua hotza dago gela bezala. Eraman nazazu ezperen hilaren esku horrekin zere zulora; bada bizi hau niretzat astuna da eta ezin jaso dudana (G. Arrue); Juje hori zegoela ez jakinez zer egin, mehatxatu handiarekin hitza zioten egin: Pilatus, etsi ezazu Jesusen kondenatzera, edo ezperen zaudezen kargutik ilkitzera (Etxeberri Ziburukoa); Horien aurkez aurke entzun nahi baduzu, esateko gerturik nauzu. Ezperen, yauregi barnera goazen (Zaitegi).

42.20.5b Balio murriztailea ere izan dezake, bederen eta behintzat diskurtso markatzaileen antzekoa, hain zuzen: Eta baldin zure borondatea ezpada, Jauna, hanbat grazia egin dakigun, non leku asignaturik dugun, ezpere permeti bekigu, otoi, ia gure artean jarria den ordenantza, empatxurik gabe kontinua ahal dezagun (Leizarraga); Josef hire semearen / urrikal bekik pena / edo ezperen Birjina / erdi beharrarena (Etxeberri Ziburukoa).

42.20.5c Hirugarren adiera ere badu, ordea, edo juntagailuaren baliokidetzat har daitekeena (juntagailu hautakaria litzateke hemen), edo baita diskurtso markatzaile horren oinarrian dagoen ezpa juntagailuarena ere: Manual debozionezkoa, edo ezperen, oren oro eskuetan erabiltzeko liburutxoa (Etxeberri Ziburukoa); Raquel, ezperen Jetro zeritzon apezaren zazpi alabek jo zuten leku bererat (Larregi).

Adibideetan ikusten denez, perpaus hasieran edo aditzaren ondoren ageri da gehienetan. Juntagailuaren segidan ere.

42.20.5d Ezpabere gaur egun batez ere hizketan bizirik dirauen bizkaierazko diskurtso markatzailea da. Testuetan oso gutxi ageri da. DM hau ezperen-en antzekoa da, lehenbiziko adierari dagokionez batez ere eta baldintza kutsuko hautaketa adierazten du (‘hori betetzen edo gertatzen ez bada’, eta ‘bestela’ edo halako zerbaiten esangura du): Honek berbok emon behar dira oso-osoan? Bai, jauna, guztiak bat utzi baga; ezpabere, ez dago bautismorik (De la Quadra); Zer egin behar du deungaro ezkonduta dagoanak? Bilatu defentsore jakituria handiko bat, eta egin honek esango diona. Ezpabere beti biziko da bekatuan (Mogel); Alemanek ez zuten Gernika txikitu, ezpabere ingelesek eta frantsesek (Egia); Senide eta osagileek esaten zidaten kontuz alkohola, sexu eta telebistarekin, ezpabere txarto ibiliko zara (J. A. Irigarai).

42.20.5e Baizik-en pareko adieran ageri da hurrengo adibidean. Erabilera hori ez da, beharbada, zuzenegia, ezpa hitzak betetzen baitu normalean zeregin hori, eta ez ezpabere DMak. Eta, hain zuzen ere, liburu horren ondoko edizio batzuetan ezpada hitza ageri da, ezpabere-ren ordez (aurkaritza balioarekin, juntagailua litzateke hemen): Bekatu mortalean komulgetan denak hartzen du Jesu Kristo? Bai, Jauna, baina ez bere onerako, ezpabere bere kaltean (Laudioko katixima. Geroagoko edizio batzuetan: ezpada bere kaltean); -Josetxo, ez duzu zertan hartu nahibagerik, Maxima ta Ermokenen berbagatik. -Ez ama euragatik, ezpabere, Eladitori diodan errukiagatik baino (Etxeita).

42.20.5f Esan daiteke, beraz, bestela diskurtso markatzaileak duen lehen adieran erabiltzen dela, batez ere, DM hau: A, ezpabere B = A, eta A ez bada, B.

DM honek ere perpausaren hasieran kokatzeko joera nabarmena erakusten du, noraezekoa ez izanik ere: Zenbat sentituko zuen Jesukristok Judasen doilorkeria hau? Esan begie ezpabere bere berba bigunak: Judas neure adiskidea, esan zion… (Durangoko euskaraz lau sermoi).

Goiko adibideak kontuan harturik, oso arrunta da eta eta edo juntagailuekin batera agertzea, ikusten denez.