Euskararen Gramatika

42.19.2. Ere

42.19.2a Ere diskurtso markatzaileak bi forma erakusten dizkigu, euskalkien arabera: ere eta bere. Lehenbizikoa da zabalduena. Diskurtso markatzaile hau beti ezkerreko aldean duen osagaiari atxikia doa, bien artean halako batasun bat eginez.

Euskal hiztegi eta gramatiketan ez da xehetasun handiegirik ematen morfema honen kategoriari buruz. Gure ustez, DM hau, kategoriari dagokionez, adberbioa dela esan daiteke, DM bezala erabiltzen duguna, solas mailan bi esaldiren artean nolabaiteko erlazioa eta lotura gertatzen dela adierazten diguna.

Balioaren aldetik, esan dezagun DM honek zabaldu egiten duela perpausaren erreferentzia mundua, ondoko adibideotan ikusten den gisan: Miren eta Maddalen afaltzera joan ziren. Peru ere haiekin joan zen; Koldo eta Jone ez dira agertu gaur. Patxi ere ez da agertu.

Ikusten ahal denez, perpaus horietako interpretazio hau dugu, gutxi gorabehera: lehenbizikoan bada talde edo multzo bat “Miren”ek eta “Maddalen”ek osatzen dutena eta multzo horren ezaugarria da multzoko kideak afaltzera joan zirelako hori. Beste hitzetan esanda: testuinguru jakin batean multzokide guztiak afaltzera joan ziren. Bada, “Peru”, besteak bezala, multzo horri dagokiola baieztatzen dugu, multzo horren barnean sartu behar dugula alegia, beste biekin batera, “Peru”ren tokia horixe dela adieraziz. Bigarrenean, ber gauza, ezezko batekin oraingoan: bada multzo bat “Koldo” eta “Jone”k osatzen dutena eta multzo hori definitzen duen tasuna da multzoko kideak ez direla agertu gaur. Nolabait ere esateko, ezezko tasun batek definitzen du oraingoan multzoa. Bada, “Patxi” beste biekin, batera sartu behar dugula ari gara esaten oraingoan.

42.19.2b Ere DMa ageri zaigun bakoitzean suposizio bat egin behar du perpaus horren erreferentzia munduaz. Gure kasu hauetan badakigu norbait joan dela afaltzera edo norbait ez dela agertu. Hori dela-eta afaltzera joan den norbait horretaz gain edo agertu ez den norbait horretaz gain, Peruk eta Patxik gauza bera egin dutela ari gara esaten. Perpaus hauek zuzen ulertu nahi izanez gero, nahi eta nahi ez onartu beharko dugu batean “Peru + X” joan direla, eta bestean “Patxi + X” ez direla agertu. Normalean “X” hori testuinguruak aldian aldiko egoerak identifikatzen du beti. Ohart gaitezkeenez, halako balio anaforikoa du ere markatzaileak, aurreko zerbaitekin duen lotura adierazten baitu.

Adibideetan ikusten denez, ere DMa dagokion izen sintagma bestelako perpaus osagaiaren ondo-ondoan jartzen da, sintagmari erantsia, eta enklitiko bezala ahoskatzen dugu: “Peru(e)re”, “Patxi(e)re”, “Perube” “Patxibe”. Beste hitzetan esateko, DM honek ezin dio inola ere hasiera eman perpausari, izen sintagma, aditz edo adizlagunen baten laguntzan erabiltzen dugulako, beti zerbaiten ondoan eta ondoren. Zoritxarrez, egun hedatzen ari diren eta hain sarriegi entzuten diren perpaus hasierako *Ere bai…, *Be bai…, *Eta ere bai… bezalako esaldiak guztiz arrotzak ditugu euskaraz, euskara ezagutzen dugun neurrian behintzat: Nor joango da mendira? Peru. *Ere bai Jone.

42.19.2c Hala ere, euskaldunen usadioa desberdina baita kontu hauetan euskalkien artean, ekialdean aski hedatua dago honako jokabide hau: Nahiz ez den halako estado haundia Idahok badauka denetarik franko polliki: desertu gorak, gaitzeko mendi eta oihanak eta ere laborantzako lur aide onak (Herria). Ez da nolanahi agertzen hor eta ere segida, nahitaez halako enumerazio bat edo eskatzen baitu: “desertuak, mendiak, oihanak eta ere lurrak”. Dena dela, esan bezala, ekialdeko egileetan bakarrik aurkituko dugu normalean erabilera hau.

42.19.2d Beste erabileretara itzultzen baldin bagara orain, agian erabilerarik maizena goian jarri dugun Peru ere haiekin joan zen eta gisako horietan jarri duguna dateke, izen sintagmaren ondoan ageri zaigunean. Ez da hori leku bakarra, hala ere, beste edozein perpaus osagairen ondoren ere jar baitaiteke: Etxe hau planta ederrekoa da. Handia ere (bai); Herriko gazteekin ederki konpontzen omen da alkatea eta zaharrekin ere oso ongi; Gaur ez du astirik izan egunkaria irakurtzeko eta bihar ere ez du izango; —Nor joango da mendira? —Antton. Eta Amaia ere (bai); Nora joango zara oporretan? — Parisera. Eta Nizara ere (bai).

Adibide horietan guztietan halako presuposizio garbi bat seinalatzen du hiztunarentzat ere DMaren erabilerak, lehen adierazi dugun moduan. DMaren ezkerraldean geratzen dena mintzagaitzat hartzen dugu, hitz egingo dugunaren erreferentzia ingurune bezala definitua oraingoan mintzagaia, nahiz eta hor ematen dugun informazioa ere berria den. Eta hori gertatzen da galdera baten erantzunari beste zerbait gaineratzen diogunean ere, azkeneko adibideetan ikusten den moduan: “Antton” galdegaia da, horretan ez da dudarik, baina ondokoak “Amaia ere” eransten duenean, “Amaia” ez da galdegaia, mintzagaia baizik, perpaus horretan galdegaia perpausaren baiezkotasuna baita. Badira hori horrela dela pentsatzeko bi froga gutxienez: hasteko, “Nor zara zu?” bezalako galdera bati (hau da, galde hitzen bat agerian duen perpaus bati) ezin diezaiokegu besterik gabe “Antton ere” nahiz ere DMa inguruan daraman beste edozein sintagmaz baliaturik erantzun. Gainera, adizki sintetiko batez itzultzen dugunean esaldia, baiezkotasuna azpimarratzeko balio duen ba- partikula (adizki analitikoetan edo ezezkoetan ez da desberdintasun formal hau ikusten ordea) erabili behar dugu: —Nor doa gaur mendira? —Antton (doa/*badoa) —Eta Amaia ere (badoa/*doa).

42.19.2e Nolanahi ere, diferentzia formalak beti ageri ez diren arren, presuposizioa aldaturik geratzen zaigu ere diskurtso markatzailea jarri bezain laster, DM honek solas mailako beste zerbaiten erreferentzia hartu behar baitu.

DMaren ezkerrekoa mintzagaia den aldetik, perpausaren hasieran nahiz amaieran joan daiteke: Amaia ere badoa; Badoa Amaia ere.

Bestalde, perpausaren edozein osagai izan daitekeenez mintzagai —aditza bera ere barne—, edozein osagaik eraman ahalko du ere bere eskuinetara: Afaldu, berandu afaldu zuen egun hartan. Eta, hortik, testuingurua aldatzen dugula orain: Afaldu ere, berandu afaldu zuen egun hartan. Alegia, zerbait berandu egin zuen egun hartan, eta zerbait horretaz gain, afaltzera ere berandu joan zen. Honen tankerakoak ditugu beste honakook ere: Irakurri ere, halako zerbait irakurria naiz ni; Etorri ere, oraintxe nator betetzetik (Etxaide); Egiari zor zaion lekua ematen dio, eman ere (Zaitegi).

Hauek bezalakoetan (ikusi ere, joan ere eta abar) badirudi itzuli hauek nolabaiteko autonomia hartu dutela eta zenbait kasutan bederen normalean ere diskurtso markatzaileak bete behar duen zeregina bigarren mailan geratzen dela. Argi aski ikusten da hori izan ere esapidearekin, esate baterako. Esapide hau bere aldetik doala dirudi eta ondoren edozein aditz darraiola aurkituko dugu egungo eguneko euskaran. Hori dela eta, kausazko DMen artean sailkatu dugu esapide hori.

42.19.2f Honaino egin dugun aurkezpenean jarri dugu, nolabait esateko, ere markatzailearen erabilera estandarra, euskalki guztietan berdin samar erabiltzen dena. Jakina denez, ordea, euskaldunen artean ohitura desberdinak daude.

Har dezagun perpaus sinple bat: Miren gaur Iruñera joango da. Perpaus horren barnean sartzen badugu orain ere DMa, esanahia bera aldatu egingo zaigu, DMaren kokagunearen arabera: Miren ere gaur Iruñera joango da; Miren gaur ere Iruñera joango da; Miren gaur Iruñera ere joango da. Perpaus horietan, hemen ez da dudarik, ere sintagma diferentearekin doa aldi bakoitzean eta horrexegatik esanahia aldaturik agertzen zaigu aldi oro: “Norbait joan da eta Miren ere joango da”, “Miren noizbait joan zen eta gaur ere joango da”, “Miren gaur beste norabait joan da eta Irunera ere joango da”.

Kontu handia izan behar dugu DMak biltzen duen sintagmarekin. Horrela, aldrebeskeriak entzuten dira sarritan, ere horrek berarekin daraman presuposizioa guztiz aldaturik gertatzen baita. Ikus ditzagun ondoko adibide hauek: —Guk goian afalduko dugu. Eta zuek?

Hemen galdetzen ari gara zuek zer egingo duzuen, ez non afalduko duzuen. Hortaz, horren erantzun zuzenak honakook dira: —Guk ere (bai); —Guk ere (goian). Baina ezin dezakegu erantzun beste hau: *Goian ere. Nahiz erantzun hori zuzena izan beste testuinguru batean: —Hemen behean bada lekua afaltzeko. Eta goian? —Goian ere (bai).

42.19.2g Arrazoi beragatik, elkarrizketa honetan oso gaizki erabilia da diskurtso markatzailea: —Nobela saria Patxik irabazi du. Eta olerki saria? —*Patxik ere. Hor eman daitekeen erantzun bakarra hau baita: —Olerki saria ere (bai). Lehen esan dugun moduan, ere-rekin batera doan sintagma perpausaren beste tokietan ere agertzen ahal zaigu: Gaur Iruñera joango da Miren ere; Iruñera joango da gaur Miren ere; Miren joango da gaur ere Iruñera eta abar.

Adibide hauek guztiak oso arruntak direnez, ez digute inolako arazorik planteatzen perpausen esanahia interpretatzeko orduan. Zer egin, ordea, ondoko bi adibideokin? Miren gaur Iruñera joango ere da; Iruñera joango da ere gaur Miren.

Esaldi hauetan ikusten dugu ere DMa aditzaren ondoan dagoela: adizki nagusia eta adizki laguntzailearen artean, batean, eta adizki nagusia eta adizki laguntzailearen ondoren, bestean. Esan dezagun, hasteko, erabilera hau orain arte ikusi ditugun besteak baino mugatuagoa izateaz gain, interpretazio kontuetan ere badirela desberdintasun franko euskaldunen artean. Ikus dezagun lehenbiziko kasua, hots, ere DMa adizki nagusia eta adizki laguntzailearen artean jartzen dugunekoa: Irakurri ere dugu Lehendakariak Madrilera joateko asmoa duela. Perpaus horrek bi interpretazio ditu: bat, horrelakoak entzun edo esaten dituen euskaldun orok emango liokeena eta, bestea, batez ere ekialdeko euskalkietara mugatzen dena: Gaur goizean irratian entzun dugu Lehendakaria Madrilera joango dela. Eta ez bakarrik entzun, irakurri ere egin dugu egunkarian hiri hartara joateko asmoa duela; Hau guztia ere irakurri dugu: Lehendakariak Madrilera joateko asmoa duela.

Bigarren interpretazio honetan iduri du aditzaren eskuinaldera bota dugula perpausaren zati bat, hain zuzen, ere DMak ukitzen zuen zatia, luzeegia delakoan edo. Orduan, DMa lekuz kanpo bezala geratu zaigu hor, adizki nagusiaren ondotik. Parafrasia, bigarren kasu horretan, honela egin genezake: Lehendakariak Madrilera joateko asmoa duela ere irakurri dugu. Ohartzen ahal garenez, adibide horretan ere perpaus osoarekin doa: [Lehendakariak Madrilera joateko asmoa duela] ere irakurri dugu.

42.19.2h Hori dela eta, euskal perpausean sintagmek agertzeko duten askatasunagatik, batzuetan hau bezalako adibideak aurkitzea ez da batere zaila: Madrilera joateko asmoa duela Lehendakariak ere irakurri dugu. Jakina, horren interpretazioa honako hau da, nahiz eta DMa izen sintagma baten (“Lehendakariak”) ondoren, eta ez aditzaren ondoren, doan: [Madrilera joateko asmoa duela Lehendakariak] ere irakurri dugu. Beste hitzetan esana: ere DMa perpaus osoarekin doa, eta ez “Lehendakariak” izen sintagmarekin bakarrik. Betiere, zernahi gisaz, testuinguruari egin behar zaio kasu: —Sailburuak Madrilera joateko asmoa duela jakin dugu. —Bai, egia. Asmo bera duela Lehendakariak ere irakurri dugu.

Beraz, hor irakurri behar da ‘Lehendakariak ere asmo bera duela’, ‘Lehendakariak ere Madrilera joateko asmoa duela’. Zernahi gisaz, ere-ren erreferentziak ez du nahitaez eskuinaldean egon beharrik, testuinguruaren arabera aurreko esaldian ere egon baitaiteke. Horiek ditugu bi interpretazioak, bada: ‘ez bakarrik entzun, irakurri ere bai’ eta ‘zerbait ere irakurri’.

42.19.2i Geroago ikusiko dugunez baita ere bezalako itzulietan halako zerbait egiten dugu, hor ere DMa aurreratua bezala ageri baitzaigu. Berehala ukituko dugu puntu hau.

Hona hemen literaturako adibide batzuk: Zazpi urtetan pozoatu nahi izan zuten; bainan ez zion edariak deusik egin. Behar bada on egin ere zion (Hiribarren); Eta hala apezek nola aintzindariek, denek atseginekin ikusi zuten Jesus jauna estekatua eta beren soldaduen eskuetan. Egin ere zioten anitz laido eta azkenean, oihu egin zuten guziek, hiltzea merezi zuela (Joanategi); Egin zuen baratxuri-salda koipe puska batekin, baina Agerak laster ezagutu zuen ez zela haragi-salda, eta galdetu zion: Jualimo: gaur ere ostirala al dugu? Salda honek ala dirudi, bada haragirik ikusi ere ez du (Urruzuno); Nik, zure tokian, liburutxo horretan euskeraren alboan itzulpen on bat ipiniko nuke. Hala egin ere dut, haren aholkuari nagokiola (Orixe).

42.19.2j Badugu, azkenik, beste erabilera bat: zenbaitetan, ere DMa adizki nagusia eta adizki laguntzailearen ondoren ageri zaigu. Goiko adibide berbera erabiliz gero: Irakurri dugu ere Lehendakariak Madrilera joateko asmoa duela. Erabilera hau ekialdera mugatua dago eta mendebaleko euskaldunen artean neketan aurkitzen da. Interpretazio aldetik, nolakoa den testuingurua, esaldiari ematen diogun hizkera doinua eta abar, hiru aukera eskaintzen dizkigu, orain arte aipatutakoak eta beste hirugarren bat: DMa, askotan, bere eskuinaldean ageri diren sintagmetako bati loturik dago, eta esaldiaren interpretazioa oso anbiguoa gertatzen da orduan. Zenbat eta sintagma gehiago, hainbat eta anbiguoago: Hola uste dute ere ene lana ikusi duten guziek (Artxu). Adibide honen parafrasia hauxe da: Ene lana ikusi duten guziek ere hala uste dute. Honen pareko dirateke ondoko adibideok, zeinetako batzuk mendebaldekoak baitira: Beila tokietan bereziki, zenbat jende ez dira jarraikitzen egiazki graziarik darion bederatziurrun balios horri! Hala nola Xaberrin. Horrat biltzen dira ere, oste gaitzean, Nafarra guziko gizonak eta gazteak, berdin urrunetik oinez jinak (Narbaitz); Baderitzat […] txit gauza egoki ta baliotsua izango dela bizitza hau maiz irakurtzea. Denbora berean aurkituko dute ere hemen beste asko kristau erok, Jaungoikoaren beldur gutxirekin zeruaz ahazturik, lurreko atsegin debekatu igarakorren bila dabiltzanak, beren arimako eritasunen sendagai berezia (Beobide); Badakigu ere zer diren “eskolatu” eta bai “ikastolatu”, erroak eskola eta ikastola (Mitxelena); Joan beharko dute ere ospitaletara, adinetakoen etxeetara, eta abar (Landart).

42.19.2k Hortaz, zalantzarik egon ez dadin, esan dezagun hiru sail bereziko ditugula DM honen erabileran:

– Sintagma baten ondoan jartzen dugunean. Euskaldun guztiontzat berdin: Jon ere etorri da.

– Adizki nagusiaren ondoan dugunean. Euskaldun guztiek interpretazio arrunta, ekialdekoek bigarren interpretazio bat ere bai. Ikus gorago emandako adibideak eta azalpenak: Jakin ere badakigu hori.

– Adizki laguntzailearen ondoan dugunean. Oro har ekialdean bakarrik erabilia, oso anbiguoa gerta daiteke: interpretazio arrunta, bigarren interpretazioa eta baita edozein sintagmari lotzeko aukera ere (hirugarren interpretazioa). Nolanahi ere, anbiguotasun hau bigarren kasuan ere gertatzen da, ere DMaren ondoan sintagma bat baino gehiago suertatzen denean. Beraz, badirudi perpausaren esanahia aski ukitua geratzen dela ere hori ‘lekuz kanpo’ ikusi bezain laster. Ikus, esaterako, ondoko adibide hau: Aitor dezagun bada euskara orain arte, Euskal Herriko eskoletarik kanpo atxiki izan dugula, hori baita Herrian Herriko mintzaira hiltzera kondenatzea. Ikusi ere da horrelakorik munduan barna “koloniak” deitzen ziren eskualdeetan eta izan du gaitz horrek ondoriorik, ondorio odoltsurik (Herria).

Nola interpretatu hori? Hiru interpretazioak dira posible: “kontu hau guztia ez da bakarrik buruan daukagun ideia bat, ikusi ere da…”. Besterik gabe esan dezakegu “horrelakorik” sintagmarekin doakeela, bigarren interpretazioan (“horrelakorik ere ikusi da kolonietan, alegia…”)? Edo, hirugarren interpretazioan, “koloniak deitzen diren eskualdeetan ere ikusi dela horrelakorik” ulertu behar da hor?

42.19.2l Aipa dezagun, azkenik, oso arrunta ez den arren, zenbaitetan indarturik (ba-rekin edo ez-ekin) ageri dela adizki laguntzailea: Jakin ez ezen, irakurri ere badut oharrez (Larramendi); […] aurki adituko dira eta gehienak dagoeneko aditzen ere badira (Larramendi).

Izan ere, baditu beste erabilera batzuk DM honek. Zenbait kasutan, oso arrunta da perpauseko osagai guztiak ezabatzea, DMarekin doan sintagma eta DMa bera izan ezik (batzuetan bai edo ez erants dakioke DMari ondoren: batez ere mendebalean gertatzen da hau): —Peru gaur etorriko omen da; —Jone ere (bai). Hala ere, hor aukeran eman ditugun arren Jone ere nahiz Jone ere bai, biak erabiltzen baitira, euskalkien arabera, ez dira bi itzuliak pare-parekoak: bai horrek aditz sintagma ordezkatzen duenez biak batera ezin dira ageri: Jone ere etorriko omen da; *Jone ere bai etorriko omen da.

42.19.2m Orain arte ikusi ditugun adibideetan ez bezala, zenbait kasutan ere diskurtso markatzailea perpaus koordinatu baten barruan agertzen ahal zaigu. Azkeneko esaldia bera har dezagun lekuko: Peru gaur etorriko omen da eta Jone ere (bai). Koordinazioan ageri den bigarren perpausaren baiezkotasuna azpimarratzeko bai erabil daiteke (egin dugun oharra kontuan hartuz, jakina), adibide horretan bezala edo juntagailuaren ondoren jarriz. Orduan itzuli hauek sortzen dira: Peru gaur etorriko da eta bai Jone ere. Gauza berbera suertatzen da ezezkoetan ere: Peru ez da gaur etorriko eta ez Jone ere.

Kontua da, ordea, juntagailuak eta baiezko nahiz ezezkotasuna markatzeko erabiltzen dugun partikulak elkarren artean duten ordena aldaturik ere ager dakigukeela: Peru gaur etorriko da, bai eta Jon ere; Peru ez da gaur etorriko, ez eta Jone ere.

42.19.2n Baina orain beste zerbait gertatzen zaigu: “bai+eta” eta “ez+eta” segida elementu autonomotzat jotzen du hiztunak maiz aski “baita” edo “ezta” bezala ahoskatuz, gainera, hizkera arruntean: —Egunon —Baita zuri ere; Hotzildu zen, epeldu gero eta azkenik, hoztu ez ezik, baita izoztu ere. Eta hori gertatzen denean ez da batere harritzekoa ere bera ere lekuz aldatu eta dagokion osagaiaren ondoren ez, baizik aurrean jartzea: Peru gaur etorriko da, baita ere Jone; Peru ez da etorriko gaur, ezta ere Jone. Hau egitean, jakina, badirudi ere-ren erabileraren funtsezko arau bat hausten dugula, esan den bezala, DM honek beti behar baitu aurretik sintagma bat edo osagai bat.

Itzuli hau idazle klasikoetan ere agertzen den arren, ez da dudarik batere XX. mendean ezagutu duela hedadurarik handiena. Horrela, Axularrek hiru aldiz erabiltzen du, Belapeirek behin bakarrik, Larramendik bi aldiz eta abar. XIX. mendetik hasten dira adibideak ugaltzen eta XX. mendean erabilera guztiz arrunta da, denok dakigun moduan. Koordinazio juntagailuaren aurrean jarri nahi izanez gero, ez dirudi desberdintasunik gertatzen den hor. Geratzen zaigun beste aukera bat ere betetzen da orduan, “eta+bai” edo “eta+ez” eta ere segidan emanez: Peru gaur etorriko da, eta bai ere Jone; Peru ez da etorriko gaur, eta ez ere Jone.

42.19.2o Esan beharra da, nolanahi ere, ezta edo eta ez sarriago eta ugariago ageri direla liburuetan beren pareko diratekeen baiezkoak baino (baita, eta bai), berdin dela ere DMa agerian duten nola DM hau gabe ere. Hona hemen adibide batzuk eta ez ere itzuliaren gainean moldatuak: Inori gaizkirik ez egitea ez egintzaz, ez hitzez eta ez ere gutiziaz (Legaz); Eta egia hau da: euskera ez da, nabarmenki, oker-bide, jakin-bide egin ez dugulako; ez dugu egin jakinbide zuzen, eta ez ere makur (Lizardi). Adibide horietan ere legokiokeen lekutik kanpo dagoenez, neketan jakinen dugu orain perpaus luzeago batean zeri dagokion zuzen. Jo dezagun ondoko oinarrizko adibide hau: Zerbitzaria ez da bere jauna baino handiago eta ez morroia nagusia baino gehiago ere. Oinarrizkoa deitzen dugu, horko osagai guztiak zein bere tokian baitaude: koordinazio juntagailua bi perpausen artean, ezezko partikula perpausaren buruan eta azkenean aztertzen ari garen diskurtso markatzailea. Goian egin dugun interpretaziora jotzen baldin badugu hauxe da ere DMak adierazten duena: bada multzo bat non ukatu egiten dugun norbait beste norbait baino handiago dela. Ba, bada beste zerbait ere multzo berean sartzen duguna (morroia ez dela nagusia baino gehiago, alegia). DMa orain lekuz mugitzeko askatasuna emanez gero, ondoko aukera hauek guztiak aurkitzen ditugu idazleen artean (Altuna 1986): Zergatik, ez da zerbitzaria bere nagusia baino handiagoa, ezta ere dizipulua, bere maisua baino (J. C. Etxeberria); Morroia ez baita nagusia baño aundiago, ezta ikaslea ere, irakaslea baño (Apaiz batek); Ez da ikaslea irakaslea baino gehiago, ez eta morroia nagusia baino gehiago ere (Olabide); Ez da ikaslea irakaslea baino gorago, ez eta mutila bere jauna baino (Jesu Kristoren Berri Ona); Ez da dizipulua nagusia baino gutxiago eta ez sehia bere jauna baino gutxiago (Haraneder); Ikaslea ez da irakaslea baino gehiago; ez morroia ere nagusia baino (Orixe); Ikaslea Maisua baino gehiago ez da; morroia ere ez nagusia baino (Lardizabal).

42.19.2p Eman arrazoiagatik beharbada, hau da, “baita+ere” eta “ezta+ere” segidek euskararen oinarrizko lege bat hausten dukeelako edo, idazle anitzek ez du guztiz gogoko erabilera hori eta bigarren mailan uzten du. Esan dezagun, zernahi gisaz, Mitxelenak berak ere, usu eskaintzen ez dizkigun arren, ez dituela batere gaitzesten:

Badakigu, behintzat, “geniezazkizuekeen” esaten, baldin ederki esana badago. Baita ere, gainera, “topikoa bihurtu” da (ze arraio bihurtu ote da “topiko” hori?) eta “bi penike bakoitzeko”, harako zahar elbarrituek “bina” esango luketenaren ordainetan (Mitxelena 2011, OC X: 86).

Etxeberri Ziburukoaren Manual-ak, badu zatitxo bat, balearen arrantza dela eta, nahikoa eta gehiegi nahasia. Baita ere, horrek edo Etxeberriren beste obraren batek, latineko distikoetan egina den eskeintza, nik zeharo ezin aditu dudana (Mitxelena 2011, OC XIII: 236).

Eta ez nuke nahi inork hau txartzat har lezan, neure buruari harrika eta ez besteri ari naizenez gero. Ezta ere harako gorago esan dudan hura: euskaldunok, alegia, geure hizkuntzaz landa besterik ere beharko dugula etorkizunean (Mitxelena 2011, OC X: 77).

Dena dela, ohart gaitezen, tradizioari dagokionez, adibide horietan baita ere edo ezta ere segida horiek perpaus hasieran jartzen ditugula bakarrik, eta ez amaieran. Adibide gutxi aurkituko ditugu perpaus amaieran. Gaur egungo testuetan, ordea, holako adibide asko aurki daiteke.

Hori zergatik gertatzen den hola tradizioan azaltzea ez da gauza erraza. Badakigu ere DMa, halako itzulietan, lekuz kanpo dagoela perpaus hasieran (ez baita legokiokeen osagaiaren ondoren ageri). Hala ere, “baita+ere” perpaus hasieran jarriz gero ez dago arazorik. Kontua da, ordea, ere-z gainera baita edo ezta horiek ere perpausaren azkeneraino eramaten baldin baditugu eta juntagailua lekuz kanpo dagoela, ezin baita juntatzen dituen bi osagaien atzean, bien erdian baizik, joan. Agian horregatik ez dira erabiltzen halakoak literatura klasikoan.

42.19.2q Jakina, horietaz kanpo, ere anitzetan ezagun da beste DMak indartzeko edo (halaz guztiz ere, halarik ere, zernahi gisaz ere eta abar), forma klixetuetan (batere, asko ere asko, batez ere, izan ere) edo mendeko perpausetan (erosi badu ere…, …baino ere handiago, esatea ere!…). Gauza bera gertatzen da inor, ezer, deus, inoiz eta abar bezalako egituretan. Horiek guztiak bere lekuan ikusiko ditugu, ez hemen; hemen, hain zuzen ere, ere bakarrik ageri denean eta bere oinarrizko esanahia galdu gabe ageri zaigunean aztertu nahi izan baitugu.

Esan dezagun, azkenik, ere DMa edozein juntagailurekin (emendiozko balioa nahiz bestelako balioa izan juntagailuekin) ager daitekeela: eta zu ere joan zaitezke; baina zu ere joan zaitezke; edo zu ere joan zaitezke eta abar.

Hau guztiau laburtuz, hortaz, honela geratzen zaigu (eskema hauek guztiak adibideetan zehar esplikaturik daude):