Euskararen Gramatika

41.5.1. Mintzagai motak

41.5.1a Orain arte esan dugunaren arabera (§ 41.3d), gure diskurtsoaren, elearen markoa finkatzen duen perpaus-atala da ‘mintzagaia’; askotan, informazio zaharra edo jadanik ezaguna zaiguna biltzen duen atala. Ordena neutroa, kanonikoa darabilgunean (§ 41.2), subjektu funtzioa betetzen duen sintagma, perpauseko predikazio oinarria alegia, izan ohi da mintzagaia. Baina informazio zaharra / informazio berria jokoan, sarri gertatzen da perpaus bateko informazio guztia izatea berria. Horixe azpimarratu dute Mitxelenak (1981), de Rijkek (2008: 172) eta baita Garziak ere (2014a): mintzagaia ez da esaldi bateko nahitaezko elementua. Esaterako, Datorren astean erregaia igoko dutela entzun dut perpausean, guztia hartuko genuke informazio berritzat. Mintzagairik gabeak dira, aurkezpen-adierazpenak ere, de Rijkek dioenez (presentational statements deituak ingelesezko gramatiketan): Horra sei bertso kale-garbitzaileari (Bilintx).

Bestalde, mintzagaiak aldez aurretik dakigun informazioa, hiztunak eta entzuleak partekatzen duten informazio nahiz aurresuposizioa biltzeak ez du esan nahi mintzagai diren sintagmek mugatuak izan behar dutenik. Perpausa guztiz berria bada, bere mintzagai propioa ekar dezake, entzuleak aldez aurretik ezagutzen ez duena. Sintagma zehaztugabeen bidez adierazten ditugu horrelako mintzagaiak. Areago, informazioa ezaguna zaigunean ere izen sintagma inespezifikoak, espezifikoa ez denak, eraman dezake mintzagaia, betiere multzo bat izendatzen duenean, eta ez banakoa. Beraz, partitiboa daramaten izen sintagmak ere izan daitezke mintzagai: Sendagilerik, ez dut uste inoiz beharko dudanik (de Rijk 1978, 2008). Aurreraxeago itzuliko gara kontu honetara, mintzagai aurreratuez jardutean.

41.5.1b Berez, bi mintzagai mota bereiz daitezke: diskurtsokoa eta perpausekoa. Perpaus honetan, Gonzalez jauna zientzialari jakintsua da, baina bada zer esanik bere originaltasunaz, bi mintzagai izan ditzakegu. Batetik, Gonzalez jauna, perpauseko mintzagai dena. Bestetik, Gonzalez jaunaren zientzia gaitasuna, diskurtsoko mintzagai baino izan ez daitekeena. Diskurtsoko mintzagaiak perpausa baino unitate zabalagoei dagozkie. Perpausekoak, berriz, nahitaez perpauseko osagai izan behar du; oro har, perpauseko subjektua izan ohi da. Eta horretaz egiten den iruzkina, ostera, predikatua.