Euskararen Gramatika

41.4.4. Galdegai gehitua

41.4.4a Orain arte galdegaiaz esandakoak osatzeko, beste egitura mota bati erreparatu behar diogu; esaterako, adibide honi: Garai batean, arrain asko jaten zuen jendeak hemen, erreta. Zer balio du hor amaieran, aurretik koma duela, ageri zaigun erreta adberbioak? Parafrasiek erakusten digute galdegai balioa duela (Garzia 2014a: 50): Garai batean, arrain asko jaten zuen jendeak hemen; erreta jan ere; Garai batean, arrain asko jaten zuen jendeak hemen (erreta); Garai batean, arrain asko jaten zuen jendeak hemen. Erreta(jaten zuen [jendeak hemen, garai batean, jaten zuen arrain ugaria]).

Perpaus horrek badu, ordea, lehendik ere galdegaia, dagokion posizio kanonikoan ageri dena (alegia, aditzaren ezkerrean): arrain asko. Horregatik bigarren galdegai gehitua (erreta) beste gune batean eman behar dugu. Eta kontuan harturik perpaus bakoitzean osagai bakarra fokaliza dezakegula, beste gune hori bigarren perpaus bateko gunea baino ezin da izan, nahiz eta gero perpaus gehitu horretako aditza eta gainerako osagaiak isildurik egon (dagoeneko ezagunak ditugulako): (jendeak) erreta (jaten zuen arraina). Horrelako egiturek, beraz, funtzio informatibo bera duten osagaiak erakusten dizkigute: galdegaiak alegia, gehikuntzatzat hartuta bakarrik esplika daitezkeenak. Gehikuntza horietan ageri den puntuazio markari dagokionez, komaz zein komatik gorako markaz bereizirik ager daitezke. Komatik gorako puntuazioak erabiliko ditugu sintagmak konplexuago edo pisutsuago bilakatu ahala: Garai batean, arrain asko jaten zuen jendeak hemen; gehienetan, (labean) erreta; Garai batean, arrain asko jaten zuen jendeak hemen; erreta (beti).

Gehikuntza gunean, bestalde, ez dugu argumenturik aurkituko; lehen perpausean eman beharrekoak dira aditzak eskatzen dituen argumentuak. Beraz, galdegai ‘gehitu’ horiek adjuntuak izan beharko dute, zirkunstantzia bat edo beste adierazten dutenak. Perpaus adjuntuak, berriz, hala nola baldintzazkoak, kontzesiboak edo ondoriozkoak, ezin dira galdegai izan (ez diote inongo galderari erantzuten) eta, beraz, ezingo ditugu aurkitu galdegai gehituak hartzen duen eskuineko periferia horretan ere.

41.4.4b Galdegaiaz puntu honetan esandakoak laburbilduz, esan dezakegu bi ezaugarri hartu ditugula kontuan euskaraz galdegaia definitzeko orduan: intonazioa, batetik, eta zati galderaren erantzuna izatea, bestetik. Ordena kanonikoa, neutroa, hausten dugunean, ez da zalantzarik zein den galdegaia; estandar idatzian, behintzat, aditzaren ezkerrean kokatuko dugu eta talde foniko bakar batean ahoskatuko ditugu biak (ahoz ari garenean). Ordena kanonikoan ere, galdegaiak eta aditzak talde foniko bakarra osatuko dute, nahiz idatziz zailagoa izan hori adieraztea. Bestalde, zati galdera baten erantzuna den neurrian, perpauseko osagai bat izango da beti galdegaia, ez osagai multzoa.

Garziak (2014a) ‘galdegai zabala’ ere hartzen du kontuan. Zer gertatu da? Gure lagunek zer egin dute? Nora joan dira gure lagunak? galdetu (§ 41.4.1a) eta Gure lagunak zinemara joan dira erantzutean, guk emandako ikuspegiaren arabera, erantzun horretako informazio egitura neutroa dela esango genuke, ez dagoela galdegairik. Baina, perpaus osoa ere har daiteke galdegaitzat, guztia informazio berritzat aurkezten den heinean. Horrelakoei deitzen die Garziak (2014a) ‘galdegai zabala’. Mitxelenak ere aipatzen ditu galdegai jakinik ez duten perpausak “edo, berdin dena, perpaus (ia) osoa denean rema, galdegai” (1981: 79).

Aipatu dugun bigarren galdera motan ere (gure lagunek zer egin dute?), aldez aurretik ezaguna zaigun informazioa osatuko luke mintzagaiak (gure lagunak), eta galderaren erantzun litzatekeen atala, berriz, galdegai zabala: (gure lagunak) zinemara joan dira edo (gure lagunak) ikaskide guztiei bere argazki bana eman die.