Euskararen Gramatika

38.2.1. Predikatuaren barneko osagai direnak, kausalak

38.2.1a Kausazko perpaus deitzen ditugu, bada, kausa adierazten duten formekin eratzen diren perpaus mendekoak. Perpaus horiek ere ez dira denak mota eta izaera batekoak. Aitzitik, mota desberdinak bereiz daitezke haien artean, jokabide sintaktikoari eta balio semantikoari dagokienez. Batzuk perpaus nagusiaren barneko modifikatzaileak dira, predikatuaren barneko osagaiak, eta perpaus kausal beteak eratzen dituzte; beste batzuek, berriz, kanpotik modifikatzen dute predikatu nagusia, eta azalpenezko perpausak eratzen dituzte.

38.2.1b Hasteko, esan bezala, predikatuaren barneko osagai direnak bereiz daitezke. Perpaus nagusiaren barneko modifikatzaile dira hauek eta predikatuan aipatzen den gertakariaren kausa adieraztea dute xede. Kausa hori objektiboa izan daiteke (su biziegia zutelako erre dira babarrunak), oinarri logikoa duena (euskalduna naizelako mintzo naiz euskaraz) edo arrazoi nahiz motibo subjektiboa adierazten duena (adiskidea zaitudalako egin dizut galdera hori). Kausa mota desberdinak dira horiek, nozio desberdinetan oinarritzen direnak, baina euskarak ez ditu formalki bereizten; forma berak erabiliz ematen dira denak (-lako, adibideetan). Predikatuak aipatzen duen gertakariaren eragilea seinalatzen dute denek. Hortaz, semantikari dagokionez, kausal beteak direla esan daiteke (labur: kausalak).

Ezaugarri jakin batzuk dituzte perpaus hauek, predikatuaren kanpoko osagai direnetatik bereizten dituztenak:

a) Zergatik galderari —zertako, zerendako, ekialdean— zuzenki erantzun diezaiokete: Zergatik agertu dira itoginak? —Euri asko egin duelako; Zergatik huts egin duzu autobusa? —Berandu jaikitzeagatik.

b) Esaldiko galdegaia izan daitezke: Euri asko egin duelako agertu dira itoginak.

c) Ezezkoaren barruko ukagaia eta hari kontrajarritako galdegaia izan daitezke, ez-bai kontrasteko egituran: Ez dizut galdera hori jakintsua zarelako egin, adiskide zaitudalako baizik; Adiskide zaitudalako egin dizut galdera hori, ez jakintsua zarelako.

d) Perpausari hanpadura berezia ematen dioten baina, ere eta bakarrik bezalako partikulak onartzen dituzte: Gainditu duzu azterketa, baina ariketa guztiak egin dituzulako —horrela ez balitz, ez zenuen gaindituko, alegia—; Espezializazioaren bidea hartu dute, gaur egun ildo horrek funtzionatzen duelako. Eta baita Bilbon bertan “beharra” zegoelako ere (Berria); Ez baita bidezko irakurleari euskarazko idazlanak, euskaraz daudelako bakarrik, irakurtzeko eskatzea (Mitxelena).

e) Beren artean junta daitezke mota horretako perpausak: Adiskidea zaitudalako eta asko dakizulako egin dizut galdera hori.

38.2.1c Perpausak bezala, bestalde, postposizio sintagmak ere izan daitezke kausa adierazten duten predikatuaren barneko osagaiak: a) Zergatik joan da ihesi? —Beldurragatik; b) Lagunei eskerrak lortu du lanpostua; c) Dudan tituluagatik lortu dut lanpostua, ez euskaragatik; d) Diruagatik bakarrik ezkondu da harekin; e) Saiatu naizelako eta euskarari esker lortu dut lanpostua.