Euskararen Gramatika

32.6.3. Zenbatekoaren alderaketa

32.6.3a Zenbatekoen berdintasuna seinalatzeko hainbat eta hainbeste —lapurteraz eta nafarreraz, hainbertze— morfema kuantifikatzaileak erabiltzen dira, eta konparazio morfemak nola, zein eta, zelan eta non izan daitezke²⁸⁴. Ordena finkoko egitura eratzen dute morfema hauek ere. Izenarekin joan daitezke morfema biak, izena kasu absolutibo mugagabean dela: Ona izatekotzat lurrak izan behar du hainbat buztin nola legar (Duvoisin)²⁸⁵; Ematen da kasik hainbertze aguardient nola ziropa, gustuaren arabera (Eskualdun Kozinera). Baita izenordain izan ere: Munduko desgraziak […] anitz dolore eta tormenta ematen, baina batek ere ez hainbat nola herioak (Tartas) —‘hainbat dolore eta tormenta’, alegia—; Eta baldin kulpa bakar bat ikara eragiteko sobra bada: zer izango dira hainbeste eta hain pisuak, nola nireak diren? (Kardaberaz) —‘hainbeste kulpa’, alegia—. Aditzarekin ere joan daitezke, adberbio gisa: Halaber bezti dezagun pobre biluzgorria, zeren baita hainbat gosta nola Printze handia (Etxeberri Ziburukoa); Harritu zen jendea, baina ez orduan hainbeste nola gero (Beobide).

32.6.3b Ezezka ematen dira maiz esaldi hauek, gorago esan den bezala, berdintasuna ukatuz: Ezen hainbat gizon ez dik ezpatak hil munduan, nola atsegin soberak eman baitu putzuan (Etxeberri Ziburukoa). Hainbeste morfema erabiltzen da bereziki maiz ezezkako esaldiotan, desberdintasuna adieraztearekin batera bigarren terminoa nabarmenduz: Ez da mundu guztian inor kapaz denik, dama, zu maitatzeko hainbeste nola nik (Bilintx); Hartzen duenean damu txit handi bat, ez hainbeste galdu duelako zerurako eskubidea […], zelan bere aita hain on, eta hain maitegarriari egin dion bidegabea edo injuriagatik (Mogel); Ez du beste gauzarik hainbeste maitatzen, non garbitasuna (Agirre Asteasukoa) —hots, ‘Ez du beste ezer maitatzen garbitasuna adina’—.

32.6.3c Hainbat morfemarekin eginiko esaldiek, bestalde, konparazioa ez, baina banakaritzako juntadura ematen dute aditzera zenbaitetan: Bil zitzaten eriden zituzten guztiak, hainbat gaiztoak nola onak (Leizarraga); Probetxa ahal daitezke egun oroz, hainbat goizean nola arratsean (Materre); Berdin judegua, hainbat paganoa, Mahometanoa, Protestantea zein eta masoi artekoa (Arrese Beitia).

²⁸⁴ Erabilera honi buruz, OEH s. v. hainbeste: “Documentado tanto en textos septentrionales como meridionales desde mediados del s. XVII. Apenas hay testimonios del s. XX. Además del uso más extendido con nola, se encuentra con zein en Añibarro, con zuña en Maister, con zeinda en J.J. Moguel y Astarloa, con zelan en Moguel y con non en Aguirre de Asteasu e Iturriaga”.

²⁸⁵ Eredu erromanikoko eta ohiko ereduko esaldien baliokidetasuna ikusteko, argigarria da testu honek izan dituen bertsioetan erreparatzea: hainbat buztin nola legar (Duvoisin), buztin adinbat hondar (A. P. Iturriaga), buztinik beste hondar (Uriarte), buztin bezainbat harea (Intxauspe).