Euskararen Gramatika

32.4. Parekotasunezko konparazio perpausak

32.4.1. Bezala/legez morfemekin eginiko parekotasunezko perpausak

32.4.1a Parekotasunezko perpausak bideratzen dituen morfema nagusia bezala adberbioa da. Utzi genuen bezala dago etxea esaldian, adibidez, termino biri dagokien egoera parekatzeko erabiltzen da bezala, hots, ‘utzi genuen uneko’ etxearen egoera eta ‘oraingoa’ parekatzeko —‘etxea X egoeran utzi genuen (orduan)’ eta ‘etxea X egoeran dago (orain)’ dira esaldi horretan ulertzen diren perpaus biak—. Mendeko perpausak eta bezala morfemak adberbio sintagma eratzen dute: [Utzi genuen bezala] dago. Moduzko adberbioa da bezala, baina egitura honetan egoeren, jardunen edo, zentzu zabalean, moduaren berdintasuna —hau da, ‘parekotasuna’— adieraztea du helburu. Legez (lez) adberbioa ere erabiltzen da mota honetako perpausetan, bizkaieraz batez ere: Lagun hurkoa geure burua legez maitatu behar dugu.

Perpaus nagusian hala anaforikoa ematen da zenbaitetan: Eskuak, oinak eta sabelak elkarri lagundu behar dioten bezala, hala gizon batzuek besteei, galduko ez badira (B. Mogel); Eta erran zuten bezala, egina izan zen hala (Goihetxe).

Bezala morfemarekin eginiko perpausen esanahi bera izan dezakete moduan sintagmarekin egindakoek: Zuk esan duzun moduan gertatu da dena = Zuk esan duzun bezala gertatu da dena. Moduan-ekin eginikoa, ordea, ohiko perpaus erlatiboa da, modu izen-ardatza duena, eta ez du onartzen aditza isilduta eraturiko perpaus murritza: Zuk egin duzun moduan egin dut nik ere, baina *Zuk moduan egin dut nik ere. Konparazioan, esaldiko perpaus biek aditz bera dutenean, isilpean gera daiteke hura konparaziozkoan, eta ageri diren sintagmek berekin dute perpausean dagokien marka (zuk bezala, lagunari bezala, lagunekin bezala…). Ez da hori gertatzen, ordea, ohiko erabileran bederen, moduan morfemarekin eginiko perpausetan (*zuk moduan, *lagunari moduan, *lagunekin moduan); gauza bera gertatzen da aditzondoekin (atzo bezala, baina *atzo moduan), batzuek ?beste askotan moduan eta ?egunero moduan gisakoak esaten badituzte ere. Izan ere, aurrean absolutibo mugagabea duela ere erabiltzen den arren, bezala morfemaren antzera (lagun leial moduan), genitiboaren ondoko postposizio gisako erabilera du ohikoena (zure moduan, lagunen moduan, atzoko moduan, baina *zure bezala, *lagunen bezala, *atzoko bezala); oinarrian izena duen sintagma gisa ere joka dezake, are adjektiboaren laguntza duela: Lanean jardun dut betiko modu aspergarrian.

Oinarrian lege izena duen legez morfemak, berriz, erabilera zabalagoa du: konparazio perpaus laburra era dezake (besteei legez, lotsaz legez, askotan legez, beti legez, urtero legez), baina genitiboaren ondoko postposizio gisa ere erabiltzen da zenbaitetan (betiko legez, urteroko legez).

Bezala-perpausen errankideak dira, halaber, [genitiboa + pare] egiturako postposizio sintagmak: Pilota daukatela otoitzaren pare (Xalbador); Beti estatu onean agertu baita publikoan, bere partidak ongi prestatzen dituen pilotari zintzoaren pare (Larre). Baina hauek ere ez dituzte konparazio perpausak eratzen. Izenlagun bilakatua ere erabiltzen da sintagma hau, -ko atzizkia hartuta: Ez dut ezagutzen horren pareko pilotaririk.

32.4.1b Bezala/legez morfemen ezkerrean erreferentziazko terminoa biltzen duen perpaus mendekoa joan ohi da, aditz eta guztikoa zenbaitetan eta aditza isilpean duen perpaus laburra beste batzuetan, gainerako konparazio perpausetan bezala:

– Aditz eta guztikoa: Hitz egiten duen bezala idazten du; Merezi duzun bezala ordainduko dizute; Gizona gizonari dagokion legez jokatzen ikusteak […] (Mitxelena)²⁷⁶. Adizki laguntzailea isilduta, partizipioa da gehienetan agerian dena: Hitz egin bezala idazten du; Merezi bezala ordainduko dizute. Testuinguruak argitzen du, ohi bezala, zein den partizipioari dagokion balio aspektuala eta zein diren isilpeko pertsona-denborak. Ekialdean bestelako aspektu marka duten adizkiak ere erabiltzen dira: Jinen bezala joanen dira. Azken hauek baieztapen biren egia markatzeko erabiltzen dira, batez ere; ‘jinen dira’ eta ‘joanen dira’, biak gertatuko dira.

– Aditz modalak eta uste izan gisakoak, adizki laguntzailerik gabe sarritan: Semeak, ahal bezala, geldiarazi du zaldia (Hiriart-Urruti); Nahi bezala bizi ziren; Ez zitzaizkion gauzak, berak uste bezala egokitu (Berrondo); Hori ez da zuk uste duzun lez (Etxeita).

– Izen sintagma, absolutiboa: Etxekoak bezala tratatzen ditugu gonbidatuak. Ergatiboa: Mintzaira guztiek bezala, baditu euskarak ere zenbait itzal (Hiriart-Urruti). Datiboa: Mutilei legez ordaintzen zaie neskei lantegi honetan.

– Postposizio sintagma: Neguan bezala ibiltzen dira udan. Edo adberbioa: Beti legez saiatu gara gaurko partidan.

– Osagai bat baino gehiagokoa: Loreak udan ihintza bezala maite dut dama gazte bat (Bilintx); Oinaze bizitan aurkituko da, emakumea erdiminetan legez.

– Baldintzazko perpausa, alegiazkoa: Aberatsak balira bezala bizi nahi zuten, hots, ‘aberatsak balira biziko liratekeen bezala bizi nahi zuten’.

32.4.1c Mendeko perpausean alegiazko baldintza duten esaldiak aipatu dira aurreko paragrafoan. Axularrek ba- aurrizkiaren lekuan bait- aurrizkia erabili zuen horrelako esaldietan (geure bizitzearen […] jaun, jabe eta nagusi baikina bezala; erran bailu bezala; bat bailira bezala); -n morfema erantsitako bailitzen legez gisako formak erabili zituen Añibarrok ([…] zerutik jaitsiriko Aingeruak bailitzen legez). Geroztik autore batzuek (Agirre, Lauaxeta, Kirikiño, Etxaide, Villasante…) bezala edo legez gabe erabili izan dituzte gisa horretako formak, batez ere hirugarren pertsonako l- dutenak eta bereziki sintetikoak, hala nola, bailitzan, bailiran edo bailuen gisakoak, balitz bezala, balira bezala edo balu bezala gisako formen pare²⁷⁷. Eta gaur egun ere erabiltzen dituzte idazle zenbaitek horrelako formak: bailitzan, bailiran, bailuen, bailuten, bailegoen, baileuden, bailebilen, bailetorren, baileukan…²⁷⁸. Adibidez: […] plasma baten atzean ezkutatu da […], kazetari baten presentzia hutsa bere kontrako konplota bailitzan (Lertxundi); Esku batean, pañelua bailitzan, paper bat zekarren (Atxaga); Bide nagusiak herriak erdizkatzen zituen, hutsaren hurrengoak bailiran (Borda); Katuak ere begiratu egin dio, jabearen besoetan egoteaz harro bailegoen (Saizarbitoria); […] eztulka hasten zen, karkailaren desmasiaren ondorioz, bere pipako kea irentsi berria bailuen (J. A. Arrieta); Hala ere, errudun aurkitu izan bailuten, aberritik alde egiteko eta Masiliako harresietan gordetzeko agintzen diote (X. Amuriza); Zerbaiten bila bailebilen gela batetik bestera sartu-irtenean hitz egiten dio (Saizarbitoria). Batez ere idatzian erabiltzen dira forma horiek, eta erabiliagoak dira, oro har, ohiko bidetik eraturiko balitz bezala eta balu bezala modukoak (ikus 34. kapitulua).

32.4.1d Parekotasunezko konparazioak ez du, bistan da, alderaketa mailakatzen duen diferentzia adierazlerik izaten (*askoz bezala, *bi aldiz legez). Alderaketari enfasia edo indarra emateko, hala ere, -(t)xe atzizkia erantsi dakieke bezala eta legez morfemei, bezalaxe eta legetxe formak eratuz: Beste herritar guztiak, herriko jaietan bezalaxe apain, Tolosa aldera begira zeuden (Azkue); Etorri naiz joan nintzen bezalaxe (Apaolaza); Fraideok zeuk legetxe maitatzen dugu (Gandiaga). Galdegai gisa erabiltzen dira batez ere forma horiek dituzten sintagmak, baina mintzagai ere izan daitezke: Ezer igaro ez balitz bezalaxe, berriro hasten da (ArgiDL); Gaixoa pozez galduta dabil usakume bat legetxe (Gandiaga). Balio intentsiboa du, halaber, bezal(a)-bezala formak: Buruzagiak agindu bezal-bezala erran zioten (Mirande); Guk bezal-bazala, beraz (Epaltza); Behar diagu kantatu orduan bezala-bezala (Casenave-Harigile). Bezalatsu formak, berriz, enfasia ez, baina hurbiltze balioa du, parekotasuna gutxi gorabeherakoa dela adierazten baitu: Beti bezalatsu zegoen dena (Txillardegi); Alemanez gertatu ohi den bezalatsu (Mitxelena); Nahiz gero euskara ongi ikasi, ez dut dudarik haiei ere guri bezalatsu gertatzen zaiela (Salaburu), ikus § 5.2.

32.4.1e Parekotasunaren adierazpenean ez dago, esan bezala, desberdintasunezko konparaziorik, hau da, gehiagotasun-gutxiagotasun bereizketarik. Egin daitekeena parekotasuna baieztatzea edota hura ukatzea da. Ukoa ez adberbioaren bitartez adierazten da, ezetza aditzari dagokiola: Maite gaitu beste inork maite ez gaituen bezala. Mendeko perpauseko aditza isilpean bada, berriz, ez bezala segida geratzen da agerian: Maite gaitu beste inork ez bezala. Perpaus murritza dela-eta, maiz gertatzen da aipaturiko segida: Bestela, oraingoek ez bezala pentsatuko dutela segur da (Mitxelena); Duela bi urte ez bezala, esperantzaz beteriko egoeran aurkitzen gara (Egunkaria); Jaiak edonon dira jai, baina inon ez legez arrantzaleen artean (Agirre). Perpaus osoa agerian deneko egitura ikusita, pentsa daiteke ez adberbioa isilpeko aditzari dagokiola, eta, hortaz, ez dela ez bezala esapide finkoa eratzen. Halaz ere, segidaren maiztasun handiak forma hori finkatzeko bidean bederen jarria duela ere iritzi daiteke, ez bezalako forma eginaren pare. Hala, NASAk ez bezala, ESAk ez du Marte ikertzeko epe luzeko programarik (Berria) esaldiko perpausaren irakurketa, adibidez, ez da NASAk ez duen bezala, baizik eta NASAk duen ez bezala.

32.4.2. Bezalako/legezko formekin eginiko parekotasunezko perpausak

32.4.2a Bezala eta legez adberbioei -ko atzizkia erantsita bezalako eta legezko forma adjektibalak eratzen dira. Izenlagun izan daitezke (hau bezalako etxea; hura legezko laguna), eta baita izen predikatu ere (gu bezalakoa (da); ni legezkoa (zara)). Bizkaieraz lako erabiltzen da maiz —aldaera, lango— forma hauen lekuan (hau lako laguna; hura langoa da); lasoko forma ere zerbait erabilia da bizkaieraz. Forma hauek egoera-jardunen parekotasuna baino areago izaerena ematen dute aditzera.

Parekotasun esaldien egitura gordez, erreferentziazko terminoa biltzen duen perpausa izan dezakete aurretik forma hauek, aditz eta guztikoa nahiz laburragoa: Eta egundaino izatu ez zituen bezalako atseginek hartu zioten bihotza (Joanategi); Buruetan dituzte idiskoak bezelako adarrak (B. Mogel); Aurreko liburuxka biei bezalako abegia azaltzen badiezue, […] azkenengoak ez dira izango (Basarri); […] konturatuko ez banintz lezko agiria egin diodanean […] (T. Etxebarria); Nik ez nuen izan gaur gehienek duten lako aukerarik (Gerrikagoitia).

32.4.2b Predikatu gisa ere erabiltzen dira, esan bezala, eta izan dute gehienetan loturako aditza: Gaztetan ez dun orain gu bezalakorik (Iraultza); Bakoitza ager bedi beraz, beti den bezalako (Goihetxe); Ni izan naiz halako batek merezi bezalakoa (Txirrita); Izan bedi nigatik nai duen lezkoa (Astarloa); Arnasa izotza lakoa zeukan (J. Altuna); Ez zara zu besteak langoa (Agirre).

Predikatu funtzio honetan bezala soila ere erabiltzen da inoiz: Asko du dizipuluak bere maistrua bezala den (Leizarraga); Ene [molde] haur ez baita zurea bezala (Axular); Zer nahi duzu, Kattalin? Bakoitza den bezala da (Manezaundi); Terex gaixoa, gaztea landare bat bezala da (Larzabal); Landare bezala gara: tokatu zaigun lur-puska maite dugu guztiz (Txillardegi); Eguna bezala da harentzat arratsa (Uztapide); Gu bezalaxe dira animaliak (A. P. Iturriaga)²⁷⁹.

Perpausa esaldi osoari dagokionean, mintzagai gisa, bezalako formak ez du hartan lekurik, mintzagaia ez baita predikatua: Aita bezala, semea ere mediku ona da, bai, baina *Aita bezalakoa, semea ere mediku ona da; perpaus nagusiaren ondotik doazelarik, berriz, biak dira posible, baina esanahi desberdina dute: Semea ere mediku ona da, aita bezala esaldian esaldi osoari dagokio aita bezala, mintzagaia aurrean denean bezala; Semea ere mediku ona da, aita bezalakoa esaldian, berriz, bezalakoa adjektiboa da, ona adjektiboaren aposizio.

32.4.2c Adjektiboa modifikatuz ere erabiltzen dituzte batzuek forma hauek: Zer uste zenuen bada, goierritarrak bezalako bastoak direla hemengo neskatxa gazteak? (Altzaga); Berau, Jaunari eskerrak, beti bezalako azkarra, otzana, aldarte onekoa eta lagungina dator (Azkue); […] ez da edozein irtengo Uzkudun bezalako ona (Euskal Jokoak); Ez ginela gu esaten zuten bezalako txarrak (A. Zinkunegi). Horrelakoak, ordea, ez dira ohikoak, adjektiboen maila-berdintasuna adierazteko bezain forma baita jeneralean erabiltzen dena (bezain {bastoak / azkarra / ona / txarra…}). Adjektiboa izen sintagmaren barnean denean bezalako eta bezain morfemak erabil daitezke, biak, baina ez dute guztiz esanahi bera. Uzkudun bezalako boxeolari kementsuak gutxi izan dira esaldiko bezalako-k boxeolari kementsu izen sintagmari dagokio, eta, hortaz, ‘zenbat boxeolari kementsu’ izan diren ematen da aditzera. Uzkudun bezain boxeolari kementsuak gutxi izan dira esaldiko bezain morfema, berriz, kementsu adjektiboari dagokio, eta ‘kementasun maila horretako zenbat boxeolari’ izan diren adierazten da.

32.4.2d Bezala formaren antzera, bezalako-k, lezko-k eta lako-k ere hartzen dute balio indargarria duen -(t)xe atzizkia: Bi uren artean igeri dagoen arraia bezalakoxea zara zu (Aresti); Zu bezalaxeko gaztetxo asko aitortu ditu (M. Atxaga); Donostian dendak, Parisen lezkotxeak (T. Etxebarria); Edonoren aurrean aurkezteko lakoxea zarela (Otxolua). Balio indargarria du, halaber, bezal(a)-bezala errepikatuak: Hau bezal-bezalakoa zen (Izeta); Beste ardi bat bezal-bezalakoa, agian (Salaburu). Hurbiltze balioa du, bestalde, -tsu atzizkiak: Etxe hura beste etxeak bezalatsukoa zen (Larre). Adjektiboa denez, mailakatzailea ere har dezake, ohikoa ez den arren: Ondikotz! Gizon bat besteak bezalakoegi zenuten hor (Mirande).

32.4.2e Finkatutako esapide gisa erabiltzen da ez bezalako forma, ez adberbioa zuzenean aditzari ez dagokiola eta, hortaz, perpausa eratzen ez duela: Gelditu ziren guztiz bihotz-aldatuak, lehen ziren ez bezalakoak (Ubillos); Su gaitza genuen beti hirian egiten diren ez bezalakoetarik (J. Etxepare); Nirea ez bezalako txartel bat zela iruditu zitzaidan (Lertxundi); Ez du molekula-desberdintasunak egiten ugaztun bat beste bat ez bezalako (Juan Garzia). Maiz erabiltzen da forma hau inoiz, inor eta horrelakoekin: Inoiz ez bezalako bertsoak entzun ditugu gaur; Mundu guztitik egin dagizuen inork ez lako agurra (Arrese Beitia); Bestek ez bezalako dohai handiak dauzka Gipuzkoako bazter maiteak (Iztueta).

32.4.3. Bezala/legez morfemak alderaketaz bestelako erabileretan

32.4.3a Parekotasunezko alderaketaz bestelako erabilera batzuk ere badituzte bezala eta legez adberbioek, ezkerrean perpausa dutelarik, hala nola, juntadura modukoa, denbora baliokoa, azalpenezko mintzagai gisakoa, kausazkoa edo egia indartzeko esaera modukoa. Perpausaz bestelako sintagmen buruan ere joan daitezke, hurbiltze balioa adieraziz edo postposizio sintagma arruntak eratuz.

Juntadura balioa har dezake egitura honek perpaus nagusiari ere adberbioa eransten zaionean: Garia bezala, artoa ere igitaiz ebakitzen da Uitzin (Orixe); Baina Saizarbitoria ere hor dago zure liburuan, Txillardegi bezala (Berria); Euskal diputazioek bezala, Nafarroako Gobernuak ere eusten dio Euskaltzaindiarekin duen hitzarmenari (Berria). Ere adberbioa gabe ere egoera, jarduera edo modu biren parekotasuna baino areago baieztapen biren egiarena ematen da zenbaitetan aditzera: Bustia da abereentzat guretzat bezala etsairik handiena (Duvoisin).

32.4.3b Zenbaitetan, denborazko balioa dute bezala morfemarekin eginiko perpausek, aditz eta guztikoek: Ikusi zituen bezala, esan zien: Zoazte (Iraizoz); Hitz horiek aditu zituen bezala, gizonak negar minari eman zion (G. Arrue). Nahiz partizipio soila dutenek: Gure ahoa ixten duk, hi agertu bezala (Etxeberri Ziburukoa); Donibane Gurutzak hitz horiek aditu bezala, minez samurtu zen erraietaraino (Gaztelu). Denborari dagokion ‘parekotasuna’ ematen da aditzera horrelakoetan, hau da, aldiberekotasun estua edo berehalakotasuna (ikus 35. eta 36. kapituluak).

Joan gisako aditzekin doanean, berriz, gertakari biren aldibereko gauzatze progresiboa ematen du aditzera bezala-perpausak: Etxerantz zihoan bezala, zihoan ere eguna argituaz (Urruzuno); Bizitzan aurrera goazen bezala gauza asko ikusten da (Zendoia); Jesus edadean aurreratuaz zihoan legez, hala zihoan haziaz ontasun, eta arimako ondasunetan (Uriarte); bezala-ren ordez neurrian, eran, heinean ezar daitezke: Bizitzan aurrera goazen neurrian gauza asko ikasten da.

32.4.3c Perpaus nagusian esaten denaren azalpen-ohar gisa ere erabiltzen dira forma hauekin eginiko perpausak, esaldiaren mintzagai: Aurreikuspenak esaten zuen bezala, euria egin du goiz osoan; Partida, ikusi duzuen legez, erraz irabazi dugu; Laborarien lana nekeza da, dakizuen bezala. Partizipioarekin ere egin daitezke horrelako perpausak, adizki laguntzailerik gabe: Aurreikuspenak esan bezala. Neke da horrelakoetan bezala edo legez morfemen aurrean erreferentziazko terminoa biltzen duen perpausa aurkitzea. Izan ere, esan bezala, konparatzeko baino areago esaten denaren azalpena emateko erabiltzen dira horrelako perpausak. Argi ikusten da hori ondoko esaldi bi hauek erkatuz: Irakasleak esan duen bezala egin dute denek ariketa eta Irakasleak esan duen bezala, denek egin dute ariketa. Lehenbizikoa parekotasunezko konparazioa da —‘irakasleak egiteko esan duen bezala egin dute denek ariketa’, hots, hark esandako moduan, modu hartan berean—; bigarrena, berriz, perpaus nagusia esateko hiztunak ematen duen azalpenezko oharra da —‘ariketa denek egin dute, irakasleak esan du hori’—. Azken honen moduko perpausak ebidentzialak deitzen dira, esan, aipatu, adierazi eta horrelako aditzekin eratuak direnean, haietan esaten dena aintzat hartu, eta egiatzat ematen baitu hiztunak; hala, adibidean, ‘ariketa denek egin dutela’ egia da hiztunaren arabera, aintzat hartzen baitu irakasleak esana²⁸⁰.

32.4.3d Garai batean, berriz, kausa gisako azalpena adierazteko ere erabiltzen zen bezala-perpausa; perpaus nagusiak aipatzen duen gertakariaren arrazoia emateko, alegia: Baina, nire jauna, nire aita gozoa, ona zaren bezala, urrikal zaitez (Duvoisin); Ingratu guztietarik handiena naizen bezala, zure miserikordia handienerat hel egiten dut (Mihura); Arina den bezala mutil Euskalduna, pilotak harentzat du gustu gehiena (Hiribarren).

Erabilera horretarako, ordea, bezala-rekin eginiko perpausak baino ohikoagoak dira eta maiztasun handiagoz erabiltzen dira gaur egun legez morfemarekin eginikoak: Gizon asko ziren lez, janari ta edari asko behar zituen (Etxeita); Oheratu zen, eta dena mankatuta zegoen legez, bertatik loak hartu zuen (Uriarte). Hargatik anafora darama inoiz perpaus nagusian: Atzetik dauzkan legez oin bi luzeago, hargatik nahi duenean egiten du salto (De la Fuente). Erabilera honetan ere ez da parekotasunezko konparaziorik, kausa-ondorio erlazioaren adierazpena baizik. Hain zuzen ere, -nez gero, -nez edo nola … -n formekin eginiko perpausen pareko esanahia du -n legez perpausak, eta beste forma horiek dira bizkaieraren eremutik kanpo batez ere erabiltzen direnak (mankatuta zegoen legez = mankatuta zegoenez (gero) = nola mankatuta zegoen), § 38.8f.

32.4.3e Esaten denaren egia azpimarratzeko edo indartzeko naizen bezala gisako esamoldeak erabiltzen dira: Antton Barandiaran naizen bezala diot (Azkue); Bai, Mayi, egia, ni hementxe naizen bezala (Etxaide).

32.4.3f Perpausaz bestelako sintagmekin ere joan daitezke bezala/legez formak. Hurbiltze balioa eman diezaiekete sintagma horiei: Gogogabe bezala zatoz (Zaitegi); Hantxe geratu zen gogortuta lez (Erkiaga). Predikatuak dioenaren ‘antzeko zerbait’ adierazi nahi dela seinalatzen dute horrelako perpausek, ez hura zehatz-mehatz; ‘gogogabe’ zehazki ez, alegia, lehen adibidean, horren antzeko egoeran baizik, hau da, ‘horrela balitz bezala’. Neurria edo zenbatekoa adierazten duten sintagmekin doazenean izaten dute maiz hurbiltze balioa forma hauek; neurria gutxi gorabehera emana dela adierazten dute, inguru edo gutxi gorabehera esapideek bezala: Haren alde atera dira laurehun gizon bezala (Duvoisin); Oren baten buruan bezala, etsitu zuen Joanesek (Barbier); Zenbat urte bezala? (Orixe); Urtarrilean, zenbat lez ikasle geratu ginela uste duzue? (Kirikiño); ‘laurehun gizon {inguru ∼ gutxi gorabehera}’, alegia, lehen adibidean.

Horren antzeko hurbiltze balioa eransten du bezala morfemak adizki nagusiaren segidan kokaturik denean, laguntzailea ondoan duela: Milagro hau ikusi eta harritu bezala ziren (Mendiburu); Akitu eta ezindu bezala zen (Larregi); Egun hartarik zerua hetsi bezala zen (Zerbitzari).

32.4.3g Gisa(ra), moduan edo prolatiboko -tzat postposizioekin eginiko sintagmen parekoak ere moldatzen dira bezala/legez morfemekin, predikatu osagarri gisakoak. Ondoko esaldian juntaturik ematen dira -tzat eta bezala formekin eginiko sintagmak: Ipintzen zaigu geure begion aitzinean etsenplutzat eta mirail bezala (Axular).

Bezala hartzen duen izen sintagma mugagabea da maizenik: Horra etorri zen lanera, ehule bezala, gure aitona (Mitxelena); Onean, adiskide bezala hitz egingo zion Manueli (Agirre); Uztapide […] bertsolari lez onena dela herri guztiak dio (B. Enbeita); Ordu berean adiskide bezala hartu zuten (Narbaitz). Garai batean mugagabea bezala mugatua ere ematen zen sintagma horietako izena: Adoratzen dugula geure kreatzailea eta salbatzailea bezala (Beriain); Mundura etorri zara kontseilu handiko Aingerua eta Nazioen doktora bezala, gizon guztien argitzeko (Gazteluzar). Baita pluralean ere: Haren Ministroak bezala goberna dezaten Eliza (Irazusta) —ez, alegia, haren ministroek bezala—, baina ikus esaldi hori bera izena mugagabean duela: [Aingeruek] haren ministro bezala goberna dezaten Eliza (Astete). Gaur egun, berriz, gutxi erabiltzen da horrelakoetan izen sintagma mugatua: Legezko semea bezala jarri zuten bataioko liburuan (Etxaniz)²⁸¹.

Absolutiboaz bestelako kasuetan ere joan daiteke bezala eta legez formen aurreko sintagma: Kristauak bezala dauzkazun eta sinestatzen dituzun gauzak zein dira? (Añibarro); Sazerdote handiak bezala berak zure bekatu guztien barkazioa dizula (Kardaberaz); Apostolu guztien buruari bezala Pedrori berehala hasi zitzaion (Lardizabal); Santu guztien Erregina izateko esleiturik zeukanari bezala komunikatu zizkion beste kreatura guztiei baino grazia, eta dohain ugariagoak (Gerriko). Dena dela, kasu horietan ez ezik, absolutiboan ere eman daitezke izen sintagma horiek. Añibarroren esaldiko kristauak bezala sintagma, hain zuzen ere, kristau(a) bezala ematen dute beste katixima batzuek; honako adibide honetan, berriz, esaldi berean ageri dira kasu marka duen izen sintagma eta absolutiboa: Eta baldin ezdeusak bezala ez badut merezi mespreziorik baizen, zer ez dut merezi bekatore bezala? (Duhalde); eta ondoko esaldiak, azkenik, jokabide bien adibide dira: Hura guztia, euskaldunen buruzagi bezala, zuri dagokizula (Axular); Niri zure Jaunari bezala agur egiten badidazu (Agirre Asteasukoa).

Aurretik emandako izen sintagma baten aposizio ere izan daiteke bezala-sintagma, eta horrelakoetan aurreko sintagmaren kasuan doa: Jainkoa, gure errege bezala, beti goizetik arratseraino ongi egiten ari zaigu (Gazteluzar); San Agustinek, frogatuak bezala, anitz gauza erraten du luzamendutan ibiltzeko puntu honen gainean (Axular); Jaungoikoari, gure jabe soberanoari bezala zor diogun errespetua… (Gerriko).

32.4.3h Horrela moldatutako sintagmak ez dira, hala ere, beti egokiak. Hartu eta eduki aditzek, esate baterako, -tzat prolatiboa hobesten dute; zuzenagoa da, adibidez, Sorgintzat hartu ninduten esaldia Sorgin bezala hartu ninduten esaldia baino; edota Nagusitzat daukate esaldia Nagusi bezala daukate esaldia baino (EGPB, EGLU Laburra: 493; § 24.3.5.2).

Eta, bestalde, bigarren predikatu denean, egokiago eta zuzenago da bezala gabe ematea sintagma: Misiolari ibili zen Afrikan; Soldadu joan zen; Maisu segitzen du; Partida bi irabaztea dugu xede; Alkate hautatu naute. Bezala erantsi daiteke, hori bai, balitz bezala adiera duenean: Misiolari bezala ibili zen esan daiteke misiolari izan gabe misiolari itxuran ibili denarengatik.

Horrelako sintagmei bezala erantsiz, esaldi anbiguoak era daitezke, determinatzaile sintagmak -a daramanean —artikulua nahiz berezkoa—. Aita bezala mintzo natzaizu esaldiko aita bezala sintagma, adibidez, bitara uler daiteke: konparazio perpaus gisa —barneko aditza eskuragarri duena— (‘Aita mintzo den bezala mintzo natzaizu’, hots, modu berean) nahiz postposizio sintagma arrunt moduan (‘Aita gisa mintzo natzaizu’). Anbiguotasuna saihesteko, egokiagoa da bigarren adierarako gisa edo modura postposizioak erabiltzea.

²⁷⁶ OEH s. v. legez: “Precedido de una oración de relativo, en Lazarraga y en los textos vizcaínos antiguos domina la construcción -ena legez […]. En el siglo XVIII -ena legez alterna con -en legez en Cardaberaz […], y a partir del s. XIX sólo se encuentra la primera construcción en Astarloa y modernamente, en verso, en F. Etxebarria (alternando con -en)”.

²⁷⁷ R. M. Azkuek aipatzen du erabilera hau: “[…] bait causal, con su sinónimo bizcaino baist y bai…n como si [de bailetorren, bainintzan]” (Azkue 1925: 258). A. Irigoienen iritziz “Bailitzan, bailiran typokoak […] solezismoen bidetik abiaturikoak” dira (Irigoien 1990: 114).

²⁷⁸ Hauek dira Egungo Testuen Corpusean aurkitzen diren agerpenak: bailitzan 3.885 (bailitzen 67), bailiran 1775 (bailiren 113), bailuen 253 (bailuan 73), bailegoen 112 (bailegoan 28), bailuten 65, baileuden 39, bailituen 34 (bailituan 10), bailebilen 21, bailihoan 14, baileukan 8, bailihoazen 5, bailetozen 5, bailetorren 4, baileraman 4, baileramaten 2, baileramatzan 1… Lehen eta bigarren pertsonetako formen agerpenak urriagoak dira, eta zenbaitetan anbiguoak dira, kausazkoak ere izan baitaitezke (baikenuen = bagenu bezala/genuelako).

²⁷⁹ Garatek txartzat ditu Baserria ez da kalea bezala modukoak, eta haien lekuan bezalako forma edo bestelako itzuli egokiren bat erabiltzea proposatzen du (1988: 61).

²⁸⁰ Bestetan perpaus hauen sinonimo izan badaitezke ere -nez formarekin eginak, esan gisako aditzekin eratuek ñabardura desberdinak eman ditzakete aditzera. Ebidentzialak dira —hau da, egiatzat hartzen direnak— -n bezala formarekin eginak; omenka hartuak baizik ez, berriz, -nez formarekin eginak. Alde hori dago, esate baterako, ondoko esaldi bi hauen artean: Esan duten bezala, guztiz larria izan da istripua —egiatzat hartua— eta Esan dutenez, guztiz larria izan da istripua —omenka aipatua—. Hiztunaren jarrera ez da agertzen, bestalde, Istripua guztiz larria izan dela esan dute esaldian.

²⁸¹ OEH s. v. bezala, ‘en calidad de, como’ adieran: “Documentado desde Dechepare, es de uso gral. excepto en la trad. vizcaína. Hasta mediados del s. XIX se emplea precedido de un sintagma nominal en caso absoluto indeterminado, o, con casi igual frecuencia, determinado; a partir de dicha época apenas se encuentran ejs. con determinado”.