Euskararen Gramatika

32.5. Eredu erromanikoko konparazio perpausak. Egitura eta motak

32.5a Perpaus erlatiboekin gertatzen den moduan, ohiko eredua jarraituz ez ezik, eredu erromanikoari jarraituz ere osatzen dira konparazio perpaus batzuk: Aberatsa hain biluzgorri sortu zen, nola pobrea (Axular) = Pobrea bezain biluzgorri sortu zen aberatsa. Bi morfema erabiltzen dira eredu honetako konparazioan: perpaus nagusiko morfema kuantifikatzailea edo parekatzailea (hain, adibidean) eta mendekoan kokaturiko konparazio morfema (nola). Mendeko perpausean, bestalde, bigarren terminoa ematen da, erreferentziazkoa, konparazio morfemarekin batera (‘nola pobrea’).

Bi motatako esaldiak eratzen dira eredu erromanikoari jarraituz. [Hain … nola] gisakoak daude batetik, goiko adibidearen modukoak. Perpaus nagusian hain, hainbat edo hainbeste kuantifikatzaileak dituzte, eta mendekoan nola, zein (eta)²⁸², zelan edo non morfemak. Ordena finkoa dute mota honetako esaldiek, aurrean doa beti perpaus nagusia: Non egiten da hainbat burdina nola Euskal Herrian? (Etxeberri Sarakoa). Baina *Non egiten da nola Euskal Herrian hainbat burdina? Alderaketa kuantitatibo-berdintasunezkoa ematen dute aditzera.

[Hainbat … zenbat] edo [hala … nola] gisako korrelazioa dutenak daude, beste aldetik. Aurrean joan daiteke hauetan ere perpaus nagusia: Hainbatenaz izan zara altxatua, zenbatenaz apaldu nahi izan baituzu (Mihura). Baina, ordena aldatuta, mendekoaren ondoan ere eman daiteke: Zenbatenaz apaldu izan nahi baituzu, hainbatenaz izan zara altxatua. Mota honetako esaldiekin alderaketa kuantitatibo-berdintasunezkoa eta parekotasunezkoa era daitezke.

32.5b Perpaus nagusian erabiltzen diren morfemak hirugarren mailako erakusletik eratorriak dira (hain, hainbat, hainbeste, hala…). Konparazio morfema gehienak, berriz, galdekatzaileak dira jatorriz (nola, zein, zenbat…).

Hauek dira [hain … nola] gisako egituraren morfema ohikoak:

– maila: [hain … {nola ∼ zein (eta) ∼ zelan ∼ non}]

– zenbatekoa: [{hainbat ∼ hainbeste} … {nola ∼ zein (eta) ∼ zelan ∼ non}]

Eta hauek [hainbat … zenbat] gisako korrelazioak dituztenak:

– maila: [hainbat … zenbat] eta [hainbate(na)z … zenbate(na)z]

– zenbatekoa: [{hainbat ∼ hainbeste} … zenbat]

Parekotasunezko alderaketa, berriz, [hala … nola] gisako korrelazioaz bideratzen da.

²⁸² Zein eta morfema zeinda idatzia ageri da gehienetan testuetan.