Euskararen Gramatika

32.3.2.2. Zenbatekoa adierazten dutenak

32.3.2.2a Maila alderatzen duten desberdintasunezko perpausen ezaugarri bertsuak dituzte zenbatekoa alderatzen dutenek ere. Hala, esate baterako, desberdintasunaren aldea mailakatzen duten diferentzia adierazleak onartzen dituzte hauek ere: zenbatzaile zehatza (Lapurdik baditu Zuberoak baino dozena bat aldiz haboro biztanle (Herria)); askoz (ere) gisakoak (Nahiko zabalduta dago jada sailkapen nagusia, baina askoz gehiago zabalduko da gaur (Berria); Asko kostatzen da hitz bat bestearen atzetik kateatzea baina askoz ere gehiago lerro artekoa idaztea (Berria)); apur bat gisakoak (Ehun lagun eskas atera ziren, aurrekoetan baino apur bat gutxiago (Berria)); -xe atzizkia (Asteburu honetan jende gutxixeago ibili da).

Ere indargarria har dezake baino-k zenbatekoa adierazten duten perpaus hauetan ere (Beste guztiek baino ere gehiago erretzen du gizon horrek). Are adberbioa, berriz, gehiago edo gutxiago morfema daraman sintagmarekin doa: Gipuzkoako eraikuntza arloko langileen % 90ek greba egin zuten atzo, huelgaren lehen egunean baino are gehiago (Berria); Seguruenik ni baino informatuago egonen dira horiek ETBko kanalen produktuez, nahiz eta nik baino are gutxiago ikusi (Berria).

Gehi zenbatzailea agerian ez dela, baino areago konparazio morfema erabiltzen da inoiz: Zinemak baino areago, Marlene Dietrich aingeru urdinak sorgindu zuen (Berria); Traineruak eta arraunlariak baino areago haizea izan zen protagonista nagusia Getxon (Berria). Erreferentziazko bigarren terminoa biltzen duen baino-sintagma isilduta ere erabil daiteke areago: Trafikoa areago mugatu nahi dute, mehatxaturiko espeziak jagoteko (Berria).

32.3.2.2b Predikatu gisa erabiltzen dira zenbaitetan gehiago eta gutxiago zenbatzaileak, zenbatekoa baino areago maila alderatzen dutelarik: Ez da mutila nagusia baino gehiago; Gizona beste abereak baino gehiago da, gorago dago (Eguzkitza); Gai horretan, noski, edozein euskaltzale da ni baino gehiago (Mitxelena); Eta ni beti izan naiz besteak baino gutxiago ez izatekoa (Gerrikagoitia); Gutxiago denak gaizki ematen du, gehiago dena tentatzen (Txirrita).

Garai bateko testuetan gehiagoa forma mugatua ageri da inoiz, adjektibo gisa erabilia, ‘handiagoa’ edo ‘maila goragokoa’ adierazteko: Aita San Inazio, zure milagroa […] lehengo guztiak baino hau da gehiagoa (F. Imaz); Eta baldin atakatzen bazuen, ikusiko zela nor gehiagoak ziren (Iztueta); Gorputzez ez zen besterik baino gehiagoa (Lardizabal); Gehiagoa haizela, zertarako diok? (Udarregi).

32.3.2.2c Zenbaitetan konparazio perpausak benetako alderaketa baino areago alderaketa zuzentzailea ematen du aditzera. Ostatua berritzen baino gehiago, egokitzen eta gaurkotzen ari dira esaldian, adibidez, ez dira ‘berritzearen neurria’ eta ‘egokitzearena’ alderatzen, bietan zein den ‘egiago’ adierazten baizik. Gauzak muturrera eramanda, baieztapen bietan zein den egia eta zein ez adieraz daiteke egitura honen bitartez. Behera bainoago gora begira hasi nahi du Alavesek (Berria) esaldiak Alaves taldeak ‘behera’ ez, ‘gora’ begira hasi nahi duela ematen du aditzera. Baino gehiago edo baino areago formekin era daiteke alderaketa zuzentzailea: Amodioz baino gehiago larderiaz nahi zinituzke arimak Jainkoari buruz ibilkatu (J. P. Arbelbide); Aditu batzuen ustez, nobela baino areago autobiografia da (Berria); Egia esan, kontrabaxua musika-tresna baino areago, oztopoa dela esango nuke (Berria). Bainoago forma erabiltzen da inoiz mota honetako perpausetan: Pasaian jaio arren, itsasoak bainoago mendiak erakarri du gaztetatik (Berria); Zelaian bainoago, harmailetan zegoen arreta (Berria); Oraingo honetan gazia bainoago gozoa izan da Naroak lortu duena (Berria). Egitura honen parekoa da ez A, B baizik egitura: Ez da nobela, autobiografia baizik.

Baino soila erabiltzen da inoiz horrelako perpausetan: Durango, herri baino data da gure kulturan (Egaña, in Argia); Arazoa, juridikoa baino politikoa da (Argia); Euskara Iparraldean bultzatzea gastua baino inbertsioa da (Deia); Ekologia baino, politika izan da Moskuren zioa (Berria). Esan behar da, hala ere, ez dela hori ohiko erabilera, eta egitura osoa ematea dela argiena eta egokiena (herri baino areago, gastua baino gehiago)²⁷⁵.

32.3.2.2d Zenbatzailearekin doanean konparazio perpausaz gain egitura gehitzailea ere molda daiteke gehiago morfemarekin, hau da, gehikuntza adierazten duena. Hala, esate baterako, Iaz hiru liburu irakurri genituen, eta aurten bi gehiago irakurri ditugu esaldia bitara uler daiteke. ‘Aurten iaz (irakurri genituen) baino bi liburu gehiago irakurri ditugu’ gisa ulertzen bada, konparazioa dugu, eta, erreferentzia kontuan izanda, aurten bost liburu irakurri ditugula ematen da aditzera. Baina ‘aurten beste bi liburu irakurri ditugu’ gisa ulertzen bada, liburu kopuruen arteko alderaketa ez, baina gehikuntza adierazten da, eta aurten bi liburu irakurri ditugula esaten da; iaz hiru eta aurten bi, alegia. Adiera gehitzaile hau hartzen du esaldiak, bi gehiago = beste bi gisa ulertzen denean, eta beste erabiltzea da, hain zuzen ere, horrelakoen ordezko egokia: Aurten beste bi irakurri ditugu. Bat zenbatzailearekin erabiltzen da maiz egitura gehitzaile hau: Hitz bat gehiago erran ere gabe (Barbier); Uko egin dio tresneria berritzeko zentimo bat gehiago gastatzeari (Berria); Hirugarren adierak pauso bat gehiago ematen du (Berria); Arrazoin bat gehiago beraz, hunen ez hutsegiteko (Herria).

Zenbaitetan ‘berriz’ adberbioaren pareko esanahia du gehiago-k: Ez dut gehiago egingo horrelakorik; Ez zen sekula gehiago etorri.

32.3.2.2e Konparaziozko ohiko esaldietan mendeko perpausean ematen da erreferentziazko terminoa, goiko adibideetan ikusten den moduan. Bada, ordea, beste egitura bat, zeinetan zenbatzaile bat den konparaziorako erreferentzia. Bost liburu baino gehiago irakurri ditut esaldian, esate baterako, zenbatzailea daraman ‘bost liburu’ sintagma da konparaziorako erreferentzia. Ez da erraza sintagma horretan perpausa ikustea; gehienaz ere, ‘bost liburu (diren) baino gehiago irakurri ditut’ gisako zerbait proposa daiteke, baina kontua da sintagma hauek aditzik gabe ematen direla beti, hau da, perpaus izaerarik gabe.

Izena zenbatzailearekin batera joatea da ohikoena egitura honetan, ez gehiago-rekin: Liburu honek berrehun orrialde baino gehiago ditu, bai, adibidez, baina ?Liburu honek berrehun baino orrialde gehiago ditu. Joera nagusia da, bestalde, zenbatzailea daraman sintagmak eta gehiago/gutxiago kuantifikatzaileak kasu edo postposizio atzizki bera izatea: Honetaz zerbait galdatu dit batek baino gehiagok (Mitxelena); Handiki etxetako alaba bati baino gehiagori hitz egindakoa zen gure mutilzaharra (Agirre); Batean baino gehiagotan iruditu zitzaion gure Praiskuri bere zaldia ikusten zegoela (F. Bilbao); Lege honek iraun zuen Espainian bortzehun urtez baino gehiagoz (Etxeberri Sarakoa). Bestelako jokabidea ez da, ordea, ezina; erreferentziazko zenbatzailea absolutiboa izan daiteke, gehiago/gutxiago morfema beste kasu batean egonda ere: Zure liburu honetako artikulu bat baino gehiagotan belaunaldien borrokaz mintzatzen zara (Mitxelena); Bat baino gehiagoz ari da, beraz: bitaz gutxienez (Mitxelena).

Beste egitura batzuk ere badira kopurua erreferentziatzat hartzen dutenak eta konparazio perpausez bestelakoak direnak. Hala, esate baterako, eta gehiago forma duena: Liburu honek berrehun orrialde eta gehiago ditu. Edo -tik gora formakoa: Liburu honek berrehun orrialdetik gora ditu. Azken hau absolutiboan erabil daiteke, baina ez bestelako kasuetan: Hamar lagunetik gora dabiltza lanean, baina *Hamar lagunetik gorak egin dute lan hori, *Hamar lagunetik gorari eman diete saria. Osagaien hurrenkera aldatuta eman daitezke horrelakoak: Hamarretik gora lagunek egin dute lan hori; Hamarretik gora laguni eman diote saria; Milatik gora hautetsik parte hartuko dute biltzarrean (Egunkaria).

²⁷⁵ Testu zaharretan ageri da inoiz baino soila zuzentzaileak ez diren konparazio perpausetan ere: Ondo litzateke datorrela ene etxera neuk baino agindu dagiena (Mikoleta).