Euskararen Gramatika

32.3.2.1. Morfema eta kokapena

32.3.2.1a Zenbatekoaren desberdintasunezko konparazioa bideratzeko ere zati biko baino …-ago morfema erabiltzen da; kasu honetan, ordea, -ago morfema gehi edo gutxi zenbatzaileei eransten zaie, gehiago eta gutxiago kuantifikatzaile konparatiboak eratuz; baino (…) gehiago eta baino (…) gutxiago dira, bada, perpaus hauetako forma konplexuak. Areagotasuna adierazten dute biek, ‘askoan’ lehenak eta ‘gutxian’ bigarrenak, eta, hartara, ‘gehiagotasuna’ eta ‘gutxiagotasuna’ adierazten duten kuantifikatzaileak dira. Izena modifikatzen dute zenbaitetan (Lehen baino liburu gehiago irakurtzen dut orain), eta aditza beste zenbaitetan, adberbio gisa (Futbola baino gehiago gustatzen zait saskibaloia).

Bizkaieraz baizen forma erabiltzen da konparazio honetan ere, baino-ren pare: Ni bere, Mikolen antzera, itsasoan bizi izan naiz lehorrean baizen gehiago (Agirre).

Ezen ez forma erabiltzen da, orobat, alderaketa mota honetan ere —ezi ez, zubereraz—: Jende gehiago hilarazi zuen bera hil zenean, ezen ez bizi zela (Larregi); Zure antzean gehiago fidatzen bazara ezen ez Jesu-Kristoren indarrean (Xurio); mendeko perpausa nagusiaren ondoan ematen da, eta ezen ez forma perpausaren hasieran.

Haboro(ago) forma, bestalde, batez ere zubereraz erabiltzen da, gehiago-ren pare: Egizu beste egunez baino haboro Meditazione (Uskara Libru berria); Haboro bekatu egiten dute, ezi ez lehen (Tartas). Eta zubereratik kanpo ere erabiltzen dute inoiz gaur egungo zenbait idazlek: Azkenean ez dakigu hasieran baino haboro, nazioa zer den (Azurmendi).

Baino morfemaren ezkerrean erreferentziazko terminoa biltzen duen perpaus mendekoa ematen da, eta haren eskuinean, berriz, kuantifikatzaile konparatiboa. Hau da, bada, ohiko ordena: [mendeko perpausa + baino — (izena) {gehiago ∼ gutxiago}] ([Iaz baino turista gehiago] ibili da aurten; [Uste baino gutxiago] iraun du partidak). Ordena hori alda daiteke, jakina, baino buru duen sintagma eskuinera pasatuz (Turista gehiago ibili da aurten, iaz baino).

32.3.2.1b Izenarekin doanean, haren ondoan kokatzen da eskuarki kuantifikatzailea, mugagabean, dagokion kasu marka edo postposizioa hartuta: Zuk baino liburu gutxiago dut nik; Lehen baino jende gehiagok ezagutzen nau; Uste baino jende gutxiagori eman diote saria; Hori baino indar gehiagorekin egin behar duzu sakea. Ez da ohikoa izena gehiago-ren ondotik ematea: Euskal Herrian bai eta Frantziako bertze zenbait tokitan behar baino gehiago apez badira (Hiriart-Urruti). Haboro, berriz, autore batzuek bederen izenaren ondoan nahiz aurrean ematen dute: Ez dio deusek irabazi haboro ematen laborariari aziendak baino (Intxauspe); […] hainbat ere haboro indar duke nitro gatzak (Intxauspe).

Izenordainaren funtzioan ere erabil daitezke kuantifikatzaile hauek: Gatz gutxi duela? Besteetan baino gehiago bota diot, bada —‘gatz’ gehiago, alegia—. Beste batzuetan adberbioa da: Gehiago txundituko ditugu arrotzak gure obra bat haien erdarara itzularaziaz (Mitxelena). Haboro ere joan daiteke aditzarekin adberbio gisa: Orok badu bere tenorea eta ontsa obratutako lanak haboro (Oiz).

Beldur, indar, arreta eta horrelako izen batzuek forma arruntean eskuarki handi adjektiboa hartzen badute ere, eta gutxitan asko, konparazioan gehiago hartzen dute handiago baino maizago (arreta handia, bai, baina arreta gehiago, alegia)²⁷⁴.

Baino… gehiago formaren pareko esanahia izan dezake adina … eta gehiago formak, baiezko perpausetan: Botila honetan beste horretan baino ardo gehiago dago — Botila honetan beste horretan adina ardo eta gehiago dago.

32.3.2.1c Baino morfemaren ezkerrean, berriz, erreferentziazko terminoa biltzen duen mendeko perpausa joan ohi da, mota askotakoa izan daitekeena, gainerako konparazio esaldietan bezala:

– Aditz eta guztikoa: Eskatu dudan baino gehiago eman didate.

– Aditz modala, uste izan, pentsatu edo horrelakoren bat, adizki jokatua gabe askotan: Behar baino huts gehiago egin zituzten jokalariek (Berria); Uste baino gehiago zor diogu Lizardiri (Mitxelena); Aurtengo jaialdiari dagokionez, pentsatu baino jende gutxiago bertaratu zen (Berria).

– Izen sintagma, absolutiboa: Kanpokoa baino gehiago estimatzen du etxekoa. Ergatiboa: Hark baino lan gehiago egin duenik ez da asko izango gure herrian. Datiboa: Niri baino kasu gutxiago egin dizute zuri. Aditz izena: Egonean egotea baino gehiago gustatzen zaio zerbaitean aritzea.

– Postposizio sintagma: Adinekoekin baino gehiago ibiltzen da hori gazteekin. Adberbioa: Atzo baino jende gehiago etorri da.

– Osagai bat baino gehiagokoa: Lagunek futbolean baino gehiago gozatzen du horrek liburuak irakurtzen.

– Baldintza perpausa, alegiazkoa: Munduko aberatsena balitz baino amets gehiago egiten du.

– Izan aditza, den baino gehiago gisako sintagmetan: Ezin dugu garen baino gehiago garela pentsatu (Berria).

– Ezezko polaritatea duten inor, ezer, inoiz eta inon gisako izenordain edo adberbioak ere izan daitezke erreferentziazko termino, baiezko esanahiarekin: Hiri batzuetan beste inon baino mirari gehiago egin izan zituen Jesusek (Iraizoz); Sekulan baino kemen gehiago aurkitzen dugu geurongan (Orixe); Inoiz baino gehiagoren eske (Mitxelena). ‘Beste hiri guztietan baino mirari gehiago’ esan nahi du lehen adibideko esaldiak.

²⁷⁴ OEH s. v. gehiago: “Si bien con sustantivos como beldur, indar, arreta, etc. aparece gralmente. handi, y sólo ocasionalmente asko (s. v. asko), en estos mismos contextos es gehiago, frente a handiago, la forma más usual”.