Euskararen Gramatika

32.2.2.1. Berdintasunezko morfemak

32.2.2.1a Bat baino gehiago dira zenbatekoari dagokion berdintasunezko konparazioa bideratzen duten morfemak. Hauek dira erabilienak: adina, Hegoaldeko tradiziokoa batez ere (batasunaren aurreko testuetan aina, aiña eta aña idatzia), bezainbat, ekialdeko tradiziokoa (bezanbat, bezenbat eta bezinbat idatzia) eta beste, bizkaierazkoa, gipuzkeraz ere zerbait erabilia. Erabilera urriagokoak dira adinbat (testuetan (h)ainbat idatzia²⁶⁶) eta bezainbeste (bezainbat-en analogiaz-edo eratua); hainbeste forma ere zerbait erabilia da konparazioan, gipuzkeraz batez ere²⁶⁷: Munduko gizonik azkarrenak ere nik hainbeste daki (Insausti); Zuentzat hainbeste jaki ekarriko dute aurki (Txirrita), baina euskara batuan zenbatzaile gisa erabiltzen da batik bat. Morfema erabilienen adibideak emango dira eskuarki ondoko azalpenetan.

Inesiboko -n atzizkia hartzen dute inoiz morfema hauetako batzuek, morfema soilaren adiera bera gordez: Ez baita inor haiek adinean argi litzakeenik euskararen alde ilunak (Mitxelena); Hura ere ez dago orain lehen adinbatean Nikanor-en alde (Erkiaga); Lanerako gauza ziren bestean baino ez zituen ugazabak aintzat hartzen (Erkiaga).

Gorago esan den bezala, erreferentziazko terminoa daraman perpausa dute ezkerrean morfema hauek, eta izena edo aditza eskuinean (zuk adina lagun; zuk adina dakit).

32.2.2.1b Morfemaren eskuineko izena mugagabean emana da beti, eta hura da konparazioaren ardatza (zuek adina urte; han bezainbat kirolari; zuk (duzun) beste diru); izena zenbakarria denean kopurua adierazten du sintagmak (Zuek adina lagun ez ditugu) eta zenbakaitza denean kantitatea (Zuek adina diru dugu guk). Izenordainaren funtzioa bete dezake morfema konparatiboak (Aholkuak behar dituzu? Nahi adina emango dizkizut nik), bai eta adberbioa izan ere, ondoan aditza duela (Zu adina maite dudan lagunik ez da).

32.2.2.1c Ezkerrean dute, berriz, gainerako konparazio esaldietan bezala, erreferentziazko terminoa daraman perpausa, mota askotakoa izan daitekeena:

– Aditz eta guztikoa: Jakintsuenek dakiten {adina ∼ bezainbat ∼ beste} dakigu guk.

– Aditz modala, adizki jokatua gabe askotan: Ez ditut behar adina ezagutzen (Mitxelena); Mutxikoak nahi bezainbat dantzatuko dira heldu den igandean (Berria); Gura beste dantza egiteko aukera izango dute herritarrek (Goienkaria); Ezin esan adina maite zaitut (Bilintx).

– Uste izan, espero izan, merezi eta pentsatu gisako aditzak, adizki jokatua gabe hauek ere zenbaitetan: Ez nau, berorrek uste duen adina, aberats izateak harrotzen (Agirre); Saioak ez zion espero bezainbat denbora jan (U. Apalategi); Ez da jaso aurreikusi bezainbeste mahats (Berria); Uste dugu bertakoon dohainak ez direla merezi beste baloratzen (Goienkaria).

– Izen sintagma, absolutiboa: Pertsona bezainbat apeta daude (Berria). Ergatiboa: Gizonaren biziak ez zuen arkakuso batenak adina balio (Etxaniz). Datiboa: Berak niri adina arazo sortu nion nik emakume gazte hari (O. Arana). Partitiboa erabiltzen da inoiz: Zuk duzu aterik adinbat maratila (Urruzuno); aditz izena: Kantatzea adina gustatzen zaio dantza egitea.

– Postposizio sintagma: Euskara entzunen da, baina ez Donostian bezainbat (Berria); Non etxean beste babes? (Agirre). Adberbioa: Orain ez dago lehen adina irtenbide (Berria); Ai! Jakin izan banu gaur beste (San Martin). Postposizioak edo adberbioak denbora edo kantitatea adierazten duenean, -ko atzizkia hartzen du maiz beste morfemaren aurreko sintagmak: Amak lehengo beste ardura hartzen ez ziolako (Etxeita); Tabernariengandik lortuko zuen betekada on baterainoko beste (F. Bilbao).

– Sintagma destinatiboa: Mundu hau erosoago edo neketsuago iragaiteak ez du haientzat guretzako bezainbat pisurik (Garate); Bizitzeko adina badugu.

– Osagai bat baino gehiagokoa: Ardotan hire idiak uretan adina edaten duk (Labaien); Zuk amodio bezainbat dolore dut nik sentitu (Gazteluzar).

– Adizki jokatua eta guzti erabili izan dira asko izan, aski izan eta premia izan aditzak: Bestek asko den adina eta gehiago barreiatu ditu […] (Mitxelena); Jan ezazu hartarik aski den bezainbat (Pouvreau); Premia duten beste hartu behar dute (Villasante). Itzuli horiek asko, aski edo nahiko(a) esateko modu enfatikoa dira. Horien antzeko esanahia du on den adina esapideak: Ikusten duzu zure auzo, ahaide edo adiskidea on den adina edo gehiago kargatua (Agirre Asteasukoa).

– Baldintza perpausa, alegiazkoa: Garaiz etorri izan balitz adina eskubide duela uste du.

²⁶⁶ Ainbat idazkera hitz biri zegokien batasunaren aurreko tradizioan: adinbat konparaziozkoari eta (h)ainbat zenbatzaileari. Bien arteko nahasbidea eragin zezakeen horrek. Euskaltzaindiaren Hiztegiak bereiz ematen ditu, adinbat konparaziozkoa da, adina-ren parekoa, eta hainbat zenbatzailea. Dena dela, batasunaren ondoko testuetan ere hainbat idazten da inoiz konparaziozkoaren adinbat-en lekuan.

²⁶⁷ OEH s. v. hainbeste: “Documentado en textos guipuzcoanos (tbn. en algún vizcaíno moderno), sobre todo en bersolaris y diálogos populares”.