Euskararen Gramatika

31.4.6.5. Korrelaziozko izenordain anaforikoaren forma

31.4.6.5a Izenordain korrelatu anaforikoa gehienetan erakuslea da, goragoko adibideetan ikus daitekeen bezala, edo hartarik eratorritako forma adberbiala toki denborazko kasuetan denean (han, handik eta abar): Gero baderamatzate zoin tokitarat iduritzen ere baitzeie, eta harat (J. Etxepare).

Aurrekaria nor edo zer gisako izenordaina izanik, mugagabean da eta singularreko aditz komunztadura dakar. Ondorioz, anaforikoa ere, gehienetan behintzat, singularrean izaten da. Halere ez dirudi ezinezkoa dela erakusle anaforikoa pluralean agertzea testuinguru egokietan. Ondoko adibidean Axularrek izenordain anaforiko singularra eta plurala, biak, erabiltzen ditu: Zaleuko Greziako parte batzuetako erregeak […], ordenatu zuen eta ezarri legea, nor ere eroriko baitzen adulterioan, eta nork ere behar etzen emaztearekin huts eginen baitzuen, halakoari eta halakoei, hainari eta hainei, hala gizonari nola emazteari, iustiziak begiak atherako eta iraziko zerauztela (Axular).

Aurreko adibidean ikus daitekeenez, izenordain korrelatu anaforikoa haina da, eta singularrean eta pluralean erabilia da.

31.4.6.5b Haina izenordaina korrelaziozko perpausetan bereziki agertzen da literatura tradizioan, aurrekaria gizakia izanik, ondoko adibideetan bezala: Nork ere maiz hartzen baitu bazka saindu eta erremedio salbagarri hori debozionerekin, hainak hartarainokoan borthitzen du bere arimako osasuna eta bizia (J. P. Arbelbide); Nork ere maiteago baidu aita edo ama ni baiño, haiña ezta enetzat on: eta nork ere maiteago baidu semea edo alaba ni baiño, haiña ezta enetzat gai (Haraneder); Nork erraiten baitu hura baithan dagoela, behar du, nola hura ebili baita, hala hainak-ere ebili (Leizarraga).

Haina izenordain anaforikoa, lapurtera klasikoko tradizioan kausitzen dugu. Nahiz XVI. mendean Leizarragaren idazlanetan ere aurkitzen den, XVIII. eta XIX. mendeetako testuetan bereziki agertzen da.

31.4.6.5c Izenordain anaforikoa isildua ere izan daiteke. Horrela da, adibidez, Axularren obratikako aipu honetan: Bada nork ere bere arimaz kontu ona eman nahi baitu, eta bere bekhatu iraganez barkhamendu erdietsirik, aitzinerat gehiago egin gabe egoiteko indar hartu, maiz kofesa bedi (Axular). Adibide horretan izenordain anaforikoa kofesa bedi aditzaren subjektuari dagokio baina isildua da.

Ondoko adibideetan, izenordain anaforikoa datiboan eta ergatiboan da, baina ez da ageriko izenordain gisa gauzatua aditzaren komunztadura marketan ez bada: Nork ere baituke orai orhoitzapen horren ohoretan besta egiteko gutizia, on dakiola! (Hiriart-Urruti); Nork ere nahi baitu bazkarian parte hartu, izena behar du eman Begiraleen egoitzan urriaren 8-ko berantenaz eta txartela aintzinetik pagatuz (Herria).