Euskararen Gramatika

31.4.4.3. Izenordain erlatiboak hartzen dituen kasu marka nahiz postposizioak

31.4.4.3a Erlatibo arruntetan izen sintagma erlatibatua ezabatua izanik, eta harekin batean haren atzizkia, deusek ez du agerian erakusten zer funtzio duen sintagma erlatibatu hark perpaus erlatiboan. Izenordain erlatiboa erabilirik, ordea, atzizkia etorriko da ondotik, eta beraz, pentsatzekoa da ez dugula aurkituko halako erlatiboetan erlatibatzeko zailtasun berezirik, ez behintzat sintagma erlatibatuaren funtzioari dagokionik. Hala da: izenordain erlatiboa edozein kasutan ager daiteke zein-erlatiboetan (salbu partitiboan). Bestalde, egiturazko kasu batean ez direnean, juntatu ere daitezke izenordainak: Iainko Aitari, zeinaganik eta zeinez eta zeinenak baitirade gauza guziak (Leizarraga).

Hona aurrekoez landa beste zenbait adibide, izenordain erlatiboak duen kasuen arabera aurkeztuak (izenordainaren forma kontuan hartu gabe):

31.4.4.3b Absolutiboa eta ergatiboa

Zure omena bere eskuetan luke; zeina baita emakume bati gerta dakiokeen malurarik handiena (Jon Muñoz); Ikhas ezak salbatzeko artea, zeina baita gaiñerako zuhurtziaren Andrea (Etxeberri Ziburukoa).

Mira zazu zein urrun zaren oraino egiazko karitatetik eta humiltasunetik, zeinak ezpaitaki nihori haserretzen ez gogortzen bere buruaren kontra baizen (Pouvreau); Esertzen zelarik kanpoko jarleku luzean, zeinak jauregiko aitzin-pareta baitzuen bizkartoki, erraiten zigun (Irigoien).

31.4.4.3c Datiboa

Hiratzea estaltzen da berriz abere azpikoaz, zeinari ematen baitzayo, lehen erran den bezala, menaslora-uretik; eta hola-hola, hiratzea eta ongarria aldizkatuz, egiten da samatsa (Duvoisin); Barruan halako likore baten azken hondarrak besterik ez zeukan botila bat, zeinari marka bat egin baitzion (Morales); Hirugarren erronda hartzen ari zen lagun batekin, zeinari xeheki ari baitzitzaion kontatzen nola erosi zuen otarre bat patata (K. Zabala).

31.4.4.3d Instrumentala

Eta halakoak dira hirur bekhatu suerte hauk, zeinetzaz mintzo baikara presenteon (Axular); Hala nola baita gure eskuara, zeinaz halaber duritzen baitzait ausartki erran ditekeela […] (Etxeberri Sarakoa); Rodako markesa zeritzan gizon batek, zeinetaz esaten baitzen porrot egin zuela urrezko meategiekin eta aberastu egin zela ospitaleekin (Iñurrieta); Mundua erabiltzen duten jainko irrazionalen tenplua, zeinez ez baitakigu deus, gizonaren irudikoak ez direla salbu (Juan Garzia); Urbiaingo herria ere, zeinaz bi hitzen erraiterat obligaturik bainago (Irigoien).

31.4.4.3e Genitibo edutezkoa (-en)

Gogo onez hartzen dut grazia, zeinaren bidez egiten bainaiz humillago (Pouvreau); Irudikapena ideia bat da, zeinaren bidez Izpirituak gauza bat kontenplatzen baitu presenteko bezala (Xarriton); Katuak ere, zeinaren larrua gantzaz lehertzeko zorian baitzegoen, begi horiak biribildu eta aztertu egin zuen mesfidati (K. Zabala).

31.4.4.3f Genitibo lekuzkoa (-ko)

Zuhaixka zabartu batzuk han-hemen, zeinetako baten azpian aurkitu bainuen aurreko maizterraren bizikleta-ponpa (Aldasoro).

31.4.4.3g Soziatiboa

Nahi du izan dezagun bakea Jainkoarekin, zeinarekin izan baikare errekontziliatuak (Duhalde); Ezagun zuen, halaber, Oihenart, zeinarekin bizpahiru aldiz mintzatu izan baitzen (Irigoien); Txokolatetxoen eztainu-xaflak, zeinekin zilar-bolak egiten baitzituen Misioetara bidaltzeko “Indietako haurtxo bat askatzeko sari” (Juan Garzia).

31.4.4.3h Motibatiboa

Eta zu zarela iende hetarik, zeinengatik erraiten baitu Sofonias Profetak… (Axular); Othoitz egiten drauagu barkatu nahi drauzkiguán gure falták, zeinakgatik hire iugemendura zordun baikara: eta barkamendu hunezaz nahi gaituan herio eternalera obligatuak garen obliganzatik deliuratu eta idoki (Leizarraga); Emazkidazu neure emazteak, zeinengatik lan egin baitut, eta neure seme-alabak; eta joan egingo naiz (J. A. Mujika); Beste bat beltza, barrutik eztainuzko xaflaz azpikotua, zeinarengatik 450 pezeta eskatzen zuten (Saizarbitoria).

31.4.4.3i Inesiboa

Nahiz denbora hartan ez ziren bide hortan astean lau arima ibiltzen, ortzirarez salbu, zeinetan baita Doni‑Yoaneko merkhatua, fortunak nahi izan zuen, egun eta oren berean, kausi zadin gizon bat (J. B. Elizanburu); Bestenaz banagoka zure hizkuntzari, len ere baño obekiago dakust alde oietako Euskaldunen itsumendea, zeñean darasaten, eztala gure Euskera, gauza andi, mee, goi diranak adirazteko (Larramendi); Arimak irudien bidez ezagutzen du, baina ez dauka bitartekorik, zeinetan bere burua ezagut dezan (J. M. Lekuona); Paper gorriz estalita zituen hormak, zurezko arasa baten pareraino-edo, zeinean paratu baitzituen hainbat txarro apaingarri, etxean eskuz landutakoak (Larrañaga).

31.4.4.3j Ablatiboa

Zeren nolako baita lurra, zeinetarik iragaiten baita ura, halako gerthatzen baita ura ere (Axular); Txabola batera eraman zituzten, zeinetatik ihes egin baitzuten, gauez eta zapatarik gabe (Gabiria); Hemen ere badirela pariak, zeinetarik askok yonki edo barbon bihurtuta bukatzen duten, edo zahartu eta etxe-zuloan sartuta ezertarako dirurik gabe (Atxaga).

31.4.4.3k Adlatiboa

Biharamunean itsasoaren berze aldetik gelditurik zegoen gendetzeak ikusi duenean ezen berze untzitxorik etzela han bat baizen, zeinetara haren diszipuluak sarthu izan baitziraden, eta etzela sarthu bere diszipuluekin Iesus untzitxora, baina haren diszipuluak berak ioan izan ziradela (Leizarraga); Bazirudien igande goizetako gosari haiek, zeinetara ez baitzuen behin ere huts egin, haurtzaroko keinuetara itzularazten zutela (Irizar).

Leku-denborazko kasuetan zeinean edo zeinetan bezalako formak erabili orde, non forma ere enplegatzen ahal da izenordain erlatibo gisa: Doazala Galileara, non ikusiko naben (Añibarro); Jan zen Donapalaiora, non baitzen orduan Nafarroako parlamenta (Axular); Nola kristale bat, nondik pasatzen den iruzkiaren argia (Lizarraga); Egun honi dagokionez adierazi dut Ebanjelioaren parte hura, non esaten baita bekatariak hurbildu zirela gure Jaunarengana (J. M. Lekuona). Aurrekariak denbora adierazten badu, denborazko balioa ere izan dezake non izenordain erlatiboak: Ez da urtherik, non hor edo hemen zenbait buru galtzen ez baita (Duvoisin).