Euskararen Gramatika

30.8.4. Zehar-galderak izenaren osagarri

30.8.4a Baieztapena baino areago, galdera edo zalantza sortzen da auzi honetan: izan al daitezke zehar-galderak —aukera galderak zein zatizkoak— izen baten osagarri? Euskaldun askok nekez onartzen dituzte honako adibide honen parekoak: [Autoa zenbat ordaindu genuen galdera] ez zitzaidan oso egokia iruditu. Badira, hala ere, euskaldunak horrelako egiturak emateko arazorik ez dutenak: Noiz hilko naizen beldurra askotan sentitu dut; Madrilen zenbat aldiz izan naizen galdera hamaika bider egin didate; Zer esango digun kezkak hartu nau. Baina, berriro esan, esamolde hauen tankerakoak ez dira euskaldun gehienen gogobetekoak. Literaturan ere nekez aurkituko ditugu horrelakoak, oraintsuko autoreetara jotzen ez badugu behintzat. Gainera, testuetan aurki daitezkeenak oso esamolde jakinetan ageri dira: ez zuzenean izen baten osagarri gisa, baizik izen horrek aditz batekin osatzen duen predikatu baten osagarri gisa: zalantzan jarri, kezkaz bete, susmoa izan/sortu, zalantzan ibili, zalantzaz egon eta horrelako predikatu egituren osagarri. Ondoko adibide hauek ikusi baino ez dago: Eta errikoak […] ikusi zutenean, jarri ziran, Sanson’ez zer esan etzekitela, eta jainkoa gizon antzean, edo gizon utsa ote zan zalantzan (Lardizabal); Era onetako jardunean egon ziran arrantzaleak luzaro, euren lagunakaz zer geratu ete zan kezkaz beterik (Agirre); […] bigarren mallako jantokira aldatzen utziko ote zioten galdera egin zuenean (J. A. Irazusta). Horien tankerakoak dira XXI. mendeko beste bi hauek ere: Frantzia jendegabetuko ote den beldurra al dago? (Montorio eta Elexpuru); Alde egin ote duen susmoa sortu zaizu gero, eta burua itzuli duzu badaezpada ere (Goikoetxea eta Egiguren); Banuen Imanolek ezetz esateko beldur pixka bat, uko egingo ote zidan beldurra, baina ez zen halakorik gertatu (A. Arana).

30.8.4b Bi ohar ikusi berri ditugun adibideak direla eta: a) bai/ez erakoak dira, gehienetan ote partikulak lagundurik ageri direnak; b) sarritan halako eten bat gertatzen da zehar-galderaren eta ustezko ardatz den izenaren artean, gobernatzailea ez baita izena bera, predikatu egitura osoa baizik. Gobernatzailea ez dela izena bera bakarrik frogatzeko, nahikoa da izen horiek zenbait kasu markaz hornitu eta perpausean legokiekeen osagai gisa jartzen saiatzea: ??Bigarren mailako jantokira aldatzen utzi zioten galderak zerbaitetarako balio izan zuen.

Askoz onargarriagoak egiten zaizkigu, ostera, beste hauek, nolabait “erdibituak”: Galdera egin didate Madrilen zenbat aldiz izan naizen; Beldurra sentitu dut noiz hilko naizen; Kezka handia dut zer esango digun; Ikara sartu zaio gorputzean nola biziko den. Adibide horiek erakusten dutenez, ez dago eragozpenik zati galderak emateko ere horrelako egitura “erdibituetan”. Hauetan ere, ordea, ustez gobernatzaile den izena absolutiboan ematen da; zailtasunak sortzen dira beste kasu batzuetan emanez gero. Horrexek pentsarazten digu, hain zuzen ere, predikatu konplexuak direla gobernatzaileak, eta ez izen soila (§ 30.6.2.1c, § 30.7.2.1.1d).