Euskararen Gramatika

30.6.2.2. -(e)na menderagailua duten adierazpen perpaus osagarri jokatuak

30.6.2.2a -(e)na menderagailua ere har dezakete perpaus osagarri jokatuek, baina gutxitan agertzen da menderagailu hau bizkaieratik kanpo. Eta, bizkaieraren barnean ere, ez da nonahi erabiltzen. Batzuetan proposatu izan da, -(e)la eta -(e)na erabiltzen duten hizkeretan, aditzaren faktibotasuna dela bi menderagailu horiek bereizten dituen ezaugarria. Hau da, aditz eta predikatu faktiboekin (§ 23.2.2.2j) -(e)na erabil daitekeela. Bestela esan, mendeko perpauseko proposizioa egiazkoa denean erabiltzen bide da -(e)na. Testuetako adibideek, ordea, ez dute interpretazio horren aldeko froga zehatzik eskaintzen. Joera batzuk sumatzen ditugu, gehienez ere.

30.6.2.2b Beraz, -(e)na menderagailuaren erabilera deskribatzeko, zuhurrena literaturako testuetan zein aditzekin eta predikaturekin erabili den aipatzea da. Jakin eta mota horietako aditzak dira -(e)na perpausen gobernatzaile: aditu, aitortu, erakutsi, ezagutu, gogoratu, gomutatu, igarri, ikusi, sinetsi, susmatu: Aren arpegi itun eta itzalean igarri dagike Matxinek, ezbearren bat izan dana (Erkiaga); Erakutsi daigun geure berba guztietan, egijaren semiak gariana (Frai Bartolome); Erri guztiak eztaki Antoni Errota-gaz ezkonduten zareana? (Agirre).

Egia izan, ezagun izan, gezurra izan, itxura ukan, jakina (izan), seguru egon/izan, zer esanik ez, zalantzarik gabe, bistan egon, horixe eta horien antzeko predikatuekin ere erabiltzen da -(e)na mendebalde zabalean: Ezagun dozu askotan izan etzareana bertan (Agirre); Ziur egon, ba, orrelaxe gertatu zana (Zubikarai); Gizurra don gero Patxiko il dana (San Martin); Ez da egia, esate baterako, euskalki dotoreak eta itsusiak daudena (Zuazo).

Eskerrak, lastima, seinale bezalakoekin ere ager daiteke -(e)na: Eskerrak alakoren batean andra Adelaidak autua eteten ebana (Erkiaga); […] tratu eske guregarana igorri zuenean, seinale trukea interesatu zaiona (Etxaide).

Adibideetan ikusten den bezala, mendeko adizkiak, hau da, -(e)na menderagailua hartzen duenak, perpausaren azkenean joateko joera erakusten du, ondotik osagai bat edo beste izan badezake ere.