Euskararen Gramatika

28.6.3.8. Baizik eta Baino hitzen erabilera “murriztailea”

28.6.3.8a Nolabaiteko antza izan dezakeen arren, zuzen-zuzenean aurkaritzako juntadurari ez dagokion beste erabilera bat ere badute bi hitzok; erabilera murriztailea deituko dugu, eta ondoko adibideotan ageri da: Ez dut maite zu baizik/baino; Ez dut zu baizik/baino maite; Zu baizik/baino ez dut maite.

Lehen begiratuan, hor osagai bakarra dago: ez [A baizik]. Eta osagai bakarra baldin badago, ezin da, noski, inolako juntadurarik egin. Egitura horrek egiten duena, hortaz, ez da bi osagai juntatu —bigarren osagairik ez baitago—, aditzak adierazten duena aipaturiko elementu bakar horretara mugatu eta murriztu baizik. Horien pareko da, hain zuzen, beste honako hau ere: Zu besterik ez dut maite. Garbi ikusten da baizik-en erabilera hori zenbakiekin ageri denean ere: Ez dira bi baizik etorri. Ez… bi baizik egituraren egitekoa etorri direnen kopurua bira murriztea da.

28.6.3.8b Komunztadura, bestalde, hura-rekin egiten du sarritan aditzak, sintagmaren lehen osagaia 1. edo 2. pertsonari dagokionean ere: Zu baizik ez dut maite; ?Zu baizik ez zaitut maite. Horrelakoetan badirudi zu baizik gisako egitura horrek hura-ri dagokion beste elementuren bat duela bere baitan, isilpean-edo, eta horrexekin egiten duela aditzak komunztadura. Agerian ere ikusten da inoiz delako beste elementu hori: Ez dut inor maite zu baizik; Ez dut beste inor maite zu baizik; Ez dut besterik maite zu baizik.

Horregatik esan dugu gorago egitura honek baduela aurkaritzako juntaduraren antza ere; ez A, B baizik egituraren antza, alegia. Antz hori ez da guztizkoa, ordea. Aurkaritzako juntaduran kontrastean ipintzen diren elementuak bere eskukoak izaten dira beti, nolabait esateko. Bataren esanahia ez dago nahitaez bestearekiko erreferentzian. Egitura murriztailean, berriz, lehen elementua ezin da bigarrena gabe behar bezala ulertu. Izan ere, lehen perpauseko inor, beste inor eta besterik horiek ez dira guztiz bere eskuko elementuak, bigarrenari erreferentzia egiten diotenak baizik: inor horrek, esate baterako, ez du berez eta bete-betean inor adierazi nahi, zu ez den inor baizik. Eta beste ere ezin da ulertu bigarren osagaiaren argitan ez bada: zu ez den besterik.

Zenbaitetan, hala ere, osagai bikoitz horren lehen elementua falta denean —inor/ezer/deus edo horrelakorik ez dagoenean, alegia—, agerian dagoen elementuarekin ere egin dezake aditzak komunztadura. Nori osagaia duen adibidean, esate baterako, badirudi lehen elementua agerian dagoenean harekiko komunztadura egiten dela (ez diote inori eman, niri baizik), edo bestela bigarren elementuarekin egingo duela aditzak komunztadura (niri baizik ez didate eman).

Bestalde, egitura murriztaile honek ez du debekurik galdetzaileak erabiltzeko: Zer egin dut nik, ona baizik?; Nork egin du hori, nik baizik? Perpaus hauetan ez dago kontrasterik —‘ez hau, hura baizik’— bi elementuz osaturiko galdera murriztailea baizik: onaz beste zer?; nitaz beste nork?

28.6.3.8c Baizik-en aldaera den baizen ere erabiltzen da adiera honetan. Eta, orobat, Hegoaldeko baino ere: Zeren ez baitzen, bi urtez baizen, bekaturik egin gabe egon (Axular); Debozionea ez da Jainkoaren egiazko amodioa baizen (Pouvreau); Ez dezadan lauda zure gogara dena baizen, ez dezadan preza zuri preziatu zaizunik baizen (Xurio); Ez daukat etxe bat baño (Mogel); Ez dut gura beste ondasunik, zeu baino (Frai Bartolome).