Euskararen Gramatika

28.5.1. Sarrera

28.5.1a Juntatzen diren perpausen edo atalen arteko hautaketa, aukera, adierazten da juntagailu hautakarien bitartez. Hori da balio nagusia. Alde horretatik, emendiozko juntaduratik aldentzen da, han juntagaien batuketa adierazten baitzen.

Juntagailu hautakariak edo, ala eta edota dira. Baina juntagailu horiek guztiak ez dira euskalki guztietan erabiltzen; ezta guztiak testuinguru sintaktiko guztietan balio berarekin ere. Juntagailu bakoitzaren erabilera banan-banan aztertuko dugu hurrengo orrietan. Hala ere, esan dezagun euskaldun batzuentzat edo dela juntagailu bakarra, balio eta ingurune sintaktiko guztietan erabiltzen dutena.

28.5.1b Euskararen gramatiketan juntadura hautakaria aztertu izan denean, arreta berezia jarri da askotan edo eta ala juntagailuen erabileran, eta dituzten bereizgarrietan. Latinaren gramatiken tradizioak izan lezake eragina horretan, juntagailu hautakari desberdinen arabera balio desberdinak sumatzen baitziren hizkuntza horretan. Aipatu izan diren bereizketa-irizpide nagusiak ondorengoak izango genituzke, laburbilduz:

– Gramatikari batzuek ala juntagailuaren erabilera galde perpausari lotu diote, eta edo-rena asertzioari.

– Beste batzuek aukera motaren arabera bereizi dituzte biak: edo-k garrantzi gutxiko bereizketak edo aukerak elkartzeko balioko luke, bata zein bestea aukeratu berdintsu zaiola adierazteko; ala-k, berriz, aurkakoak direnak juntatzeko.

– Azkenik, Villasantek markatu/markatugabe oposizioa hartzen du bereizgarritzat: edo juntagailu markatugabea litzateke; ala markatua, aukeretatik bakarra hartu behar dela edo gauzatuko dela adierazteko erabiltzen duguna. Mitxelenak, ordea, ala markatugabea, bakarra aukeratzera behartzen ez duena ere izan daitekeela ohartarazi zuen.

28.5.1c Gainerako juntagailuak askoz gutxiago aztertu izan dira. Juntagailu bakoitzaren erabilera aztertzean ikusiko dugu zein perpaus motatan erabiltzen diren eta zein esanahi duten. Orduan alderatu ahal izango ditugu hobeto goiko iritzi desberdinak. Juntagailu hautakariak deskribatzeko unean, garrantzi berezia hartzen du juntagaiak galde perpausak diren edo ez, galdegaiak elkartzen dituen edo ez, eta juntadura-egiturak duen balioak. Puntu horietan jarriko dugu arreta berezia. Ikusiko dugu hautaketa edo aukera balioaz gain, orobatasuna eta sinonimia bezalakoak adierazteko ere erabiltzen direla juntagailu hauek.